Castellano da Bassano Bassano del Grappa fere 1270 - Venezia? 1333, poema Venetiane pacis, poema Venetiane pacis poem. poema Venetiane pacis (A. Hortis, 1911)

Exsurgant Venete preconia clara per orbem
Digna cani et lauto decorari carmine gentis
Et vigilent, sopita diu, terrisque sub omni
Climate distinctis exempla celebria donent:
5Ecclesie matri parere patrique favere
Pontifici summo, crucis ad vexilla subesse.
Area scribendi pateat latissima, quamquam
Res gestas Venetum si prosequar ordine, qua sint
Parte soli pelago felici sorte profecti
10Et sua si referam primordia bella triumphos;
Que mundi variis e partibus ante tulerunt,
Rebus et immensis mea mens, mea cederet etas.
Nonnisi nunc lites tractataque federa pacis
Per Venetos dicam, rubre quas nomine barbe
15Commovit princeps adversus principis almam
Naviculam Petri moderatoremque verendum
Lintris Alexandrum qui, tertius ordine patrum,
Istud Alexandros post binos nomen habebat.
O pater omnipotens, o fili, o spiritus alme,
20Una Dei paritas personis insita ternis,
Exhilarare animum vatis, quo metra decenti
Nostra cheli resonent. sed tu, clarissime fili
Christe patris summi, cuius specialior hic nunc
Res agitur, - pulsus fuit ille vicarius alma
25Sede tuus tandemque tua pietate reductus, -
Annue principiis, medio concede potiri,
Fine tibi grato vigeat per secula carmen.
Et tu, Marce, Dei verax historice nati,
Cuius in ecclesia gratissima federa pacis
30Facta fuere sacri patris cum principe rubro,
Fautor ades linguamque tuo largire poete:
Ut quoque per seriem tribuisti dicere quondam
Gesta michi, dum te canerem, vitamque necemque
Adventusque tuos Pellea ex urbe revulsi
35Teque sinu Veneto pretiosa sede repostum,
Nunc et in hoc presta Venetorum carmine vires.
Vocibus Imperii concordibus inclitus heros
Assumpsit sceptrum Fredericus et Urbis et orbis,
Cui tribuit rutili prenomina barba coloris.
40Huic Adrianus, erat qui summus in Urbe sacerdos,
Imperii diadema dedit capitique coronam
Inposuit pedibus, magni piscantis in aula;
Quem simulac sumpsit Fredericus primus honorem
Grandia diversi peragebat partibus orbis
45Utpote magnifici cordis vir clarus et, alta
Nobilitate virens, dignus diademate tanto.
Huius in historiis vates si scribat Homerus,
Non erit artis iners, operi sed debita nostro
Expediam nostrisque canam referenda libellis.
50Construxit quasdam, quasdam destruxit et urbes
Funditus et turres et menia maxima vertit
Equavitque solo, quas inter celsior olim
Urbs Mediolanum sua diruta pergama flevit,
Flevit et extinctos crudeli Marte colonos
55Ipsa suos et damna fide graviora tulisse,
Thesauros et flevit opes sibi milite raptas
Theotonico, sed damna magis sunt fleta Magorum
Munera qui Bethlem nato tibi, Christe, tulerunt:
Aurum thus mirram regique Deoque viroque.
60Baldesar et Gaspar cum Melchior haud decuisset
Urbis in everse tantos mansisse ruinis.
Hos tunc Radulphus, quem celsa Colonia vidit
Archiepiscopii proprii dicione potitum,
A Mediolano, commisse providus urbi,
65Transtulit et celebres celebri sub sede locavit,
Non tamen ignaro Frederico principe facti.
Iste fuit sacre fautor defensor amator
Sedis apostolice Fredericus, vixit ut ille
Qui sibi Romani dederat prelustria regni.
70Ast Adrianus ubi, moriens, discessit ab alma
Sede Petri et mantum reliquo dimisit habendum,
Sedit Alexander tertius qui sanguine tusco
Claruit et claris descendit origine Senis
Dogmatibus legis divine plenus et equi
75Dilector fideique pugil non territus, acer
Defensor veri, constanter ad ardua tendens.
Multa suis gessit memorari digna diebus
Hic sacer antistes, hereses radicitus omnes
Catholica virtute fugans, donabat honestos
80Muneribus largis, Simonis despector avari.
Isque pater sanctus convicit quatuor inter
Cetera scismaticos fidei fulgore coruscans:
Octavianus enim primus Guidoque secundus,
Tertius ac Laudo, quartus fuit ipse Iohannes.
85Pestiferos omnes diversis urbibus ortos
Hos pius ad sacre fidei perducere normam
Papa putans magnis donis donavit et auxit:
Tres etenim rubri donavit honore galeri,
Nec fuit illius quartus sine munere, sed quid
90Contulit in gremio colubres fovisse ferentes
Toxica pectoribus? papa fugere relicto,
Mox et adheserunt Frederico: scisma veneni
Spargentes totam rubicundi principis aulam
Accusant culpantque patrem referuntque minacem
95Imperio et, verbis odiosis, undique motus
Irarum inveniunt inter duo sidera mundi
Italieque urbes magnorum mole dolorum
Oppressas turbasse patrem nimiumque gravare.
Et sic falsa levi miscebant plurima vero,
100Ne quicquam fictum fictos dixisse putaret.
Ardet ut admoto leviter de sulphure teda
Illita, sic animus calidas declivis in iras
Principis ardescit minimis dirosque furores
Intus agit, sed causa odii fuit altera maior:
105Quippe sacer pastor Frederico plura iubebat
Vel fieri vel non fieri, penalia subdens
Opportuna, quibus princeps parere negabat.
Immo ferens graviter quicquam sibi patre iuberi
Prorsus Apostolico mandataque fortia vinctis
110Interfusa minis, papalia iussa reiecit
Promptior in vetitum, nichil pia grammata pendens.
Processit contra pater, hunc anathemate nodans
Rite, gravi Ecclesie gladio quoque trusit eundem.
Hic anceps gladius bis acuta cuspide cedit,
115Ex prima feriens animam corpusque secunda;
Sic gravis exemplo Simon ille veneficus olim
Per piscatoris iactus sub Tartara clavem.
Ipse sed ulcisci cupiens Fredericus acerbum
Edictum statuit ne tellus ulla vel ullus
120Substineat papam princeps, sed deferat illum
Imperio. ut tali succederet ultio culpe
Addidit et penam: deleri aut morte piari.
Urbibus italicis dedit hec ducibusque latinis
Causa metus tantos ut nemo sumere patrem
125Sive sibi tentarit opem conferre, sed una
Forte suum tentans urbs Spoletana favorem
Pendere pontifici grave proh! tulit ipsa favoris
Munus ad exitium sub principe ducta minaci.
Sed nec Roma suis confisa est viribus, olim
130Theutonica memorans quantum sit territa pugna:
Nempe coronari cum venerat ante? Neronis
In prato posuit Fredericus castra vetusto.
Tunc lis orta fuit Romanos inter et ipso
Theutonicos peiusque tulit Germania primo.
135At postquam virtus dispersa revenit in unum,
Romulidas longis invadunt ensibus Arcto
Deducti proceres. durissima pugna resurgit,
Ausonidis animos dant menia proxima terre,
Germanis tutela sui. ceduntur utrinque,
140At male Romanos levis armatura tuetur.
Sed nec turba minor crescentis prelia turbe
Sustinet, ad reditum cursu coguntur anhelo:
Non fugiunt qui tecta petunt sua, plurima cedes
Urbis ad introitum Romane est edita gentis
145Ante quidem portam cui prebuit angelus olim
Nomina. conciderat gladii Romanus in ore
Plurimus et plures tunc sunt sine morte retenti.
Clauduntur porte, repetit tentoria miles
Et fortes infrenat equos armisque coruscans
150Exspectat si qui veniant ad prelia rursus.
At probus antistes proprios ex ordine cives
Arguit et pacis pertractat federa grate
Captivosque precum multa vix mole redemit.
Hec sub Adriani lis edita tempore patrem
155Movit Alexandrum male fidere viribus urbis,
Inspectisque locis ubi tutus viveret, altum
Francorum regem fidenter cautus adivit.
Rex pius et fortis sacre per secula tutor
Ecclesie patrem regaliter usque receptans
160Sumpsit et ut papam voluit papalibus uti.
Omnis enim clerus patri parebat et omne
Regnum ceu Rome papali sede potito.
Sensit ut illa ruber Fredericus, protinus ira
Ferbuit et misit Letis et grammate regi
165Ut sibi vel papam reddat vel cardine regni
Pellat et alterutrum si spreverit arma parentur.
Inclitus imperio rex neutrum velle remittens
Adicit ante suos atavos per secula reges
Ecclesiam fovisse Dei totumque per orbem
170Augmentasse fidem sacram, se nunc quoque iustum
Velle pati bellum pro religionis amore
Seque, Dei fisum, regnique potentis honorem
Et palmam tanti laturum credere belli
Ac pro se pugnare Deum fideique rebelles
175Sternere et eternam Petri deducere sedem.
Hec ubi percepit Fredericus, primus amicas
Undique concivit gentes ad bella, Bohemos
Evocat et Dacos Ghotos superque feroces
Theutonie populos Francorum invadere regem.
180Francigeneque pio vires dedit Anglia regi,
Rex quoque pugnaces secum tulit ipse Britannos,
Flandria belligeros a pectine misit in arma,
Nec longinqua dedit regi Burgundia robur
Et nondum titulo felix Vasconia sacre
185Sedis Apostolice vicinaque Gallia misit.
At pius ut tantos belli consurgere fluctus
Sensit Alexander solam seseque furoris
Esse videt causam, varie tot milia gentis
Noluit in tante discrimina mittere cedis
190Clamque sibi socio sumpto per cuncta fideli
Egreditur fidique sinit munimina regni.
More sacerdotis modici per Gallica tutus
Oppida descendens Italas pervenit in oras
Lombardasque urbes silvestris imagine capri
195Transiliens tutam Venetorum contigit urbem
Cenobioque Dei genitricis in ede receptus,
Clericus ut simplex, divinis usque vacabat
Obsequiis durum satagens transcurrere tempus.
Hic Augustini monachorum ex ordine sancti
200Conventus celeber viget et tunc usque vigebat.
Utque capellanus residebat papa locello
Sollicitus viteque gerens exempla beate.
Hanc pater ecclesiam postquam fuit agnitus ipse
Rite suis manibus venia testante dicavit
205Marmor ut ecclesie residens in fronte fatetur.
Tunc dedit egloceros annales mille ducentos,
Christe, tibi, tribus et viginti exinde remotis.
Venerat interea Venetam peregrinus ad urbem
Ex voto nutuque Dei, qui noverat ipsum
210Pontificem viditque patrem sua sacra gerentem
Officia et viso quid agat deliberat ipso.
Moxque ducem peregrinus adit, narrat quoque summum
Se vidisse patrem verum et se noscere papam.
Tunc Venete dux urbis erat Sebas-que-tianus
215Inclitus, egregia genitus de prole Ziani.
Hic per multa sciens papam residere vetusto
Argumenta loco, mox consiliare vocavit
Concilium tractantque geri quid convenit et quid
Expediat. cetus fuit hec sententia docti:
220"Omnia que sancto expediunt insignia patri
Ocius efficiunt clamidem mitramque pedumque
Ornamenta, quibus pater insignitur in alta
Sede Petri". et posthac venit patriarcha Gradensis,
Cui Castellanus sociatur episcopus, omnis
225Clerus item, veniunt meliores urbis et inde
Procedunt, iubilant, crucis et vexilla levantes
Pontifici properant duce se prebente secundum.
Ergo ubi pontificem pervenit ad usque verendum
Duxque comesque vie clerus Veneteque senatus
230Urbis et ulterius gentis pars multa minoris
Ostensusque pater fuit et bene cognitus, ante
Sese dux, genibus flexis, prostravit et almi
Dat de more patris pedibus dux oscula dicens:
"Salve, papa sacer, pater et sanctissime, salve;
235Pone metus; non tu fragili concluderis urbe
Sed Venetis tutisque locis; depone pusillos,
Indue papales habitus animosque resume;
Ecce tuus clerus, en gens devota parentis
Ecclesie, iam nunc tibi non dubitare necesse est;
240Non decet hoc humili te iam residere locello:
Papa, decus mundi Christique vicarie, nostris,
Immo tuis, potius succede penatibus, hospes
Non eris, at propriis veluti potiere theatris".
Papa notans se iam cognosci et verba ducalis
245Maiestatis, ait: "fili carissime, surge
Et bene te venisse libet; vos, turba fidelis,
Dextra Dei patris benedicat servet agatque".
Nec mora; iam rudibus proiectis vestibus illas
Induitur quas dextra ducis sibi prebuit, exin
250Progreditur textis in pontificalibus. omnes
Ordine procedunt: primates classe, minores
Terrestri venere gradu, Marcique verendam
Ecclesiam repetunt iubilantes cantibus almis.
Ast ubi vestibulum templi subiere verendi
255Papaque duxque potens, sumpsit sibi tortile lumen
Providus antistes quod candida cera liquavit
Idque duci tribuit tunc dicens: "optime fili,
Accipe et hac tali quotiens processio fiet
Utere materia. cere candore notamus
260Candorem fideique tue fideique tuorum,
Quam geris Ecclesie signumque perennis honoris".
Hinc est quod ducibus, quotiens proceditur, albus
Cereus ob memorem prefertur in agmine causam.
Inde pater scandens super alta palatia sanctus
265Qua sunt marmoreo Marci contermina templo,
Exsultat Veneta cum nobilitate recumbens.
Quis numerare queat memorande gaudia lucis
Qua pater assumptus Venetis magnatibus et qua
Se videt egressum Frederici ex ungue rubentis?
270Alterne cumulos michi vix conscribere fas est
Letitie, dignis causis letantur utrinque.
Interea celsi pater una parte palaci
Sistitur et pro se comites dignosque clientes,
Accipit ut propria Laterani sede maneret.
275Cogitat interea Venetorum industria patrum
Imperio sedare patrem tunc dulcia scribens
Grammata. legatos dux pacis honore petende
Solemnes iussit Fredericum accedere primum.
Hec ut Alexander prudens pia grammata vidit,
280Prebuit assensum Venetorum nutibus et mox
Iussit ut ex plumbo fundatur bulla superque.
Effigiem geminam sancti Marcique ducisque
Luna superficies habeat, ducis altera nomen
Atque genus referat, sic et sua grammata signet
285Canabis incusso corde dux verbere plumbo
Pendenti, semper papalis imagine bulle.
Ecce characteribus signatur epistola plumbi
Missa Frederico, quam summi gratia patris
Sic signare duci concessit et omne per evum
290Signandas sic esse notas clementia iussit;
Hoc auctore duces bulle potiuntur honore
Plumbifere signantque datis epigrammata formis.
Moxque ducis Veneti legatio clara, volanti
Navigio, Adriacum mare navigat. ille secutus
295Patris Alexandri rubeus vestigia princeps
Apulie planis iam nunc residebat in arvis.
Ut legatorum ducis attigit ancora portus,
Imperialis ubi residebat curia, rumor
Ille Frederici subito pervenit ad aures;
300Letatur letosque ciet, quos ordine cunctos
Sumpsit honorifico gratosque vocavit amicos.
Hi genibus flexis, Romano principe coram,
Exposuere ducis iocunde verba salutis
Parte sui, post hac sibi scripta ducalia tradunt.
305Ipse salutifere gratanter verba loquele
Acceptat scriptumque legit. dum denique ventum est
Ad loca que pacis tentabant federa, torvo
Illa legit vultu, cordis quoque signa dolentis
Exprimit et Venetis manifesta voce profatur:
310"Ite, duci vestro nostrum reddatis amorem
Ac pro parte salus nostra sibi reddita detur
Et licet hec nostre referat sibi pagina carte
Latius et nostram mentem per scripta videbit,
Ore tamen nichilominus hec referatis amico
315Verba duci vestro: nostrum non amplius hostem
Substineat, mittat, fidis custodibus, illum
Perque modum talem nostros augebit amores
Inque suis fiet sibi gratia nostra gerendis
Pronior Imperiique sibi trahet usque cacumen.
320At si forte neget fugitivum tradere papam,
Expulsum toto velit hunc defendere mundo
Illius et sic se fugitivi cladibus hostis
Misceat et nostros tentet relevare rebelles,
Credat amicitie dissolvi federa nostre
325Norit et Imperio se contradicere sancto
Isque rebellis erit pariter. paret arma virosque
Securum se dux faciens quod in equora classes
Iniciam, cum tempus erit, tantisque galeis
Propulsabo fretum, Venetos quod remige portus
330Ingrediar, Marci sancti figamque plateis
Victrices aquilas non ante in secula fixas;
Procedam validaque manu papamque ducemque.
Captivabo meis arctans utrumque catenis.
Nec sibi profuerit mediis sua tecta procellis
335Imposuisse: freto veniam, si terra negatur.
Forsitan Imperio poterunt obsistere? regem
Francorum nostras vires timuisse coegi
Qui retinere meum formidans repulit hostem".
Dixerat. at tristes legati mentis amare
340Celantes habitum simulabant gaudia vultu
Spondebantque duci quecumque referre iubebat
Inque quibus verbis suffecit promere lingua.
Imperio fecere vale ratibusque paratis
Vix maris aspiciunt fluctus flatusque Magistri,
345Ascendere ratem legati velaque remis
Adiciunt celeresque vias fecere per equor.
Nona dies pelagus vexit moderantibus Austris
Orta ratem qua sunt Nicolai templa beati
Litore frugifero fessis gratissima nautis.
350Nec mora, proveniunt qua prepetis ora leonis
Irrequieta vident fluitare per equora puppes,
Cernitur unde procul celsa leo luce columna
Percusso radians radiis solaribus auro.
Obvia prodierat plebs nobiliumque carinis
355Turba revertentum rumores discere vectos.
Tunc reduces missi populo super alta feruntur
Atria, papali thalamo Venetoque potiti
Culmine pontificis tribuerunt oscula plante,
Inde Frederici fulgentia grammata bulla
360Legati prompsere probi summamque dederunt
Pontifici Venetoque duci, spectanda priusque
Narravere duci Frederici iussa minacis,
Verborum tandem seriem logotheta ducatus
Sumpsit et exposuit quid epistula, parte priori,
365Narret, amicitie veteres ut firmet amores,
Utve petat medio vinciri compede summum
Pontificem trudique patrem sub carcere mandet
Ac in fine minas si non ea gesserit addat
Carta duci gravibus concludens grammata verbis.
370His pater auditis expavit, nullius unquam
Sunt audita rei sibi verba molestius ex quo
Ecclesie suscepit onus vitale gerende
Inmensosque metus vultus pallore notavit.
Ut provisa ducis sensit discretio tanto
375Corda patris trepidare metu frontisque tenore
Signa notat magne formidinis, ingemit et sic
Orsus ait flexo, velut est mos, poplite patri:
"Sancte pater, depone metum vanosque minarum
Imperii strepitus ne cures, fidito nobis,
380Nam nec nostra fides blando sermone movetur
Nec duro quatitur, stabili sed singula nutu
Disponens, iusta preponderat omnia lance.
Tu deus in terris Christique vicarius, in te
Firma basis fidei, totus tibi credere mundus
385Debet et Ecclesie collum submittere matri.
Nos igitur quos vera fides regit et quibus est mens
Hanc augere, sacre sedis defendere causas
Tam volumus quam posse datur. iubet arma parari
Si te non dabimus manicis et compede nexum:
390Arma parata quidem pugne sunt semper apud nos
Navigiumque recens et pugnax turba virorum.
Sique ruber nobis Fredericus bella movebit,
Non nos inveniet clausos sed in equore lato.
Obvius ibo sibi, Venetis comitantibus armis".
395Sanctus ad ista pater, posito rancore pavoris,
Reddidit innumeras spondenti talia grates
Seque repensurum Domini de munere munus
Spondet et augmentis Venetorum intendere semper.
Sensit ut Ecclesie devotio quanta ducalis
400Quanta sit et pape, Fredericus protinus arma
Evocat ac septem decies et quinque galeas
Precipit armari Germanis Apula miscens
Agmina, diverse ritu distantia lingue.
Et iam tempus erat quo Phrisis vector et Helles
405Sole recalfieri sperabat et equore Triton
Placatis currebat equis ventosque minaces
Clauserat et placidis permiserat equora ventis,
Eolus et Zephirus florentia rura tepebant,
Quando mari classes princeps Romanus in alto
410Exposuit fartas variis idiomate turmis
Prefecitque suum natum Fredericus Othonem
Classibus et gentem numerosam ducere iussit.
Nec minus et Venete gentis dux inclitus armis
Intendit, sed non numero concurrere tanto
415Ipse galearum voluit: triginta paratas
Flore iuventutis Venete iubet esse galeas.
Non illis pretio ductus, non barbarus ullus
Intrat, sed Veneta quivis oriundus ab urbe.
Non opus his fuerat mandato: sponte subibat
420Quilibet in belli pronus discrimina iusti.
Papa quoque in cunctis conspectus cuique profecto
Indulsit venias pene culpeque reatus.
At caput et princeps Venete fuit ipse caterve
Strenuus et bellis patrie dux gloria terre.
425Non magis ad sponsi properant convivia leti
Cognati iuvenes cognatorumque puelle
Quam Veneti properant ad iuste prelia cause.
Interea fera mens Frederici nescia longas
Ferre moras belli portu consistere classes
430Iussit et interno concentu quemque tubarum
Presto fore et celeri motu celerique quietum
Remigio pulsare fretum. tamen ante maniplos
Alloquitur iustamque suam facit undique causam
Pontificis reprobans crudelia facta, profanos
435Excessus, contra quos maiestatis honores
Gesserat Imperii, libram rationis omittens.
Ad genitum post hac sermonem vertit et inquit:
"Et tu, nate, graves offensas excipe nostras,
Immo tuas, gladioque scelus dissolve pudendum:
440De Venetis vindicta quidem facienda, rebelles
Qui refovent nostros et se fecere nocentes.
Ite igitur, vos qui mecum vicistis, et istos
Vincite. de Venetis facilis victoria restat".
Dixerat, et patris dictis respondit ephebus:
445"Facta, puta, genitor, fieri que precipis, in me
Commissum est. quicquid tibi displicet, iste parabit
Vindictam gladius". capulo manus heserat ensis.
Tunc avide pugne gentes avideque rapine
Vociferant dextrasque levant ad bella paratas.
450Collaudat natumque pater collaudat et ipsos
Quos ad bella videt promptos et pergere mandat.
Protinus ingressi solvunt a litore puppes;
Imperiale preit vexillum, classica terrent
Equora, letantum clamoribus intonat ether.
455Fama volans moti Venetos advenit Othonis
De magnis maiora loquens. nec territus est dux,
Nec Veneti proceres, immo fervore calentes
Ecclesie sanctique patris memoresque priorum
Virtutis celeri sumpserunt arma paratu
460Convenitque suo properantibus undique turbis
Massa duci, Marci qua sunt pulcherrima sancti
Nunc fora. fulgebant auratis eminus armis
Atria, que gemino surgunt circumsita campo,
Papaque duxque sacri stantes in limine templi
465In populo manuum fecere silentia signo.
Tunc pater armatas auro fulgente cohortes
Alloquitur: "nati" que refert, "o semper amandi
Libertate animi, toto qui ex orbe fugatum
Me suscepistis, me restituistis honori,
470Ecclesie matris nunc bella subire paratis
Proque sacra pugnare fide pugnare potenter,
Vadite securi: Dominus vos diriget inque
Barbaricas gentes dabitur victoria vobis.
Ipse Deus pro se iam nunc pugnabit, ut olim
475Unus mille viros, duo milia dena fugabant,
Nec poterant fidis infidi obsistere bello
Sed numerosa brevi cedebant agmina turbe.
Ille Deus nunc est, eadem nunc causa, sed idem
Cur non finis erit? dubio sine finis et idem.
480Adde quod ignari belli navalis habentur
Theutonici minimoque freti terrore pavescunt.
Apula sed merces gens plus quam prelia tractant
Cultibus intenti telluris et equore segnes.
Nec se prorsus amant Germanus et Apulus. alter
485Alterius nescit linguam, vos unio iungit
Et fraternus amor. sunt equora cognita vobis
Formidata parum, navalia bella per usum
Scitis in externis victores undique regnis.
Vix opus est verbo vobis nutuque videtis
490Alterius mentem: bona vos, illos mala tangunt".
Egregioque duci post se convertit et ensem
Ipse manu sacra nudum retinebat acutum.
Dixit: "et hunc, fili, Venete dux inclite gentis,
Accipe, iustitie tibi ius damus, ecce, gerende:
495Hoc dissolve nefas scelerataque facta recidas,
Hoc sontem ferias, insontis iura tuere".
Dux, caput inclinans patri, suscepit et ensem,
Ornavit, tenuit carum ducibusque futuris
Servavit, per totque duces pervenit ad istum
500Dandulea de stirpe ducem qui sceptra potenter
Dirigit et iusti cultor et amator honesti.
Vive, precor, Francisce, diu patriamque quietam
Tranquillamque regas, sub te duce floreat urbs hec
Et duret felix cuncto velut utilis orbi.
505Hec ait. inde duci primo populoque secundo
Signa crucis sancte benedicens undique fecit.
Mox clanxere tube quas nondum argentea fudit
Materies, lituique sono strepuere loquaci
Plurima cum rauco stridebat tibia cornu,
510Nachare resonant sinuosaque cymbala clamant,
Terribilis motus simulat symphonia belli,
Omnia tam variis tinnitibus ethere mixtis
Instrumenta Iovis tonitrus simulare videntur.
Processere, mari sociat populumque ducemque
515Papa potens verboque omnes benedicit et illis
Omne scelus citra baptismum papa remittit.
Conscendere rates. Marci vexilla beati
Precedunt tantumque caput sua membra secuntur.
Classis ut Hadriacas Veneti ducis exit in undas,
520Qua mare per pharos, angusta fauce, profundum
Intrat et in latas distenditur inde lacunas,
Puppis ab Histriacis veniebat nuntia terris
Que festina duci properantes nuntiat hostes:
Iamque Polam transisse refert, transisse Rubignum
525Atque, gradu celeri, scopulos superasse Parenti
Et iam Salboie penetrasse per invia linguam
Equora nec Caprolis longe distare vadosis.
Hec ubi dux sensit primates protinus omnes
Convocat armate classis quibus omnia narrat
530Missa sibi et subito quid agi consultat oportet.
Consilium dant quisque suum iuvenesque senesque
E quibus in summa sic esse necesse redactum est:
"Arma viri capiant, navalibus omnia bellis
Opportuna parent, Cererem Bacchumque parumper
535Assumant, nec bella gerant nisi sole cadente,
Ut tergo Venetos, oculis sol verberet hostes.
Queque iaci debent ut spicula saxa sagitte
Et tormenta suos ad iactus prompta parentur.
Nec desint latis qui scindant vela sagittis
540Quique focum iaciant medicatum sulphure vivo.
Et vive pariter iacentes vascula calcis.
Sint etiam liquidi qui librent vasa saponis
Quique graves curva precidant falce rudentes
Ut super hostiles discurrant vela catervas.
545Si locus insidiis esset, ponatur ab undis
Nostraque classis eat, nec se tellure coarctet
Sitque aries malo ferrata cuspide vinctus
Incutiatque rates hostiles. hique parentur
Qui terebrare sciunt puppes et stare sub undis.
550Optimus at modus est, per quem superabitur hostis,
Ut cum noster erit vicinus, protinus hostem
Aggrediamur, in hunc violento Marte ruamus:
Classica tunc reboent trepidas terrentia mentes,
Ingenti strepitu cuncti tendamus in illam,
555Que gerit Imperii signum prenobile, puppem.
Hanc impugnemus, hanc dirumpamus, ut ipsas
Sternentes aquilas Romanaque signa ruentes
Precipitemus eos. 'ego primus', dux ait, 'ibo
Experiarque michi commissum celitus ensem.
560Has ubi straverimus, labor exiguissimus inde
Restabit per se; tunc conculcabitur hostis.
Tunc leviter reliquas sternemus si qua resistet
Puppis et hanc forti superemus milite pugnam'".
Consensere omnes et cetu quisque soluto
565Ad proprias redeunt puppes et corda suorum
Ad provisa parant, firmant animosque feroces
Ad virtutis opus et gliscere bella coaptant.
Namque, levi Zephyro Venetas pellente carinas,
Et sese reficit et bellica preparat arma
570Quilibet ad subiti gradiens discrimina belli.
Parte sed adversa venientes equora remis
Exsuperant nec bella sibi tam proxima credunt.
Iamque diem medium Phebus transcurrerat, hostes
Ut videre procul Veneti visique fuerunt.
575Tunc Otho, magnanimus iuvenis redolensque paterna
Strenuitate, sue maiores undique classis
Convocat heroas, quos est affatus et inquit:
"Cernite, nobilitas, quam sit temeraria virtus
Ista ducis Veneti, modica qui classe suorum
580Obvius ad pugnam, qui simus nescius, exit.
Forsitan ad Grecos iam se pugnare putabit,
Quos solet innumeros minima prosternere gente.
Ignorat vires nostras, qui cedere duris
Nescimus, reliquas gentes qui more leonum
585Vincimus et non est nobis durabilis hostis.
Non opus est verbis, sed facto. quisque paretur,
Exigit ut bello navali pugna parari.
"Possumus hos nostris includere nempe galeis
Et superare brevi momento. cernite paucos.
590Ite, viri fortes; gladiis exsolvite pugnam,
Exigite ut noster genitor vos laudet et illum
Letificet vestra victoria reddita pugna".
Collaudant iuvenem cuncti redeuntque parantque
Bella viri et celeri deducunt remige classes.
595Ergo ubi vicinas iam se videre galee
Et poterant iaculis iam se contingere missis,
Classica que tonitrus superant, hinc inde per omnes
Insonuere rates. mox primam spicula pugnam
Committunt mittitque truces ballista sagittas
600More nivis dense, sed puppis prora ducalis
Ocius it rostroque ratem concussit Othonis
Sic alie properant et conclusere galeam
Moxque catenatur ferrisque tenetur aduncis
Undique, qua summi steterant insignia pili,
605Celsa ratis, quam clarus Otho comitesque regebant.
Tunc Veneti calcem iaciunt et spicula mixtim,
Hostibus obfuscant oculos et vulnera figunt.
At se Germani, quamtumvis capta valebat,
Defendunt iaculis. tandem dux primus Othonis
610Insiliens puppi donato fulminat ense
Hos hac hos illac sternens, nec substinet ictus
Bractea thoracis, nec texta subucula ferro.
Nobilitas Venetum, quorum sine nomine prolis
Nullus erat, puppi simul insiliere ligate
615Non veriti longis Germanos comminus armis.
Hos equidem subeunt cedunt superantque necantque
Inque brevi morula puppis tutore relicta est.
Solus Otho victe restabat parte galee
Defendens vitam gladio, quem regius ortum
620Esse docebat honos regali sanguine. tunc dux
Ut pius ad iuvenem sic, blanda voce, profatur:
"O invenis, miserere tui, miserere parentis,
Te quoque conserva vite mortemque releges,
Arma procul iacito, nobis te redde: manebi
625Nos pene illesus. socios in cede iacentes
Aspice teque velis diuturne reddere vite".
Audit ut Otho virum, gemmis auroque notavit
Esse ducem, gladium posuit, se reddit et, armi
Exutus, caute servandus traditur hostis.
630Mox, aquilis stratis et victa puppe, recedunt
Perque alios hostes gradiuntur fulminis instar,
Quaque sacri Marci veniebant signa repente
Hostes aspectu solo vincuntur, ut ipse
Pugnaret: certe pugnabat numine Marcus.
635Hosque sui capitis privatos robore tantum
Terruit ipse dolor ne pugne tela moverent
Nec fugerent. labor unus erat concidere victos
Alterius partis. prebebat robora princeps
Ipse suis tingens hostili sanguine ferrum
640Quosque ferit sternens. ut stans halietus in alto
Aere suppositas descendens percutit unam
Et reliquas perterret aves, sic inclitus ille
Dux Venetum peragrans inimicas undique puppes
Omnes terret, at hanc quam contigit ipse carinam
645Disicit et validis exterminat ictibus illam.
More sui Venetum ducis omnis turba per hostes
Irruit et tinctis cedit mucronibus illos.
Quid moror? Imperii paucis exercitus horis
Obruitur pauceque fugam tenuere galee.
650At pia cura ducis Veneti legit undique cesos
Immissosque neci tumulandos misit arenis
Captivosque leves iussit deducere classes
Compedibus vinctos et nudis pene lacertis.
Preterit illa dies et clara nocte labori
655Non cedunt revocantque suas tunc signa galeas
Hostilesque iubent paucis precedere remis.
Excubie vigilant, puppes captasque suasque
Observant noctu. reliqui sumpsere quietem.
Alta ducis probitas, vinclis Othone solutis,
660Hunc miserata dedit propria residere galea
Primates inter Venetos custode propinquo.
Et iam tempus erat Phebum quo mitis hirundo
Nuntiat ad celeres cursus aptare quadrigas,
Cum reditus castris portendit buccina signum.
665Incessu remeant docto. quis credere possit
Triginta bis tot captivas ducere puppes
Imperii? reliquas consumpserat unda vel ignis
Vel fuga servarat, summum quod pandit aperte
Pro Venetis pugnasse Deum typicumque leonem.
670Non ingrata fuit Venetorum muneris huius
Immo pio gens ista Deo pro munere grates
Innumeras tribuunt tanti quoque digna patroni
Munera promittunt templo, que postmodo leti
Solverunt, sua dona sue solvere marite.
675Iamque propinquabant Nicolai litus ad amplum,
Quando procul Veneti proprias remeare galeas
Excelsis videre locis et nare per altum
Aera vexillum Marci novere beati,
Unde tamen tot tot contundant equora classes
680Mirantur, donec hostes didicere subactos.
Tunc omnis Venetus venientibus obvius ivit,
Tam mulier quam vir, terra pelagoque galeis.
Una dies ierat, tamen hi velut annus abisset
Viserunt sese gaudenti fronte propinqui.
685Omnibus applaudunt, domino reverentia maior
Adicitur quam si vel sanctior unus adesset.
Ergo ubi telluri iam descendere, verendus
Obvius itque pater sacrasque recepit in ulnas
Ipse ducem, referens: "salsi bene veneris ipse
690Rite maris dominus". cui traditur annulus auri
Pontifice a summo, quo dux mare sponset habendum,
Ut vir habet sponsam. tunc primum dux mare iacto
Sponsavit tereti magnis in fluctibus auro
Idque duces reliqui fecerunt omnibus annis.
695Nam mare sic sponsant, Dominus qua scandit ad altos
Luce polos. eadem lux est qua tradita grandis
Ecclesie Marci fuit indulgentia summi
Munere pontificis, nam si quem penitet et sit
Confessus vere, Marci quoque limina sancti
700Visitet, hic pena culpaque resolvitur omni.
Ergo ubi sponsavit mare dux, exercitus omnis
Ad proprias rediere domos. captiva locatur
Carceribus variis gens ut custodia poscit.
Duxque patri sancto magni dans munus honoris
705Captivum, Frederice, tuum concessit Othonem.
Ille, velut decuit, conclavi clauditur apto,
Non sine custodum tamen aut consorte clientum.
His ita compositis sunt gaudia magna per urbem,
Undique divini iuvat hos victoria doni.
710Rumor ut adversus Frederici contudit aures
Bellorum, sua gens captiva occisaque fertur
Et captivus Otho, proprii pars Optima cordis,
Non lacrimis oculos, non pugnis pectora vexat,
Ast animo forti simulavit gaudia vultu
715Hortatusque suos fieri solatia mandat
Et cordis leta celari fronte dolorem,
Multa minans hostique necem Venetisque ruinam.