1. ad Braccium
Bracci, quem niveae pares puellaeCeperunt laquei tenentque captum,
Ambos una trahit manus catena
Formosaeque sumus rapina dextrae.
5Armis curo placeas, at ipse versu,
Auro terga micant tibi, mihi atra
Squalet sordidulo lacerna filo.
Et vultu capior tamen Dianae:
O quantum est animi tuo poetae!
10Tu claros titulis refers parentes,
Obscurum modicae genus Cavellae
Nobis exiguis dedere tectis;
Omni tu statuis loco trophaea
Et toto celebres in orbe ludos:
15Fumosus vacua sub aede vates
Vicinum metuo tremens decembrem,
Nec raucoque foro deumque templis
Campanum gelidae vident pruinae.
Clari militiae tuae triumphi
20Tyrrhenamque plagam sacramque Romam
Complent, duro tetricae faves Dianae.
O duros animos, ferumque pectus !
Quam tu nec precibus moves nec armis;
Sed vincunt tenerae truces Camoenae.
25Sint illae rigidis pares Sabinis
Thermodontiacas secentque mammas,
Laudari cupiunt tamen puellae.
2. Somnus
Fessus eram somnusque meos laxarat ocellos,Nocte polum, Stygias sole tenente vias.
Ecce puella, comis circum sua tempora sparsis,
Ante meum visa est moesta. sedere thorum.
5Attonitus subito mirantia lumina flexi:
Occuluit vultus protinus illa suos.
Accedo propior, cupidus cognoscere quaenam
Esset, et est nostra poene retecta manu.
Arctius at sese circum sua pallia volvit,
10Et turbata manus repulit illa meas.
Quid faciam? ignoro. Neque enim viro ferre licebat
Nec mihi tunc animus, si licuisset, erat.
Inspicio totamque noto totamque pererro,
Notitiam siqua cognita signa darent.
15Deiectas vidique comas cultuque vacantes
Natorum quales funere mater habet.
Interea exiguo suspiria murmure, sensi
Paucaque, sed dubio prodita verba sono.
Interdum lachrymas digitis siccabat opertis,
20Heu mihi! nam de me signa querentis erant.
Protinus agnovi, mediam complexus, amantem
Nec potui lachrymas ipse tenere meas.
Cumque loqui vellem tristesque exstinguere curas,
Diriguit subito lingua retenta gelu.
25Quid mihi tunc animi, gelidis cum Sylvia membris,
Ante meos lapsa est exanimata pedes?
Heu mihi! nam fuerant glacie stridentibus Euris
Pectora et Alpina frigidiora nive.
Mox, ubi vitalis gelidae calor ossa recepit,
30Sustinuit vultus non tamen illa meos,
Moesta sed assiduis singultibus ora replebat
Et tenerae lachrymis immaduere genae.
Tunc ego me totum devovi et dira vocavi
Sidera, tunc saeva morte perire fuit.
35Nec cur ploraret misero mihi scire licebat,
Ut qui nullius criminis auctor eram.
Fortius amplexus, vultus atque oscula iungo,
Illa meas lachrymas ebibit, ipse suas.
"Me miserum, cur me perdis, mea Sylvia? - dixi -
40Cur vultum averso defugis ore meum?
Ille ego sum qui te teneris dilexit ab annis,
Ille ego sum primus quem tibi iunxit amor.
Parce, precor lachrymis incendere. Lucida testor
Sidera, quo doleas criminis esse nihil.
45Specta, inquam, vatemque tuum, tua gaudia serva,
Seu dolor hic animo, seu cadat ira, precor". -
Nomine sic vatis lachrymae fluxere per oras
Phoebus ut hybernam de nive stillat aquam.
Inter mille tamen suspiria faucibus hiscens:
50"Certe olim vates tu meus - inquit - eras". -
Tunc ego me primum agnovi sensique nocentem,
Haesit et in toto protinus ore rubor.
Heu mihi! quam vellem nullas vidisse Camoenas
Nullaque Apollineae fila canora lyrae!
55Pieridasque deas totumque Helicona perosus,
Quae lachrymis dominae causa fuere meae,
Inter mille preces iurataque numina, coepi
Sic, illa nil me iam fugiente, loqui:
"Coelestesque deos aeternaque sidera testor
60Charaque defunctos nomina testor avos,
Nil mihi commissum et nostrum sine crimine amorem
Semper ad hunc pure continuasse diem.
Ante lapis fruges tellusque alet arida pisces,
Ante ferent ignes aequora, Phoebus aquas,
65Ex animo quam tu possis discedere nostro,
Et fiam dominae non memor ipse meae.
Sidera te et nullas unquam mutanda per artes,
Ne dubita; nobis fata dedere deam.
Fata dedere, datos ipsi succendimus ignes,
70Nunc rogus est, tepidus qui fuit ante cinis.
At, si qua nostra coeci peccavimus arte,
Auctore invito, crimine culpa caret.
Quod mea tam vigili studio cecinere Dianam
Carmina, non ullus (crede) coegit amor.
75Stant iurata semel, nullo violanda furore
Pectora, quae flammis incaluere tuis.
Quae tamen impulerit causam fortasse requires,
Curve meo coepta est ore Diana cani;
Forsitan et quae sit, neque enim potes omnia scire,
80Diversa multum nata puella plaga.
Te placido genuit mitis Campania coelo,
Fert ubi purpureas horrida bruma rosas:
Hanc Perusina tenet gelido sub sidere tellus,
Volvit arenosas hic ubi Tibris aquas.
85Cuncta tibi referam, lachrymas modo siste madentes,
Et paulum vultus intueare meos". -
Paruit et sese cupidas reiecit in ulnas,
Inque meas totam se dedit illa manus.
Tunc ego me felix superisque beatior ipsis
90Sensi vel magni sceptra tenere Iovis.
Ante sed ut loquerer, centum tamen oscula carpsi
Illaque nunc oculis, nunc rapiendo genis;
Incipio: "Varios longum, mea Sylvia, casus
Dicere, Tyrrhena sum quibus actus humo.
95Sic ubi fata novas dederunt me quaerere sedes,
Infelix patrios deseruique lares,
Tuscia, iactatum per mille pericula, cepit
Et placidas sors me compulit ire Senas.
Tunc ego me, nulla rursus surgente procella,
100Credideram portus applicuisse meos.
Sed nova tempestas felicibus obvia gestis
Repulit in tumidum nautica vela fretum.
Belliger Alphonsus, spoliis insignis opimis,
Magna gerit terra proelia, magna mari.
105Protinus attonitos bello petit asper Hetruscos:
Tyrrhenas Siculi depopulantur opes.
Arma sonant, vici passim capiuntur et urbes
Accipiuntque novi flammea signa ducis.
Oppida dira fames, exhausta furentibus armis,
110Insolito cogit subdere colla iugo.
Quid facerem, ad pacem securaque ad otia natus?
Bella insueta mihi terre coactus eram.
Haec ego curo fugerem, discrimina plura subivi
Poeneque sum tristi perditus ipse fuga.
115Est locus obscura penitus convalle repostus:
Nomen ob effectus Orcea vallis habet;
Stantque duo montes coelumque cacumine tangunt,
Imus et angustis faucibus Orcus hians.
Hic me, sorte mala fugientem et tuta petentem,
120Hostiles paene corripuere manus.
Fraxinea egressi nudis mucronibus umbra,
Intentant lateri spicula dira meo.
Tunc me per saltus perque invia lustra ferarum,
Praecipiti memini disiluisse fuga.
125Abdita sic leporem per prata virentia euntem
Latratu invadit turba cruenta canum;
Hic a fronte obstat, premit ille fugacia terga,
In latebras ne qua suffugere ille queat.
Heu quoties haesura meo fera spicula tergo
130Abrupta metuens praecipitabar humo!
Quo minus illa tamen nostros adiere lacertos,
Roboribus saepe est sylva morata suis.
Sentibus hirsutis fugientia crura notatus,
Vix atrum egredior, hoste premente, nemus.
135Nudus ut evasi (nam quae iumenta vehebant,
Hostibus, heu miserum, praeda fuere meis)
Destituor, nunquam visa regione pererrans;
Cura sed amissi maxima fratris erat.
Hunc ego credideram, fatis peioribus actum,
140Hostili caesum procubuisse manu:
Dissecuique genas obtusaque pectora planxi,
Sylva meo late crebuit icta sono.
Mox tamen ut reducem montano e culmine vidi
Quaerere me attonito per nemora alta gradu,
145Laetitia exortae lachrymae; simul ipse cucurri,
Et simul: "Huc -dixi- me, pie frater, adi.
Quae mihi nunc eademque tibi fortuna pepercit,
Eque uno erepti nunc sumus igne duo.
Cetera, quae nobis vitam servavit, ademit:
150Utque vides, ambo, corpora nuda sumus.
Sit licet et tulerit, potuit quoque tollere casus,
Fortunam fuerint quaeque secuta suam.
Una tamen virtus, nullis tollenda periclis,
Destitui nostrum non patietur iter:
155Solaque nos terra, nos haec comitabitur unda,
Nec tantis faciet succubuisse malis.
Ergo quo nos fata vocant, quo sidera, eamus:
Dent modo di nostrae vela secunda rati".
Protinus amplexi, lachrymis indulsimus ambo,
160Et tandem ignota coepimus ire via.
Interea Oceani Phoebus properabat ad undas,
Et vaga nocturnos Luna ciebat equos;
Per sylvas ferimur per opacaque lustra ferarum,
Exululant rapidi nocte silente lupi.
165Plenaque nocturni veniunt simulacra timoris,
Et gelidae aspectu diriguere comae.
Mox, ubi surgentem nitidus fert Lucifer axem,
Et dubio apparent sidera rara polo,
Errantes noctu nemorum dimittimus umbras,
170Et ferimur pulso per loca tuta metu.
Cumque tot essemus variis erroribus acti,
Errorum metas urbs, Perusina dedit.
Hic mea iactatae subsederat anchora puppis
Fixa, nec horrenti discutienda Noto.
175Est domus illustris Balionia sanguine avorum
E qua magnanimi mille fuere duces;
Hi nobis patriique Lares sanctique Penates,
Haec mea post illam tecta fuere fugam.
Ter pater Arctoum Phoebus pervenit ad axem,
180Terque iterum Australi constitit ille polo.
Huc quoque venit Amor, caeco metuendus ab igni,
Iactaque sunt media flammea tela domo.
Vidi ego discussas alis ardere favillas,
Lucere ardenti tecta corusca face;
185Qui, licet edoctus contemnere fulmina Amoris,
Pertimui, nec se sustinuere pedes.
Protinus ardenti collectam ex igne sagittam
Ut solet incerta dispulit ille manu.
Braccius a laeva teneri securus Amoris,
190Incauti excepit spicula saeva dei.
Ingemuit tacitum subter praecordia vulnus,
Et miser in gelida concidit ictus humo;
Sed neque quod cerni posset modo vulnus habebat,
E duro mollis milite factus amans.
195Incaluit visa, tamquam pix igne, Diana
Vincla diu passus non replicanda dei.
Saepe novam cupidus segetem praecidit arator,
Presseruntque avidi turbida musta pedes;
Aestuat ille tamen siccasque imitatus aristas,
200Carpitur ut flammas exagitante Noto.
Mille dedit ludos: vidit certamina Roma,
Qualia sunt ductu gesta, Quirine, tuo.
Innumeros vidit tellus Perusina triumphos,
Ipsaque spectatrix saepe Diana fuit.
205Omnia praestiterat, fidos imitatus amantes,
Et voluit domina saepe vetante mori.
Maxima restabant tantarum munera rerum,
Ut dominae faceret nomina clara suae.
Hoc neque muneribus poterat praestare nec auro,
210Non si flaventis littora opaca Tagi.
Munera cum gemmis ipsi labuntur ut anni,
Ad finemque ruunt quaelibet orta suum.
Temporibus fragiles et longo carpimur aevo,
Paulatimque cito radimur axe poli.
215Cumque tot aspicias latis regionibus urbes,
Totque per ingentes oppida sparsa plagas,
Cuncta ruent. Sic Troia stetit, sic alta Corinthus:
Pascit sulcantes utraque terra boves.
Dic mihi nunc Cumae placidoque ubi littore Baiae?
220Alta, si nescis, sorpta premuntur aqua.
Labitur heu ipsa aetas, nullo reparabilis auro
Multaque vix primo prodita flore cadunt.
Sic, neque divitiae vitam praestare perennem
Lata nec immenso limite regna queunt.
225Id soli possunt vates morituraque nunquam
Carmina, non ipsi dissolvenda Iovi.
Haec non ignis edax, non ferrum aut alta vetustas
Seraque posteritas obliterare potest.
Carmina radices latum sparsere per orbem,
230Ut nulla venti parte nocere queant.
Ante cadent alto coeli de culmine stellae,
Exstinctus gelida Solque peribit aqua;
Flumina decursum, fluctus prius aequora sistent,
Decedent volucres aere, gramen humo;
235Cuncta prius mansura cadent, victura peribunt,
Carmina quam possit carpere longa dies.
Maeonides quantum montes et flumina vivet,
Aeacides vivent Dulichiusque duces.
Temporis hoc noster vivet Maro, vivet Alexis
240Ipseque cum sero tempore vivet honor.
Haec igitur reputans, alto correptus ab igne,
Ad vatum tandem Braccius arma fugit.
Magna petis, Bracci, vereor ne pondere tanto
Aut premar, aut humeris excutiatur onus.
245Fert bene loricamque suam galeamque minantem,
Miles, at alterius sustinet arma male.
Sic, ubi vel tenui pendent ingentia ramo
Poma, suum mire sustinet arbor opus.
Non sua si nectas, curvatus pondere ramus,
250Subsidet, aut onere frangitur ille gravi.
Quid facerem? Durum, meritis quae plurima nobis
Contulit, ingratus si reputabar, erat.
Durius hoc multo, promissum fallere munus,
Inque una dominos re statuisse duos.
255Iam devota tibi primis a floribus olim
Ingenii seges est quantulacunque mei.
Di modo maturis infundant gramen aristis,
Inque tuas laudes plenus acervus eat!
Haec ego dum tacita repetens mente revolvo,
260Reieci cupidas illius usque preces.
Saepe "Tuos -dixi- possesne laedere amantes?
Quando fuit factis laesa Diana tuis?
Stat tibi pacta fides, stant iura veterrima secum;
Ut tua chara tibi, sic mea chara mihi".
265Risit et: "Hoc" inquit "nulli praestabis amori,
Detur et hoc nostrae munus amicitiae.
Non dominam offendes, sed iura tuebere amantum,
Accedet factis optima causa tuis.
Ut qui conflictus auditaque proelia narrat,
270Si modo nil gessit, crimine liber erit;
Non vetat illa tuum studium, non impedit artes,
Vatibus accessas nec vetat ire vias.
Hoc cave ne studio veteres fallantur amores,
Teque novo captum sentiat igne capi.
275Cum Paris Andromaches formam praesente Lacaena,
Laudaret, numquam tristior illa fuit.
Cum tamen Oenonem Phrygiae praeponeret Idae,
Iratas Paridis iecit in ora manus.
Sic cibi, furtivum si non agitabis amorem,
280Ignoscet, nec te crimen habere feret" .
Motus eram, potui infelix ratione moveri,
Officio visus deperiisse meo.
Cur miser instanti firma non voce negavi?
Cur dederam faciles in sua vota manus?
285Quam poteram constare mihi, nec cedere blandis
Vocibus! O certas in mea damna preces!
Iam tunc incipiens laudes titulosque Dianae
Scribere, sum visus displicuisse mihi.
Carmina proveniunt siccis manantia rivis,
290Ut quae non propriis fontibus orta, cadunt.
Cumque tuas canerem, dulcissima Sylvia, laudes
Ingenio exibant flumina lata meo.
Sponte sua numeri, nil me cunctante, fluebant,
Materia celeres exsuperante modos.
295Nunc me nocturnusque labor curaeque diurnae,
Nequicquam, vena deficiente, premunt.
Currimus huc illuc nullaque in parte moramur,
Nimirum: invita scribimus ista manu.
Nam, neque amor tanti nobis est causa laboris,
300Nec vetus in carmen impetus ille venit.
Hoc tantum laetor, nil me peccasse volentem,
Sed motum causa me magis esse bona.
Multa quidem potuere animos impellere nostros,
Nec ratio officiis defuit apta meis;
305At culpam fateor nostris in versibus unam,
Quod pudet, iniussu facta fuisse tuo.
Non bene promisso quemquam fraudamus honore,
Nec bene spectatas perdit arator opes.
Quae cibi debentur plenas metet altera fruges,
310Et leget audaci non sua poma manu.
Ah peream crimenque meum fera poena sequatur:
Perfidiae, fateor, poena luenda mihi est.
Sed prius alta ruant alto curo sidera coelo,
Et terram gelidi sorbeat unda maris,
315Quam quo laesa tuae est celeberrima fama iuventae
Postera servatum saecula cernat opus.
Sed pereant versusque mei nomenque Dianae,
Et flamma aut molli proiiciantur aqua. -
Forte fuit propior flammis ardentibus ignis;
320Huc volui coeptum ponere stultus opus.
Illa manum tenuit tristemque coercuit iram:
"Dum modo non sit amor, perfice - dixit - opus". -
Est amor: esse tamen ne crederet illa, negavi,
Sic dominam visus conciliasse meam.
3. ad se ipsum
Non ego posco deos aurum gemmasque nitentes,Non mihi hyacinthi sardonicesque placent,
Nec mea surgentis mens ambitiosa theatri
Postulat elato stare superba gradu.
5Non quoque magnorum palatia grandia regum
Quaero, nec in niveis ire timendus equis.
Non valles, non arva graves reddentia acervos,
Non oleam aut colles, pulcher Iacche, tuos.
Nec votis petitur cumulata pecunia nostris
10Quaeque vehunt nimias aurea vaga dapes.
Non gemmata togae duplici discrimina limbo
Gallorum quales expoliere manus.
Ergo quid? Exiguum est, possum meruisse videri:
Cui modicum satis est, hic ope dignus erit.
15Respiciunt unam tantum mea vota puellam,
Nec tamen hanc mecum semper habere velim.
Falsa loquor: vellem semper, sed non peto semper:
Quisquis magna petit, iure repulsus abit.
Non est hoc coelum conscendere, non maris undas
20Colligere exiguae cortice velle nucis.
Quod cupimus multi potuere: miserrimus ille est
Qui, quod habent omnes, solus habere nequit.
Curo tot ego video passim simul urbe vagantes,
Cogito ubi et quicum nocte silente iacent,
25Cumque suas habeant omnis prope turba puellas,
Cur mihi curo domina non licet esse mea?
4. de discessu suo
Urbs olim pergrata meis iuvenilibus annisDulcis et ante alias terra benigna, vale!
Sis felix valeantque viri valeantque puellae
Et quaecunque oculis nota fuere meis.
5Salvaque belligeri tibi sint praesagia Martis;
Campani superent quaelibet arma viri.
Vulturnusque tuus placida circumfluat unda,
Praeteriens leni moenia longa sono!
Tot iuga, tot circum labentia flumina montes,
10Iunctaque Tyrrheno littus et arva mari,
Ausoniumque decus patriique valete Penates,
Dulcis et ante alias terra benigna, vale!
Aurea pomosae valeant arbusta Suessae;
Curribus illa meis area prima fuit,
15Et Lyris et Gaurus et littora Minturnarum
Raptaque ab Herculeo nympha Marica viro;
Omnia curo cupiam montes et plana valere,
Gallutii in primis moenia parva mei!
Sunt illic modicae quae me genuere Cavellae,
20Parva, sed ingenio cognita rura meo.
Invideant quicunque velint et rustica ludant
Nomina: dat mixtas sylva rosis violas.
Quaslibet agricolae foveant per consita plantas,
Crescit deserta grandius arbor humo.
25Curo primum aspexi patrias a littore sedes,
Dulce mihi mentem nescio quid tetigit.
Subsiliunt animi ferimurque libentius ultro,
Et celeres properant ad sua tecta pedes.
Nunc etiam genialis amor patriique Penates,
30Dulciter occulta conditione trahunt.
5. ad se ipsum
Ergo ego quid faciam? Sylvisne vagabor opacisEt referam praedam per nemora alta meam?
Sylva parum tuta est; habitant sua numina sylvas,
Saepeque per saltus ludere, Faune, soles.
5Aequoreas forsan tuti sulcabimus undas?
Sed ferus, heu quoties, Dorida cepit Amor!
Neptunum Veneris (nec laedunt aequora flammas)
Ignibus alcyones incaluisse ferunt.
Tum quoties Ithacus mediis incanduit undis!
10Et Venus insano creditur orta mari.
Aurea glandiferas utinam modo saecula quercus,
Montanasque darent ossea coma dapes!
Tunc vir securus nullos in coniuge moechos,
Rivalem nullus tunc metuebat amans.
15Fulva nec ingenuas flectebant aera puellas:
Foemina tum magnas despiciebat opes.
Copia cuique auri, nemorum sub frondibus omnes,
Carpebant avida pendula poma manu.
Nulla peregrinas mirata est foemina puppes,
20Tutaque tunc abies tutaque pinus erat.
Cinnama odoriferis nemo referebat ab Indis,
Nec bibit Aonium succina lana crocum.
Idem tunc victus cunctis eademque supellex,
Et thorus et vestis hospitiumque fuit.
25Quae nunc labentes emittunt flumina lymphas,
Dulcia stipatis mella tulere favis.
Cuncta ferebantur sub aperto animalia coelo,
Aut nullae, aut tantum lustra fuere domus.
Nec Dive candebant montes, nec frigida siccas
30Arboribus frondes excutiebat hyems.
Ipsa etiam fruges tellus inculta ferebat,
Nec seges in sulcos compulit ire boves.
Cerva - quis hoc credat? - rabido coniuncta leoni,
Laesa Licaonio nec fuit agna lupo.
35Rusticus illaesos spectans super ilice nidos,
Implumes nunquam subripuisset aves.
Plurimus in tenui ludebat gurgite piscis,
Nec tortos hami senserat ille dolos.
Urbibus aereae nec erant munimina turres,
40Nec fossa aut longa machina structa trabe.
Non tuba militibus signum, non ferrea vestis,
Pungebat celeres nec grave calcar equos.
Unaque praeterea facies cultusque deorum,
Nec coluit varios ille vel ille deos.
45Agnaque pacandas nunquam cecidisset ad aras,
Sed fuerant humili victima farra deo.
Idem erat imperium cunctis, non regibus urbes,
Parva nec a dominis oppida pressa suis.
Nunc furor incubuit, rerum vesana cupido
50Praecipites agitat saeva per arma viros.
Tunc mea compositis passim lascivia rebus,
Nec terra invidiam, nec timuisset aqua.
Quacunque in sylva, quacunque iacentibus herba,
Haesisset gremio tuta puella meo.
6. de discessu amasiae
Quid sibi nutantes poscunt ante ostia currus?Anne parat quoquam nostra puella viam?
Heu mihi, carpentum famulisque thorisque refertum
Conspicor et pressos languida colla boves.
5Et video hirsuto nigrum perone bubulcum:
Signa peregrinae suspicor ista viae.
Rustice, vix domitos refer ad praesepia tauros,
Ne premat insuetus dimaceretque labor.
Nuper enim, ut video, iunctis ad aratra iuvencis,
10Non satis hoc aptum, non leve pondus erit.
Aspice, ut inverso detractet pondera collo
Alter et immensum sustinet alter onus.
Mense fere toto nequeant cibi condere sulcos,
Saucia nec duro subdere colla iugo.
15Adde quod haec longas abitura est sarcina terras:
Utque ferant pondus, non patientur iter.
Et salebrosa via est, non his adeunda cothurnis,
Diripient soleas aspera saxa tuas.
Quodque magis timeas, cecidere crepidine montes,
20Discutient celeres obvia saxa rotas.
Aspice ut exiguo flectat sua plaustra Bootes
Limite: non longas praecipit ille vias.
Iupiter, ut fuerat mutatus imagine tauri,
Littore Sydonio destitit esse bovem.
25Parcere ut admoneat voluit deus ille iuvenco,
Ostendens longum non fore bobus iter.
Hoc equus, hoc praestent sulcantes aequora naves,
Immensas illis convenit ire vias.
Ferreus huic pes est aerataque rostra carinae,
30Tale nihil quo se bos tueatur habet.
Rustice, quo properas? Medio sol arduus orbe est;
Defer anhelantes in sua tecta boves.
Non fontes, non rivus in hac, sed tristis arena,
Saxaque tam longa pulverulenta via.
35Arva nec invenies, sterilisque et inhospita tellus
Arboreis etiam frondibus illa caret.
Vana loquor: properat, nec iam rationibus ullis
Vincitur. O flectant rustica corda preces!
Villice, siste boves, referetur gratia; nostrae
40Hoc, tu si nescis, axe vehuntur opes.
Sic tibi salva domus, sic sit tibi fertilis annus
Et noceant tegeti fulmina nulla tuae!
Alma Ceres laeto semper tibi floreat agro
Et pingui crescat fertilis herba solo!
45Non Pliades Hyadesque graves, non imber aristas,
Depopulet segetes nulla procella tuas!
Non lupus errantem nemoroso colle iuvencum
Mordeat, aut iunctos lurida musca boves!
Nulla precor, frustra sum orantia verba locutus.
50Non Capiunt humiles rustica corda preces.
Omine perge malo! Salva modo perge puella.
Tu saxo aut alta praecipiteris humo,
Cancer ubi messis longam producit aristam,
Grandine permixtas eiaculetur aquas!
55Semina grus herbamque pecus segetemque procella
Obruat, et tegetem fiamma odiosa cremet!
Fulminibus cadant quercus, cadat ulmus et ilex,
Et viridi nequeas pascere fronde bovem!
Hic quoque ponte cadat, furiali percitus oestro,
60Diripiantque canes tergus et exta lupi!
7. ad se ipsum
Quo propero, demens, aditu offensurus amicam?Exoptata odium gratia stulta parit.
Forsitan occulte tantum cupit illa iocari,
Et secum lusus tectius ire meos.
5Novi ego quam petulans, quam sit mea prona libido,
Nec possum audaces abstinuisse manus.
Nullum et in amplexus moderamen, in oscula nullum,
Nostraque sunt blando verba referta ioco.
Si prope discumbat, rimas inquirimus omnes,
10Admittant siqua pallia fixa manum.
Sin sedeo contra mensaque arcemur ab illa,
Invenient aditum crura sub alta pedes.
O quoties digitos, cyathum praebente puella,
Stringimus, et palmas subfricuisse iuvat!
15Sin manet illa procul, tenui suspiro susurro,
Et faciunt avidas lumina moesta notas.
Advertent comites celandaque furta patebunt,
Et fiet populi fabula noster amor.
8. ad se ipsum
Aut ego mentis inops nec habent mea lumina visum,Aut non qualis heri Delius urget equos.
Compita, fana, lares, laquearia, moenia, turres,
Nescio quo nunc sunt pallidiora modo.
5Mox, ubi sublimi volui trabe ponere lumen,
Luce quasi exstincta, languida lampas erat.
Ambustos purgo lychnos, renovatur olivum;
Candida sed lychni lumina ferre negant.
Et patet et nullum recipit mea ianua solem,
10Et patet et nullum lata fenestra diem.
Nimirum: procul est aliamque illuminat oram
Sol meus, in tenebris hic miser ipse vagor.
Ah, pereat, quisquis peregrinas quaerere terras
Repperit et primum curribus egit iter.
15Ille mihi infensas nimis ingeniosus ad artes,
Utilius potuit non habuisse pedes.
Me miserum! Nullos capiunt mea lumina somnos,
Iam longa didici pervigilare mora.
In latus evolvor, stratis pulvinus oberrat,
20Et nulla possum parte iacere thori.
Saepe pulex, altae res insidiosa quieti,
Creditus est humeros sollicitasse meos.
Strata revolvebam, rugas intentus ad omnes.
Heu mihi! nam mordax non erat ille pulex.
25Unus heri comitum media stetit obvius urbe,
Cum peterem dominae tecta relicta meae.
Et: "Quid - ait - morbi? Tristis cur pallor in ore est?
Incolumis fueras et bene sanus heri". -
Mutat amor formam miserosque intercipit artus,
30Extenuans cura membra sepulta gravi.
9. ad Beneplacitum de Tiberi
Tibri, triumphato quondam regnator in orbe,Ecce tuas iuvenes ante vagamur aquas.
Hic natat et celeres iactat sub brachia remos,
Pectoreque adversam verberat udus aquam.
5Ille cavo metuens corpus committere stagno,
Littore et extrema non nisi rupe sedet.
Pars conto vestigat aquas, pars retia tendit,
Sustinet hic hamos tortaque fila regit.
Solus ego molli iaceo miserabilis herba,
10Et dominae semper cogito facta meae.
10. ad se ispum
Nullane Campano requies debetur? An omnisVita mihi turpi est dedita servitio?
Arboribus Zephyri parcunt et fluctibus Euri,
Aestas non semper, nec fera semper hyems.
5Vidi ego caeruleis coelum squalescere nimbis,
Et vidi roseos currere Solis equos.
Et modo cervices flectunt ad aratra iuvenci,
Nunc iuga defuncti vomere summa petunt.
Miles equos, arcus et fortia tela remittit,
10Nec galea impexas opprimit usque comas.
Cuncta vices habuere suas, ego semper eandem
Praecipiti infelix cardine verso rotam.
11. ad Aurianum
Cur scribant tibi quaeris, Auriane,Qui sacras hedera subornant comas?
Vivunt carmine pauperes poetae,
Si nugas adimas, fame peribunt.
5His mendacia sunt opes et aurum;
His umbrae gelidae otiumque molle,
Labentisque placent aquae lapilli.
Cum dent carmina, pallium rogabunt;
Insanos facient, cibum rogabunt;
10Evellent oculos, togam rogabunt.
Nec credas sitientibus poetis:
Dicunt omnia libere petuntque.
Fingunt quaeque volunt putantque palmam
Mentiri bene gloriosiorem.
12. ad se ipsum
Campanum tepido abditum cubiliLodicisque gravi globo involutum,
Stertentemque sibi, sibi oscitantem,
Curis explicitum negotiosis,
5Quid vexas strepitu sub aure semper,
Inclamans querulo sono: "Excita te?"
Tum curo Aurora leves movet quadrigas,
Et noctis lachrymis comaque Phoebes
Stillatae teretes cadunt pruinae,
10Cum primos aperit Apollo crines,
Et Pindum crocea ferit sagitta:
Cum dulcis sopor et quies amicos
Perfundens leniter iacentis artus
Divis me faciunt beatiorem.
15Aut ergo, Fabiane, dormienti
Haereto comes implicatus arte
Extensus geminis thoro lacertis
Et curis simul omnibus fugatis,
Aut tristes abigens procul querelas
20Campani solidos iuves triumphos.
Occlude illicet ostium catena
Et rimas patulae impedi fenestrae
Ne quid perpetuam excitet quietem;
Pulvinum capiti refer decenter
25Apte ut subsideat; nec ulla tristem
Admittant hyemem retecta membra,
Sed totum tege culcitra iacentem;
Si extendas etiam togam lupinam
Aut vulpinam, erit hoc magis benignum.
30Suspenso hinc abeas gradu nec ullus
Irritet crepitus seram loquacem.
Hinc leni sonitu Iovem tonantem
Et ventum pluviamque murmurosam
Quae somnos faciant suaviores
35Optabis mihi; mox parabis ignem
Et laetas epulas et acre spumans
Auro ipso rutilantius Falernum,
Tunc cum sol medios agit iugales
Et totum irradiat repens Olympum.
40Qui si huc accieris meam Dianam,
Tunc cum somniculosa, crine nondum
Collecto et dubios fricans ocellos,
Rem multo facies benigniorem.
Nam statim veniet si eam vocaris,
45Si crebras referes revolutiones
Et quanta feriat thorum sagitta
Hellespontiaci furor tyranni.
Ergo vade citus, voca huc puellam.
Tunc, si quis erit parum modeste
50Qui me quaerat, abire eum iubeto;
Dic non esse domi nec affuturum
Hoc totum biduum et fuisse multos
Qui me quaesierint profectum ad Umbros.
Hoc veri officium est amici opusque,
55Non aures crepitu ferire rauco
Et vultu obstrepere horridum minaci.
13. ad cardinalem Papiensem
Ille tuus stella natus, Papiensis, iniqua,Campanus grandis nomine, parvus ope,
Ille tibi de se quanto licet ore fatetur,
Ante oculos nudans vulnera quaeque tuos.
5Haec partim fortuna tulit curamque moratur,
Partim multa tua facta fuere manu.
Ipse meam primus solvens e littore puppim,
Depuleras cursus in maria alta meos.
Coniectum in fluctus dubios vastasque procellas,
10Heu miserum, mediis deseris aequoribus.
In medio pelago peregrinis deseror oris,
Unde nec ut properem cerno, nec ut redeam.
Missus ad incultos Calabros, onagria regna,
Arcadicis fiam tensior auriculis.
15Atque illic utinam .liceat consistere! sed me
Sanguineae extrudunt, Martia turba, manus.
Heu quanto utilius nobis meliusque fuisset,
Intonsum premeret si mitra nulla caput!
Quid nunc pendentes circum sacra tempora cristae
20Curvaque deflexo cuspide sceptra iuvant?
Illic infelix Scythiae deserta videbor
Inter et elingues vivere trogloditas.
Ambraciosque sinus Ioniaque aequora cernam,
Scyllea forsan deperiturus aqua.
25Dextra Tarentinos, ostendit laeva Sicanos,
Littora Tyrrheno vix bene nota mari.
Scilicet in medio canibus succincta nefandis
Evomit assiduas ore Charibdis aquas.
Non illo transire rates aut humidus Auster
30Aut Scythico veniens sustinet orbe Notus.
Sed, fac posse viam terrave marive patere
Impediat longum nec ferus hostis iter:
Ingenii sedes alta mei vel tota peribit,
Vel vires certe supprimet illa suas.
35Eoo rugosa venit de littore, sed fit
Cantabrico sterilis carica in Oceano.
Non eadem tellus fert omnia: mel parit Hibla,
Excrescit laetas Gargarus in segetes.
Dant Arabes casiam, Panchaia thura Sabei,
40Hebrus Bistoniis est memorandus equis.
Imbellis Syrus est mollisque ad praelia Phoenix,
Sarmata finitimis acer Iapydibus.
Ingenia e coelo veniunt sublimia Thusco,
Sed Calabro fecit languidiora solo.
2. de bello Pii
Iam Pius Eoos bellum moturus in hostes,Innumeris armat classibus Ionium.
At nos qui in Turcas quamquam procul ire iubemur,
Sub tanto, stultos, quid piget ire duce?
5Ducimur ad bellum, non mittimur: aurea lunae
Praecedunt nulla cornua victa manu.
Remigibus nostris dubia nec classe vehemur,
Barbara Romanas iam stupet unda rates.
Tum mater vinci natum Victoria nolet:
10Ut nuper terra, sic modo vincet aquis.
14. in reditu e Germania
Linquo Tridentinas Alpes et Rhaetica saxaNunquam oculis posthac aspicienda meis.
Accipe Campani, sterilis Germania, terga,
Accipe nudatas, barbara terra, nates.
5Ille dies iterum qui te mihi forte videndam
Offeret, extremus sit mihi et ille dies.
Finibus Italiae primis exstinguar et illic
Per Latium condant frigida saxa manes.
Dicentur Latia mihi verba novissima lingua
10Et Latio qui sim carmine saxa notent.
At pia si qua manus collectis ossibus urnam
Erigat, accensa coniiciatve pira,
Hoc precor, hoc caveat, ne pars vel quantula nostri
Barbaricum tangat non bene lecta solum.
