Mantovano, Battista Mantova, 1447 - 1516, adulescentia, adulescentia adul. adulescentia (Lee Piepho, 1989)

^1
2 Galbula, quid sentis? Pollux doctissimus olim
Fistulicen subito quodam quasi numine tactus
Destituit calamos, tunicas, armenta, sodales;
Bardocucullatus caput ut campestris alauda
5Quattuor ante dies in religiosa recessit
Claustra. ferunt illum, pecudes dum solus in agris
Pasceret, effigiem quandam vidisse deorum.
Cetera non memini, sed tu quid, Galbula, sentis?
³ Ut dixere patres, iaciens primordia rerum
10(Magna canam nobis quae quondam tradidit Umber)
Instituit Deus agricolas pecorisque magistros.
Primus agri cultor rudis, immansuetus et asper
Qualis humus segnis, lapidosa, rebellis aratro.
Ast ovium primus pastor, mitissima proles,
15Instar ovis quae bile caret, quae lacte redundat,
Mitis erat, nullis umquam pastoribus asper.
De grege saepe suo sacrum ponebat ad aras;
Nunc ove, nunc pingui vitulo faciebat, et agno
Saepius, et magno divos ambibat honore.
20Sic profecit apud Superos, sic numina flexit,
Ut fuerit primo mundi nascentis ab ortu
Tempus ad hoc caelo pecoris gratissima cura.
Assyrios quosdam (sed nescio nomina; curae
Diminuunt animum) Deus ex pastoribus olim
25Constituit reges qui postea murice et auro
Conspicui gentes bello domuere superbas.
Cum Paris Iliaca tria numina vidit in Ida
(Aut Paris aut alius puerum qui obtruncat ad aram)
Pastor erat. quando caelesti exterritus igne
30Venit ad ostentum pedibus per pascua nudis,
Pastor erat Moses, Moses a flumine tractus.
Exul apud Graios Amphrysia pastor Apollo
Rura peragravit posito deitatis honore.
Caelestes animi Christo ad praesepia nato
35In caulis cecinere Deum pastoribus ortum,
Et nova divini partus miracula docti
Pastores primi natum videre Tonantem,
Et sua pastores infans Regnator Olympi
Ante magos regesque dedit cunabula scire.
40Se quoque pastorem Deus appellavit, ovesque
Mitibus ingeniis homines et mentibus aequis.
Et, ne vana putes haec somnia, nuper ab urbe
Rus veniens picto perlegi haec omnia templo.
Sunt pecudes pictae, parvi sub matribus agni
45In tellure cubant, ingens equitatus ab alto
Monte venit, radiant auro diademata divum
Et suspensa tenent vaga lumina praetereuntum.
Non igitur mirum noster si numina Pollux
Vidit; amant villas et oves et ovilia divi.
50Simplicibus praesens Deus est, offenditur astu.
⁴ Vera refers. pecori sic sint innoxia nostro
Pascua, vidi asinum, vidi praesepe bovemque.
Iam memini turbae venientis, et ora videre
Indica iam videor regum sua dona ferentum.
55Unum oro, quaenam Polluci occurrit imago?
Galbula, si nosti, ne sit labor omnia fari.
⁵ Et novi et memorare libet; res digna relatu,
Res digna auditu, pia, sancta, imitabile factum.
Durus et immitis pater atque superba noverca
60Pollucem graviore iugo pressere iuventae
Tempore cum dulces animos nova suggerit aetas;
Et cum iam invalidae longo sub pondere vires
Deficerent nullaque odium mansuesceret arte,
Constituit temptare fugam. res una volentem
65Ire diu tenuit; nimis impatienter amabat;
Error enim communis amor iuvenilibus annis.
Res est fortis amor, violentia fortior; ivit.
Et tales abiens (mihi namque solebat amores
Enarrare suos) maesto dedit ore querellas:
70"O virgo, lacrimaene tuis solventur ocellis
Cum te tam caro cernes ab amante relictam?
Ullane discessu duces suspiria nostro?
Tune mei crudelis eris forte immemor umquam?
Usqueadeone tuum poterit frigescere pectus,
75Pectus quod toties, quod lumina fletibus implet?
Tune trahes crebros gemitus et pallida fies?
Cerno oculos, cerno lacrimas, cerno anxia corda
Virginis. heu tantum qua dissimulare dolorem
Fas erit arte? dolor duplex mea pectora torquet,
80Illius atque meus. sed fas mihi flere, quod illi
Non licet; occultus longe magis aestuat ignis.
Incolumem mihi vos, divi, servabitis illam,
Ut, quando exsilio repetam mea rura peracto,
Fiat amor felix saltem semel ante senectam".
85Talia pergebat memorans, voluitque reverti
(Tantus amor iuvenem, vis tanta furoris agebat)
Sed iam iacta fuga cunctis erat alea nota.
Fronde sub Herculea fessus maerore sedebat;
Ecce puellari virgo stipata corona
90Ora, manus, oculos habitumque simillima Nymphae,
Et tali affata est puerum sermone dolentem:
"Care puer, quo tendis iter? vestigia verte.
Nescis, heu nescis quo te via ducat et audes
Ignotis errare locis nihil insidiarum
95Per campos ratus herbosos, nihil esse pericli.
Omnia tuta putas et quod placet utile credis
More iuventutis stolidae. collectus in orbem
Saepe latet molli coluber sub graminis umbra;
Est facile incautos offendere. parvulus infans
100Innocuos rutilum digitos extendit in ignem
Nec nisi iam laesus vires intellegit ignis.
Haec regio intrantes aditu consuevit amoeno
Fallere, delicias offert et gaudia; verum
Ingressis, cum triste nihil superesse putatur,
105Mille parat laqueos et mille pericula profert.
Trames hic, ut collem gressu superaveris illum,
Ducit in umbrosam silvam, crudele ferarum
Hospitium, loca taetra situ et caligine opaca.
Quisquis eo deceptus abit remeare vetatur,
110Et piceis primum velatur lumina vittis,
Deinde per omne nemus, dumeta per aspera tractus
Transit in effigiem monstri. dum volvere linguam
Atque loqui temptat, mugit; dum attollere sese credit,
Humi graditur quadrupes neque suspicit astra.
115Ima tenebrosae vallis lacus aequore nigro
Occupat et nigris mons plurimus imminet undis.
Huc tracti in Stygios latices altumque barathrum
Praecipites dantur rapidaque voragine mersi
In Styga et aeternas Erebi rapiuntur in umbras.
120Heu quot pastores istis ambagibus acti
Cum gregibus periere suis! ego sedula semper
Monstro iter; hic ad opem vigilo indefessa ferendam.
Tolle moras igitur, mortis fuge blanda propinquae
Atria; secreti tutam pete littoris oram
125Qua contra Idalios fluctus mihi tollit in altum
Aera Carmelus viridi caput arbore cinctum.
Primus hic antiquis patribus spelaea domosque
Praebuit arboreas intra nemus ilice densum.
Ex hoc in vestros deducta cacumine montes
130Religio venit, sicut de fonte perenni
Flumina, et ex uno multi genitore nepotes.
Illius in silvis abies ubi plurima surgit,
Pinguis ubi piceae sudat liber et terebinthi,
Innocuum postquam feliciter egeris aevum,
135Mox tua mutatis aetas renovabitur annis.
In loca te tollam melior virentia semper;
Immortalis eris divum comes, ire per astra
Inter Hamadryades et Oreadas atque Napaeas
Flore coronatas caput et redolentibus herbis
140Fas erit ac super et subter cognoscere caelos".
Sic effata leves virgo discessit in auras.
Tum sua iuravit Pollux mutata repente
Pectora et extemplo victum exspirasse furorem
Non aliter quam flamma cadet, si ardentibus agris
145Effluat et totas praeceps Padus evomat undas.
Sic abiit crudelis Amor qui saepe pharetram
In iuvenem, dum principiis obstaret amandi,
Dum tepet ac timide insanit, consumpserat omnem.
Sic igitur Pollux in claustra silentia venit.
⁶ 150Sunt quibus aspirent etiam nolentibus ultro,
Sunt quibus infensi sine causa et crimine di sint.
⁷ Quod nos in pecudes, in nos id iuris habent di;
Hoc rus scire sat est, sapiant sublimius urbes.
Sic docuit rediens aliquando ex urbe sacerdos
155Iannus et in magno dixit sibi codice lectum.
⁸ Sol cadit et Baldi vix summa cacumina tangit;
Nos quoque iam sero cum sole recedere tempus.
Galbula, sarcinulas ne sit tibi ferre molestum,
Pera levis, levis est et cantharus; omnia parvus
160Ferre labor sero, grave mane sed utile pondus.
Ipse pecus ducam, mihi pars erit ista laboris.