Folengo, Teofilo Mantova 1491 - Campese [Bassano del Grappa] 1544, agiomachia, agiomachia agiom. agiomachia (A. Rafanelli, 1898-1902)

¹
Caesareamque sali fundatam littore curvo
Migrarunt ultro discendae ardore Minervae.
Horrifico interea miscentur cuncta tumultu:
Cuncta fremunt odiis furialibus, omnia fervent
5Hos Sillytani quondam genuere penates;
Adversum pia corda; madet fera sanguine tellus
Insontum; strages cumulatur plurima passim.
Terruit haec animos feritas. Hinc littus heoum
Linquere constituunt ac fictis tendere in oras
10Mercibus occiduas, careant si turbine tanto.
Gemmarum numerus fertur, preciosa suppellex;
Fertur odora arbos Arabum diversaque rerum
Copia; vela Notis dant laeta per alta; repostam
Hesperiam penetrant. Est nomen Barcinon urbi,
15Olim haec terra potens opibus populisque superba;
Verum tempus edax tacito terit omnia morsu.
Hic nutu superum connexuit anchora puppes.
At veluti siquis Scyllae latrantia monstra
Evitare volens in laeva pericula currit,
20Haud secus offendit maiori quaeque procella
Turbari, graviore pios ibi turbine plecti.
Tunc inter sese haec hortantia dicta serebant:
"Venit sera dies qua pulsa facessat inerti
Pectore segnities, fidei stet vividus ardor,
25Quo nec fata animus cruciatibus horrida crebris
Contremat: amotis tepet hostibus inclyta virtus.
Spargat nostra manus nunc congrua semina terrae,
Quorum mox fruges radiante legamus Olympo.
Nunc fas exiguis agitare laboribus artus,
30Ut requie sine fine frui super aethera detur.
Pro pietate alacres inimica in tela ruamus".
Talibus hortari simul atque animare vicissim;
Remque addunt verbis - ac primum maxima egenis
Gaza datur - gaudentque illam praemittere ad axem.
35Iam sine praetextu veros extendere cultus
Audent; firma metus praetentat pectora nullus.
Progreditur Felix aliamque accensus in urbem
Ducitur afflatu supero, sanctisque perardens
Ignibus infenso tandem cadit ense libenter
40Partaque conscendit felici sydera cursu.
Maiores socio restant per bella triumphi
Quaerendi; nec castra movet, exercet ibidem
Intrepidas vires fideique immobile robur.
Desuper aspirat Deus inspiratque potentem
45Virtutem, per quam patrat enthea facta per urbem:
Languenteis curat tantum medicamine linguae,
Et minitans lemures miseris fugat artubus atros.
Id tibi cum patuit, Galeri, rumore ferente
Praecipis adduci statoribus ante tribunal,
50Atque has eructas turgenti gutture voces:
"Quos sequeris ritus? quae servas sacra, rebellis?
Numina qui divum temnis metuendaque rides
Decreta imperii, invisas super adiicis aras?"
Cui testis contra nequicquam territus inquit:
55"Stulte, ego cur venerer sacrata altaria larvis?
Tartareasve colam fraudes et marmora surda?"
Canduit ad plenum perceptis talibus ille,
Bissenosque ciet tortores, fustibus aiens:
"Tam multate diu, donec lacerata relinquat
60Membra animus; nescite moram, cito plectite sontem".
Parent, ingeminant ex ordine verbera; corpus
Fit totum vulnus; pluit undique sanguis; ab imo
- proh dolor - excisa patuerunt viscera pelle.
Ollic collisos convertit ad aethera ocellos,
65Atque hos, ut potuit, dedit inter tormina questus:
"Magne Pater, qui summa tenes, qui corrigis ima,
Et nutu nigra regna quatis pelagumque coerces,
Quid tua in infidos ostende potentia possit.
Hos, ni perspicias addendos cultibus olim
70Esse tuis, qui me duris cruciatibus urgent,
Laede feros ipsumque iubet qui talia perde,
Si sit suppliciis iamdudum addictus Avernis".
Vix ea finierat: virtus divina ministros
Dum flagra incutiunt subito - mirabile dictu -
75Orbat; in insolitam clauduntur lumina noctem;
Ipse suis Domini perit ictu fulminis author.
Qui pede pulsabat nuper tumidissimus astra
Nunc iacet exiguus pulvis. Cui prospera rident,
Is timeat: facili nutant mortalia motu.
80Restitit incolumis miles divinitus; omnis
Acclamat populus: "Sunt huius numina vera".
Interea ad Stygias trusi subsellia flammas
Maximianus atrox recipit: qui, turbidus aestu
Insano, nodis vinctum praecepit ahenis
85Martyra perduci et quem cultum, quemve deorum
Observet rogitat. "Quae tanta insania - clamat -
Haec quaesisse facit? numerum quid iungis inepte?
Unum equidem novi, nec plures, numine dignum,
Cuius opus tellus, ignis, maris aequora et axis".
90Post infert idem minitanti saeva tyranno
Tormenta: "Et poenas et te contemno, superbe,
Daemonicas supplex qui flecteris ante figuras".
Intumuit praeses; prunisque furentibus urit
Et Baccho plagas exasperat acer acuto.
95Verum Iessai modulantem carmina vatis
Audiit et laetum vidit; populantur iniquos
Carnifices flammae; rursus tamen integrat ignes
Immitis iudex, qui mox tepuere sub auris.
Aspra cathenatum tunc demum trudit in antra.
100Lampas in Hesperiam interea Phoebeia Calpen
Declinat, varios nox occupat atra colores.
At non ulla specu tum carceris horruit umbra;
Namque fugat caelo lux cunctas lapsa tenebras.
Monstra stupent rigidi servantes limina tecti;
105Admittuntque ipsi lumen noctemque repellunt
Errorum et capiunt fidei candentia iura.
Iam terrae facies ridebat sole recenti;
Extrahitur martyr crypta iussisque tyranni
Vapulat, et vellit teneros dens ferreus artus.
110Hic longum ingemit ac Dominum prece pulsat Olympi.
Annuit oranti liquidas vox lata per auras
Moxque quod optabat divina exercuit ira.
Nam dum luce nova vanis parat orgia divis
Evehiturque tumens carpento ad templa nitenti,
115Decidit ex medio subita miser axe ruina.
Percussor latuit, iacuit modo inutile funus.
Ipsa etiam similem casum simulachra tulere:
Est cinis exiguus quod pridem fulserat aurum.
Miratur plebes, et formidabile Christi
120Conclamat numen tollitque ad sydera voces.
Protinus insurgit furioso percitus oestro
Rufinus primas, titulis opibusque superbus:
"Improbe, - ait - vulgus vafra qui decipis arte,
Vivis adhuc? divina doces qui numina temni,
125Nescioquae suades venerari nomina et aras?".
Talia vociferans ipsoque in turbine raptus,
Nec populi voces, nec martyra iussa loquentem
Audit; fulmineus divelli a corpore dignum
Imperat ense caput; servi fera iussa facessunt.
130Terga Molorchei calcabas, Phoebe, leonis
Fervida; mensis erat tribuit cui nomina Iuno,
Cum miles victor mutavit terrea caelo.