Folengo, Teofilo Mantova 1491 - Campese [Bassano del Grappa] 1544, Zanitonella red. Tusculanensis, Zanitonella red. Tusculanensis Zanit. (Tusc.) Zanitonella, red. Tusculanensis (M. Zaggia, 1987)

¹ Libriculum quicumque capit, quem perlegat, istum,
Cesset, si nasum rhinocerotis habet.
Non me nasutis, non meque dicacibus edo,
Non quibus est humiles nausa videre libros.
5Me legat amussim quisquis legit omnia, quisquis
Scit quia fert aliquid lectio quaeque boni.
Lusimus ista puer ficto sub amore Tonelli;
Libriculi titulum "Zanitonella" voco.

² Forte calefabit gens me citadina vilanum,
10Namque Zoaninae brusor amore meae,
Vel quod ego, stallas usus nettare boazzis,
Ardimentum habeam scribere quid sit amor;
Ac si non essem brancatus ab ungue putelli,
Qui sbolzonadas tirat ubique suas.
15Nemo super terram mangiat, mihi credite, panem,
Seu contadinus, seu citadinus erit,
Quem non attrapolet Veneris bastardulus iste,
Qui volat instar avis, caecus et absque braga.
Et quamvis mea sit, quo scribo, penna badilus
20Et faciam drusias fossa cavando manus,
Non tamen, ayme, Deus, potui scampare furorem,
Qui me sic docuit scribere quid sit amor.

³ Tempus erat flores cum primavera galantos
Spantegat et freddas scolat Apollo brinas,
25Sancta facit saltare foras Agnesa lusertas
Capraque cum capro, cum cane cagna coit,
Stalladizza novas armenta biolcus ad herbas
Menat et ad torum calda vedella fugit,
Boschicolae frifolat rosignolae gorga per umbras
30Rognonesque magis scaldat alhora Venus;
Ante meos oculos quando desgratia duxit
Te, dum pascebam, cara Zanina, capras.
Non appena tuas goltas vidique musinum,
Ballestram subitus discarigavit Amor.
35Discarigavit Amor talem, mihi crede, verettam,
Quod pro te veluti pegola nigra brusor.

⁴ Solus solettus stabam colegatus in umbra
Pascebamque meas virda per arva capras;
Nulla travaiabant animum pensiria nostrum,
40Cercabam quoniam tempus habere bonum;
Quando, bolzoniger puer o, mea corda forasti,
Nec dedit in fallum dardus alhora tuus;
Immo fracassasti rationis vincula, quae tunc
Circa corradam bastio fortis erant.
45Nonne disarmatum me tunc, mulazze, catasti?
Nonne fuit rocchae guardia nulla meae?
More valenthominis schenam mihi, crude, feristi:
O bellas provas quas, traditore, facis!
Crede mihi, pocum guadagnat miles honorem,
50Qui poverum spoiat decrepitumque virum.

⁵ Stella diana mihi se mostrat nonne politam,
Curo movet occhiadas bella Zanina suas?
Sol damatina mihi caviatam nonne palesat,
Cum scoprit trezzas bella Zanina suas?
55Gens Marchesca suum sparpagnat nonne tesorum,
Cum grignat dentes bella Zanina suos?
Luna bianca suum sparpagnat nonne lusorem,
Cum parlat fomnae bella bochina meae?
Gens citadina sonat schitarinos nonne tricordes,
60Cum cantat fomnae bella bochina meae?
Capra legera mihi, dum saltat, nonne videtur,
Cum ballat fomnae gamba iutenta meae?
Testa, manus, gambae, venter, pes, coppa Zaninae
Sunt sol, luna, Venus, capra, leiutus, opes.

^{6 7} 65Dum stravaccatae pegorae marezzant
Dumque passutas coprit umbra vaccas,
Ecce sub gianda locus umbriosus,
Barba Philippe.
⁸ Cancar, est verum, reposemus ambo.
70Quam bonus ventus sofiat sub istis
Frondibus, dum sol nimio sboientat
Rura calore.
⁹ Sentis an quantae cicigant cigalae,
Quae mihi rumpunt cicigando testam?
75Excitant voias hominum bibendi
Omnibus horis.
Ergo taccatum quod habes galono
Da mihi fiascum: sitio, Philippe,
Atque brusatas habeo ganassas,
80Nolo lorettum.
Tu prius buso remove cocaium,
En bibo, "clo clo" resonat botazzus;
Est bonum vinum, sed habet saporem,
Oybo, vaselli.
85Sum refrescatus maduique milzam,
Sicca pro caldo nimio corada
Sorbuit vinum veluti quadrellus
Igne recoctus.
Sentio sub me validum fiatum,
90Vox mihi salda est: quid erit, Philippe,
Si meae laudes canimus Zaninae?
Accipe pivam.
Dum cano, plenis sofia ganassis.
¹⁰ "Lilili blirum", male stoppo busos,
95At prius nasum sine me mocare,
Iamque comenza.
¹¹ Debeo grossum facere an sutilum?
Sum refredatus, faciam sutilum,
Quod tuam vecchiam somiabo vaccam
100Nomine Moram.
"O, me li blirum, Zoanina, blirum,
Huc veni, lirum, mea, bili lirum...".
Sed quid a longe video venire?
Ecce Pedralus.
¹² 105O Toni, quare dubitas nigottam?
Cur tuas capras retines chilò
Et facit boscos re sonare caram
Piva Zaninam?
Nos Todescorum furiam scapamus,
110Qui greges robbant, casamenta brusant,
Feminas sforzant, vacuant vasellos,
Cuncta ruinant.
Tu tamen cantas velut ociosus
Et tuam curas potius Zaninam,
115Quam, Todescorum veniente stolo,
Perdere vaccas.
¹³ Mantuae princeps Federicus istud
Ocium nobis dedit, o Pedrale,
Deque camporum stipulis suorum
120Pascolo cravas.
Semper illius volo schiavus esse,
Tres cui dono pegoras quotannis,
Caseas acta, decies pavinas,
Quinque cagiadas.
125Sit meus semper duca vel signorus
Mantuae princeps Federicus iste,
Quem meus "lu lu" frifolans canellus
Cantet ognhoram.
Quattuar nigras habet hic osellas,
130Nomen illarum male me ricordor,
Esse cornacchias tacolasve penso,
Non tamen illas;
Sunt aves quae non metuunt lusorem
Solis, at fixis aculis in illum
135Clariter guardant, quibus ales omnis
Praebet honorem;
Caelicos istae pratigant paesos
Hasque reginas vocitant oselli,
Quae fretum, terram, baratrum spaventant
140Tempore guerrae.
¹⁴ Non mihi certe tua sors noiosa est,
Quam tibi fecit duca Mantuanus,
Sed Todescorum potius recressit
Tanta canaia.
145En ego scazzor proprio paeso
Et viam tristes fugio caprettas,
De mala voia fugiensque lasso
Dulce terenum.
En duos agnos modo parturitos
150Vix guido mecum, pecoris speranzam.
Rei mihi, qualis codesella sbalzat
Nos pegoraros!
Saepe cornacchiae faciendo "cra cra"
Desuper tezzas, super et nosaros
155Nonne dixerunt mala tanta nobis
Totque malannos?
Attamen semper fuimus bachiocchi.
Cancar Andreae veniat Benello,
Namque sbefabat documenta striae
160Multa Cominae.
Sed, Toni, dicas mihi iam rasonem:
Qualis est princeps Federicus iste?
Curve, quod tantae patiuntur urbes,
Mantua nescit?
¹⁵ 165Mantua est cunctis melior citadis,
Mantuae gens est bona, liberalis,
Mantuam semper squaquarare sentis,
Barba Pedrale.
Ista primaros generat poetas,
170Excitat pronos iuvenes ad arma,
Ricca frumento, pegoris, olivis,
Piscibus, uvis.
Semper in ballis godit et moreschis,
Hic strepunt pivae, cifoli, canelli,
175Hicve zamporgnae, pifari, rubebae,
Hic cagacimbay.
Non ibi proles gibilina plus quam
Ghelpha guardatur, sed amant vicissim,
Prandeunt, cenant, caciant, osellant,
180Carmina dicunt.
Non ibi cartae, tavolerus atque,
Non ibi taroch, crica, sbarainus,
Cum quibus ludis iuvenes sedendo
Corpora guastant;
185Ut super montem male barca possat,
Ut natat currus pelagi per undas,
Hoc idem parent iuvenes sedentes
Ludere cartis.
Mantuae ludunt cugolis rotundis,
190Quas vocat Bressae populus borellas,
Quando per ferri spacium balotta
Itque reditque;
Sgonfias ballas veluti vesigas
Sole sub caldo scanulis balanzant:
195Hic batit - signat caciam sed alter -,
Ille rebattit.
Giostrulae, scrimae, caciae, palaestrae
Sunt iuventutis bona Mantuanae,
Brixiae nec non, sibi quam sorellam
200Mantua fecit.
¹⁶ Ah, Toni, qualem tua verba doiam
Dant mihi, Bressam quoniam ricordas,
Quae tot infelix patitur malannos
Semper in armis .
205Angelus quisnam, deus aut diavol
Huic semel quemquam dederit repossum?
Non, Toni, plus est ut erat davantum
Brixia felix.
Qualis est inter Paduae vilanos
210Franciae miles, magis aut Todescus,
Quando se incappat fugiens in illos
Tempore guerrae,
Talis est inter varias canaias
Militum Bressae populus tapinae,
215Inter et centum sedet illa semper
Artelarias.
Mella cum Garza rubeas cruore
Nunc habent undas, mea namque Bressa
Vadit ad saccum, nimium Cremonae
220Proxima certe.
Hanc enim caeli monitu ruinam
Vidimus, quando Mirabella turris,
Iuncta quae Rocchae lateri sedebat,
Fracta volavit.
225Ipsa bombardae Stigiam tenebat
Polverem, dico Stigiam quod ipsam,
Si, Toni, nescis, genuere mundo
Trenta diavoy;
Hanc focus caeli rapuit tronantis:
230O puta qualis crepitus boavit!
Saxa de centum pesiis volare
Visa fuerunt.
Post eum casum sequivere tanta
Bella cum Gallis, Italis, Spagnolis,
235Cum Capelletis, Sguiceris, Todeschis
Ac Brisighellis.
Inter has guerras variae fuerunt
Quae bonos urbes habuere ventos,
Sed canem magno dedit ipsa solum
240Brixia casu.
Non eas Manto patitur bataias;
Ergo si godit, stupeo parumper,
Quae tamen nostrae fuit una Bressae
Mantua portus.
245Nox sed en giorni rapuit lusorem:
Vado; sta sanus, pegorare felix,
Ac meis stallis, modo quas relinquo,
Utere liber.
¹⁷ Vade, sed noctem remane per istam
250Staque nobiscum, bone mi Pedrale:
Poma, castagnas habeo nucesque.
¹⁸ Nolo, valete.

¹⁹ Bocca Zoaninae si ridet, ridet Apollo:
Labra Zoaninae sunt codesella mihi.
255Bocca Zoaninae si parlat, parlat Apollo:
Labra Zoaninae sunt malapasqua mihi.
Bocca Zoaninae si cantat, cantat Apollo:
Labra Zoaninae sunt melodia meae.
Bocca Zoaninae si spudat, balsama spudat:
260Labra Zoaninae sunt aqua rosa meae.
Bocca Zoaninae si plangit funera, plangunt
Saxa Zoaninae pro pietate meae.
Ergo cum ridet, parlat, flet, cantat amica,
Ridet, flet, parlat, cantat Apollo simul.
265Ac ego si parlo, fleo, canto, rideo, spudo,
Sic facio, nam sic bella Zanina facit.

²⁰ O Zanina meo plus stralusenta badilo,
Cur sguardaduris me, traditora, feris?
Sunt mihi tot raschi medio ventrone ficati
270Occhiadas quoties das mihi saepe tuas.
Quales barberi video splendere bacinos,
Qualis et est Laenae zappa sgurenta meae,
Sberlusenta quidem talis tua fazza scoraiat
Quisquis bellezzam vult doniare tuam.
275Quando tuas miror sguanzas rossore galantas,
"Deh, giandussa - grido -, stella diana venit".
Esse tuos digitos credo bis quinque cavecchios,
Quos tornidoro ploppa bianca dedit.
In teneram posses ferrum voltare povinam,
280De sero ad lunam cum Titalora canis.
Attamen audi:
Est verghetta mihi de fino facta piombo:
Hanc tibi donabo, sis molesina tamen.

²¹ Phoebus abandonat mundum latitatque per Alpes
285Vultque super lectum se reposare suum.
Zappator zappam, laxatque bifulcus aratrum,
Depositam ranzam iamque segator habet.
Cuncta repossatum vadunt: gallina polarum,
Porcus porcillum, bos stabulumque petit.
290Iam fomnae spadolant ad lunam sive lucernam,
Nam bellas goltas esse lucerna facit.
Martellos ponunt fabri pennamque nodari,
Installatque asinos medda Tognola suos.
Quisque suum quaerit, dum scampat Apollo, ripossum:
295Tigris, cerva, leo, sus, lupus, anguis, aper;
Ast ego gregnapolae similis chiamando Zaninam
Huc illuc tota nocte volare paro.

²² Quis meam casu reperit coradam?
Ola, non audis, Zoanina surda?
300Dic, meam quisnam rapuit coradam
Ventre forato.
Sentio meme smagonare flatum,
Nam coradellam mihi sustulerunt,
Non coradellam bovis aut cavalli,
305Dico, nec asni,
Sed meam, dico, propriam coradam
Cum tuis sguardis oculisque bellis,
O meae vitae Zoanina lusor,
Nempe robasti.
310Cum piva multas venio fiatas
Et matinadas facio galantas,
Nec tuam duram, manigolda, testam
Rumpere possum.
Immo de cruda camerae fenestra
315Aut aquam zosum putridam roversas
Meque bagnando vocitas gazanum
Sive bachioccum,
Aut canes post me cicigando stigas,
Qui mihi plures faciunt pauras
320Atque garlettos quater insequentes
Morsegaverunt.
En matarellum sono vel pavanam,
Nil tamen curas sonamenta pivae,
Quae schitarinos superaret omnes
325Citadinorum.
Orpheus primus sonatorus orbis
Si lyram gratans pegoras, osellos,
Haspides, dragos, lapides tirabat
Ad melodiam,
330Non ego mancum facio daverum:
Vix pivae flatu repleo botazzum
Et "lili blirum" digitis comenzo,
Omnia saltant:
Per domum ballant tabulae, cadreghae,
335Spadolae, secchiae, gramolae, badili,
Roca cum fuso, gratarola, zappae,
Mille pignattae.
Saepe dum canto gelidis sub umbris,
Cum lupis agni, canibus capretti,
340Vulpibus galli pariter comenzant
Fare morescam.
Dura sed plus es, Zoanina, saxis
Ac habes testam similem giarono;
Porto calcagnos ego plus tenellos
345Quam tua voia.
Cum super lectos alii repossant,
Solus intornum lachrymans camino;
Non habes per me, traditora, doiam,
Immo caleffas.
350Ayme, cur tantas renui morosas?
Nonne Bertullam, Toniam, Simonam?
Nonne Gelminam? Cagalocchius, ergo
Sis molesina.
Nam bianchinam tibi dico, bravas
355Teque bellinam nimis esse pensas;
Quisquis est bellus putat esse bruttos
Iugiter altros.
Ne bianchezzae, Zoanina, credas:
Terra dat nigram segetem bianca,
360Nigra sed blancam, facilem molino,
Dentibus atque.
Lac cito marcet sine caldirono,
Quod piat formam buliens in illo,
Alterum blancum, niger alter extat:
365Sic ego, sic tu.
Me quidem nulla spresias casone:
Nonne sum riccus, bonus atque bellus?
Quinque porcellos habeo tetantes
Ubera scroiae,
370Sunt mihi septem pegorae bianchae,
Sunt duo manzae, tria par bovorum,
Lacte non umquam careo novello
Sive polenta.
Sum satis bellus, satis et galantus,
375Vado stringatus, super et tiratus,
Meque saltando pedibus legeris
Nullus avanzat.
Porto de paia viciae capellum,
Cuius in piga posui garofol,
380Quove sub stringa rubea ficatur
Penna caponis.
Sed viam butto quid ego parolas?
Clamor indarnum meus, atque piva
Non tuas surdas penetrans orecchias
385Pectora stracat.

²³ Vado per hunc boscum solus chiamando Zaninam,
Ut chiamat vitulum vacca smarita suum,
Quae ruit huc illuc nescitque trovare quietem,
Smergolat echisonis per nemus omne gridis,
390Fert altam caudam, longas distendit orecchias,
Audiat ut puerum forte boare suum;
Sed plangens aliquam finaliter introit umbram
Ac ibi non dormit, non bibit estque nihil.
Me straportat amor rursus de more poledri,
395Cuius mostazzum nulla cavezza ligat:
Praecipitat, nitrit, sofiat per utrumque canalem
Et loca fert gambas per dubiosa suas;
Dice re nil prodest "Sta! Sta!" monstrando crevellun
Hunc firmare tamen sola cavalla potest.

²⁴ 400Scorrozzata mihi stetit uno mense Zanina
Et causam sdegni non ait illa sui;
Me non ascoltat plorantem more putini,
Cui perdonanzam sic peto sicve grido:
"Oyme, Zanina, tuum spresias, ingrata, morosum,
405O plus calcagnis dura Zanina meis.
Qualem terrenum glaciali tempore vango,
Quando nil campos vanga forare potest,
Talem, surda, tuum reputo, giandussa, magonem,
Nec piat orecchias ulla preghera tuas.
410Nocte levo media, sono pivam, canto Rosinam
Cantoque "Para foras, belle Gianole, capras";
Tu tamen incagas canzonibus et matinadis.
Heu, libertatis venditor omnis amans".

^{25 26} Me misetum, quid sola - vides, Bettole? - sinistra
415Pallentique nucis tecubat Zanina sub umbra?
Siste gregem, ponas ac in carneria pivam.
Quin video quid agat? Redeo nunc, pasce capellas,
Ne venias mecum, sta retro, dico, maruffe,
Ambitio quoniam compagnum temnit amorque.
420Omnibus in rebus contentor habere sodalem,
Sola tamen mea sit, mea sit, mea tota Zanina,
Sum quia totus ego suus et non esse rafinam,
Pro qua germanos matremque patremque negarem.
Ergo mane faciesque tuum remanendo doverum.
425O Zanina mei solazzum grande figati,
Salve, nimpha: quid hac nuper Bertolus egoque
Vidimus infandae te sub nucis arbore stratam?
Nescis quam nocuas docuit nos Titirus umbras
Evitare nucum nec in bis armenta morari.
430Quid tua fert animi tristes frons aspera curas?
Ecce novos campi revoluto tempore flores
Educunt borreamque trucem mansuetior auster
Dispulit, ecce die laetantur cuncta recenti;
Turtur adit socium, geminos en cerne palumbes
435Quomodo certatim iunctis dant oscula rostris;
Nunc quoque septisona Meliboeus harundine Faustum
Cantabat puerum carumque Ergastus Amyntam;
Sola iaces, Zanina, minax ac turgida vultu.
²⁷ Ver, Tonelle, tibi sit hyems aeterna nec ullas
440Dent frondes sylvae, tua nec tibi prata virescant,
Nascatur tibi nulla Ceres, vineta crementur,
Implacanda tuas pecudes contagia vexent
Letalisque oculus teneras tibi fascinet agnas
Nec, quibus assuetis gregibus succurrere vestris,
445Quaeque salutiferae veniant e ruribus herbae;
Ignarus pastor capias pro baccare taxum
Lividaque armentis miseris aconita ministres.
Id me infelicem decet exoptare puellam,
Cui violae foetent, cui lilia nigra videntur.
450Foeda per has numquam libatas sole cavernas
Strix mihi vel bubo stridescat flebile carmen.
Tu tamen hinc abeas: aliam reperisse negabis?
O si nescirem quod amas, ingrate, Simonam...
²⁸ O vermocanus, nimia dulcedine schioppo!
455Pottae meae matris, quantum sum factus alegrus!
Es zelosa tui numquid, Zoanina, Tonelli
(Si tibi porto benum, noli mihi dire bosias)?
Numquid amas, o cara, tuum, Zoanina, Tonellum?
²⁹ Hinc fugias, inquam, tua sunt mihi verba sagittae
460Suntque super segetes grando, sunt vasa veneni,
Nil magis aversor quam te, Tonelle, videre.
³⁰ Deh, Zanina, meum noli scanare magonem;
Tu me bertezzas, dubito, me, perfida, truffas;
Mo cancar, quidnam feci? Dic vera: caleffas?
³¹ 465Siste manum, sic me tractare procaciter audes?
I modo: si qua novae, quae cantes, ludis amicae
Carmina, prome: tibi deerunt certamina primo
Pastorum vati, cui Mopsi phistula cedit,
Cui non aequivalent nec Pan nec Thracius Orpheus.
470Modo, suaviloquasque tuas inflare cicutas
Incipe, cuncta tuae nimphae quibus ossa liquescant,
Et quibus auritos mulcescere possis asellos
Et quibus instudeas Bertolum subdere cantu.
³² Ayme, quod irrides poverum, crudelis, amantem.
475Dic, cagasanguis: habes me bertezzare casonem?
Haec sunt poma, nuces, castagnae, quas tibi quondam
Munere, ladra, dedi? Veniat tibi phistula, nescis?
Aut post terga tenes? Simul aut cum pane vorasti?
Non ex parte mea bellum tibi Laena spechiettum
480Attulit et stringas cum totis quinque ferettis?
Ista super feram Cremmae comprando trainas
Spendivi septem, tamen es ingrata Tonello.
Non Amphion ego, non Pan, non Thracius Orpheus
Qui possem vestri Bertoli vincere pivam.
485An credis quod ego Bertolum nescio carum
Esse tuum totum cum toto corde morosum?
³³ Est ita; quid modo vis? Sua sum, sua tota, nec altrum,
O Tonelle, volo qui mecum vivat amantem.
³⁴ O crudele nimis, dubiis et amantibus arctum
490Verbum, nec verbum, cuspis sed acuta medullis,
Verbum, nec verbum, cruor immo pestifer hydrae.
Quid, fera, Bertolum nostro praeponis amori?
Non ego quippe suam metuo te iudice formam,
Quamvis candidulae placeat - sum certus - Olivae.
495Falleris, ah, quantum quod amas aliunde! Furentem
Verte, precor, sensum, qui sit cognosce Tonellum,
Quam dives pecoris nivei, quam lactis abundans.
Non mea quam cernis tibi sordeat hispida barba:
Haud minus ipse stupet me nudum limpidus amnis,
500Cum lavat albentes Triviae quandoque puellas.
Philidis, ah, quoties - testor nemus istud - amores
Contempsi, quoniam tuus in me certior ignis;
Philidis, ah, quoties fragrantum serta rosarum
Discerpsi manibus sparsimque ad littora fudi,
505Cui ter: "Phili, tace - dixi non absque pudore -,
Sola mihi Zoanina placet, Zoanina maritum
Me teneat, Zoanina suis me cepit ocellis.
Phili, tace, quaerasque alium - te aversor - amantem
Te, Zoanina - viden? -, solam te semper amavi,
510Immo arsi, miserum sed me fugis, improba, Daphnis
Altera, Phoebeum quae ne scia sprevit honorem.
Tu mihi clamanti velut aspis comprimis aures,
Nec te, saeva, preces nec munera tanta reducunt.
Hircanae potius tygres mansuescere possent
515Duraque saxa meis fluerent liquefacta querelis,
Quam te nec precibus nec donis vincere credam.
³⁵ Immo lupos ovibus cervasque leonibus ante
Seu canibus lepores videam miscere fugaces,
Quam dicar quod amo, infelix Zanina, Tonellum.
³⁶ 520Te Calibes ferrum fecere, puella, sub antris,
Haud adamantinam te sanguis frangeret hirci.
Ah miser, ah infelix qui non redamatur amando.
Candidus in nostro tibi servabatur ovili
- capreolus, quem sex maculis color igneus ornat:
525Hunc ego, quandoquidem sic me, Zoanina, repellis,
Sive dabo Laenae, seu candida Philis habebit.
³⁷ Nec te Laena umquam nec candida Philis amabit.
³⁸ O quantum, Zoanina, furis nimiumque superbis,
Ni forsan nostrum furor hic augeret amorem,
530Namque per iratos amor amplius ardet amantes.
³⁹ Non arbor crescit quae non plantatur: amoris
Non erit augmentum, quia non amor affuit umquam.
⁴⁰ Me fugis ergo? Tuum sic, improba, spernis amicum?
Sum Bertolus ego, tibi qui convicia dixit?
⁴¹ 535Hinc ego - ne ulterius cur sim tam maesta requiras -,
Hinc ego pastores omnes tumefacta repello.
Bertolus nuper vidit me fragra legentem,
Cui variis ex his texebam nobile sertum
Floribus; hoc illum certe donare parabam,
540Credidit ast alio dandum, quia cogit amantes
Semper amor dubios suspectu credere falsum.
Protinus intumuit: "Cui sertum - dixit - amico
Texis, iniqua, novo?"; ruit inde manuque coronam
Ac sub calce sibi dandos laceravit honores.
545Haec toleranda tamen fuerant, maiora ferebam.
Quando Pedralus tristi me urgebat amore,
Agmine pastores facto venere capellis
Posthabitis, voces coram quibus ipse nefandas
Prorrupit dixitque mihi convitia multa.
550Maestitiae causam facit hanc Bertolus acerbae,
Unde per hos steriles montes ego sola morabor,
Pastor ubi nec pascit oves, nec sulcat arator,
Nec Philomena graves removet de pectore curas
Aut ubi nec liquido se immergunt Naiades alveo
555Aut neque venatrix auratam cincta pharetram
Frondea per nemora ingentes transvulnerat apros.
⁴² Ne saevi, Zoanina, tibi, ne, blandula, saevi,
Tecum habitem silvas - tantum patiare - per istas.
Desine Bertolum, qui te odit, amaque Tonellum.
560Si nos aequiparas gregibus, sum ditior illo,
Si forma, dubium nihil est, sum pulchrior illo,
Si cantu stipulaeque sono, sum doctior illo;
Bertolus niger est, pede claudicat oreque tardo
Balbutit, unius cui defit lumen ocelli;
565Non Bertolus habet secura per ocia tempus:
Desertis pecudum saeptis curvatur aratro;
Nec rudis in molli fagorum cortice novit
Scribere dilectae quae carmina dicat Olyvae.
Sis mea eroque tuus, Zoanina, nec ignes
570Bertoli memora, mea sis, mea, dico, puella.
⁴³ Nec te nec quemquam sequar amplius; ite, capellae,
Iteque, pastores, fontes sylvasque relinquo.
Qui norunt dicant: amor est insania mentis.

⁴⁴ A Ayme, quo, dulcis, properas, Zanina?
575Ayme, cur schenam, traditora, voltas?
Ayme, sta mecum, precor, et hunc bellum
Accipe pomum,
B Barbaros vincis feritate Moros,
Bistones, Turcos, Sguiceros, Todescos,
580Bestias omnes, animas diabli
Belzebuelis.
C Curre planinum, tibi saxa mangiant
Cruda scarparum sparamenta, solas;
Cancar ortighis veniat, quod ipsae
585Crura cruentant.
D Deh, quid indarnum sequor hanc ribaldam?
Deh, quid unius sub amore ladrae
Ducor ad forcam? Mihi iamque lazzum
Doia paravit.
590E Ecce nam longe video cavallam:
Est sibi pro me misero cavezza;
Ergo cornacchis laqueo picatus
Esca manebo.
F Forca sit nostrae medicina poenae,
595Forca tot guaios penitus levabit,
Forca me picchet pariterque cagnam
Forca Zaninam.
G Gratias reddo, quod ego catavi
Gaudium, cum quo fugient afanni,
600Grata seu contra quod ero ladrones
Guardia campis.
H Haec salix, aut haec erit apta quercus
Hanc meae mortis satiare voiam.
Heu, quid expecto magis? Est adessum
605Hora picandi.
I Ito nunc, ito, Zoanina vacca,
Ito: qui semet fogat est Tonellus,
Ibis ad stuam sine quo, nimisque
Indusiasti.
610L Laude mancabis, mea stracca namque
Lingua non umquam veniebat, ut te
Laeta cantaret faceretque pivam
"Li" frifolare.
M Muta tu semper precibus fuisti,
615Matta quapropter reputaris esse,
Mortus at postquam fuero, pianges
Maesta Tonellum.
N Non dabo non plus tibi poma, figos,
Non rosas, brognas, pyra, fragra, moras,
620Non dabo non plus lepores, palumbes,
Non dabo non plus.
O O mihi giornus maledictus ille,
Ossa cum per te mihi tota sensi
Obrui dardis ab Amore iactis
625Ordine nullo.
Possit ad bassum rigolare caelum,
Possit et tellus fieri baratrum,
Prestiter mundus bruset, astra, nubes,
Pontus et aer;
630Q qualiter cunctae pereant puellae,
Qualiter femnae moriantur omnes:
Quaeque poltrona est, similanda cagnae
Quaeque Zaninae.
R Rumor et lites veniunt ab istis,
635Rixa cum femnis pariter creatur,
Ricus est orbis diavolabus istis,
Richior Orcus.
S Semen hoc mendax muliebre, vanum,
Stolidum, mordax, petulans, malignum,
640Sordidum, pravum, fatuum, superbum,
Quod ruit orbem.
T Tota per Laenam iacuit bagassam
Troia, quam iudex malus agrafavit,
Tuque per femnam, miser o Tonelle,
645Torque colengum.
Vado piccari, locus iste non est
Vistus: en collo laqueum tacavi,
Vado iam supra salicem... Sed, heu, quis
Volgitur istuc?

⁴⁵ 650Omnibus in rebus desgratia semper abundat:
Estne canaruzzo tolta cavezza meo?
Sors differre potest, at non prohibere soghettum:
Est mihi per superos forca parata deos.
Non quod sim ladro vel Bondanelica proles,
655Dum fugiebat a facie Salvigni, ita dicebat.
Non quod Bardellae villa crearit, opus;
Natus at ut moriar vivus, moriens quoque vivam,
Sola sit ad vitam congrua forca meam.
O si cornacchias esset prohibere facultas,
660Per quas aufertur lux oculina ladris!
Quaenam sors mortis, quam forca, trovatur in orbe
Dulcior? Hac mihi nil gratius esse potest.
Cetera per gesias sub terris funera condunt,
Piccatis caelum posse videre datur.

^{46 47} 665Quo tam frezzoso passu, Tonelle, caminas?
Cur portas gambas veluti lunaticus? Ola,
Cui dico? Ptru, sta! Faciam tibi more somari,
Postquam despresias Salvigni verba pregantis.
⁴⁸ Deh, Salvigne, meum noli strubiare viazzum
670Nec des impazzum tibi qui fastidia non dat;
Lassa vestitum, lassa, tibi dico, gabanum.
⁴⁹ Non ego, ni dicas quod habes, lassavero maium.
⁵⁰ Ad corpus lanchi, mistatem ruppero nostram
Atque tibi supra nasum plantavero pugnum.
⁵¹ 675Linquo, sed tamen es multum boriolus adessum;
Quid facies hosti, cum scorrozzeris amico?
Cancar, non veni pro te imboldire chilò
Immo velut carus compagnus scire casonem
Brammo, quae stizza est, quae mens bizzarica, quae te
680Angonaia, menat cervello more carentis,
Vadis et ad guisam cum quis mangiaverit uvas,
Fossatum cercat propter deponere sommam.
Nunc ego cum Gianno vaccas mungente Belino
Te desperatum nimiumque piangere sensi;
685Quo planctu fuimus constretti linquere secchias
Et pietate tui sguazzavimus ambo ganassas.
Ergo meus grandem tortum Tonellus habebit,
Causas doiarum nisi dixerit ille suarum.
Hac sub glande parum, quaeso, depone culattas.
⁵² 690Oyde, quid ad mundum veni stentare misellus?
Oyde, quid indarnum me mater lacte cibavit?
Mancum nonne malum fuerat, cagarossus, alhoram
Ex asini calido fieri pissamine fungus,
Vel petra, vel zoccus, potius - volo dicere - stronzus,
695Quam tapinellus ego matris de ventre sborari?
⁵³ Ah, Tonelle meus, quid desperare bisognat?
Displicuit Christo plus desperatio Iudae
Quam si vendisset Christum sanctamque Mariam.
Est nihil hac culpa toto poltronior orbe:
700Non desperatae plagae medicina catatur.
Quando dat nobis aliquem fortuna travaium,
Conseium nostris ab amicis tore bisognat
Ac in carnerum sua ponere verba rasonis,
Sunt quia cordoios bastantia tollere nostros.
⁵⁴ 705Sola meum, dico, mors, oyme, levaret afannum.
⁵⁵ O meschinum hominem, qui supportare flagellur
Nescit fortunae, nisi mortis cerchet aiuttum.
Quem tibi soccorsum tribuam, si dicere non vis?
Dic, giandussa, cito: quae te desgratia colsit?
⁵⁶ 710Ecce meae - cernis? - cavezzam porto cavallae,
Cum qua per collum salicem appicabor ad unam.
⁵⁷ O cermisonem testam, apiccare teipsum?
Tu bene piccares alios, tibi parcere nolens.
Nil dubium, quoniam est amentis amantis usanza
715Nolle salutiferum compagni audire ricordum.
Per causam: numquid bursam tibi ladro robavit?
Num dedit accusam camparus barba Tognazzus,
Namque tuos heri porcos dare damna catavit?
⁵⁸ Non, vermocanus, sic est, quia perdere vellem
720Sexcentum bursas, pegoras, casamenta, cavallas,
Plus prestum quam te, quam te... - nil dicere possum,
Sanglottus stoppat sorramen namque fiati -,
Plus prestum quam te, mea spes, mea vita, Zanina,
Quam te, garofolum, rosa, pomum, cara sorella,
725Cara sorella quidem qua non mihi carior altra.
Est, Salvigne, mei scanacori causa Zanina,
Sola Zanina meum posset smorzare brusorem,
Sola Zanina suis me snembolavit ochiadis;
Hanc amo, nec redamat; brusor, nec porca movetur...
730Immo bertezzat, soiat truffatque tapinum
Ac multos seguitat veluti scartera morosos.
Sola iutare potest et quod sit sola spiavit,
Unde superba venit, me tractat more gazani.
Dic, Salvigne meus: crudelis nonne vocanda est?
735Illa potens non vult medio succurrere morto.
Ergo bonas habeo causas me tradere forchae.
⁵⁹ Doh, pinfen, ergo cruciaris amore Zaninae?
⁶⁰ Est ita; fio cancar, paret tibi cosa novella?
⁶¹ Cosa novella quidem: fuit haec parlatio prima.
740Estne Zanina Petri Gambonis mia? Scisne?
⁶² Est, est; ayme, suum me tantum nomen amazzat.
⁶³ Maraviliabam quod eras sic fronte striatus.
Deh, poverelle, rogo, noli te credere fomnis,
Noli post ipsas cervellum perdere ladras,
745Noli, dico tibi, Veneris seguitare putellum.
Iste cavestrellus faciet tibi rumpere collum,
Hic orbesinus totum sfrantummat honorem:
Non tibi, qui bonus est tantummodo pascere capras,
Sed citadinis scarlatti veste dobatis.
750Est Amor angoscae speties mentisque diavol,
Est Amor erro rum capitanius estque bagassae
Filius, est proprii domentigatio iuris,
Estque pudicitiae contrarius estque maligna
Pestis et a nulla morbus sanabilis herba,
755Per quem perdit homo robbam, ius seque medemum,
Per quem calzati omnes strassinamur ad Orcum.
Fac sennum matti: lassa, Tonelle, talopram,
Nam secchiam merdae tandem urtabis in unam.
Nascere vin causam cur non habet ille mudandam
760Vel cur mostazzum tenet in bindamine stuffum?
Est quia vergognae clausit bastardulus occhios.
Nascere vin quare puer est numquamve senescit?
Nam facere impressas pueriles cogit amantes.
Noscere vin quanti sit damni causa ladrettus?
765Totius mundi res gestas pono dacantum,
Hic exempla tui solum statuamus avantum.
Si, Tonelle meus, zuras mihi dicere verum,
Est tibi nulla modo vaccarum cura tuarum:
Primo sicca illis garlettos merda boazzat,
770Nam velut usabas numquam tua stalla netatur;
Si mungis, mungis si non fastidia nolunt,
Quae tibi cervellum rapuerunt propter amorem.
Cessant mascherpae, cessat cagiada, botirus,
Humida formaium corrumpit muffa levatum;
775Itque in malhoram pecoris sperantia taurus
Inque malum punctum substantia tota ruinat:
Vigna tui broli sine palis, obruta spinis,
Clamat de longe zappas ottanta mearos;
Ad sguazzum campi vadunt, lacus arva covertat,
780Nam velut usus erat numquam fossata cavantur:
Dormit zappa domi, forcatus, vanga, badilus,
Cuncta sui culpa veniunt ruginenta patronis.
Hic est acquistus qui fitur amare puellas,
Hunc mullazzus Amor facit, o Tonelle, guadagnum.
785Perdis amicitiam multorum, perdis honorem
Et patri matrique tuae das, improbe, guaios.
Hunc de cervello tostum, precor, ex cute grillum,
Ne bovis accipiat formam bustumque gigantis
Et modicus fiat grandis montagna fasolus.
⁶⁴ 790Ista meam rupit circumparlatio testam,
Per dextramque intrans laevam passavit orecchiam.
Das vento calces, umbram, Salvigne, misuras,
Scribis et in glaciem scaldantem solis ad ignem.
Plus tostum caschet mundus caelumque roversum,
795Plus tostum mullos asinosque per astra videbis
Cornacchiasque iugo faciemus arare ligatas,
Plus tostum nascat talis verzonus in horto,
Quod minor ad totam Bressam det foia menestram,
Plus tostum cessent fontes imbresque rafinent,
800Denique plus tostum mutabit Secchia canalem,
Quam cesset may may Tonellus amare Zaninam;
Et licet hanc vellem, non possem linquere femnam,
Et licet hanc possem, non vellem linquere nimpham.
Vade, nec impresa me quisquam toiat ab ista.
⁶⁵ 805O sine cervello zentaia vel absque governo:
Se cruciant quod amant, nec amare nientedimenum
Desistunt faciuntque velut benolina, bachiocchi,
Quae moritura gulam zatti spontaniter intrat.
Tolle foras istam de sensu, matte, paciam
810Teque tibi stesso savia cum mente ritorna.
Tu capra eque tuae ad sparaveria vades:
Hic amor ad stuam mandat finaliter omnes
Et multos riccos panem pitocare coegit.
Quisquis amat, multum spendit nihilumque guadagnat,
815Monstratur digito, post illum quisque petezzat.
⁶⁶ Mentiris quod amor sit eorum causa malorum:
Sicut te sforzas baiando provare chilò.
Nonne quis est similis zocco similisve quadrello,
Quem non guidat amor, quem non trahit ulla puella?
820Dic, codesella: quid est virtus nisi germen amoris;
Virtutem sborravit amor, sborravit amorem
Sola dei beltas, quae corpora nostra galantat
Inque Zoaninam venit bellasque putinas.
Numquid ego potius merlottus amabo cavallam,
825Seu vaccam moram, seu cagnam, sive gatellam,
Me quia reprendis vaccarum linquere curam,
Quam bellam fomnam sensuque rasoneque plenam?
Pazzus es et nescis quidnam, Salvigne, sbaiaffes.
⁶⁷ Potta meae - quod nunc volo biastemare - madregnae
830Argumenta facis magno bastantia Scotto
Atque Thomasinis studiabus forsitan apta.
Sum contentus: ama, quia quosque bisognat amare;
Sed ratio, non mens lassiva gubernet amorem.
⁶⁸ Deh, diavol, amor non est subiectus et inde
835Debet amor potius rationem flectere quo vult.
Nonne vetus proverbol habes "Amor omnia vincit"?
⁶⁹ Heu, bene parlasti, sagurate, quod omnia vincit,
Namque tibi robbam, nomen tulit, inde cerebrum,
Plusque Zoaninam curas quam mungere vaccas.
⁷⁰ 840Pur ibi te fichet, nescis voltare galonem;
Numquid Zaninae vis me praeponere vaccas?
⁷¹ Non, sed ama pariter vaccas vaccamque Zaninam.
⁷² Deh, veniat cancar tibi nunc, manigolde vilane:
Tune Zoaninam praesumis dicere vaccam?
845Quod mangiare viam possit tibi phistola nasum!
⁷³ Perdonanza, precor, nolique gridare, Tonelle,
Nam meus incauto dictus muzzavit ab ore.
Immo Zaninam stellam chiamabo dianam,
Dummodo non voias te desperare per illam;
850Nam si desperas et vis te tradere forchae,
Non illam vaccam, sed ego clamabo putanam
Et semper dicam quod amor tibi colla tiravit.
⁷⁴ Numquid amor boia est, quia dicis "colla tiravit"?
⁷⁵ Ut quid habes manibus pro te appicare soghettum?
⁷⁶ 855Non amor, ast odium quod fert mihi cruda Zanina
Me quasi forzavit contradam perdere drittam.
⁷⁷ Ut quid amas illam, si te sdegnosa refudat?
⁷⁸ Troppus amor quem porto sibi facit esse superbam.
⁷⁹ Ergo troppus amor te vult piccare bonhomum;
860Ne stupeas, boiam si dixi nomen amoris.
⁸⁰ Crimen amoris enim non est, at culpa puellae,
Troppus amor non esse potest, at troppa superbit.
⁸¹ Dissimula fingeque aliam doniare morosam.
⁸² Dissimulare nequit nec fingere quisquis amator.
⁸³ 865Heu, quia vicisti: cedo, Tonelle, nec ultra
Disputo, nam tua me sententia docta ligavit.
Non de Bolognae celsis venit ista cadreghis,
Non savio nostri processit ab ore Peretti;
Talia non donant zappae, nec aratra, badili,
870Solus amor docuit, potis est qui ferre biolcos
De pecudum stabulis ad summae culmina mitrae.
Victor es et speciem, formam quoque noscis amantum.
Non habet hanc culpam, sed sola Zanina, Cupido,
Et giandussa mihi veniat si sensero quemquam
875Blasphemare deum, quod sit cativus, Amorem:
Hoc bastone suas sine fallo ruppero costas.
Est gentilis Amor, vult cor gentile, galantum,
Dulce, saporitum, tandem dulcedo fit ipsa.
Et giuro, Tonelle, tibi: retrovabo Zaninam
880Hancque tibi faciam dilectam, pone pauram.
Vade casam brenamque tuae iam torna cavallae:
Undique nox nigra est grillique per arva tricantant.

⁸⁴ Oyde meus venter, mea milza meusque magonus,
O mea centenis testa piena grylis!
885O quales lancos, o qualia cancara porto!
Non maior poenis est codesella meis.
Nil sunt giandussae, nil vermocanus ad istud
Quod pro te patior, bella Zanina, malum,
Oyde, Zanina, fero pro te malapascha, malannum,
890Deh, non sis doiae causa ribalda meae.
Schioppo, creppo, brusor, nequeo sborare fiatum,
Sit fas almancum posse morire cito.
Affannus maior meus est quia brusor et ista
Flamma coradellam scanat ognhora meam.
895Tu tamen et rides et cantas, inde caleffas
Me, tibi qui sempro tempore schiavus ero.

⁸⁵ Quare, si mangio, videor mangiare lusertas?
Sdegnatur quoniam vacca Zanina mihi.
Cur bibo zattorum succum, si sugo botazzum?
900Sdegnatur quoniam scroia Zanina mihi.
Quare sognanti paret mihi perdere capras?
Sdegnatur quoniam ladra Zanina mihi.
Cur sonitus pivae paret sgnavolatio gattae?
Sdegnatur quoniam porca Zanina mihi.
905Quare, garofolum si naso, merda videtur?
Sdegnatur quoniam cagna Zanina mihi.
Cur sunt gregnapolae vel parent esse columbae?
Sdegnatur quoniam mulla Zanina mihi.
Ergo finatantum sdegnosula conticet illa,
910Non edo, naso, bibo, dormio, canto, sono.

⁸⁶ Magna bachiocheries Veneris seguitare putellum
Cuius vergognam nulla mudanda tegit.
Quid maruffus ego sequor hanc sine laude ribaldam?
Non sua pregheras audit orecchia tuas.
915Me video a cunctis compagnis esse relictum
Nec sine scaldata vado tapinus aqua.
Haec barbera mihi barbam tulit absque rasaro,
Quae scit castrones attrapolare viros.
Si bene contemplor sua gesta suasque parolas,
920Est, quam Veronae misit Arena, scroa.
Proh, vergogna mihi qualis scoperta videtur:
Hic mihi perpetuo tempore scornus erit.
Ergo bachiocheries magna est sequitare putellum,
Cuius vergognam braga niuna coprit.

⁸⁷ 925Livida semineci mors quae tulit inguen Achillis,
Reddita quo falsum Troia domaret equum,
Bistonios audet - fateor - dispellere nautas,
Sed non Zaniphili carpere fata mei.
Dixit Apollinei quantum ferat ulna Phitonis,
930Dixit et obscurae quanta sit esca lyrae,
Non reprobent Latiae, pastor quae dixerit, aures
Castus in hoc gracili cortice gaudet amor.

^{88 89} O fortuna mihi nimium rabiosa tapino,
O quae sola faves poltronibus atque ribaldis,
935Qua causa tanti per te mihi dantur afanni?
Cur mihi non streppas animam de corpore tandem?
Nonne foret melius semel hunc sborare fiatum,
Omnibus in giornis quam mille morire fiatas?
Es, fortuna, quidem merda merdosior omni,
940Et tamen a multis tu zuccarus esse videris,
Quos tales utinam cagasanguis amazzet adessum!
Namque ficaverunt speranzam firmiter omnem
In te, quae tandem das, oyme corada!, malannum.
Indarnum studui tibi pro servire gaioffae,
945Sed mihi voltasti cervellum more gazani
Deque meo penitus privasti, ladra, placero.
⁹⁰ Quid sturbulentus facis hac, Tonelle, sub umbra?
Nunc ego rampatus longam scalvare pioppam,
Ut viridi possem foiamine pascere vaccas,
950Audivi lacero te suspirare magono.
Deprecor ut quod habes voias buttare deforam:
Tu scis non pocum strictos nos esse parentos,
Scis quantum savius villa sum dictus in ista,
Conseium quapropter ego dabo forte galantum,
955Per quem lassabis doiam, Tonelle, dabandam,
Forsan et altorium quemquam donabo chiloium.
⁹¹ Nunc nunc pensabam quod me tentare venires.
Hinc fuge perque tuum vadas, Pedrale, viazzum;
Ad corpus sancti - quod blasphemabo - ... lupini,
960Si, Pedrale, loco non te distollis ab isto,
Nos plus quam cinquanta duos parebimus esse.
⁹² Nonne tibi dico quam sis, Tonelle, maruffus?
Scire tuos guaios modo quaero daturus aiuttum,
Et vis ad primum mihi testam rumpere tractum?
⁹³ 965Deh, guarda guarda, non magnus bastat afannus,
Qui mihi cantono milzam rosegavit ab omni,
Si non hic etiam me disturbare veniret.
Expecta, poltrone, volo tibi rumpere schenam;
Forsan pentibis mihi nunc venisse davantum.
⁹⁴ 970Vade pianinum, rogo te, mi care Tonelle,
Iam non ira viri stravacatur more ledammi.
Num, poverelle, tuum patieris battere barbam?
⁹⁵ Si tibi perdono, veniat mihi cancar adessum,
Quamvis deberem subtilem perdere bragam,
975Quam soleo tantum festivis ferre diebus.
Guarda, vilane, volo nunc me sborare daverum.
⁹⁶ Horsu, ne facias, es mattus? Vade, padimma!
Qui sumus an nescis? Sta retro, dico, Tonelle!
Mo sagurate, tuum sic vis tractare Pedralum?
980Nescis quam cari socii sumus atque parenti?
Sic tua de proprio cascat mermoria scanno?
Sta retro, si vis: non dixi, non ego feci
Tam grandem cosam, per quam me battere debes.
⁹⁷ Nonne tibi dixi de prima "Vade, Pedrale",
985Aut quod deberes oculis te tollere nostris?
Cerne meos oculos, si vis cognoscere doiam.
⁹⁸ Do, compagne, tibi perdonum doque rasonem,
Te quia cognovi nimiam sburlasse gramezzam
Deque tuo birlo mentem butasse stravoltam.
990Post haec excuso si te furor illico brancat,
Namque tuum fratrem Bertol patremque Maionem
Cognovi pauca boriolos essere causa.
Ergo, Tonelle meus, cordoium pone dacantum
Atque tuum tanto de inflazzine cava magonem;
995Dicito cuncta mihi, tibi sum, Tonelle, fidelis,
Ne, meschine, velis tantum lagnare. Quid inquis?
Non parlas? Deh, butta foras, codesella, venenum:
Nil mage debilitat vel nostros incoquit artus,
Pectore sub tacito quam mens agitata dolentis:
1000Corneus hac animam profudit sorte Ioannes.
Et licet hic vermis tua rodat corda cativus,
Cuncta sed ad carum compagnum dicere debes,
Qui mala cervelli pensiria pacificagat,
Dummodo cuncta sibi, nil servans, significagat.
⁹⁹ 1005Quid, Pedrale, modo mihi tantum rethoricagas?
Vin quod ego dicam tibi verum? Pone culamen.
Unxisti forsan musum vel forte bibisti
Et mihi nescio quo vis praedicare prolecco:
Numquid ego potero sine naspo svolvere filum?
1010Si mihi sorbottum vini fers, dando fiascum,
Cuncta recunctabo: sic vox ladinior exit.
¹⁰⁰ Si tibi non bastat vinum, quin?, carpe botazzum:
Pedralus tuus est, barilottus et iste lorettus;
Sunt ad comandum cari mea cuncta Tonelli.
¹⁰¹ 1015Clo clo, quam bonus est! Refero tibi mille cotalas.
Dicere sed quid ega tibi nunc, Pedrale, volebam?
¹⁰² Dah, angonaia, tulit sensum fortasse barillus?
Est poca, crede mihi, quam sufers, poena, Tonelle.
Gratta caput: capitis revocat gratatio mentem.
¹⁰³ 1020Quas habeo drentum quantum bene nasca travaias!
Attamen ipsarum peradessum nescia causas;
Cras dicam, postquam mangiavero quinque manestras
Sive fasolorum vel tres vel quinque scudellas.
Ahn, sed ego tandem memoro, Pedrale sodalis.
1025O cancar, quantas habeo sub pectore doias!
Non bastat quod me tormentant, sed, codesella,
Iam quasi sborravi medio de ventre fiatum.
Non tibi sanglottos, tibi nec suspiria dico,
Qui per iter colli vellent exire deforas,
1030Sed, quia sunt troppi, braghae sorrantur ab imo
Et sic efficiunt suspiria saepe corezzas.
Attamen hanc nostram postquam vis noscere poenam,
Dicam: quaeso, tuas distende parumper orecchias.
Credo scias, Pedrale meus, si forte recordas,
1035Quod mea fomna super cervellum lantcur habebat;
Cuius ventronem tantus cruciabat afannus,
Quod non sic sbraiat cum perdit vacca vedellum;
Ad corpus cigni, finaliter illa morivit.
¹⁰⁴ Ayme, Tonelle, quid est quod dicis, cancar, adessum?
1040Thomasina tibi mancavit? Busca del mi!
Non ego - dico tibi verum -, Pedrale, sciebam.
Da mihi perdonum, magnam tibi praesto rasonem:
Numquam pensassem quod te dolor iste piasset.
Cur non andasti civitati tore medeccum?
1045Hi faciunt nostros tam saepe guarire patronos.
¹⁰⁵ Doh, cancar veniat merdecchis atque ciroitis!
Nam ladri fomnam, simul et mihi trenta doinas
Robbarunt, sine quis melius Thomasa guarisset.
Ante suos tantos implastros atque cirottos
1050Ipsa civabatur melius meliusque cagabat,
De pampardellis cum vino quinque menestras
Mangiabat, post quas parlando stabat alegra.
¹⁰⁶ Cur, pinfen, ergo chiamasti, matte, medeccum?
¹⁰⁷ Mo angonaia, fuit prae noster don Iacominus,
1055In cuius chieregam giandussa nascere possit.
¹⁰⁸ O menchione, fidem praestasti don Iacomino?
An nescis quoniam monesi fratresque pretique
Nos omnes vellent meschinos saepe morire,
Ut de candelis guadagnum fiat avancis?
1060Si, Tonelle, suas vis truffas noscere, scolta.
Una super coxam Bertoli venerat olim
Phistula, qua sursum calzas tirrare cedivit.
Illico frater adest Polus, scis?, ille romittus,
Qui becchi portat barbam venditque badilos,
1065Cum quibus ad Dominum barberus nettat orecchias...
¹⁰⁹ Ahn, scio, Iudaeis impegnat saepe capuzzum
Atque braviarium domenticat intra tavernas.
¹¹⁰ Est, est, tu noscis. Sed quid contare volebam?
¹¹¹ Dicebas quod panza tibi dolet atque padronus;
1070Mangiasti nimium: lenta, Pedrale, corezzam.
¹¹² Nescio si potero lentare: "tuf"; altera: "tuf tof".
¹¹³ Non, giandussa, aio sic te mollare corezzam,
Dico centuram qua cingeris. O cagalocchium,
Guastatur tempus: ne forte bagnemur, eamus.
¹¹⁴ 1075Imbriagatus eris, Tonelle, nimisque bibisti:
Ecce stat ad mediam gambam sol altus, et inquis
"Guastatur tempus: ne forte bagnemur, eamus"?
Sed narare unam volo nunc, Tonelle, cotalam,
Panzanicam dicunt multi, multi quoque follam.
¹¹⁵ 1080Dic sed: cur vadunt in circum prata, paesus?
En casamenta volant, sta saldus, barba Pedrale,
Tuque valas, sine me quo vadis? Sta, cagasanguis!
Cur tam cuncta volant? Capris incago daverum.
¹¹⁶ Es cactus plus quam crudus, Tonelle sodalis,
1085Ac ego non liber sum totus: cerno serenum
Paulatim caelum fumanis undique tegi.
Sta, Tonelle, susum! Quid cascas? Surge gaiarde,
Huic te branca palo manibus, da brachia circum!
Heu, quia non unum video, sed mille Tonellos.
¹¹⁷ 1090Ac ego non unum cerno, sed mille Pedralos.
O quantae pegorae pascendo per aera vadunt
Turchinamque suo portant in tergore lanam!
¹¹⁸ Nil dubita, Tonelle, palum ne desere, donec
Haec mala transcendant digesto tempora vino.
1095Ih, quantas video cornacchias atque civettas!
¹¹⁹ Non sunt cornachiae, non sunt, Pedrale, civettae,
Sed quem taccatum fers in galone botazzum:
Implevit testam vino sensumque chimaeris.
Ecce lacum paiae video: nodabimus ambo.
1100Disvestire libet: sum nudus, tolle camisam,
Te quoque fac nudum, Pedrale, lacumque per hunc na.
¹²⁰ Ecce nato, sed fresca nihil mihi paia videtur
Atque cavant nobis oculorum lumina buschae.
¹²¹ Me miserum, Pedrale, iuva, meschinus anegor:
1105In gambam venit granfus; da, cancar, aiuttum!
¹²² Quomodo succurram? Quin? Rursum tolle fiascum!
¹²³ Da cito, ne indusia, morior, cito praebe botazzum!
En bibo tuque bibas: scampavi grande periclum,
Sic morzare focum focus alter saepe probatur;
1110Namque serenantur caeli, stat fixaque tellus,
Sum Tonellus ego tuque es, Pedrale, Pedralus,
Qua eque suo primo res est tornata paeso.
Thomasina tamen mancat mihi sola: quid, ayme,
Sperandum est, dum nostra subest huic vita biformi
1115Fortunae?
¹²⁴ Mors sola, quod ergo quiesce,
Nam mortalis erat quam luges femina, dormi.

^{125 126} O Tonelle, leva sursum, dormivimus horas
Quattuor, ast oculos somno quoque gesto gravatos:
Quam iuvat in primis postquam dormire calamus
1120Seu ter sive quater pancae distendere pellem!
¹²⁷ Sic faciunt asini poltrones, non tamen illos
Dico quadrigambes portantes tergore sommas,
Ast asinos quos villa facit Bardella bigambes.
Sed quam velle mihi peradessum dicere follam
1125Coepisti, quando volitare per aera grillos
Vidimus et stantes circumgirare paesos,
Incipe: non ultra e scala in cantiribus ibis.
¹²⁸ Res bosiarda quidem non est, Tonelle, daverum
Quam recitabo, tamen quid me donabis ob istam?
¹²⁹ 1130Ne dubita, codesella, nucum tibi trenta garillos
Servo, quos feci; ni credas, respice nigras
Ecce manus: haec dona tuae sint apta fadighae.
Si tamen his forsan tracto de more putini,
Quem nux contentat, seu pomum, sive ceresa,
1135Est medaia mihi de fino facta piumbo,
In qua sculpta - viden? - stat sancta Maria Loreti:
Hanc, Pedrale, tuo poteris taccare capello,
Sub qua comparet vel flos vel penna caponis.
¹³⁰ Sum contentus: ego pulchram narabo cotalam.
1140Tempus erat quando nos maior freddus agiazzat
Duraque sub vento schiappatur terra boraso,
Celsa covertatur nivibus montagna bianchis,
Invidriantur agri, candelae ad culmina pendent,
Paupertas nullo se stringit tecta gabano
1145Nec scaldare potest per buccam rancida furnum,
Supra palmuzzos manuum dum saepe sbadacchiat,
Has magis infreddat, quia fert in corpore giazzam;
Tunc ego - sic nobis est semper usanza vilanis -
Pergere decreram solus solettus ad urbem
1150Patronoque meo porcellum ducere grassum.
Protinus excalcis pedibus - nam dura per arva
Vel per gasones potuissem frangere scarpas -
Ire comenzavi, porcum stimulando goiolo;
Ipsius ad gambae calcagnum corda tacatur,
1155Quae sua sit varias per stradas aequa guidatrix;
Non rectos umquam senteros ille tenebat,
Nunc partem dextram brancabat, nuncve sinistram...
Sed mea me clamat Gelmina...
¹³¹ Pedrale, quid? Ola!
¹³² Sentisti? Venio! Quid poscat vado videre
1160Iamque retornabo tibi nunc recitare facendam.
¹³³ Vade cito, pergam fratantum vertere capras,
Quas Benvegnuti video disperdere vignas.
Quid, beccone, facis? Veniat tibi morbus in occhis!
Ad corpus lanchi, si virdum branco tracagnum,
1165Forsan in alterius campos non stare docebo.
Quod crodare zosum possint tibi cornua, vien qui!
Cui dico? Torna! Veniat tibi phistola... Sed quid,
Sed quidnam video? Pegorarum cerno stravoltum.
Tu solus, Bigoline, iacens stravacatus in umbram,
1170Castroni similis teneras cum mastigat herbas,
Quas phantasias animo subvolvis adessum?
Nonne soles faciem mihi promere semper alegram?
¹³⁴ Deh, Tonelle, precor, noli mihi rumpere testam:
Si meus esse cupis carus compagnus ut ante,
1175Vade viam curaque tuas seguitare capellas.
¹³⁵ Dextrius, o Bigoline, parum: quae verba, diavol,
Nunc baias? Sic me vis primo pellere tractu?
Scire tuas doias cupio, dabo forsan aiuttum.
¹³⁶ Quem, macarone, dabis, vel quem dare credis aiuttum?
1180Qui non sufficeres mihi discalzare stivallos,
Credis, stulte, tamen me consolare parolis.
¹³⁷ Si non sufficerem te discalzare stivallos,
Forsan sufficiens essem strepare budellas.
Quid, manigolde, umquam mecum bravare putabis?
1185Modo quid cercas? Tamen hanc depono dabandam.
¹³⁸ Si, Tonelle, tuum velles seguitare caminum,
Inter nos talis non orta bataia fuisset.
¹³⁹ Quis dedit impazzum? Duo sum tibi brachia longae.
Sed scio quid quaeris: quantum bene sonzia boschi
1190Ungeret una tibi spallas asinique schenazzam!
Tanta tuo fugeret forsan de ventre matana.
¹⁴⁰ O Tonelle, nisi guardasquod dicis, amici
Non erimus: taceas faciesque tacendo bonopram.
¹⁴¹ Tu prius in coleram saltas, debesque tacere.
1195Guarda istam frascam quae magna superbia chiappat!
Namque suus pater est villa camparus in ista,
Elatam portat cristam beccumque levatum,
Ut galina solet si grossum fecerit ovum.
¹⁴² Tu mihi non unum fecisti, at mille quotannis
1200Despectus, quos iam non sopportare licebit.
¹⁴³ Scilicet andamus vignas taiare novellas,
Ut de nocte meas taiasti, mulle, piantas
Gallinisque meum gallisque polare vodasti.
Sed doleo cagnam non tunc habuisse Belinam,
1205Quae tibi fecisset garlettos linquere dretum.
¹⁴⁴ Me robasse tuas gallinas? Doh, codesella,
Non tres polastros tua coniunx nutrit in anno,
Et iactans plenum te dicis habere polarum?
Nempe tuis habeo de gallis grande bisognum.
1210Sed quis nesciret te barba catasse Gianolum
Quod stabas quandam nascosus retro pioppam,
Ut sibi vix natum posses robbare caprettum?
Ille cativellus fingens dormire sub ulmo,
Dum pascolabant spinosa per arva capellae
1215Te non pensantem summissa luce videbat;
Et dum calcagnis cercabas ire legeris
Atque capretinum velles griffare propinquum,
In pede saltavit sumpto bastone debottum
Teque bonis stringhis fecit deponere praedam.
¹⁴⁵ 1220O quales dicit baianas iste bosiardus!
Dicere praesummis me bastonasse Gianolum?
¹⁴⁶ Hoc scio, sed melius tua scit quae schena provavit
Indiciumque huius rei monstratur adessum,
Namque piantonem scorzasti tergore virdum.
¹⁴⁷ 1225Deh, facies benum tales non dicere cosas,
Nam cum cervello rupto fors ibis acasam.
Non ego spoiavi media de nocte picatum,
Quod tu fecisti, cui mansit sola camisa.
¹⁴⁸ Ergo si piccant ladros, piccaberis ipse,
1230Teque meum iuxta morem spoiabo ladrazzum,
Et promitto tibi nec solam linquere bragam.
¹⁴⁹ Fac sennum matti: taceas, Bigoline, nec ultra
Me stizzare velis, ne te cagasanguis acoiat.
¹⁵⁰ Iste tibi veniat possisque cagare budellas.
¹⁵¹ 1235Non plus supporto: summe hoc; aspetta, ribalde,
Quo fugis? Hoc aliud cum spallis carpe garofol.
¹⁵² Heu heu, non talem tibi parco, ribalde, zucadam,
Hic etiam tuus est, ahn ahn, sta salde! Quid inquis?
Non facio stimmam de te, poltrone, ceresam.
¹⁵³ 1240Non facies stimmam? Talem me ferre pugnadam?
Certe non patiar; si possum supra ganassam
Hanc dare tartufolam... guarda: tuus hic, tuus iste.
¹⁵⁴ Quid bravare putas? Heu, casco, parce, Tonelle,
Heu heu, ne facias, oyme, oyme, desine, quaeso,
1245O mea testa, meae spallae, mea schena, masellae!
¹⁵⁵ Ahn ahn, calarunt zanzae; anchora superbis?
Ast etiam tu vis repetare? Quid essere credis?
Es necdum sacius? Volo te tractare dasennum.
¹⁵⁶ Me, Tonelle, sinas, horsu, dolor heu nimis asper!
1250Heu, quia me striccat, quisnam mihi praebet aiuttum?
¹⁵⁷ O Gelmina, audis? Clamorem sentio magnum.
¹⁵⁸ Nuper ego sensi multis combattere verbis;
Curre cito, si quam retrovas spartire barufam.
¹⁵⁹ Curro; praebe meum spontonem, doh, codesella!
¹⁶⁰ 1255Me, Tonelle, sinas, non, non volo perdere vitam.
¹⁶¹ Non, Bigoline, viam cepisti... me, oyme, superchias!
¹⁶² Sta, ladrone: superveni, volo reddere pugnos.
¹⁶³ Te bene guardabis; quid vis? Meus oyme galonus!
¹⁶⁴ Expecta donec pedibus tibi panza foletur.
¹⁶⁵ 1260"Giap giap", heu, quales facis allentare corezzas!
Parco tibi, Bigoline, mihi quoque parcere debes.
Heu, mea panza dolet: "slof slof", ego creppo daverum.
¹⁶⁶ Aium mangiasti, tuus en ventronus amorbat,
Hunc padire tibi faciam... sed, brutte ribalde,
1265Oybo, cagas: merdam faciam mangiare; biassa,
Summe tuam fezzam, mangia: non est bona? Mangia!
¹⁶⁷ Oybo, nimis puzzat, glo glo, mischinus anego;
Non, Bigoline, bona est, prius illam, quaeso, biassa.
¹⁶⁸ Quid facitis, pinfen? Lassa, Bigoline, Tonellum!
¹⁶⁹ 1270Heu, quia sum mortus! Mi, mi Pedrale sodalis,
Da, precor, altorium: cernis quod me male tractat.
¹⁷⁰ Non, Pedrale, tibi feci umquam displicimentum.
Nescis quam peius hic me tractavit adessum.
¹⁷¹ Ne facias, Bigoline, leva sursum, leva, dico!
¹⁷² 1275Fac mihi promittat me non offendere quando
Laxatus fuerit: vis hoc promitere? Parla!
¹⁷³ Is bene promittet: non sic, Tonelle sodalis?
¹⁷⁴ O Pedrale, nimis fuit haec iniuria grandis;
Attamen ista tuum ponatur propter amorem.
¹⁷⁵ 1280Surgite, pastores, vestras iam tangite dextras.
Tu, Tonelle, manens lascivas pasce capellas,
Tu, Bigoline, casam redeas: iniuria nulla est.
Et iam Phoebeus radius distollitur orbi.