Loschi, Antonio Vicenza 1363 - 1441, Achilles, Achilles Ach. Achilles (V. Zaccaria, 1981)

¹ O coniugales horridas Troie faces,
Quas profuga coniunx numine infausto tulit,
Thalamos secutas regius puppes cruor
Cuius pelasgas solvit! Immites deos
5Placare potuit cede virginea cohors
Argiva? Ratibus mille suffecit caput?
Nunc Xantus, alto sanguine immixto fluens,
Yliaca pulsat maria; purpureas vehit
Simois procellas cede nec dudum labat
10Fortuna belli. Victor Atrides premit
Menia deorum clara, que Phebus cheli
Struxit canora. Sevit armigera potens
Europa classe; quelibet nostram lues
Affligit Asiam. Vincimur bello Friges.
15Sed maior Hecubam torquet infaustam dolor;
Nocturna non me nec fovet lucis quies.
Hinc fortis Hector, mille quem metuunt rates
Adhuc iacentem, graia qui solus fugans
Tot regna curru celsus aurato stetit;
20Auspicia Troylus Hectoris bello gerens
Achilis ense cesus: hinc matris dolor.
Astus Ulixis Thetidis et claras fleo
Nimium latebras. Ylios periit decus.
Hectorea traxit membra thesalici ducis
25Extincta currus, pondere excelso rote
Tremuere. Laceras vidimus gnati comas
Emptumque Priamo corpus. En Hector sat est,
Millena cuius classis extimuit facem.
Sed sobolis alte Troylus clarum genus,
30Achilis ira iacuit. O dirum nefas!
Adeste, adeste, summe dominator poli,
Trisulca cuius tela iaculatur manus
Numenque Phebi tuque qui pelagus regis,
Neptune, quorum Troia munitu viret.
35Quid, misera, luctu questibus volvis diem?
Non damna fletus reparat; extincti iacent.
O segnis Hecuba, pateris ultrici manu
Carere natos? Sceptra dum Priamus gerit
Inimica Danais, perage quod natus iubet.
² 40Quid tacita volvit pectore ardenti parens?
Flamata vultus regiam frontem quatit:
Phebigera virgo qualis inpulsu dei
Lacerata crines, qualis aut Menas furens,
Percussa Bacho, fronde pampinea comas
45Impressa fervet, auget atque iras dolor.
Regina, quis te versat amentem furor?
Quis ve urget estus? Cohibe vesanum impetum!
Vicere nundum dorici Troiam duces,
Sed sceptra Priamus, munus Alcide, gerit.
³ 50O summa Iuno, coniugis soror tui
Regina celi; tuque quam Friges colunt,
Armigera Pallas, prosperum tandem michi
Placate fesse numen. Hoc testor deas
Quibus negavit munus, ydeas premens
55Sedes cruentus arbiter, notus sibi.
Phebea nundum sparserat lampas diem,
Sed plaustra sicci volverant molem iugi
Solusque claro Lucifer stabat polo.
Exigua somni tenuit afflictam quies.
60Ecce ima tellus fremuit et cecum chaos
Laxavit ora; fulgor invasit domum.
Tunc umbra iuvenis patuit Acherontis vado
Emissa: Priami sponte non qualis trahens
Dardania secum castra et ultrices manus
65Gestare cupiens, crine sed sparso iacens
Cruore fusus, inquit: "Ignavi Friges,
Iacete segnes. Hecuba tu dormis, parens!
Erramus umbre spernit ac nostros Caron
Gestare manes. Nullus est natis locus.
70Vagamur. Hector Paridis ultricem petunt
Tuusque dextram Troylus. Dudum negas?
Remeabit ille, cuius hectoreo graves
Sonuere currus pondere? Argolici feret
Partem triumphi? Sospes ac victor suum
75Natum reviset? Orba, quo defles tuos?
I, perage, Achiles decidat fratris manu".
Tunc horror artus alligat, sanguis gelu
Victusque torpet. Misera sed natum sinu
Retinere volui. Fugit amplexus celer.
80Magnanime, Priami stirpe regali trahens
Nomen superbum, cuius ingentes, Paris,
Animos Atrides sensit ac luget minor,
Te poscit Hector, ripa quos tristis tenet
Errante gressu ac Troylus. Natis quidem
85Puppis negatur, negligit fratres Caron
Adhuc inultos. Vindicem dextram petunt.
⁴ Regina Frigium, mentis est error vagas
Umbras putare, dextra si vindex abest.
Mortale quicquid corpus ad letum trahit,
90Haud parcit anime. Vita cum refugit, nichil
Est umbra; miseros ignifer postquam rogus
Consumpsit ardens, spiritus moritur simul.
Quid cesa tauri colla ferventi rigant
Cruore tumulos? Vana nos movet fides.
95Placare nullo credimus vivens loco.
At sola superest fama virtutis; meos
Hec ipsa fratres servat; hac vivet diu
Animosus Hector, sicca dum fluctu carens
Lucebit Ursa, pulcra dum Phebum dies
100Et nox sororem sentiet, mundi vices
Dum volvet annus. Tantali lusor latex
Pomigeraque arbor, Sysiphum lapis gravans
Celerique cursu raptus Ysion rote
Alesque Ticii iecore fecundo furens
105Et ceca Ditis regio ac pinum manu
Furibunda gestans angue mortifero cohors
Tricepsque custos Tartari, Caron senex:
Inanis iste rumor. Hoc certum puta.
Umbris que vita corpore extincto datur,
110Aut leta campos querit Elisios statim,
Quorum reverti clara prosperitas vetat,
Aut Stigia querit protinus tristis loca.
Quicunque manes vidit infaustos semel
Ditisque pavido regna tentavit pede,
115Superna nunquam tetigit. Hoc nulli vacat
Exire regno. Generis humani capax
Vorago prohibet, demit ac nostri palus
Lethea curas. Magna sed fateor, parens,
Nati voluntas Troyli visum putat.
120Imago somni mentis affectus capit;
Compesce diros impetus, temet doma.
⁵ Ignave miles, cuius est tantum stupro
Impensa virtus, raptor alieni thori,
Quas Itacus ultra posset aut doli comes
125Perferre fraudes? Fingis hoc? Magna est quidem
Generosa virtus Paridis; haud Hecube satis.
Cum currus ingens thesalus magnum trahens
Lustraret arces, inclitas Phebi lira,
Hectora, iacebas coniugis rapte sinu,
130Pudenda proles Venere tu solum potens
Bellum recusas. Dedecus tante domus,
Fraterna non te funera aut matris preces
Hecube movebunt? Pateris erranti gradu
Fratres vagari? Degener patre inclito,
135Indigne Priamo, nulla te pietas movet?
Quisnam peremptor Hectoris magni fuit
Nisi teda Paridis? Causa Danaidum est bona;
Ubi causa iusta deficit, virtus perit.
Ego non aperto bella quod marte ingeras,
140Sed fraude Achilem perime.
⁶ Qua tantum ducem?
⁷ Amore claro nobilis Polixenes
Furibundus ardet, virginem thoro petit.
Promissa thalami iura fraudabunt virum
Fictusque Priami templa continget gener,
145Phebea inermis gente desertus sua.
Cohorte primum cinctus armigera latus,
Limen tenebis. Hostis in templa cadet,
Cecidere cuius Troylus et Hector manu.
⁸ Licet ira Achilis morte satiari queat
150Odiumque nostre pestilens domus ruat
Paridis sagita, fine quo cernas tamen.
Fortuna semper impetu primo favet;
Extrema virtus cernere est. Video, intuor
Quicquid sequetur. Comprime ardentis tue
155Mentis furores. Bella si iuvant, cadat
Patrie ruina dardane gentis cruor.
Salvanda sed si Troia te magis iuvat,
Soror est iugali thesalo Polixene
Tradenda thalamo; fictus haud templum gener
160Sed verus intret, sceptra qui potens gerit,
Thesalica cuius arva sub regno iacent,
Parentis altum sanguine extendit genus
Pelagique dive. Magna nos clades premet,
Argolica semper bella, divorum furor,
165Hostilis ardor, fraude si ducem obruas.
Si parcis hosti, sancta si pietas placet,
Tibi ipsa parcis, patrie et Priamo simul.
Servare patriam quelibet laudat fides.
Natam pelasge rector Atrides suam
170Gentis dicavit; crimen extinxit cruor
In sacra missus iura qui sacrum fuit.
Sed nata sospes publicam genti dabit
Nostre salutem, sanguinis stringet vias
Troie fluentis. Hostis Alcides tenet
175Iunonis Hebem coniugem victor polo.
Parcendo parcis. Talis himeneus potest
Firmare Troiam
⁹ Coniuge oppressam tua.
Thalamos Achilis patiar impleri meo
Inulta fetu? Virgo polutas manus
180Fratrum cruore sordido tactu feret?
Parentis utero fata volvissent tuos
Sine luce fusos, nata, si tales deus
Thoros ministrat. Ante sublimes reget
Noctivaga currus numinis clari soror
185Trivieque Phebus; fervido seges mari
Nascetur; Arthos pontus asperget; rates
Fessas Caribdis ore placato trahet
Et Scilla; mites sentient agne lupos,
Tigres iuvenci; flama coniunget mari;
190Occasus orbi lucidum mittet diem
Ortusque merget; Xantus ad fontem retro
Labetur unda, sanguinem varium gerens;
Fidemque celi Phebus agnoscet; manus
Perfracta iunget fila, quam thoro sinam
195Iungi pelasgo sanguinem clare domus.
I, nate Priami, callidam cedem extrue.
¹⁰ Sedicio regem non decet.
¹¹ Quicquid licet.
¹² Servare regis maxima est virtus fidem.
¹³ Fides ab alto regio distat lare.
¹⁴ 200Eruere patriam regis est culpa impii.
¹⁵ Tirannus hostem villis haud ultus sinet.
¹⁶ Hosti salutem denegans, tibi negas.
¹⁷ Non dura mors est odia qui secum trahit.
Cur nunc moraris?
¹⁸ Fraudis occulte pudet.
¹⁹ 205Cedem occupato sola permittit dies.
²⁰ Si tantus dolor pectus inflamat, parens,
Peribit hostis, victima ut templis cadet.
Iam iam sateles tale coniugium duci
Referat pelasgo.
²¹ Templa confestim petet.
²² 210O magne Tonans, ardua cuius
Dextera fulmen quatit, ethereis
Viribus actum; genitor Superum
Hominumque simul, cuius numen
Elementa gravi compressa chaos
215Solvit proprio iussitque loco
Sistere quicquid prius humanum
Presserat orbem: se tulit arces
Ignis in altas; vicinus ei
Stetit angustas aerque vias
220Subiturus; humum cinxit pelagus.
Nunc dardanias respice gentes
Tandem fessas; millena para
Fulmina. Puppis troiana premens
Ardeat omnis. Concussa manu
225Mille carinas rutilante Iovis
Feriant Danaas fulmina; quicquid
Immune fuit facis hectoree
Igne Tonantis maiore cadat.
Tuque o celi regina, fave
230Inclita Iuno, cuius thalamos
Iupiter intrat. Tu, gorgoneis
Armata veni Pallasque minis,
Vel mitte tuum nimbo aurifero
Fratrem genitum. Sic argolicos
235Horrore duces pressos retine
Semper in arvis qui cede madent.
Et tu nitidum, radiate, diem
Qui lucifero revehis curru
Fessusque diem mergis in undas,
240Ades, o Titan, defende lire
Menia placido structa canore.
Sorte secunda Neptune potens
Passus graias per regna rates
Mille yliacos quesisse tua
245Muros? Cur non, infesta petens
Menia divum, puppis tumido
Ponto iacuit lacerata? Tamen
Nos auxilio, quos tua cingit
Zonaque Phebi, defende tuo,
250Licet hoc tarde, Neptune, feras.
Iam iam cecidit robur frigiis
Gentibus Hector Troieque decus,
Millena facem cuius timuit
Argiva ratis. Quid, Troyle, te,
255Inclite, referam viresque tuas?
Post mala questus verberat auras.
Soror o clare lucisque dei,
Insula iacuit firmata quibus
Partumque tulit; te virgineus
260Placare cruor lesam potuit
Crimine cerve? Si tota luat
Grecia penas, vix extinguet
Scelus exiguo sanguine missum.
O diva fave, menia serva
265Fratrisque tui veneranda cheli.
Tu dive potens, qui bella regis,
Vota yliace suscipe gentis;
Rege dardanias marte secundo
Aciesque. Tuum Troia precatur
270Numen: achivas sterne catervas.
Sed nunc sacris placanda deum
Numina nostris Superumque colat
Quelibet aras troiana cohors.
²³ Regem deorum maximum quisquis putat
275Celi Tonantem, fulmine et sceptro manus
Armata cuius orbe concusso furit,
Errore mentis fallitur quidem invio.
Est namque maior, falsa quem mundi fides
Vocat minorem, tela qui gestat puer
280Virtute varia. Celsus hic alis volat
Quacunque Titan lucido curru nitet.
Quam sepe novit Iuppiter vires dei!
Vicere fulmen tela puerili manu
Librata, quamvis impetu tanto furens
285Descendat, urat contulit quicquid Parens.
Hic tela mittit, vulnus inclusum latet
Tectusque membra pestilens ignis vorat.
Dominatur orbi pariter et celo potens
Testorque Achiles numinis tanti fidem
290Viresque teli, cuius auratum gerit
Arundo pondus. Ecce victorem diu
Me Troia sentit, labitur Xantus meo
Mutatus ense; gentis argolice pavor
Excelsus Hector, fratre permixto, iacet.
295Obscura cede Menonis fulsit parens;
Pietate liber Telephus nostram tulit
Iram, negando Misie nobis iter.
Tamen Cupido superat. O quantum meo
Amoris iste pectori affigit puer!
300O nata Priami, causa bellorum tibi
Iam cedet Helena, vultibus claris nitens.
O spes Achilis quando te nurum ciet
Thetis, iugali thesalo iunctam thoro
Vocabit, una gentibus pacem dabis.
305Uterque voto supplici divos rogat
Hoc populus. At nunc propius advexit gradum
Paridis sateles, nostra qui signa appetit
Himenea letum voce sublimi canens.
²⁴ O clara proles Thetidis, o Frigum timor
310Utrasque fama cuius invasit domos
Generosa Phebi, classis argive decus,
Tibi Troia supplex nobiles tendit manus,
Ensis cruore cuius irrubuit tuus
Humilique pacem queritat voto ducem
315Ut seva cedis iaceat hic tandem sitis.
Satis hausit ira sanguinis, ferro manet
Spoliata vestro Troia. Te generum vocant
Priamusque coniunx Hecuba, tibi regno parant
Dotare natam. Quilibet vetus furor
320Pellatur animo; templa te Phebi manent.
Regalis illic turba coniugium parat
Firmare sacrum. Perge; cur dubitas diu?
²⁵ Optata quamvis fulserit nobis dies
Et vota placidi sumpserint divi, tamen
325Non coniugale tempus hoc fieri vetat.
Ut flama pelago, marte sic distant faces.
²⁶ Erras. Iugalem tempus hoc tedam petit;
Cum sevus urbes excitat belli furor
Strictique fervor ensis in gentes ruit,
330Tunc pacis opus est. Bella si semper gerat
Mortalis ardor, ulla nec crescat Venus,
Peribit orbis. Pastor amittit gregem,
Qui semper aris victimas cedit sacris
Pecusque nullum reparat. Extingui solet
335Vetus ira tedis. Unicum Priamus gerit
Solamen animo, mille quod tantum rates
Tulere generum. Fateor, hoc regem fovet
Senio gravatum debili, afflictum malis.
Quod magnus Hector frater atque audax nimis
340Iacuere, thalamo pensat hoc. Tantum dabis
Quantum abstulisti. Priamus Alcide capit
Exempla, quamvis unico distent loco:
Victo pepercit Hercules, Priamus duci.
Si lesus iram ponit, hunc magis decet
345Qui lesit, arma. Regna summittet tuo
Regenda sceptro, prole nec villi genus
Angustus hausit, genere sed claro nitet.
I, Thetide dignam coniugem nurum pete.
Quicunque dona negligit semel deum,
350Mox vota surdis auribus celo dabit.
²⁷ Odiosa cunctis facere sibi soli est nefas.
²⁸ Danaisne?
²⁹ Danais.
³⁰ Longa quos belli mora
Patrio carentes detinet fessos lare,
Sevus iuvabit bellicus semper labor?
355Credas precari celites pacem deos;
Sed multa pectore regius celat timor.
Tali salutem fata posuerunt thoro;
Utriusque populi sanguis hoc sistet fluens.
Optata perage; numinum prestat favor.
³¹ 360O quam libens Fortuna seu celi favor
Parem superno vexit Eaciden Iovi!
Quid marte gentes obrutas nostro loquar?
Michi cessit omnis, signa cum cantus mea
Animosa cecinit; sola non timuit cohors
365Peritura ferro. Flebiles vidit deus
Celsos canore nobili muros suo,
Quis magnus Hector obstitit bello impotens.
Timuere matres inclitum Thetidis genus
Solusque Achilis obruit cunctos pavor
370Mavorsque tantum bellice sortis potens
Nec favit acie. Quicquid optavi, meo
Fortuna fato iunxit. En divi parant
Sociare nostros genere regali thoros.
Super astra gradior, celitum sedes premo,
375Quos nostra semper cura solicitos tenet.
Si michi Tonantum coniugem natus daret
Thalamosque fratris negligat Iuno meis
Sortisque iudex premium reddat sue
Et marte tuto; quelibet Polixene
380Tibi cedet uxor. Propero, iam more piget.
³² Armatus gemina fervet arundine
Vulcano genitus, cui Venus est parens.
Immitis puer hic pervolat ocior
Excusso manibus fulmine patrui
385Effusasque sagitas agilis movet,
Qua nascens rutila fronte patet dies
Et lucem pelagus qua bibit ultimam
Et quacunque solum cingitur equore.
Affigit penitus vulnera certior
390Quam fallax profugi dextera cuspide
Parthi, sive fugas fingere preparet,
Seu recte feriat. Viscera pestilens
Ignis tota vorat nullaque vulneri
Frons est clara; latet sevior Ethneo
395Inflamans miseros sed calor horrido.
Hoc fervent iuvenes, hic tepidos senes
Rursum flore comas cingere concitat
Ignotamque iubet querere virgines
Matrem. Quid Superos? Liber avus nec est.
400Heu passum quotiens tela Cupidinis
Falsum terra Iovem sensit! In aureo
Nimbo fluxit amans. Corpore candidus
Cignus plumifero tunc petit thoros
Cum nobis genuit bellaque Dardanis
405Et taurus spolii nomina littori
Fratris regna secans pectore tradidit.
Calisto, posuit fulmina te petens
Et vultus domine mitior induit.
Prolem, nube latet, dum tenet Inachi;
410Alcidem genuit dum iubet Hesperum
Hoc nomen solito sumere longius.
Iunonis thalamos linquere Iupiter
Est passus, Semelem dum petit inclitam,
Cuius vota gemit, fulmine languido
415Invadens uterum, parte sui gravem.
Ac proles caluit tigribus imperans
Thesei dum spolium curribus attulit,
Qui gentes domuit qua prior est dies
Delphinesque dedit primus in equora.
420Phebus que pueri vulnera dirigant
Novit tela. Soror noctivagos regens
Currus incaluit. Figere celites
Cognatos patitur nullaque gens vacat.
Quem duplex genuit nox, ferus Hercules
425Implevit calatos stamine coniugis
Et clavam posuit, qua domuit feras,
Dum fusos tenuit. Quid referam ducem,
Cuius, thesalicum, Troia dolet manu?
Qui solus populi marte vicem tenet;
430Cuius fama nitens transit ad ultimas
Gentes, Occeanus quas lavat et decus
Mille est argolicis puppibus inclitum;
Et qui, femineis cultibus abditus,
Est fassus tumidos corporis impetus
435Armorum posuit iura, thoros petens.
³³ Superba tandem concidit Troie lues.
Meliore fato celites nostros vident
Fessos penates. Quicquid adversum obstitit
Clarumque fudit sanguinem, Paridis manu
440Iacet interemptum. Templa testantur dei.
Ite ite, nati, puppe funesta senex
Acherontis aulam pandet. En vobis iter
Quis nunc negabit? Misera quod feci nefas?
Extrema natos fata posuerant loco
445Tuto, carentes hoste. Felicem putans,
Rupi quietem. Forsitan bellum intulit
Ad regna Achiles tertie sortis potens;
Natum trementi forsitan curru trahit
Cererisque generum terret et sevum Canem
450Serpente cuius terga villosa obstrepunt.
Quid misera feci? Certa quid Paridis manus?
Magis ipsa videor crimine infausto nocens;
Autor cruenti sceleris in culpam incidit.
Adversa sed cur bella natorum putas?
455Quicunque geminam mente perversat vicem
Peiora semper cogitat. Natos puta
Vicisse dudum thesali manes ducis,
Suprema si post fata et extremum diem
Servantur odia. Lenta cur Priamum diu
460Latere patior hostis infandi necem?
Gaudere gentes Ylii tandem decet.
³⁴ Magnanima coniunx, fronte quid leta geris?
Hectorea postquam membra consumpsit rogus
Emptosque cineres urna compressit brevis,
465Gaudente vultu nulla te vidit dies.
Hector iacentes erigit quis nunc Friges?
³⁵ Michi restituti latera precingunt mea
Nati. Parentem turba consequitur gregis
Veneranda nostri. Mitior Ditis manus
470Leviore precio tradidit matri Hectorem.
³⁶ Hec ipsa letam causa te demens facit?
Miseranda coniunx, nullus est Hector tibi.
Horribilius opus Atropos vertens sua
Dextra impia sororum opere, sub cuius manet
475Potentia gens tota, que Iovem trahit,
Perfracta nunquam stamina adiungit semel.
³⁷ Nunc si ipse tacitam, qualis Alcides,domum
Aperiret Hector, viribus vastis furens
Theseique frater sumeret tractus locum,
480Vix tanta menti gaudia afflicte daret
Fortuna quantis nostra prelucens viret.
³⁸ Effare quicquid pectore hoc leto feras;
Absit petitis longa sed, coniunx, mora,
Morata quoniam dona villescunt diu.
³⁹ 485Pirrus nepotis fata comitatur tui
Thetisque nostri socia meroris dolet.
⁴⁰ Qua peste Achiles? Ense ne an fluctu iacet?
Vindex ne fulmen stravit horrendum caput?
⁴¹ Thalamos petebat virginis Polixenes;
490Gener esse Priami concidit ferro putans.
⁴² Obruere quisnam potuit audaci manu
Ferrumque in hostem mittere?
⁴³ Hunc certo Paris
Invasit arcu; vulnere haud uno iacet.
⁴⁴ I, gener Achiles, inferum sedes doce
495Celebrare tedas; nempe cognato Hectori
Ostende thalamos. Regios quisnam furens
Intrat penates? Lauriger vultus patet.
Cassandra laceras, fronte turbata, comas
Insana gestat; dubia quo gressus ferat
500Recursat amens, qualis amissam petens
Prolem gementi cursitat vultu fera.
⁴⁵ Quis me ad penates concitam furor trahit?
Ad quod vocamur carmen? Aut quonam meum
Mittam furorem? Phebus ad matrem vocat.
505Non fugere poteris thesalas nate faces;
Retenta poscet classis; hoc hostis tamen
Negabit hosti; coniugem coniunx bibet;
In te redibit ira dum fratrem petes.
⁴⁶ Iam fessa cecidit, pectus effusum tremit;
510Huc ferte gressus iuxta, famularis cohors;
Relevate mestam. Gelidus hanc foveat latex
Per ora fusus. Sensit, en paulo movet
Artus, revixit.
⁴⁷ Quis meos sensus furor,
O Phebe, rursus concitat? Cerno nefas
515Quodnam cruentum? Munus acceptum dei,
Et casta, dolceo. Stimulat hunc magis dolor
Quicunque fati prescius semper timet.
Occurrere erumnis dulce, prescire est grave.
⁴⁸ O cara proles, pristinam mentem cape,
520Depone laurus, gemma prelustret caput
Serumque cultus vellere intextos gere.
Iam cecidit hostis, festus est Troie dies.
⁴⁹ Sacrum Minerve manibus abductum tremo
Dextramque iuvenis regius spargit cruor.
525Horrenda cerno. Troia bis Priami nurum
Veneratur unam; solvit et natus patrem
Quodcunque timuit. Sydere haud uno regit
Nos nauta. Solus iudicis locus est feri.
⁵⁰ Placate Superos. Colla cedantur iugi
530Ignara tauri; thure sacrato deos
Tandem faventes colite et ante aras vigil
Persistat ignis: letus est urbi dies.
⁵¹ Iupiter, celi dominator alti,
Dardanas tandem meliore fato
535Despicis gentes. Manibus deorum
Quicquid est structum, Genitor, tueris.
Traxit ingentes lira pulsa cautes;
Cadmus, externa comitante vacca,
Victor armatas metuens cohortes,
540Semine ex tanto retinens sodales,
Struxit et Thebas simili labore.
Concidit postquam venerandus Hector,
Mille quem graie timuere puppes,
Affuit semper dolor omnis urbi.
545Thesali cedes reprimet dolores
Sed ducis; leto vaga turba vultu
Regios testis colit et penates.
Quisquis adversis premiturque fatoque
Infimas ponti rate vidit undas
550Stratus et vultu lacrimat gementi
Deserat spem non timidus foventem.
Volvitur semper rota namque fati,
Nulla longevi cecinit vetustas
Temporis sortem; relevat cadentes
555Opprimens celsos metuenda colles.
Nulla tam celum tetigit potestas
Que diu possit retinere vires.
Quisquis excelsus agitatus alis
Nititur summas penetrare nubes,
560Ocior telo cadit in profundum.
Igneo quicquid magis obstat ingens
Fulmini, sevo potius Tonantis
Sternitur ictu.
Sive Fortuna regimur rotanti,
565Sive tu mundum, Genitor, gurbernas,
Ista lex orbi datur equa nostro.
Quisquis humano saturat cruore
Cedis et dire est truculentus autor
Parcit et nunquam furibundus ensi,
570Sed iuvat dextra rutilante terras
Sanguine externo maculare semper,
Concidet tandem sceleris magister.
Nemo tam fortis valet esse, quo non
Fortior assit.
575Omnis exemplo sequitur luentes,
Quod nefas fecit patitur cruentum.
Hospitum pinguem saturavit aulam
Sanguine Alcides rigidi tiranni
Et gregem pavit Diomedis ultor
580Proprio sevi iugulo ministri.
Hectorem stravit Thetidis superbus
Natus et gentes domuit feroces;
Sed Paris certus violenter arcu
Fixit hunc; testis necis est Apollo.
585Diva quam spernit sociale regnum,
Arbiter pomi rutilantis audax
Vindices sprete tribuit sagitas.
⁵² Quis me cruentus nuncium casus gerit?
Quis me in profundo Tartari volvet specu
590Faciemque visu merget occeano gravem?
Quis fervor Ethne spiritu sevo calens
Flamante vultus obruet nostros coma?
Graviora vidi. Caucasus celi premens
Furtum rigenti vertice huic levis est malo.
⁵³ 595Himenea vultus equidem talis negat;
Sed pande quicquid pectore arcano est novi.
⁵⁴ Hec ipsa celeri causa me vexit gradu.
⁵⁵ Effare. Sed cur induit pallor genas?
⁵⁶ En trepidus horror languido motu subit
600Geluque victus torpet in fibris cruor.
Imago tanti sceleris in faciem redit.
⁵⁷ Pervince quicquid prohibet atque animum aggravat.
⁵⁸ Horrore sceleris lingua prohibetur loqui.
⁵⁹ Licet ipse condas, veritas semper patet
605Facinusque nullum durat occultum diu.
⁶⁰ Te fulminantem, sceptra qui gestas poli,
Et qui per altas lumen extendis plagas
Et qui tridente cingis humanas tuo,
Testor, catervas: concidit regum decus
610Et mille robur puppis argolice inclitum
Orbamque Thetidem sevus hic fecit dies.
⁶¹ Quis mestus aures perculit nostras sonus?
⁶² O clare Titan, cladibus tantis potes
Per summa celi spatia lucifero diem
615Gestare curru? Maius hoc certe est nefas
Epulo Thiestis; merge, sed sero, caput.
Scelus hoc tremisco, deserit corpus vigor.
⁶³ Effare mortis ordinem: erumnas iuvat
Audire miseros; nulla celetur lues.
⁶⁴ 620Procul a pelasgo ereptus est postquam foro
Et mille Achiles inclitus liquit rates,
Non arma sumpsit qualis his fictus tumens
Invasit acies: pectoris sevos clepens
Ictus vacavit; nulla vibrata est manu
625Armata verticem asta nec texit caput
Fidele tegmen, membra complexus negant
Induere tutos; solus est lateri comes
Receptus ensis; turba non sequitur ducem
Animosa ferro. Qualis himeneum decet
630Hic templa querit; Thetidis et Pelei nurum
Thalamosque claros regie stirpis putat
Celebrare Troiam. Callidi fictor doli
Simulante vultu thesalo perstat duci,
Decipere amantes facile. Si semper vagas
635Pulsare Scirtes, puppe si fracta horridum
Sulcare pontum, sydera et celum aggredi
Amor imperaret, nullus obstaret pavor.
Superare novit celites viros feras.
Ut seva fulsit dardani Phebi domus,
640Peleus cacumen vidit huc velox gradum
Tum concitabat. Astra vergebant ducis,
Horrenda fata miserant summum diem.
Namque in potentes astra ius magnum tenent;
In fata properat quilibet libens sua.
645Ecce ecce tetigit liminis sacri fores.
Non thure flama pinguis ante aras micat;
Non est sacerdos more dardanio colens
Secreta divum; nullus aspicitur, gregis
Rector ferocis, taurus immunis iugi
650Sparsurus aras. Dux stupet, tandem subit.
Tunc patuit omnis fraudis yliace dolus.
Armigera utrinque cinxit en latus cohors,
Quos inter omnes summus emicuit Paris.
Quicunque Achilis Hectorem laudi canit
655Urbesque fusas impetu tantum suo,
Parum arma novit atque virtutem ducis.
Hic nempe vires summus explicuit dies.
Non ille pavidus supplici vitam genu
Tot inter arma querit et victus iacet;
660Sed fortis iras pectore ex toto capit;
Qualis feroces libicus extendit leo
Animosque rigidas concutit fervens iubas
Cum cernit hostes, obvius ferri minas
Poscit; timere puduit et virtus malis
665Erigitur ingens. Prospero fortes loco
Celantur animi: adversa virtutem probant.
Delubra sonitu bellico tota obstrepunt
Fremuntque galee; solus hic centum ferit
Et mille solum tela non vulnus gerunt,
670Non fixa pendent. Quicquid emittunt, retro
Inane fertur, qualis inpulsu cadit
Maris unda saxi. Dubia dum martis labat
Sors, inquit: "Hec est prolis Assaraci fides?
Hec iura thalami? Pacis hec false quies?
675Sed ante nostros cimba quam manes ferat,
Multi nepotis nuncient vires avo
Paremque servet manibus nostris locum".
Hec fatus, ensem pariter in cunctos gerit
Humilem ac ferocem; largus exundat cruor;
680Iaculatur omnis tela nec tantis sat est
Vulneribus unum pectus. O miserum diem!
Vix patitur animus horridum scelus eloqui.
Tandem subactus pronus Eacides ruit,
Qualis regentem premium rota afferens,
685Superata falsis axibus. Cecidit tamen
Nec totus, astat genibus erectus potens.
Barbarica resonant vocibus templa horridis;
Non querit ultro bella nec cedem invenit;
Satis est tueri et ensis in clipei loco
690Defendit ora. Nullus est ferro aggredi
Vicinus audax; tela sed Paris manu
Sublimis aptans, inquit: "I, nunc, thesalos,
Superbe, currus pandere hectoreo preme.
Hac hac sagita nulla te eripiet Thetis".
695Haud dixit ultra. Cornibus iunctis volat
Sagita, vulnus, morte permixta, ferens.
Ut ille sensit, languido vultu cadit
Terramque fusus ore prostrato ferit;
Decus omne clari corporis telo perit;
700Mutata facies pallet et totum iacet
Humo cadaver. Nullus est vulgo pudor:
Saturata nundum membra divellit manus.
Ubi regnat odium, spernitur pietas, fides.
⁶⁵ Ut Phebum sequitur soror,
705Sic letos animos dolor.
Dum clari renitent poli
Et nimbis gravibus vacant
Nec lucis tegitur nitor,
At solis radios capit
710Mundi purpureus decor,
Auster nubifer advolat
Pulsus carcere saxeo,
Lucem protinus excutit,
Obscurans nitidum iubar
715Celum nubibus induit;
Sic cum leta virent, levis
Casus precipitat rote
Et luctus revehit. Diu
Non stant numina prospera,
720Nulla est in Superis fides.
Cum Phebus gerit aureos
Currus loraque dextera
Fulgenti resecans plagas
Celi luciferas regit
725Preceps fertur et occidens
Invadit subitus, caput
Ac mergit pelago nitens,
Aufertur nitidus dies,
Noctis nuncius Hesperus
730Obscure exoritur prior;
Sic risus lacrime vorant
Et lucem tenebre obtegunt.
Sit quisquis cupiat potens
Aula magnus et inclita
735Et fortes acies ducum
Sublimisque tumens regat.
Plebeus satis est michi
Cultus, me teneat casa.
Est felix locus infimus;
740In glisca tenui cibus
Secure capitur. Quies
Me parvi foveat laris.
Nam quicquid volat altius
Momento rapitur brevi.
745Excelsus penetrans nimis
Alis Icharus ethera,
Mandati patris immemor,
Languens in pelagus ruit.
Pheton curribus arduis
750Indocta retinens manu
Phebei iuga ponderis,
Ustus fulmine concidit
Fraterneque soror necis
Luctu cortice inhorruit.
755Pelides genitus dea
Olim qui timor Ylios
Sublimis stetit incliti,
Cesus templa rigat suo
Ferro sanguine Apollinis.
760Paucos sicca duces trahit
Mors ad vincula Tartari.
Vivit sancta fides procul
Semper limine regio.
⁶⁶ Fortuna gentes que regis cunctas potens,
765Titan calenti quas ferit primus rota
Mergensque nitidum fessus Occeano diem,
Tu blanda nunquam ducibus argolicis faves,
Simul atque Frigibus prospero vultu diu.
Inclitus Achiles bella dum pletro vacans
770Torpente dira sperneret dulci manu
Superabat Hector, gentis yliace decus.
Obstare quisnam potuit? Hec dextra impotens
Armata facibus pene consumpsit rates,
Quarum alta noster vela perflavit cruor.
775Pavidus iacebat quisquis; hic tutus pari
Furebat Hector; sanguine argivo tumens
Yliaca pinguis Xantus intravit freta.
Traxere postquam thesale hectoreos rote
Achilis artus ense prostratos fero
780Preciumque nati Priamus amittens dedit,
Vicere achivi marte felici duces.
Sors equa sed nunc, cede geminata, capit
Utrumque populum. Natus hinc pelagi dea,
Est Hector illinc. Concidit Paridis manu
785Decus omne grai nominis, spes et fides
Periere templo. Pateris hoc divum sator?
Cur cessat alto fulmen emissum polo?
Tonare decuit. Horridum impune est nefas?
En sacra Phebi templa maculavit cruor.
790Sed cur Tonantem fulmina ut mittat rogo?
Violata non sunt cede funesta Iovis,
Sed templa Phebi. Lucis o clare arbiter,
Qui semper anni iura precipitis tenes
Pateris cruento scelere fedari tuas
795Inultus aras? Certius sancta manu
Tendatur arcus, Paridem et Ylios pete,
Phitonis atras qualis infesti iubas
Olim petisti, tabe cum dira fluens
Sanguis veneni spargeret nigri solum;
800Vel cum parente dextra contempta furens
Equate Niobes sterneret prolem deis.
⁶⁷ Germane, Danaum cuius imperio favent
Tot arma, prolis Tantali clare decus,
Haud invocati punient scelus dei.
805Impune Superi non diu linquunt nefas.
⁶⁸ Iam lesit ipsos celites Priami sator
Fidemque rupit. Traxit ingentes cheli
Ad saxa cautes Phebus et locum sibi
Fecere cantu. Regna qui sorte ultima
810Primaque cessans divus equorea obtinet,
Firmavit arces dextera intactas sua.
Caruit negato numinum precio labor
Fraudemque gemino Laumedon struxit deo
Etiam sagitis fluctibus pena vacans.
⁶⁹ 815Cur mille Superos vindices poscunt rates?
Extrema cogunt querere auxilium deos.
Hec una superest nulla cum superest salus.
Viget alta Danaum prospero bello cohors;
Hac dextra Paridis vindice in penas cadat.
⁷⁰ 820Accendit animos causa Pelide tuos,
An causa thalami?
⁷¹ Me utraque in bellum trahit.
⁷² Magis iste fervet pectore insano furor;
Repetis iugales marte violento faces;
Te solus urit coniugis rapte dolor.
⁷³ 825Iuste dolet quicunque pro thalamo dolet.
⁷⁴ Proh seva fata, dura, truculenta, aspera!
Quod mille puppes sydus horrendum freta
Per tumida vexit? Graia mercedem petit
Quam marte tellus? Sanguine huc veni meo,
830Thetidis recedam. Causa que belli datur?
⁷⁵ Iuste arma lesus, coniuge abrapta, movet.
⁷⁶ Clitemestra veteres Tantali lares tenet.
⁷⁷ Regem tueri regis ignoti interest.
⁷⁸ Infesta quicquid classis ancipiti petit
835Vel marte, detur pacis et crescat quies.
Tot sparsa regum membra, tot Danaum rogos
Supplebit Helena? Sanguine effuso leves
Hec una satis est premere titubantes rates?
Vigebit alto Tindaris solio potens.
840Orbata lacrimas fundet eterno Thetis
Itacique fraudem callidam semper gemet.
⁷⁹ O, vera fateor, candidi proles Iovis,
Tu prima danaas causa movisti rates;
Nunc tota Achili bella debentur. Tibi
845Detraxit odia thesali cedes ducis;
Pugnabit ultrix graia non pro te manus.
⁸⁰ Nos fata miseros undique infausta opprimunt.
Iacet ille cuius cecinit argolicas deus
Inserere arene, dextra si deesset, manus.
850Quis ve igitur ultor? Ylios nunquam ruet?
⁸¹ Calcas salutis limen ostendet; sequar.
⁸² Sospes ut Horestes vivat, et Calcas canat.
⁸³ Vox nostra regis sanguinem nullum petit.
⁸⁴ Effare.
⁸⁵ Et aras nullus asperget cruor.
⁸⁶ 855Exprome quicquid Phebus Argivos docet.
⁸⁷ Generosa Achilis suppleat proles locum:
Hanc: fata poscunt. Iuvenis hic Troiam obruet.
⁸⁸ Paterna Pirrus nobilis castra oppetet;
Sed mesta Danaum luctibus resonet cohors
860Et mille feriat interim clamor rates.
⁸⁹ Ad quos fletus Fortuna vocat!
Heu quo nostras lacrimasque vehit!
Lugere decet, fortis Achile.
Feriant planctus mille carinas;
865Sonet ydeis vox nostra iugis.
Reddere fletus non satis Echo est:
Findant gemitus ethera nostri.
Capiant gemini mesta Tonantes
Verbera, planctu feriente chaos.
870Perdant seva fila sorores,
Metuat custos vallata gerens
Terga colubris imique Iovis
Stupeat coniunx, Alecto gravi
Pinumque metu furibunda sinat.
875Linquat puppem trepidante manu
Pressus nostro clamore senex;
Fugiant proprios manesque locos,
Non traitia resonante cheli.
Tempus lacrimis manet eternum.
880Non laurigero vertice currus
In thesalicas te feret urbes,
Olim hectoreo pondere pressus;
Et non frigii tua signa duces
Clara sequentur; non thura deis
885Post tanta dabis premia belli.
Nec thesalice tibi dona ferent
Urbes, festos turba penates
Colet egregio plausura duci.
Non aurata clarus in aula
890Leges populis et iura dabis;
Obvia nato non magna Thetis
Oscula fundet. Quid plura feram?
Te Troia cadet.
Sed te rigidi tenet ora dei,
895Virtus Stigios si petit amnes,
Aut Elisio tutus in arvo
Felixque vires si letheas
Non bibis undas: semper populi
Tua fata canent. Nunquam stabilis
900Fortuna iaces: rota precipiti
Humana vehit cursu fata.
Nichil in miseros, Fortuna, potes,
Que seva tenes frena potentum.
Tu que Stigias incolis umbras
905Seva sororum, graviore manu
Stamina versans, impia cuius
Dextera frangit quicquid Cloto
Lachesisque gerit, vertis nimium
Fata virorum properante colo.
910Cunctos recipit cimba Carontis
Vertere cursum nullique licet.
Cum letheos haustus tetigit,
Iura relicti negligit orbis
Omnia carpit Superumque fides;
915Impia nulli dextera parcit.
Qui sublimi nitet imperio
Fronte superba populosque regit,
Rumpi metuit fila sororum.
Nullus tantis viribus audax
920Nullus tantis opibusque viret,
Quem non rapiat furibunda manus.
O mors cuius sorbet hyatus
Quicquid Phebi gignit et auget
Calor auxilio, Neptune, tuo
925Quicquidque Iovem naribus efflat,
Heu quot properas metuenda modis!
Quid, cum vacuas liber in auras
Spiritus intrat miserumque sinit
Funere truncum corpus, remanet,
930Nisi terra levis?
Nullique suum vitare licet
Quem fata diem summa dederunt.
Ponite vanas spes soliciti,
Ponite timidi simul atque metus:
935Fata gubernant mortale genus
Et prima dies ultima novit.
Quicquid gerimus sydera volvunt
Cursusque poli mundana regunt.
Non ipse deus mutare potest
940Quicquid fatis nectitur altis.