Bargeo Barga 1517 - Pisa 1596, Syrias, Syrias Syrias Syrias (*Florentiae 1591)

¹
Hesperia acies, magnoque accepta Tonanti
Arma cano et variis exhausta pericula in oris,
Iactatosque diu populos morboque, fameque.
Quorum incredibili Solymis virtute reclusis,
5Christicolae extremi potuere a finibus orbis
Visere deposita dubiae formidine vitae
Bethlema et Isacidis promissa parentibus arva.
Tu vero, cuius claro de lumine lumen
Exoritur nobis, tacitosque exsuscitat ignes,
10Unde altam afflati mentem coelestibus auris
Deferimus populos et habentes nubila terras,
Verus amor patris, natique aeterna voluptas
Spiritus, hinc atque hinc pariter qui profluis, et qui
Cuncta movens te tota hominum in praecordia fundis,
15Mortalique doces ore immortalia fari,
Sancte fave, praestoque adsis ingentibus ausis.
Ac me, delectis dum sumpta heroibus arma
Dicere et Ausonias conor vulgare per oras,
Da, reges memorantem, altas evolvere causas
20Bellorum et tanti narrare exordia motus:
Da, quoscumque animis diuturna silentia nostris
Exemere viros, revocare ad lumina vitae:
Nec tenebris, atraque ullos caligine tectos
Ire sinas, quos una sui fidissima merces
25Sustulit ad coelum virtus, vastosque coegit
Traiicere Ionii fluctus, perque invia Thracum
Unanimes gravibus caput obiectare periclis:
Cum miseras Asiae gentes, pressamque nefando
Eripuere iugo dextris victricibus urbem
30Hanc, ubi sancta suis olim vestigia plantis
Impressit, vitaeque dedit praecepta futurae
Illa Dei soboles, certae dux ille salutis
Mundi opifex, nostroque uno pro crimine passus
Ludibria et poenas, letumque informe sepulchro
35Excivit sese et manifesta in luce refulgens
Victor ad aetherei sedes remeavit Olympi.
Presserat insolitis nigri regnator Averni
Suppliciis omnes, latum qui quicumque per orbem
Terrarum CHRISTI cultum, nomenque professi
40Suspicerent veros verae pietatis honores.
Et nusquam deerant ficto de crimine poenae
In miseros, nusquam Divum bene cedere sueta
Relligio nostras properabat linquere terras,
Europam, ditemque Asiam, Libyamque patentem:
45Praecipue populos, quoscumque Aegyptus et una
Laeta palaestinis regio pascebat in arvis.
Illic dedecorum maculae et genus omne proborum,
Contemptusque acres, ignominiosaque passim
Dicta sequi, nec verberibus, nec caedis ullis
50Parcere sed sanctae saevire in corpora gentis.
Quin etiam templa ipsa manu subversa nefanda,
Effusique aris calices atque hostia foede
Proculcata solo, raptusque in vincla sacerdos,
Dum se coelicolum Regi purissimus offert,
55Attollitque oculos et sanctum numen adorat.
Quingentae aestates, quingentae ex ordine brumae
Transierant, nullusque aderat finisque, modusve
Christicolum adversis iam tot per secula rebus:
Cum pater omnipotens Solymorum ad moenia vertit
60Ultores oculos, tacitoque haec pectore fatur.
En iterum infando populos Aegyptia tellus
Servitio, duraque premit iam compede nostros?
Impiaque assuetis deturbat honoribus aras?
Non ita namque etsi debent mihi plurima poenas
65Ingentes seris nocitura nepotibus olim
Flagitia et certae subito sine vindice fraudes:
Extinxisse tamen populi scelerata rebellis
Regna iuvet: solioque alto pepulisse tyrannos,
Qui modo longinquos sese profitentur Erembos
70Liquisse et Scythiae campos fugisse malignos.
Haec genitor, celeremque ad se vocat inde ministrum
Aligerum e coetu, sanctam qui protinus urbem,
Quique Palaestinos populos, Syriamque tuetur.
Vade age, fide vigil, quo iam pulcherrima rerum
75Urbs Iudaea suas altis in collibus arces
Ostentat mole ingenti et testudine templis
Marmorea augustum Nati complexa sepulchrum.
Huc praestantem animis et magnum ingentibus ausis,
Et miro impulsum verae pietatis amore
80Advenisse virum Celtarum a finibus usque
Scimus et incoeptis, animus quae destinat, aptum.
Illi vita insons, illi suadela, leposque,
Et dictis vis acris inest: nec sanguine cretus
Obscuro, solum montis secessit in antrum,
85Cum primum obduxit teneras lanugine malas,
Verum ut liberior cultum pietatis obiret,
Et mihi sinceros animi libaret honores.
Is nunc et macie confectos et obsita pannis
Membra ferens, supplex oculos ad sidera tollit:
90Utque velim finem miseris imponere rebus,
Ac tot suppliciis Solymos prohibere fideles,
Per mortem testatus et incunabula nostri,
Perque resurgentis factum memorabile Nati,
Cum fletu, precibusque petit; luat impius ergo,
95Seu fit Arabs, seu Persa fugax, mihi sanguine poenas
Tantorum scelerum. Tu, quo succedere possint
Ocyus et mentem hanc nostram rata iussa sequantur,
I celer atque illum tacitis hortatibus imple.
Dic abeat quamprimum Italas delatus ad oras,
100Nostraque Pontifici referat mandata: piorum
Concilium cogat, regesque inducat amicos,
Gallosque, Ausoniosque duces, fortesque Britannos,
Suscipere unanimes, tantumque capessere bellum.
Ipse ego nusquam abero. Dictis his Aliger altae
105Militiae, ventis et fulminis ocyor aura,
Ilicet immensum rapidis secat aethera pennis.
Iamque inter nubes terras delatus ad imas
Aspicit innumeris viridantia littora palmis,
Sirbonisque lacum fluitante bitumine et orae
110Oppida Sammariae geminas despectat Iamnes.
Mox et humi propior, qua se Galileae propinquae
Finibus insertat Syriae, supereminet ales.
Cervus atque undas amnis veneratur amoenas
Iordanis, sterilemque agrum, duraque salebra
115Horrentem tractum, riguamque perennibus arcem
Fontibus, ingressus peregrinum heroa salutat.
O animos olim regum impulsure feroces
In bellum et flammas pro libertate meorum,
Ipse preces, fletusque tuos Pater audiit aequis
120Auribus et populo praesens succuret egeno.
Tu modo, cum primum stellas aurora fugarit,
Surge celer, rectaque Iopes ad littora gressus
Tende: ubi iamdudum ventos expectat euntes
Navis in Italiam merces vectura Sabaeas.
125Nec prius in Belgas et patria regna recurres,
Quam positam Arvernis Elaver prope flumen in oris
Urbem adeas, sanctumque Patrem, qui praesidet orbi,
Hortantem populos ad bellum videris, huius
Laturos tanti mercedem et praemia facti.
130Haec ait atque illum procumbere in ora volentem
Suppliciter, fletusque humiles, lachrymasque cientem
Deseruit, tenuesque abiit resolutus in auras.
At pius insolita laetatus imagine rerum
Surgit et aeterni veneratus numinis aram,
135Has secum tacito fundit de pectore voces.
Summe Pater, cuius sedes stellantia coeli
Claustra premit, sic nulla usquam gens incolat orbem,
Quae laudes, nomenque tuum non tollat ad astra,
Et meritos confessa uni tibi reddat honores:
140Cuius et in medio solus non pectore regnes
Et fieri videas quicquid vis ipse, iubesque
Non secus ac purae cum iam mortalia mentes
Exuerunt, labemque omnem exemere, luemque.
Da, Pater omnipotens, summo mandata referre
145Pontifici, regumque animos accendere bello:
Adde et opes, adde et vires, quibus impius hostis
Pareat, aut multo vitam cum sanguine fundat.
Sic memorans, humiles properat Symeonis ad aedes:
Isacidae Symeonis, erat qui maximus unus
150Christicolum princeps patrum, custosque sacrorum
Iura ministrabat populo, patriasque benignis
Hospitiis assuetus opes effundere, cunctos
Ipse domi Solymam peregre accipiebat euntes.
Ergo illum festinus adit, laetumque salutat
155Laetus et ingentes volvens sub pectore curas.
Scis Symeon, scis ipse, inquit, quibus ante querelis
Res fratrum afflictas et tantae flevimus urbis
Excidia et magni polluta altaria templi:
Sume animos; tetigere Deum tua vota, precesque.
160Ipse mihi, dum genua gravi titubantia somno
Forte labant, medioque tholi sub fornice victa
Procumbunt, clarus manifesta in luce refulsit
Nuntius aeterni referens mandata Parentis
Atque haec palmiferae cedentem ab littore Idumes
165Ausonio patri narrare incendia iussit,
Cogat ut innumeros, armetque in proelia reges.
Tum Symeon: eadem ista mihi modo visa loquentis
Effigies, somnus lassos dum serpit in artus,
Aligeri effigies lachrymantem et multa timentem
170Affari et fletum placidis compescere dictis.
Ergo age rumpe moras et te, quo prospera rerum
Tantarum series vocat atque aeterna voluntas,
Siste volens: Deus ipse bonis bonus annuit orsis.
Haec illi inter se vario sermone serebant:
175Ac templum ingressi puro ter flumine frontem
Aspersere suam: sanctis ter fulsit ab aris
Flamma repens, templumque insueta luce replevit.
At petrus (namque ipse Petri pius advena noto
Nomine dictus erat) precibus, sacrisque peractis,
180Coelestisque cibo mentem, potuque refectus,
Alta Palaestinae Phariis regnata tyrannis
Moenia deseruit, portumque, Iopemque petivit.
Nec mora mutati spatia in contraria venti
Aspirant flantes Eoi ab limine Solis
185In puppim facilis salsas volat illa per undas.
Atque Aegyptiaci late maris aequora sulcat.
Iamque procul videt et Cretam scelerata secutam
Arma Iovis: summa qui pulso e sede parente
Mortali, est ausus Divum sibi poscere honores.
190Exin Sammonii rupes, atque ardua montis
Saxa legit: dextraque Cason, celsamque relinquit
Carpathon et salebris duram Pholegandron acutis,
Mox Diam, Melonque illic gens Attica quondam
Extinxit miseros tenera cum prole parentes.
195Nec non et rigidas Cranaes inamabilis oras
Praeterit: illicitos ubi primum infamis adulter
Tyndaridi dedit amplexus, castumque cubile
Polluit iniustae pariturum incendia Troiae.
Inde autem Maleae scopulos, undasque sequaces
200Exuperans, placido cursu Messenia radit
Littora et Aenussas Euro impellente relinquit.
Illam etiam scopulosa Ithace mirata volantem est:
Miratae Ionios celerem percurrere fluctus,
Quae modo devictos testantur Echinades hostes
205Thracas et undisono submersas aequore classes
Hesperiae scelerum poenas solvisse merentes.
Et vos Leucatae nimbosa cacumina montis,
Fulminibusque altam percussa Ceraunia frontem,
Protinus ingressam Adriacas vidistis in undas
210Peucetios petere et tuto se condere portu.
Qualis ubi aerii summo de vertice saxi
Ilicet aurarum strepitu commota columba
Avolat et magni praeceps secat aetheris oras,
Et tandem patria laetam se turre recondit,
215Sic illa, indomitum postquam tranaverat aequor,
Littus adit victrix, claraeque allabitur urbi:
Quam quondam (ceu prisca ferunt monimenta priorum)
Daedalides, omnemque agrum, qua Daunia tellus
Culta patet proprio ducens e nomine nomen
220Fecit Iapygiam: seri sed deinde nepotes
Dixerunt Barium: primi unde insignia regni
Sceptraque, purpureosque habitus, sacrumque tiaram,
Sumere tum reges Siculique, Italique solebant.
Ergo ipsi optata tandem potiuntur arena,
225Votaque solliciti persolvunt debita nautae
Nicoleo, cui templum altis sublime columnis,
Marmoreumque, ingensque calet fumantibus aris:
Et circum Arabiis permiscet odoribus auras.
In medio sacram testudo intercipit urnam
230Aurea, quae Divi cineres atque ossa sepulti
Complexa, ambrosium summo de marmore fundit
(Mira quidem, sed certa fides) iniussa liquorem.
Huc pius ingrediens heros sanctissima primum,
Aurea pyxis ubi niveum complectitur orbem
235Caelestis crusti, mysteria pronus adorat.
Mox humilis, supplexque altam contendit ad aram:
Ac pressa genibus terra sic voce precatur.
Dive, Myram Lyciae cui sex ex urbibus unam
Innumeris illustrem atavis, populoque frequentem
240Insueta patres olim dant sorte regendam:
Qui puer et nutricis egens lactantis ab ipsis
Uberibus, quoties lux quarta et sexta refulsit,
Avertens faciem seras ieiunis in horas
Sensisti gelidae venisse crepuscula noctis:
245Mox et opes patrias miseris largitus egenis
Sancta Palaestinae visis loca et undique navem
Iactatam ventis, agitatam et fluctibus atris
Ipse Deo supplex optato in littore sistis
Incolumen, saevique expertus vincla tyranni,
250Post tristes casus, post dura incommoda tandem
Discedis, curasque hominum, terrasque relinquens
In coelum sublimis abis, unde arduus orbem
Despicis et tantos tecum miserare labores:
Sis bonus, o nostrisque fave, sanctissime, coeptis.
255Dixerat et coelo supplex immota tenebat
Lumina, largifluo spargens sibi flumine pectus:
Sustuleratque ambas, quasi raptus ad aethera, palmas:
Cum senior, cui prima sacri custodia templi,
Curaque perpetuis adolere altaria flammis
260Supplicis aspectu subito commotus et ore.
Dic nobis, dic hospes, ait, nomenque, genusque,
Quisquis es: et mensas hodie dignare paratas.
Namque diem solemnem agimus, quo maximus heros
Hinc abiit clara coeli in statione locatus.
265Sic memorans, dextra apprensum in sacraria ducit,
Atque auro e solido solidas ostendit acerra,
Et pateras, calicesque graves, purosque lebetes
Vasa ministeriis, cultuque accommoda templi:
Ille autem admirans placido est sic ore loquutus.
270Non equidem sine mente Dei, sine numinis aura
Adveni has primum terras et Iapygis urbem,
Quam victor populorum heros Patareius unam
Protegit et fidus praeses, custosque sacrorum
Ipse suis patrociniis tutatur egentem.
275Iam Solymae manifesta salus, iam Persidis atra
Caede Palaestinis tepefient flumina campis.
Desierat fari senior, cum talia Alethes
Miratus magno scitandi ardescit amore,
Quae sit tanta salus, quae caede tepentia crescant
280Flumina, quos ducat victrix Europa triumphos.
Subiicit haec igitur cupienti habitator eremi.
Non ullus (mihi crede) furor, non ulla futuri
Vana superstitio percellit imagine mentem:
Verum animo tanti praesens, fiducia Divi
285Addita et Ausoniae felix adventus ad oras,
Quas ego concepi spes imo in pectore cunctas
Integrat et coepto suadet dare vela labori.
Namque Palaestinas nuper novus advena terras
Dum peragro et Solymae vestigia cuncta videre
290Pressa Deo iuvat atque ipsi advigilare Sepulchro,
Et modo Carmeli montes, modo visere Idumem
Palmiferam et sacros Iordane ex amne liquores
Sumere, tum si qua est regio testisque, memorque
Mortis et exactae per tot miracula vitae,
295Aut lacus, aut rupes, aditum perrumpere et ad se
Ire iubet: vidi eversas, proh dedecus, aras,
Templaque cornipedum praesepia facta ferorum.
Sed me dicentem iam deserat auricomus Sol,
Si foedas ignominias, si dura piorum
300Exitia et saevos casus memorare libebit.
Exarsere ignes animo: subit ira ruentem
Ulcisci pietatem armis: scelera inde nefanda
Deturbare procul, nostrisque afferre salutem,
Immanis quos ipsa premunt regna impia gentis.
305Ergo ego primores Solymae iuvenesque, senesque
Alloquor et miseris quae sit sententia posco.
Ast ollis (neque enim certae de dedere morti)
Iam dubitent, tempus siquando id postulet et res)
Omnibus idem animus populos e sede superbos
310Deiicere imperii, saevosque expellere reges,
Aut ultro cunctos uni dare colla securi.
Haec eadem Syrii, quos flumine magnus Orontes
Alluit, Antiochi veteri cognomine dicti.
Haec Cilices, Lyciique volunt: haec Olbia, cuius
315Ascanius placido perfundit moenia fluctu:
Nec qui Byzanti populo dominatur et unus
Obtinet imperium, qua se fera Thracia pandit,
Quaeque adeo Pelopis tellus circumdatur undis
Auxilium iam ferre neget sed viribus impar
320Non audet lapsis Asiae succurrere rebus,
Expectatque tacens dum se Germania bellax
Excitet, aut Italum virtus miserata ruinas
Imperii, labesque graves, aut Gallia fortes,
Gallia magnanimum mater generosa virorum,
325Cogat in arma duces, belloque ea regna lacessat.
Ac mihi versanti tantam sub pectore molem,
Nuntius in somnis alto delapsus Olympo
Constitit ante oculos et coepta capessere iussit.
Quare ego nunc primum vestras appulsus ad oras
330Ausoniae ingredior reges aditurus et ipsum
Christicolum patrem, septem qui collibus urbis
Praesidet atque hominum mentes, sensuque potentum
Impellens stimulante Deo regit unus, agitque;
Desierat, cum longaevus sic infit Alethes.
335Magna quidem, magna, o hospes, neque temporis huius
Coepta paras et ni me animi sententia fallit,
Nulla ope mortali, nullo superanda labore.
Namque inter sese divisa potentia regum
Infregit solidas bellorum ad munia vires
340Iamdudum, imperiique Italos spoliavit habenis.
Si tamen haec audere potes, si fixa voluntas
Ista tibi, precibusque tuis Deus applicat aures,
Accipe quae primum studio suscepta, fideque
Perficias neque enim, tanti quem gloria facti
345Certa manet, nobis haec intentata relinquas,
Exitus omen erit nam res opis indiga et uno
Vindice digna Deo coeptis bene gesta favebit,
Et spem non dubiam dubiis modo mentibus addet.
Hanc partem Italiae, belloque et pace potentem,
350Imperio postquam patrio cessere Quirites,
Thracibus et Tiberis dominatum amisit avitum,
Externi tenuere duces nos ante superbo
Servitio oppressi iussisque, minisque Getarum
Parvimus nos saepe Arabum sumus impia passi
355Imperia et victi poenas expendimus Afris.
Postremo dum compositis iam rebus avaras
Graiorumque manus et mores ferre protervos
Cogimur, atque animo placidas assuescimus artes,
Extremis orbis gentes in finibus ortae,
360Inde ubi vicinam spectant Electrides Arcton
Insulae Oceano in magno, venere Chadeni,
Bastarnaeque truces et fortia pectora Cimbri,
Quos patriae, veterumque aetas ignara locorum,
Nec tamen ignota terrarum a parte profectos
365Nostra haec Normannos invento nomine dixit.
Quippe ea gens Septem gelido subiecta trioni
Liquerat et campos et inhospita saxa Chalusi:
Ac post eversas ipsis cum moenibus urbes
Gallorum et miseris passim viduata colonis
370Rura, ferox nostris regionibus intulit arma,
Nacta ducem magna virtute et fortibus ausis
Tancredum praestantem, opibusque et sanguine clarum,
Et forma insignem et numerosa prole beatum.
Namque illi fines, alienaque regna colenti
375Bissenos natos faecunda creaverat uxor,
Edoctosque sitim in sylvis perferre, famemque
Saepe graves coeli tolerare coegerat aestus,
Saepe etiam pedibus rigidas calcare pruinas,
Immanes dum luce feras, dum nocte sequuntur.
380Ceu sus innumeros limo durata nepotes
Quae post terga trahit, valles ingressa profundas
Decussae ingentes glandis populatur acervos
Et procul inde ursos fugat et genus acre luporum:
Solaque foecunda saltus et pascua sylvae
385Insidet atque epulis pinguescere pergit opimis.
Ipse etiam genitor natis comitantibus, omnes
Expulit obsessis Insubrum e finibus hostes
Et vitreo quaecumque vado Ticinus et ingens
Eridanus, quaecumque vagus secat Ollius arva,
390Abduaque et tenuis gelido cum flumine Rhenus,
In leges iurare suas devicta coegit:
Imposuitque iugum populis a littoris ora
Adriaci ad fines Samnitum et ab amne Phiterno,
Qua fluit in longum regio ditissima, adusque
395Hydrunti et mollis cultissima rura Tarenti.
Nec satis haec Siculos Afris extrema luentes
Supplicia, hinc urbes, illinc populantibus agros
Defendit, peditesque omnes delevit, equosque.
Post etiam caede ingenti congressus iniquas
400Prostravit turmas et funere mersit acerbo
Innumeros at tu dictis Argive maneres,
Pactamque victrici deferres praemia genti.
Mox veteris custos mori, legumque severus
Gessisti vindex regnum Roberte paternum:
405Acri animo, claraque ingens virtute, tuaque
Ante alios omnes pietate insignis et armis.
Brundusium tibi se terra oppugnata, marique
Dedidit urbs, Graiis longe discedere iussis
Et tua Trinacrii venere in iura, fidemque.
410Ac nisi mors tantis obsisteret invida coeptis,
Victrices superata manus iam Thracia, iamque
Barbara servitium quae gens minitatur acerbum
Europae (sic spes fuerat) sensisset et arma.
Quorum adeo veriti virtutem animosus Acarnan,
415Et latrociniis, raptoque exercita pubes
Aetola, imperium dextrae subiere potentis
Ultroque omnes, ultro invicti sunt regia passi
Iussa ducis verum postquam discordia fratrum
Impulit inter se miseros concurrere cives,
420Descivere omnes et nos liquere rebelles.
Nam soboles natu maior virtute secundus,
Haud aequo patiens animo, quod frater ademptas
Ferret opes, regnique unus poteretur habenis,
Italiam repetens victor dimisit Achivos.
425Ac nunc germani saevo premit oppida bello:
Depopolatur agros: altaeque in moenia Melphes
Arietat, excidiumque urbi, populisque minatur.
Hos motus, ni forte parum Deus obstet amicus,
Comprimere atque iras primum sedare necesse est:
430Quando hic militiae veteris grave robur, opesque
Ingentes, nec non classes, navalia, portus,
Unde ad palmiferam facilis traiectus Idumem.
Vix haec fatus erat aevi maturus Alethes,
Cum se se ad templum victor Boemundus agebat,
435Vota soluturus Divo, quae fecerat ante,
Nicoleo, ut caperet sine caede et sanguine Melphem.
Ergo aderat circum ducibus stipatus amicis,
Et corde et vultu quaerens a numine pacem,
Suppositum genibus pressit pulvinar et ambas
440Ad coelum palmas humili cum voce tetendit.
O, qui coniectos Byzanti in vincla tribunos,
Damnatosque neci per fraudem et crimen iniquum,
Servasti incolumes, meritas tibi maxime grates
En agimus, laetique tuis advolvimur aris.
445Ac tu, sancte pater, si, quod te poscimus, aequum est,
Si iustum gerimus bellum cum fratre, piumque,
Da positis odiis certo nos foedere iungi
Concordes, sumptisque ambos discedere ab armis.
Haec ille ut secum tacito sic ore precatus,
450Surgit et ex ebeno nigranti, alboque elephanto,
Quam mira Assyrius fabricaverat arte Phraates,
Et cocco et denso famulus constraverat auro,
Augusta sese sublimem in sede locavit.
Mox alii circum proceres capita ardua nudi
455Stabant, incoeptisque sacris intenta tenebant
Ora, sacerdoti linguisque, animisque faventes:
Heroemque omnes Lyciae, Pataraeque potentem
Orabant humiles, ducis ut fine labe iuventam,
Et vitam il longos facilis produceret annos:
460Germanosque ira inter se, belloque diremptos
Concordes stabili fratres sociaret amore.
Mox autem precibusque piis, sacrisque peractis,
Occurrit venienti ultro longaevus Alethes.
Inclyte rex Robertiades, tibi gratulor (inquit)
465Victori: atque istam, peperit quam vivida virtus,
Laetitiam rebus nusquam variantibus oro
Perpetuam, ut dulci placitam cum pace quietem
Nactus, in externos vires atque arma tyrannos
Convertas, Graiumque oras et littora Thracum
470Imperio adiicias et barbara regna lacessas.
Quod virtus tua promittit: quod gloria gentis
Postulat, unde genus iuventus fortissime ducis.
Quodque adeo fuit invicti cura una parentis
Conficere et regni longe producere fines
475Ausonii: populisque feris imponere leges:
Iuraque nobilium reparare amissa Quiritum.
Nam memini, cum Tarpeia de rupe rebelles
Deiecit cives victor, caesisque maniplis
Henricum, fautrix cui tum Germania fasces
480Detulerat, procul urbe fugam celerare coegit,
Eximere oppressum longa obsidione, metuque
Pontificem, sanctaeque in sceptra reponere sedis:
Cuius ab auspiciis bello multo ante gerendo
Impositus, munusque obiens insignis honoris,
485Bis Venetos, bis secum ausos concurrere Graios
Contuderat, geminasque imo sub gurgite classes
Merserat atque acie victor dimiserat Orco
Millia multa virum: iamque affectabat ad oras
Byzanti festinus iter, iam Thracia vastis
490Concipiens animis invadere regna parabat.
Ipse ego, quem secum casus deduxit in omnes
Sacra ministrantem festis peragenda diebus,
Mirabar sublimem animum, mirabar et una
Ad decus intentum, stimulosque cupidinis acres
495Egregiae et magnos curarum in pectore fluctus
Voluentem, quorum impulsu iam concitus ibat
Supra omnes, regnisque Asiae, Libyaeque ruinam
Molitus tacita capiebat gaudia mente.
Tum Robertiades lachrymis Boemundus obortis,
500Haec, ait, haec nobis, quae nunc, pater optime, narras
Nota nimis, semperque animo genitoris imago
Fixa haeret iusta in Thraces capere arma monentis,
Atque Asiae campos bello vastare iubentis;
Nec semel ante oculos in somnis constitit ipse,
505Qualis erat, facieque minax, vultuque severus,
Oppida cum prostravit humi Taulantia et arces,
Altaque Dyrrachii subvertit moenia victor:
Aut cum Cassiopes moriens prope littus, acerbae
Cassiopes littus, cunctarum infame sepulchrum
510Virtutum, extincto quae tum periere parente,
Moerentem dictis consolabatur amicis.
Nate, tui effigies et spes fidissima patris,
Nate Italis, nate externis exercite bellis,
Tantorumque, adeo socius, testisque laborum,
515Quos ego suscepi, quos nunc ego linquere cogor
Effusos (sic certa Deo, stabilisque voluntas)
Ipse vides, alacres quam te comitentur euntem
Ferro accinctae acies, quamque undique circumsistant
Agmina multa virum et nostri studiosa iuventus
520Nominis, obscurae iampridem inimica quietis.
Haec tibi pacatis, qui nunc obstare videntur,
Hostibus, ingentem summis heroibus addet,
Imponetque sacrum capiti gavisa tiaram:
Quem modo longinqua Deus in regione paratam
525Servat et impense per mille pericula rerum,
Perque adeo varios casus, durosque labores
Quaesitum, si vera olim mihi numine plenus,
Afflatusque Deo cecinit longaevus Ionas,
Spectabunt laeti provecta aetate nepotes.
530Hac pater ingenti natorum accensus amore,
Ne regni causa Italici discordia fratres
Divideret, viresque adsumeret invida nostras.
Quamquam, o sed noxae, quarum persolvere poenas
Cogimur, innumerae mentemque, animumque benignum
535Avertere Dei: qui nos amittere passus
Propterea tot regna armis quaesita, manuque
Invicti genitoris, avitae et robora gentis.
Verum haec, sancte senex, uni cui cura piandi
Flagitia et summi placandi numinis iram
540Credita, si precibus non dedignabere castis
Exorare Deum, nostri, ut rerumque misertus
Extinguat clemens tanta haec incendia regni
Ausonii et coepti discordia semina belli:
Idem etiam fortasse viam monstrabit et altum
545Sternet iter, sceptra evertens Orientes, opesque.
Vix, haec desierat fari, cum magnus Alethes
Subiicit: o ingens patris decus, o nova gentis
Gloria, quae nam in te regum fortissime primum
Laudarim? Pietatem animi, roburque iuventae?
550An belli audaces, an pacis amabilis artes?
Omnia quae pariter seclis venientibus aetas
Suspiciens, pariter magnum super aethera tollet
Et tibi divinos famae instaurabit honores.
Non temere, astuteve aliquid fortissimus heros
555Ipse tuus genitor, quod veri effoeta senectus
Acta metu solidas animi languescere vires
Senserit, extrema est titubans in morte loquutus.
Namque eadem aetatis sublimina prima ruentis,
Cum belli arderet studiis, persaepe canebat
560Ista mihi de te puero non Appula tellus,
Non et Iapygiae, quae Daunia finibus haeret,
Iam capere hunc possit, cum primum adoleverit et se
Noverit haud usquam patriae virtutis egentem.
Et nunc si veri quicquam mens augurat, ingens
565Tantarum nobis rerum est oblata facultas.
Namque hic adveniens Solymarum nuper ad oris,
Iudaea ex media ciet alta ad praemia reges
Ausonios, totamque Asiam promittere praedam
Non dubitat populorum uno vos ore vocantum
570In regna et dominos cupientum expellere Turcas.
Haec memorans, ardorem animis iniecit, ut ultro
Christicolum cuperet narrantem audire labores.
Nec mirum: namque ipse Deus, qui pectora regum
Unus obit, sensumque movens alternat et urget.
575Iamdudum mentem divino afflaverat aestu,
Insuetoque imas accenderat igne medullas.
Ergo ait, o utinam summi regnator Olympi
Haec inter reges componat foedera et acres
Excitet Europae populos, quos conscia virtus
580Ipsa sui stimulet tam iusta in bella, feroxque
Sponte sua pubes raptis sese induat armis.
Ipse ego, quem praesens germani iniuria versat
Immeritum, propriisque palam deturbat ab agris
Haeredem et summo secum contendere iure
585Cogit, ut armatis in mutua vulnera dextris
Fraternos Italo foedenus sanguine campos,
Victas dedo manus victor, regnisque paternis,
Si modo quod memoras hospes venerande, sequatur
Foedus amicitiae, iam nunc discedere certum est.
590Sin autem secus ac volumus, res cesserit et nos
Exitus ingenti de spe deiecerit omnes,
Tum tu Pontificem Romae exorare memento,
Litibus imponat nostris finemque, modumque,
Suspiciens uno dignam se iudice causam.
595Quoque id commodius, nisi forte indebita posco,
Conficias, certos nostra hac ex urbe legemus
Quam primum, tecum quos dimittamus amicos,
Componi orantes constanti foedere pacem.
Interea (neque enim tantis conatibus instes,
600Illorumque expers hominum, ignarusque locorum,
Quique adeo teneant Asiae vel regna, vel urbes
Undique praesidiis et multo milite vinctas)
Dic age, nec cupidis notae tibi nomina gentis,
Cuius ad haec tenuis famae loca pervenit aura,
605Auribus invideas, quique arma capessere contra,
Qui conferre manus, qui bello audere ferantur.
Haec Robertiades Boemundus at inclytus hospes
Ex alto repetens diri primordia regni:
Expulerat Parthos armis victricibus, inquit,
610Imperii fines adoriri Heraclius ausos,
Auxilio populorum usus, quos incola terrae
Arabiae felix proprio de nomine dictos
Ipsa suo quondam Romana in proelia misit.
Militiae sed enim postquam, morumque periti
615Bellandi cunctas didicere artesque, dolosque,
Ingentique aestu atque insueto frigore corpus
Durarunt, hostesque sua virtute subactos,
Disiectosque duces, desolatosque maniplos
Videre et moestas vertere in terga phalanges,
620Descivere fide, seque adiunxere volentes
Imperii Arabum, tum primum in bella secuti
Abdaridem: quo non alter versutior umquam,
Seu sit opus aut varias populis intexere fraudes,
Deceptasve semel compellere ad impia mentes,
625Eversorem Asiae, portentum immane, luemque
Excitam barathro, qui verum e pectore cultum,
Inque Deum pietatem omnem subvertere doctus
Et miseros imis animos damnare tenebris,
Dum simulat sese venienti numine totum
630Afflari, mentemque Deo, sensusque teneri:
Ilicet ingenti, turbae rudis auctus opum vi
Aegyptum aggreditur, Syriamque in iura, fidemque
Cogit et eversos Persas belloque, fameque
Occupat, ac miseris ritus describit habendos
635Sacrorum et faciles infanda ad crimina leges.
Inde igitur firmis legionibus undique septus
Iudaeam invadit, Solymosque oppugnat et urbis
Moenia, deiectis passim custodibus atrox
Aequat humi, populosque pios obtruncat et aedes
640Templaque, quae CHRISTO transacta dicaverat aetas,
Excindit, sacratque sibi, pro dedecus, aras:
Infandas aras illic, ubi nuper IESUS
Vera Dei soboles, summique exemplar amoris,
Ad coelum monstrarat iter, sublatus iniquis
645Iudiciis, duraeque cruci data victima, primi
Morte sua luerat peccatum immane parentis,
Infernas domos victor recluserat: illic
Fundamenta iacit diri teterrima ritus.
Ulla nec immemores etiam dum cura nepotes
650(Heu labem sceleris numquam ulla in gente relictam)
Tangit et in populos vindex agit ira rebelles.
Sexcentos iam capta annos infamibus aris
Servit adhuc Solyma et culta in convalle Damascus.
Nec pudet egelidi Daphnen ad littus Orontis,
655Quae populos CHRISTI de nomine prima vocavit
Ausa suos, nec non Biblon, Sidona, Tyronque
Oppressa cervice iugum perferre, suaque
Desperare omnes de libertate: nec ullam
Partem Asiae, magna quae non ditione prematur
660Turcarum atque Arabum. Quando gens illa nefanda
Acta fame quondam Scythiae deserta reliquit
Et vitae ingrato quaerens alimenta labore
Ipsa suas operas Persis famulata locabat.
Sed simul ac iuvenum coetu florere, virumque
665Coepit et instructas potuit secernere turmas,
In dominos ausa est proprios convertere dextras,
Atque acie fusis patrias imponere leges.
Sic Medos, sic Armenios, Cilicesque feroces,
Et Lycos, Lydosque manu superavit et audax
670Intulit arma Arabis nec erat tum viribus aequis:
Congressi tamen in pugnam, seque inter adorti
Discessere pares, foedusque his legibus ictum:
Esset it his idem atque illis Deus, impius idem
Cultus et Abdarides unum modo numen utrisque.
675Ac veluti par acre canum, cum valle latentes
Impulsi quaerunt odiis immanibus apros,
Saepe illi inter se rixam committere sueti,
Ambo animis paribus, paribusque aetatibus ambo,
Undantes cohibent irarum in pectore fluctus,
680Donec ad expositae direpto in tergore praedae
Pervenere dapes; subitas ibi protinus acti
In furias, pedibusque pedes atque oribus orae
Impliciti dubiae ruperunt foedera pacis,
Alter in alterius fauces, iugulumque ruentes
685Mutua vulnificis laniarunt dentibus artus.
Atque hic ipse Asiae status est: haec denique rerum
Cunctarum facies, dux invictissime, quando
Iamdudum imbellis sua iura amisit Alexis
Graius et imperii vix ipsum a finibus arcet
690Irrumpentem hostem flumen Tanaisque, palusque
Maeotis, Pontusque ingens et Bosphorus et quae
Influit Aegaeas dimissa Propontis in undas.
Quem tamen Europae si pars coniuret, opemque
Differat et regno, saevaque tyrannide pressis,
695Praecipitemque, actumque procul fugere inde videbis
Ad montes Scythicos atque incunabula patrum,
Rursus et in caecas Arabum remeare cavernas.
Nam quis tam timidus, quem desperare coactis
Non pudeat tanti populorum viribus ipso
700Defensore Deo? Cuius si certa voluntas
Christicolum rebus non adversata favebit,
Ipse ego mille acies peditum, mille agmina solus
Contemnam, aeriasque suis cum molibus arces.
Dixerat atque animo volventem talia regem,
705Ararum et populi custos compellat Alethes.
Optime dux Italum, seclis decus addite nostris,
Quem modo stelliferi moderator maximus orbis
Opportunum ad nos, ipsoque in tempore misit,
His tectis quamquam angustis, quamquam hospite tanto
710Indignis, pater ipse tuus successit et altae
Victor Iapygiae nostra haec ad limina adibat
Et tenues mensas et res dignatus egenas.
Tu quoque si contemnere opes, luxusque beatos
Nunc potes, ingreditor nostros, Boemunde, penates
715Et dapibus laetus iamdudum accumbe paratis.
Sic ait: actutumque hilares ex aede profecti
Una omnes abire donum seniores Alethae.
Hic ipso in medio, quo se spatiosior aula
Explicat, antiqua ex cedro, laevique cupressu
720Induerant mensas niveis mantilia villis;
Et mira picti pendebant arte tapetes
Parietibus: quippe impositas ex ordine plagas
Aegypto textrix depinxerat aemula, primum
Flumina purpureo currentia tota cruore,
725Sanguineos etiam rivos et stagna, lacusque.
Praeterea (horrendum visu et miserabile) siqua
Vasa domi privos olim servantur in usus,
Omnia cernere erat tetro fluitantia tabo.
Strataque mox querulis ranis adoperta viarum,
730Obsessasque fores, obsessa cubilia, nec non
Consumptum omne penus turba accedente loquaci.
Ipsi etiam culices tellurem atque aera magnum
Complentes, hominumque genus, iumentaque passim
Laedere et impressis maculosos dentibus artus
735Livere: ac magnas muscarum implere catervas
Atria nobilium, thalamosque, aulasque patentes:
Quadrupedesque feras grassantem extinguere pestem:
Ulceribus periisse homines, periisse videres
Quicquid habet pecudum regio ditissima Nili:
740Usque adeo magnae magni stant caedis acervi.
Post quae fulminibus summus circumsonat aether;
Verberat et grando sata laeta, boumque labores
Et subiti e densis descendunt nubibus imbres,
Pinguiaque innumerae populantur rura locustae:
745Quae virides avido segetes absumere morsu
Pergentes, strictim detonsa novalia linquunt.
Parte alia caeca nigra caligine nubis
Contectas terras credas horrere perennes
Aeternae tenebras ventura in secula noctis.
750Postremo, quae prima usquam sunt edita primis
Partubus et prima in lucem venere, diemque,
Sive sit ancillae, seu regis amabile pignus,
Seu pecudum foetus, misere sublata iacebant:
Turbaque Pellaei luctum male sana Canopi
755Miscere et tantis haerere incredula monstris.
Haec dum oculis, animoque ingens simul hospes et heros
Mirantur, pueri magnis a patribus orti
Dant manibus lymphas et candida lintea puris.
Tum vero supplex animis atque ore sacerdos
760Adstitit, inque preces solemnia verba resolvit:
summe Pater rerum, nobis qui cuncta benignus
Suggeris et varias largiris egentibus escas,
Adsis o praesens epulis et numine lustra
Ipse tuo hunc coetum et castae convivia mensae.
765His dictis sedere omnes, dapibusque paratis
Iniecere manus laetique medentia siccis
Faucibus hauserunt generosi sobria vini
Pocula, festivo tempus sermone trahentes.
Interea cithara praestans Minturnus eburna,
770Minturnus, quem Fibreno cum flumine Liris,
Dum fugit exosus nemora inter opaca profanae
Antiquos ritus et sacra horrenda Maricae,
Miserat instructum numeris atque arte magistra,
Invicti cantat laudes et maxima Mosis
775Facta ducis, tacitosque ortus, ut conditus alveo
Pertenui, in summo primum fluitaverit amne:
Ut puerum virgo saevo prognata tyranno
Regia servatum matri mandarit alendum:
Utque domi acceptum, postquam primoribus annis
780Accessere dies, ceu natum amplexa, fovensque
Ingenti cura, studioque eduxerit omni.
Addit et Ogygium cum ferro obtruncat et alta
Littore Niliaco contectum occultat arena:
Cum fugiens odium saevi Pharaonis et iram
785Tutus ad Arabios se contulit advena fines
Et magno genitas septem Raguele puellas
Tutatur praesens, sumptisque ulciscitur armis
Solus et infestos fugat ipso a fonte latrones.
Inde autem, iussuque Dei, monituque reversus
790Aegypto in media sumpta miracula virga
Edit et Isacidas misere servire coactos
Eximit imperio dominorum atque amne relicto
Arsinoe oppositam ad ripam deducit ovantes.
Intentansque manu non enarrabile rami
795Robur, Erythraeas undas disiunxit ab undis:
Littoreque adverso potitur, quem pone sequentes
Currusque et turmas equitum, peditumque cohortes
Demergunt fluctus, coeuntiaque aequora in unum.
Haec vates, citharamque una cum voce repressit.