Bargeo Barga 1517 - Pisa 1596, Syrias, Syrias Syrias Syrias (*Florentiae 1591)

Attigerat cursu medium sol altus Olympum:
Cum trepidi Abdaridae regem cum prole peremptum
Deservere omnes, nec sese credere castris,
Aggeribusque suis ausi, liquere Latinis
5Praedandum, quicquid rerum praedives, opumque
Attulerat secum Persarum exercitus ingens.
At pius Eustachides, postquam toto aequore fusi
Discessere hostes terraeve extincta dederunt
Corpora nec superest quisquam, qui fortibus ausis
10Infestum remoretur iter de more piorum
Ausoniis, Gallisque suis crudelia passis
Vulneraque et mortem socii dat tempus humandis.
Nuntius interea magno per Averna tumultu
Ima ruit: saevisque implent terroribus Orcum.
15Turcarum regem pugna cecidisse cruenta:
Deletas equitum turmas, extinctaque secum
Aequoreas Sagarim devolvere corpora in undas:
Coeptum tendere iter Gallosque Italosque: nec ullum
Esse super, qui communem defendere causam
20Possit et a Solymis certam depellere cladem:
Ille furens, faciensque alto convicia coelo.
Ite, ait, o maculae, regnique opprobria nostri,
Aligeri, tenebras terrae noctemque colentes;
Ite infelices et, quos non abstulit ensis
25Hosticus atque atro suffusae felle sagittae,
Conficiat, quacunque ibunt, aestusque sitisque.
Haec ille at dira confestim ab sede ministri
Egressi insolitos ima ex tellure vapores
Efflant et flammas radiis ardentibus addunt.
30Praecipue qua se Maeandrum extendit ad amnem
Lydia et infesti fines attingit Isauri.
Post, ubi quarta diem coelo patefecit Eoo
Aurora atque omnes armis animisque refecti,
Gallique, Ausoniisque, sagittiferique Britanni,
35Evasere tuos laeti Bitynia fines,
Maeoniaeque oras inimico sole perustas
Et nusquam arboribus dulces praebentibus umbras
Ingressi, non fontis aquas, non ullius amnis,
Aut rivi scatebras, quibus illi aestumque sitimque
40Sedarent, undamve pigrae reperere lacunae
Stagnantem: cinis ater agros atque arva tegebat:
Exusti in faciem campi, salebresque nigrantes
Montis, ab obscura picei caligine fumi,
Laedebant misere peditum vestigia, equumque.
45Hic Vatum inventis olim delusa vetustas
Credidit, in magnum magnae telluris alumnum
Fulmina de coelo cecidisse irata Thyphaeum
Atque illum ingenti depressum pondere terrae
Eque imo rapidas spirantem pectore flammas
50In cinerem vertisse solum, montesque feraces
Maeoniae exesis lapidum evertisse ruinis.
Ipsa enecta siti, solisque ardore maligni
Et duris attrita viis iumenta cadebant
Exanima et nimio linguis arentibus aestu
55Defecere canes passim, rabieque furentes
Errarunt temere huc illuc, atrumque venenum
Morsibus obscaeni letalibus inspirarunt.
At gravidae matres, famae, sanctique pudoris
Immemores, passim lapidoso in tramite faetus
60Abiecere suos, resoluto e ventre cadentes
Ante diem et tristem turba spectante laborem,
Nec miserante tamen. Quando metus acer in omnes
Effusus, sibi adesse uni se quenque monebat.
Iamque adeo campique omnes et collis iniqui
65Saxa, cadaveribus passim contecta iacebant:
Inque dies illis gravior regionibus aer
Excibat tetros ima e tellure vapores,
Torrebatque ardens sitientes Sirius agros:
Nec longe spes ulla viae, finisque laborum
70Proximus, infirmas vires recreasset euntem,
Ni pius Eustachides ambas ad sidera palmas
Sustollens, tales fudisset pectore voces.
Summe pater cuius dextra, nutuque patentum
Terrarum ingentes tractus, coelique cavernis
75Astra affixa suis, pelagique infensa reguntur
Murmura et obductae coguntur in aere nubes,
Si sincerus amor, si spes fidissima, si nos
Intermarata fides hoc votum rite coegit
Suspicere atque alacres precibus parere iubentis
80Pontificis, cui solae abste permissa potestas,
Obstructum coeli reserare et claudere limen,
Affer opem, pater omnipotens, pereuntibus aestu
Atque siti et diras da tandem evadere terras.
Exustas terras, omnique humore carentes.
85Nec te nostra minus moveant nunc vota, precesque,
Quam movere olim Mosae pia verba, petentis
Abramidum populis misere sitientibus undam,
Quam movit tuus ille tibi dilectus alumnus:
Cum rapidum medio in coelo mirantibus horis
90Et terra trepidante metu, consistere solem
Iussisti et longae fines producere lucis.
Sic fatus, lachrymis pectus madefecit obortis,
Eque imo tacitus duxit suspiria corde.
Audiit orantem terrae, coelique creator
95Omnipotens, placidusque oculos deflexit ad oras
Maeonias, quas Tartarei regnator Averni
Uragus insolito succenderat impius aestu:
Astantemque sibi vicina in sede ministrum
Alloquitur. Nostri, o solii fidissime custos,
100I celer atque illinc, Lydos ubi sulphur et ignis
Urit agros et sole tepens exaestuat aer,
Monstra redire iube vastum Phlegetontis ad amnem,
Quae nunc ex Erebi Stygiis emissa cavernis
Insedere viam, totoque ex aethere flammas
105Ardentes iaciunt certatim in castra piorum.
Vade age fide vigil, populisque petentibus imbrem
Desuper infundens, citus ipso in tempore nostram
Affer opem et miseros praesenti subtrahe leto.
Haec ait et nutu totum tremefecit Olympum.
110Ille abit atque Notis secum per inane vocatis,
Praepete Maeonias lapsu defertur ad oras:
Impatiensque morae. Fugite hinc, ait, impia caecae
Monstra domus, vestrasque ultro tellure sub ima
Exercete iras, animasque ad flagra nocentes
115Ducite, vexatas rapidi fervoribus ignis.
Hoc iubet immensae moderator maximus aethrae.
Dixit et eiectis flagranti ex aere monstris,
Nubibus abduxit coelum, fusisque repente
Imbribus, ardentem relevare exercitus aestum
120Et sedare sitim, coeptum insistere quivit
Sospes iter, terrae peragrat dum saxa perustae,
Seque ad Maeandrum confert laetissimus amnem:
Innumeris amnem pagis, vicisque frequentem.
Quem penes incedunt virides armenta per herbas
125Plurima et undantes ripas mugitibus implent.
Huc ubi perventum festo clamore salutant
Flumen et irriguos undis refluentibus agros,
Inque epulas, laetasque dapes armenta, gregesque
Errantes caedunt, densaeque sub arboris umbra
130Expediunt Cererem, campis quae plurima in illis,
Tergaque diripiunt, verubus quae fixa salignis
Torruerant et vina cadis liquentia fundunt.
Partim etiam gelidas demittunt corpora in undas
Et meminisse iuvat, quas cuique evadere iniqui
135Contigerit Solis flammas, quamque inter eundum
Ferre sitim et terrae cineres superare calentes.
At pius Eustachides, postquam lux proxima coelo
Exegit stellas, orbemque Aurora retexit,
Perfectis de more sacris, laetissimus olli,
140Cuius ad arbitrium summus se accommodat aether,
Ingentes egit grates, supplexque petivit
Erratis veniam et propensum in vota favorem.
Mox ad se vocat Heroes ac talia fatur.
Venimus, o proceres, Divum quae maxima patri
145Gratia, liquentes Maeandri ad fluminis undas
Atque in Pisidiae laetis consedimus arvis
Hic nullae munitae urbes, nulla oppida, nullis
Castella in tumulis, nulla arx impervia, nostrum
Quae remoretur iter, passim loca consita densis
150Arboribus, virides campi, frugumque feraces
Nec non et croceis halantes floribus horti,
Susceptos secum invitant relevare labores.
Hic igitur, nisi vestra aliud sententia vobis
Suadet et excelsi quamprimum ascendere Amani
155Praeruptas cautes, Cydnique ad flumina ferri,
Censeo, dum se se frangat calor, usque manendum.
Interea, nequid post terga hostile residat,
Tancredus Rogeriades atque Itala pubes
Ad praedatores Cilices et moenia Tarsi
160Hinc eat atque una saevos invadat Isauros
Vastet agros, gentesque omni regione rebelles
Eiiciat, sanctosque aris instauret honores.
Et Morini, duce Balduno, Belgaeque propinquos
Aggressi Armenios, redigant in iura fidemque
165Callirhoem et madidas Romano sanguine Cartas.
Tum quoscunque Melas et proximus alluit amnis amnis
Euphrates, armis cogat parere piorum.
Nec vereor, quin spem victoria certa sequatur.
Abdaridum nanque, extinctis tot millibus, urbes
170Exturbare parant summa de sede tyrannos.
Et tristi depressa iugo subducere colla
Iandudum, ceu fama refert praenuntia veri
Haec pius Eustachides, longo quo lassa labore
Miles et infestis obnoxia corpora morbis
175Curaret, laetisque animis atque ubere victu
Redderet invictas ventura in proelia vires.
Assensere omnes dictis, agrosque feraces
Pisidiae legere, alerent qui castra piorum.
Ac, ne languerent oblata per otia: sylvas
180Et nemora ilicibus passim frondentia densis,
Hic, ubi se crebris venantibus exercerent,
Donec iter coeptum praeceps intendere aestas.
At Siculi, Belgaeque acres, sua quique secuti
Signa ducum atque una iussae regionis ad oras
185Digressi, petiere illi te Coryce, cuius
Secessus quondam Graiae coluere Camaenae;
At te, Cidne, tuo qui serpis in aequora fluxu
Leniter et tacitis campos praeterfluis undis.
Hi vero Arabios, ripaque Euphratis in alta,
190Quae posita est, populisque potens dominatur Edessam;
At reliqui proceres, Italique, acresque Britanni
Et Gallorum omnis exercitus, otia nactus
Libera, vicinas implet terroribus urbes
Et populator agros et concutit oppida bello,
195Si qua manent immota suis custodibus et se
Sponte Latinorum iussis parere recusant.
Atque haec dum fiunt rumor celeberrimus oras
Assyrias pervadit et auribus insonat ingens
Invicti Eustachidae virtus, nomenque, decusque.
200Qua fama impulsus geminae regnator Hydaspes
Armeniae et Xersis praeclaro a sanguine cretus.
Iungere amicitiam cum tanto heroe perennem
Constituit, misitque, illi qui munera ferrent:
Argenti solidi massas, aurique talenta
205Plurima et intextas pretioso vellere vestes.
Quas inter fulgebat, uti iam lumine plena
Ipsa ignes inter resplendet Luna minores,
Purpureumque, ingensque et nobile conopeum:
Vatis opus priscae, quae quondam oracula Persis
210Reddere consuerat, de nomine dicta Sibyllae.
Illa igitur tantam secli praesaga futuri
Pinxit acu vestem et mira contexuit arte.
Extremas nam limbus obit circundatus oras
Aureus et longo variantes ordine gemmae,
215Beryllus, pelagi faciem mentita virentem,
Chrysolitusque, acerque adamas, noctisque nigrantis
Discutiens tenebras claro splendore pyropus:
Dum flammas vomit et rutilanti fulgurat igne:
Fecerat in summo texti admirabilis orbe
220Omnipatens coelum stellis ardentibus aptum:
Complexu quod cuncta suo tegit undique et aethram,
Aeraque, Oceanumque et terras circuit imas.
Fecerat et Phoeben, Solemque, ignesque vagantes,
Per duodena suos contendere sidera cursus:
225Alternant rerum unde vices et tempore certo
Intereunt, iterumque suum referuntur ad ortum.
Sic Ver purpureum summos frondentibus umbris
Vestierat montes: pratis induxerat herbas
Gemmantes, variis ornarat floribus arva:
230Et dulci volucres implebant avia cantu.
Quin et per sylvas errare licentius altas
Horrentes apros, stimulisque potentibus actos
Ire lupos, animisque ursos saevire videres,
Inque mari, lacubusque imis genus omne natantum
235Ludere, flumineisque choros agitare sub sole metebant.
Nec minus undantes segetes aestate recurvis
Falcibus agricolae rapido sub sole metebant.
Ipsum etiam Autumnum dulces e vitibus uvas,
Arboribusque suis iam mitia poma legentem,
240Quae venturae hyemi, mensisque reposta secundis
Condirent grato Baccheia dona sapore,
Pinxerat et tenui telas discreverat auro.
Hic alii volucres in retia cogere et ad se
Allicere, ac miseras viscatis fallere virgis.
245Ast alii in vacuas laxare Halyaeeton auras;
Pendentem rostro laceret qui Cirin adunco
Et veteris poenas sceleris memor exigat acres.
Nanque ubi sublimes supra volat ardua nubes,
Hic etiam in summas se fert Halyaeetus auras,
250Insequiturque atrox, ubi Ciris ab aethere praeceps
Effugit et levibus descendit in aequora pennis,
Hic quoque praecipiti delatus in ima ruina
Unguibus a tergo discerptam eviscerat uncis.
At genialis hyems montes nive contegit altos,
255Fluminaque et fontes glacie constringit acuta;
Immites venatur apros, ad retia cogit
Foecundos lepores, capreas e rupibus alis
Deiicit et cervos cursu properante fatigat.
At variis nemus omne canum latratibus horret,
260Rauci sonisque inflant venantes cornua bombis.
Inde agitant alacres iuvenum convivia caetus:
Invigilant epuli et vina liquentia potant.
Nec non et patrio choreas ex ordine ducunt
Immistae pueris florenti aetate puellae,
265Quae mox iucundum constanti foedere amorem
Coniungunt, prolemque edunt in luminis oras
Innumeram et faustis celebrant conventibus urbes
Quatuor in partes terrae diviserat orbem,
Quas inter Tanais, Nilique fluentis imago
270Ibat et aequoreas Nereus immiserat undas:
Ammericemque omnem, quae tunc ignota latebat,
Oceano Lygur emenso fortissimus heros
Recludit, venasque aperit praedivitis auri.
Inde Asia in media turrim Nembrotus ad aethram
275Extulerat, coelo ut tandem lachrymabile bellum
Inferret, Divumque patrem devolveret astris
Et se suprema coelestum in sede locaret.
Demens, qui tanto dignum se ferret honore.
Ergo operas omnes alti regnator Olympi
280Implicuit foedis linguarum erroribus unde
Subsedit turris moles infecta minacis.
Ipse autem Stygios misere detrusus ad amnes
Persoluit meritas tenebroso in carcere poenas.
Parte alia multis bellantum millibus urbem
285Ductor atrox, ditemque inhians avidissima praedam
Turba, minabatur se funditus eversurum.
Et iam iam pressi longa obsidione, metuque
Horribili, cives iussis parere parabant,
Inque potestatem saevo se dedere regi:
290Cum mulier forma insigni et iuvenilibus annis,
Orba viro, sed quae thalamum servare pudicum
Sueta Deo vitae reliquos sacraverat annos,
Progreditur porta, cum fera crepuscula terris
Noctis inhorrentes secum adduxere tenebras,
295Per mediosque hostes et castra inimica superbum
Regem adit; ac vino tandem, somnoque sepultum
Aggreditur, strictoque audax caput ense recidit
Et secum asportat niveo velamine tectum.
Illum autem e mediis cervicibus exhalantem
300Sanguineos amnes lacerum, truncumque reliquit
Et sese ad cives recipit generosa virago
Victricem et spoliis caesi ductoris onustam.
Ast olli e portis erumpunt undique apertis,
Inque fugam vertunt dextris ultricibus hostes.
305Parte alia Oceani, Rhenique, altaeque Pyrenes
Finibus, intexto populos incluserat auro;
Invictos bello populos, regesque, ducesque
Innumeros; quorum virtute et fortibus ausis
Ipsa videbatur tellus Oenotria longe
310Pellere barbariem, duroque exsolvere se se
Servitio atque urbes positis ornare trophaeis.
Corpore quos inter procero atque ore verendus
Extabat Carolus humeris ter maximus altis;
Pipini proles pietate ingentis et armis,
315Ipse armis tamen et pietate ingentior ibat
Supra omnes, gentesque feras ditione premebat,
Illyricosque et Vindelicos, Unnosque feroces,
Extremoque sitos Europae in littore Danos.
Olli se Cattus, nec non et Cantaber atrox
320Dedebat victum, Lygerimque infractus ad amnem
Acer Aquitanus, Libyaeque exterrita fasces
Submittens humilis ius, imperiumque subibat.
Italiam mox intranti reclusa patere
Moenia Ticini, ducique in vincula regem
325Fecerat aetatis venturae haud inscia Vates.
Ipse etiam solitos reddi mandabat honores
Pontifici, sedemque pius sternebat avitam.
Quo merito passim populo acclamante Quiritum
Audiit Augusti se nomine compellari.
330Te quoque in arentem, Florentia dia, favillam
Conversam, Etruscos rabie populante Getarum,
Addiderat, quam mox animo miseratus amico
Idem heros, cives in patria tecta vocabat;
Tecta opibus substructa suis linquebat et idem
335Regnandum Lodoico orbem, cui dura tuendi
Pontificis, facilisque dedit clementia nomen
Ferre pii; quanquam iuveni non ille nepoti
Turbanti Italiae res et stata regna, pepercit.
Mox iter emensus Scaldim referebat ad amnem
340Compositis laetus rebus, maturus et aevi.
Hic, ubi natorum generoso a sanguine nati
Invicti heroes Morinos ditione tenebant
Et quascunque oras placido rigat amne Mosella.
Nec procul hinc virgo stabat, cui sanguinis avitus
345Addiderat cunctos formae immortalis honores
Progenies regum et reges paritura potentes.
Imperio quorum felix Etruria se se
Attollens parta florebat laeta quiete.
Nec tu coniugio ram clarae Heroidos aucte
350Ferdinande aberas, Thuscae dux inclyte gentis:
Altorum soboles deducta ab origine patrum,
Inque sacro virtus Romae spectata senatu
Saepius; insigni summam diademate frontem
Evinctus, dextra sceptrum regale gerebas.
355At Gessoriacum medio ostentabat arena
Heroem, fracti capulo qui comminus ensis
Terque, quaterque caput percusserat hostis, humique
Straverat indutum galea et fulgentibus armis
Aequatamque ausum secum commitere pugnam.
360Idem etiam claras Syriis in finibus urbes
Hostibus eversis et magna caede fugatis
In libertatem victor revocabat et ultro
Christicolis Solymae portas praebebat apertas.
Hac pius Eustachides laetatus imagine rerum.
365Armenio grates ingentes (inquit) Hydaspi
Vos agite et dextrae dextrae dextram coniungite nostram,
Qua pote et haud unquam tanti fore dicite amici
Goffredum immemorem et secum memorabile munus,
Quo se cunque feret, ceu magni pignus amoris
370Laturum, gratique animi rata signa daturum.
Haec ait et donis auctos discedere iussit.
At Galli, quos cunctarum penuria rerum
Vexarat, misereque ingens afflixerat aestus,
Exercere dapes festas, pedibusque choreas
375Plaudere, virginibus misti per compita, votique
Immemores suscepti animum oblectare sedendo.
Quin etiam proceres ipsi, firmissima belli
Fundamenta pii, vitae dulcedine moti
Illius, aestivos luxu fregere calores.
380Forsan et obliti pariter decorisque, suique
Haererent, traherentque datum per talia tempus
Otia; ni coeli magnis delapsa cavernis
Ida parens, natum in somnis affata monerent.
Nate oculis, vitaque mea mihi carior ipsa,
385In terris olim, cum vita, oculisque fruebar,
Non hic ut sedeas, atque omne inglorius aevum,
Delitias inter molles consumere pergas,
Progenuit pater Eustachius; nec gloria gentis
Illa tuae, terrae totum diffusa per orbem.
390Nec pater, aethereis qui solus regnat in oris,
Evocat Hesperias sub te ductore cohortes
Ad lucos, ad agros, ad pascua culta Syrorum;
Verum, ut depulsis Solymae de sede tyrannis,
Eversas aras, eversaque templa reponas:
395Quae mox Christicolae, leti formidine dempta
Invisant, sanctoque acclinent genua sepulchro.
Surge, age: iam satis est cunctis legionibus oti
Nate datum, nihil est quod te remoretur euntem
Ad Casium et flumen celebri cognomine Orontem.
400Dixit et in tenues abiens evanuit auras.
At vero Eustachides monitis obmutuit amens
Auditis, totoque repente e pectore somnum
Expulit et stratis ingentia membra relictis,
Attollens coelo palmas cum cum voce tetendit.
405Summe pater, qui cuncta vides, qui cuncta gubernas,
Quique hominum mentes scrutaris et intima cordis
Perspicis et coelum et terras pervadis et undas:
Non ego desidiae turpi me solvere culpa,
Deliciisque animum languentem et mollis umbris
410Excusare ausim: nil iam mihi deleat unam
Te penes hanc labem, nisi quae tam saepe miserta est,
In te peccantum placidi clementia cordis.
Afflictae quanquam cupientem incommoda gentis
Demere et ad coeptos vires recreare labores,
415In tantam potuit regio deducere fraudem
Fertilis et cunctis longe ditissima rebus.
Sic ait et properans fulgenti accingitur ense.
Ac iam caeruleis caput aureus igniuomum Sol
Extuleratque undis, totoque illuxerat orbi,
420Undique cum proceres ad se fortissimus heros
Evocat et placidus verbis affatur amicis.
Effluxere dies tandem, quos Sirius ardor
Efficit infestos hominum generi atque ferarum,
Tempestasque anni iandudum et mitior aer
425Nos monet, o proceres, ut, quo res urget, eamus.
Regnum eversuri Turcarum immane, Deoque
Oblaturi animas pro libertate piorum.
Ergo ubi quarta diem miseris mortalibus almum
Eoo exurgens patefecerit aequore Titan,
430Et dederit sonitum sacris tuba clara peractis,
Signa manu (si sic placitum) sua quisque revellens
Pergat iter coeptum et Selgae sata culta relinquat.
Haec pius Eustachides, procerum quibus inclytus ordo
Assensit, certamque suis praefixit eundi
435Quisque diem, quam, cum primum lux quarta reduxit,
Incessere omnes, vultuque animoque fatentes
Ire iter invitos, dulcesque relinquere terras,
Quarum foecundis digressi a finibus, aspras
Pervasere tuas tandem, o Pamphylia, valles;
440Quosque latrociniis saltus infamat Isaurae
Incola et ad praedas solers et furta Lalassis:
Atque Lycaoniae felicia rura, vetusque
Dives opum, dives cerealis mergite culmi
Iconium, sed tum vacuis ignobile visu
445Aedibus et nullo penitus custode relictum.
Quando quidem rerum fama perterritus hostis
Cesserat aufugiens, se seque in montis Amani
Condiderat latebras, totasque exhauserat urbes.
Ergo ubi inaccessas rupes, praeruptaque Tauri
450Saxa vident instare sibi et contermina coelo,
Quae superent, acti per mille pericula rerum,
Coeperunt primum taciti miserescere, sortis
Quisque suae et tantos animis damnare labores.
Talia cum tenebris erebi digressus ab imis
455Cerneret atque locum nactus, tempusque nocendi,
Militis in faciem se se convertit Alastor
Ignoti et multa cum libertate loquentis.
Isque adeo turba in media, quo tendimus (inquit)
Augustum per iter? Iam nos hostilibus apta
460Insidiis nemora excipient, vallesque profundae,
Quaeque adeo nos hic, ingens ubi copia frugum
Esse solet, victus iam iam penuria vexat,
Ingressos steriles saltus atque invia Tauri
Tesqua, vel horrentes baccas, lapidosaque corna
465Coget et evulsis tristes radicibus herbas,
Extimulante fame, pronos depascere: quanquam
Haec quoque inaccessae cautes, scopulique negabunt
Sufficere immanes, coeloque, ereboque minantes.
Haec ille afflato fundebat pectore et atra
470Implebat cunctos formidine nam simul illas
Excepere alii voces: nec fingere vultum,
Nec lacrymas possunt oculis retinere fluentes,
Et sensim extortus rumor per castra vagatur.
Ut cum Carpathium Zephyri spirantibus auris
475Leniter aequoreas paulatim exsuscitat undas
Mox ubi nimbosi dirupto carcere venti
Ingeminant, coelo tumefacto attollitur aequor
Altius et vastos voluens ad lictora fluctus
Miscentur totum, fundoque exaestuat imo.
480Sic fermo in vulgum crebrescere suetus et horror
Miscet agens animos, omnesque excita repente
Seditio Gallos in mentem impellit eandem.
Pisidiae hic partim, Phrygiae revisere terras
Partim autem ad Cilices, Tarsique ad moenia suadent
485Flectere iter, quo Carpathium dare vela per aequor
Possint et terris Europae adnare propinquae.
Iamque erat, ut signis raptim tellure revulsis,
Conversus fugeret Gallorum exercitus omnis,
Irritaque aeriis mandaret vota procellis.
490Sed pius Eustachides, unaque interritus ordo
Heroum trepidis superadvenit. Et, nova quae vos
Coepit, ait, pavidos ignavia? Quis furor, aut quae
Invasit tam dira animos dementia vestros?
Emensi qui tot montes, tot iniqua viarum
495Strata, sitim, duramque famem tolerastis et aestus,
Frigoraque: atque altis munitas moenibus urbes
Coepistis, Turcasque manu fudistis adorti:
Nunc iuga et abruptos saltus timeatis Amani,
Quos toties ausi pedibus superare Quirites
500Eiecere suis Parthos e sedibus et se
Victores victum statuere Euphratis ad amnem?
Non pudeat ad patrios fines, terrasque reverti
Indecores? En haec summo promissa fides est
Pontifici? Christoque Deo devota voluntas?
505Ite, agite, et vestris narrate parentibus, hic vos
Deseruisse duces et belli nobile coeptum;
In manibus postquam residens victoria vestris
Vertice calcato Tauri transuexit ovantes
Et Solymam clausis avulsa repagula portis
510Regnandam insolita Gallis virtute dederunt.
His dictis compressi animi, tacitumque per agmen
Murmur iit, qualem sylvarum audire susurrum
Suevimus, ut primum tepidi levis aura Favoni
In nemus incumbens frondes movet, aequora qualem
515Caerula, cum motae crispantur leniter undae:
Et spissae fluctus sensim illuditur arenae
Dant sonitum: pluviis vel concitus imbribus amnis.
Haec eadem proceres alii per castra vagantes,
Dum turbam increpitant, Italos rex Daunus amicis
520Affatur verbis, laudumque inflammat amore.
O socii, quorum virtus testata parentem
Saepe meum potuit claris decorare triumphis;
Vos mecum sueti duros perferre labores,
Dalmaticas rupes atque Acroceraunia duris
525Calcastis pedibus, victricia signa sequentes.
Vos animis vestris, vos assuetudine freti
Bellorum, semper vobis loca cuncta putastis
Pervia et armati nil non penetrabile dextris.
Eia age, dum reliqui Tauri iuga summa verentur
530Scandere et in Syriae se se dimittere campos,
Festinate viam, primique invadere durum
Montis iter, laetique altas conscendere rupes
Audete, o socii, vosque hic ostendite dignos
Inclyta quos Itali patres ad bella crearint.
535Forsan et haec, nobis quae nunc praerupta videntur,
Mollibus in pratis fessos accliva fovebant,
Accipientque humiles valles atque aequora campi
Culta, ubi se coelo vertex altissimus infert.
Vix et unanimes motis succedere castris
540Adversam in rupem et montis iuga celsa comantis.
Ausonas et laetos superare angusta viarum
Ardua non aliter, quam si loca sueta quadrigis
Usque teri, calcanda forent, quos agmine ab ipso,
Ut primum impavidos Galli videre per altum
545Tendere iter, vertere aciem, cursuque perenni
Pensantes facinus, montis coepere salebras
Scandere certatim, nullosque ex inde labores
Ferre recusantes, se summo in vertice tandem
Inter oliviferos colles et mollibus ulmos
550Vitibus intextas, vallesque, agrosque feraces,
Horrentesque umbras sistunt, laetique laborum
Despiciunt celebres vicos, urbesque Syrorum:
Optatasque diu terras uno ore salutant,
Inde animo, vultuque alacres facto agmine, ad amnem
555Perveniunt; aetas dixit quem prisca Typhonem,
Occiso serpente illi vi fulminis; unde
Erupit fons excisa tellure perennis.
Posteritas sed enim benefacti haud immemor eius,
Constravit flumen primus qui ponte, superque
560Fecit iter tutum, dici de nomine Orontis
Iussit et artifici grates hac voce rependit.
Stabat adhuc Pario pons marmore fultus et inde
Hinc atque hinc geminas venientibus ostentabat
Praesidiis vinctas Turcarum ingentibus arces.
565Huc praemissi equites delecta e pube Britanni,
Lexobiique simul captas evertere tendunt:
Londini ante omnes proles generosa Cononis
Goscellus; primo malas cui flore iuventa
Vix tum etiam signans addebat frontis honores
570Egregios, roburque ingens spirabat ab ore.
Ille igitur quanquam ruerent a vertice turris
Tela, trabes, lapidesque graves, longeque volantum
Densa sagittarum nubes involveret umbra
Bellatorum aciem, rupto tamen obiice portae
575Occupat ingressum pontis, primosque trucidat
Et turrim aggrediens obstantia claustra refringit,
Luminaque impacta perrumpit dura bipenni
Et valuis piceos bipatentibus iniicit ignes.
Ast illi flammaeque metu, caedisque propinquae,
580Praecipites se se e summis iecere fenestris
In flumen, rapidoque absorpti vortice, praesens
Dum vitare putant letum, reperere sub undis.
At Belgae, clypeata phalanx, hortante magistro
Iam medii, iamque extremi munimen adorti
585Pontis, in adversam Turcas immane frementes
Propulerant ripam et flammata mente furebant.
Interea properans Gallorum exercitus amnem
Transmittunt: ripisque ipsos ex omnibus hostes
Deiiciunt, coguntque fugae dare terga, nec ante
590Consistunt, quam pugnantes ad moenia magnae
Consedere urbis: quam cum Rex ipse Seleucus
Conderet, in patrem signis insignis amoris
Antiochi iussit patris de nomine dici.
Sed luco appositam Daphnes, ubi festa frequentes
595Finitimi circum pagi celebrare solebant
Annua, conventu in magno, dixere Epidaphnem.
Urbem opibus ditem, faecundamque ubere glebae.
Prole virum celebrem et munitam moenibus altis.
Quae circumiectu populos complexa quaternos.
600Sustulit in coelum quondam caput et sibi magnum
Imperium Syriis felix ascivit in oris.
Tum quoque barbarici sedes firmissima regni,
Vinctaque praesidiis Turcarum ingentibus, ultro
Obiecit se se Gallorum interrita dextris,
605Nanque illic virtute ingens, belloque gerendo
Clarus et Arsacidum generoso a sanguine cretus
Hassanus Belferciades regnabat et urbem
Parentem imperio magna ditione premebat.
Filius huic fuerat iuvenili aetate superbus,
610Nomine avum referens, Turcas pulcherrimus inter
Corpore et Hesperiis atrox legionibus hostis.
Ante annos animo bellax, ac laudis avitae
Aemulus atque virens Syriae flos pubis et idem
Hassani decus egregium et spes sola parentis,
615Tantique imperii certus successor et haeres:
Si populi votis, placidas Deus applicet aures.
Ergo ubi victores flumen transisse Latinos,
Abdaridasque suos pontem, quo magnus Orontes
Iungitur et medio ripas disterminat alveo,
620Deseruisse videt, positisque ex ordine castris
Attentari aditus, scalasque in moenia posci
Et numero vinci Turcas putat atque piorum
Posse infringi animos, pugnae in certamine si quis
Tantorum procerum media succumbat arena
625Et patrium Abdaridis rediisse in pectora robur,
Expressa tandem fateatur voce, nec usquam
Esse ullum, quem Persarum non fervida virtus
Proterat et victum campo sibi cedere cogat;
Arripit arma igitur, captusque cupidine laudis,
630Evocat Hipparchum; quicum consueverat uno
Esse dies, partemque etiam consumere noctis
Et simul in densos nemorum contendere saltus;
Seu saevos venetur apros; seu comminus ursos
Invadat; seu vera manu, seu ludicra tractet
635Arma domi et se se praesentis imagine belli
Oblectans, animum pugnarum inflammet amore.
Tum quoque confisus veteris virtute sodalis.
Ipse vides, Hipparche, quibus legionibus (inquit)
Circundet nostram Gallorum exercitus urbem;
640Et late populetur agros, finesque Syrorum;
Dum nos e muris dites spectamus agique
Et ferri hinc illinc praedas, proh dedecus ingens,
Qui, quasi molle pecus, circunvallemur inertes,
Atque ignominiam taciti, turpesque feramus,
645Quam ponte amisso pugnando accepimus haud me
Progenitum rear Arsacidum de sanguine regum,
In pugnam ni quem ipse vocem. Stat damna laboris
Hesterni et tantae virtute rependere cladis,
Ne sibi cum Phrygibus bellandum, Arabumque fugaci
650Gente putent; ubi nemo ausus se credere campo est.
Et Marte aequato solus concurrere soli.
Hinc ollis etenim felix audacia crevit:
At nostris depulsa sui fiducia longe
Cessit et infringens mentes ac pectora terror,
655Turpiter exulibus Gallis dare terga coegit.
At me vel magnus submergat gurgite Orontes
Ante suo et caecis Casius convulsus ab Euris
Obruat, infernisque prius Deus asserat umbris,
Quam metus a coeptis animum deterreat altis,
660Ullaque degeneris cuiquam dem signa timoris.
Ire animis illum contra mens ardet et unum
Protinus in pugnam clauso deposcere campo;
Vidimus effracto quem fortiter obiice pontis
Adversam in ripam ferro depellere nostros.
665Haec ille et flammas oculis effundere visus.
Tum vero Hipparchus, tantis perterritus ausis
Substitit atque illum placidis avertere dictis
Quaerit ab incoepto. Iuvenum fortissime, quis te
Abneget Arsacidum praeclaro a sanguine cretum?
670Cuius in ingenti virtus se pectore tanta
Efferat, ut cunctos facinus memorabile in annos
Aggrediare manu iam nunc, tantoque periclo
Obiicias caput ipse tuum, proque omnibus unus,
Pro quo uno fas est omnes succumbere leto,
675Praecipites te te in vitae discrimen apertum:
Quin potius dum per pagos atque arva vagantes
Convectant praedas, belli nos furta paremus,
Excipimusque locis, fessosque errore viarum
Ense trucidamus, trahimusque in vincula captos?
680His dictis acres audax Belfercus in iras
Exardens. Tu vero (inquit) furtisque, dolisque
Utere et insidias castris molire latentes,
Si tantum vivisse hostem tibi rere decorum.
Me deceat medio versantem in turbine leti
685Ostendisse palam, quantum virtute, manuque
Arsacidum praestet proles generosa Latinis.
Dixit et antetulit gressum: portisque reclusis
Exiit; illum autem iuvenum comitatur euntem
Lecta manus, laterique comes fidissimus haeret
690Hipparchus: quanquam verbis male pressus amaris.
Interea praemittit agens in castra piorum,
In pugnam ex illis aliquem qui provocet aequam;
Goscellum ante omnes: cuius memorabile nomen
Sustulit ad coeli fulgentia sidera virtus;
695Praesidium postquam Turcarum e ponte fugavit
Et multo ingentem tepefecit sanguine Orontem.
Quae simul ac proceres animisque atque auribus omnes
Accepere suis, tectumque micantibus armis,
Ora nisi et pulchram nudare cassida frontem,
700Stare hostem et, secum media qui pugnet arena,
Expectare vident et multo pulvere campum
Miscere atque aliquem de se promittere tantum
Mirantur, primae qui nondum evaserit annos
Aetatis, vixque ora gerat modo tonsa iuventae.
705Consurgit pubes igitur generosa piorum,
Exsortemque dari sibi quisque exposcit honorem.
Cecropidum princeps Tyrrheno a sanguine Medix:
Et dux appositus duris Ursanius Umbris
Et Biturix Arpinus et iisdem aequalis ab annis
710Vulsinii, Ciminique lacus regnator Halesus:
His et Aestinus Venetae flos Attius orae,
Oromedonque ferox et contestata Vitelli
Magnanimi virtus; nec non, cui nobile paret
Urbinum, gelidique rapax fluit unda Metauri,
715Ubaldus; se se ultro addunt, pugnamque petentes,
Quisque sibi, reliquis praeferrier omnibus optant.
Poscit idem clari proles generosa Cononis
Guscellus: centumque alii, quorum invida nomen
Occulit et densis involvit fama tenebris.
720Guscelli sed enim Leuco iustissima visa est
Causa duci, quando illum unum selegerat hostis
Prae reliquis, quicum media pugnaret arena.
Ergo laetus abit tanto e certamine victor,
Delatumque sibi tacitus gratatur honorem
725Et se principibus tantum debere professus,
Quantum sibi vitam longum producat in aevum,
Proque illis subeat terraque, marique pericla
Omnia, non unquam gratus persolvere possit.
Exilit et corpus fulgentibus induit armis;
730Tum conum insignis galeae, cristasque comantes
Aptat nequicquam capiti; tum caede madentem
Hesterna lateri properans accommodat ensem.
Mox saltu conscendit equum, clypeumque sinistra,
At dextra ingentis robur grave sustinet hastae.
735Interea dimensi agrum Turcaeque, piique
Addiderant clauso compacta repagula campo
Et quas auderet nemo perrumpere leges
Pertulerant, nequis nutuve, aut voce, manuque
Victori, aut victo faveat: neve audeat alter
740Alterius dare vulnus equo, fraus omnis abesto:
Propositum donec laudis certamen initur
Et parit alterutri victoria laeta triumphum.
His ita compositis ductorum ex ordine primi
Hinc atque hinc placito iunxerunt foedere dextras:
745Inque vicem strinxere fidem, quam frangere nulli
Non immane nefas, vetitumque ante omnia Persis.
At pater in pugnam Guscellum affatur euntem.
Nate, tuae spes summa domus, si gentis avitae
Immortalis honos unquam, si vivida virtus
750Ad decus egregium stimuli ardentibus egit,
Optantem heroes factis anteire potentes,
Nunc tu, quandoquidem tempus se se obtulit ultro,
Quo te de nostro testeris sanguine natum,
Diffundasque tuum ventura in saecula nomen,
755Fac referas victor tanto e certamine palmam.
Quod facies, si nate, animum ratione, manusque
Arte reges: satis est cunctando vincere, nunquam
Synceram peperit virtus temeraria laudem.
Haec ille: et monitis instructum talibus illuc
760Ire iubet, quo monstrat inter fors laeta, Deusque
Nec mora: progreditur procerum comitantibus armis
Atque alacer clausi se sistit in aequore campi.
Tum tuba ter signum pugnae dedit aere canoro.
Quod simul auditum est; diversa e parte ruentes
765Prosiluere ambo, mediique in gramine prati
Alter in alterius thoracem intentus ahenum
Infregit magnis directam viribus hastam
Fraxineam, truncumque manu proiecit in hostem.
At Belfercus equum freno retinere ruentem
770Non potuit, nanque ille semel calcaribus actus,
Correptoque ruens spatio, non constitit ante,
Pectore quam toto commissa repagula valli
Perculit et fractos inter clathrosque, trabesque
Lapsus humi dorso sessorem excussit ab alto.
775Qui simul ac terram tetigit: pedes obvius ultro
Exilit et dictis Goscellum appellat amaris.
Non tua me virtus, sed equi temerarius ardor
Stravit humi, quo te incolumen subducere leto
Instanti turpis possit fuga. Dixit et una
780Iligno totum protexit stipite corpus;
Stipite, qui scrobe telluris defixus in alta
Stabat et ingenti firmabat robore clathros.
Ergo illinc solidi tectus munimine trunci
Nunc crebros adigit clypeo, nunc accipit ictus
785Et fors omne datum frustra per talia tempus
Consumpsent, neuterque e pugna victor abisset,
Impatiens ni forte morae Goscellus et irae
Desiluisset equo et peditem pedes ipse petisset:
Parque pari pugnam inceptam congressus obiret.
790Et prior incurrens validis cum viribus ensem
In clypeum librat subeuntis comminus hostis
Et, quanquam solidi formatum ex aere metalli,
In geminas partes iterato dissipat ictu.
Ut quondam in summo lignator vertice Pindi
795Impacta findit quercumve, ornumve securi.
Ille autem, levis spoliatus tegmine parmae,
Irruit insurgens contra: seque inter adorti
Corpora robustis simul implicuere lacertis,
Luctatique diu, tandem cecidere, solumque
800Prostratus tergo pressit Belfercus et una
Goscello victum dum se negat, atque revulsa
Casside traiicitur duro cava tempora ferro,
Ingentemque animam tenues exhalat in auras:
Hipparcus, quem turbanti certaminis unus
805Iandudum stimularat amor, praecepsque cupido
Impulerat, iusti leges contemnere et aequi,
Letifero celerem cornum iaculatus ab arcu
Victori penitus fauces, iugulumque Britanno
Perforat et fulva revolutum extendit arena.
810Non secus ac platanum, quam laeta in valle virentem
Educat agricolae studium, rigat humor aquai
Liquidus, e summo decurrens margine clivi:
Circum autem instabiles impellunt statibus aurae.
Illa comas effusa suas pulcherrima floret,
815Ostentatque novae decus immortale iuventae.
Quod si forte acri stridens Aquilone procella
Desuper incubuit, fossa cadit eruta, humique
Extirpata iacet: iuvenem sic Persa Britannum
Surgentem a caede morti dimittit iniquae.
820Subiicit et facto immani verba aspera. Nunc tu
Victor cum victo Stygias te confer ad umbras;
Nequis praeterea caesum se iactet eadem
Esse manu, qua Turcarum spes concidit omnis,
Et fuso Arsacidum maculata est sanguine tellus.