Click on a word to bring up parses, dictionary entries, and frequency statistics

Pulchra ex horribili, tranquilla e turbine tanto
Res erat et redeunt humani in pectora sensus
Postque iram subit anxietas diversa priori,
Nec nisi per fluctum trahitur via temporis huius.
5Itur in antiquum per publica munera morem
Conveniuntque patres populique aequata reducunt
Officia atque decem prima de gente creantur,
Quos penes arbitrium sit, ius et regula rerum.
Inque illis servatus honor splendoris honesti,
10Iis etiam, qui sint hostili carcere clausi,
Nec, dum respirent, tamen hoc in lumen ituris.
Post paulum geminatus honos diversus et octo
Constituere viros, qui bellica iura ministrant.
Interea si quid suspectum emerserit et sic
15Res humana suum reperit firmata nitorem,
Attamen in cunctis semper prior enitet altus
Hannibal et vox est ea maxima, quicquid agendum
Sive manu seu consiliis et mente parandum
Famaque per populos illum praeclara ferebat.
20Et iam Canneduli redeunt, iam carcere missus
Malvetius Gaspar, iam natu maior Achilles,
Virgilium fratresque alios patria urbe salutat.
Et iam Franciscus Picininus liber et ipse
Redditur in lucem iusque illi cedit eundi;
25Mox abit et totam solvit terroribus urbem.
Iam mera libertas omni formidine dempta
Cernitur et studio maiore incumbitur actis
Vixque super tantae restat feritatis imago.
Hannibal ergo parans veterem dare civibus omni
30Arte modum, constans ut disciplina maneret,
Neve per insidias solitas urbs tanta periret,
Consilium vocat et celsa de sede profatur:
Magnanimi proceres, quibus haud minor esse recusem
Inferiorque meam patriam et privatus amare,
35Id quod quenque decet, quanquam praestantis amici
Munere seu fato patriae data copia, primus
Libertate fruor, prius in fera bella resurgo.
Iamque quater victor vos vestra in sede repono;
Divinis, reor, auxiliis et numine dextro,
40Scilicet adiutus a Christo et virgine diva
Maxima res facta est, tamen et maiora supersunt,
Quae breviter - modo vos animos adhibete - docebo.
Saepius hic populus liber, tum saepius acri
Esse sub imperio passus, nec raro suorum
45Arbitrio infelix domitus facta impia flevit,
Nec mihi narrandi totas ab origine clades
Inter nos factas et crimina foeda voluntas.
Vix pauca e multis referam, quibus auctor apertus
Marescottus hic, est Lodovicus. Saepe tenellus
50Audivi, cum forte domi sua damna doleret,
Iussus apud sese vitam traducere vivo
Patre meo atque hominis tanti sectarier artes.
Gratiaque et nobis usque a maioribus ardens
Hac cum gente fuit, nunc est ardentior, ergo
55Rite audita licet tanto de patre referre.
Post Lambertatios eiectos funditus atque
Consumptos Albertus honos is gente vetusta,
Calvorum caput et vires imitatus avorum
Duxit opes consul nostras et nocte sub alta
60Praegressus fossas, etiam et munimina valli
Arte Tibaldelli faventia tecta subegit
Corneliique forum mox in sua iura recepit,
Auxit et imperium, quod Bononiensis habebat,
Auxerat ante etiam consul Mutinensibus agros
65Ingressis nostros; id Marescottus in alta
Samodiae convalle ferox longe inde fugatis
Hostibus ac caesis immaniter et modo fama
Milia quinque supra caesorum, deinde secutus
Corradus tanto genitore et lumine dignus
70Archigraphum magni Federici in vincula iecit
Virque virum pugna et campi certamine victum
Atque illum peperit patriae virtute triumphum.
Orlandinus in hanc patriam bene providus inde
Hac ex gente satus doctrina armisque decorus,
75Is qui scribarum Latio dedit aureus artem
Inque pios usus inopum miserator et urbis
Erexit templum, cui sunt cognomina vitae,
Isque per Italiam varios signavit honores.
Hac tamen ex gente nati et de patribus illis
80Seditione truci victi lateque fugati
Erravere locis variis, nimis unde repleta
Hoc, genere Italia est et partes clara per omnes
Quosque fugae dederant cives, aliena recepit
Terra illis melior longeque quietior et mox
85Nomina proscripta, deletae funditus aedes.
Post modo sedatis tam longa mentibus ira
In patriam reduces ferme centesimus annus
Cum faceret iuvenes, domuum videre ruinas,
Rura ignota novis dominis possessa, nec ullo
90Iure obsessa, tamen vetitis aliena manere
Vindicibus; vix e multis per pauca recepta,
Quae sint deinde novis opibus praefulta, minores
Et quibus assertis aliis patrimonia iusta
Confecere dies inter maiora domusque,
95Quas Amodeus in id vigilans multa arte refecit.
Huic germanus erat Nicolaus maximus armis,
Pace etiam magnus equitis quoque cinctus honore,
Qui virtute potens similem sibi deinde Ioannem
Progenuit, satus est domum hic Lodovicus ab illo,
100Qui bis turbatus patria multosque per annos
Eiectus dum quaerit opes, quas ante reliquit,
Vix quicquam solidum reperit, nihil undique certum;
Et tamen ex illo prolem, quam scitis, adultam
Intulit et rerum quavis de parte laborat
105Vir, quales utinam multos urbs nostra videret.
Longius hoc videor sermone moratus in una
Gente, quod ad plures similis iactura redundat,
Confiteorque, fui, sed non opus omnia, quot sunt
Flenda, sub aspectum deducere; par et in illis
110Est moles, tamen, unde fluat tam pessima nostrae
Condicio patriae, satis una ex gente cavendum
Instruimur, nempe invidia atque superbia cladis
Semina sunt huius tam debile pignus amoris.
Nam quis amat civem? quis non rite invidet actis?
115Quem non torquet opum dira et furiosa cupido?
Ut sit causa malis quarta haec adiuncta relatis,
Livore elatis animis et frigore amoris
Ardor avaritiae tot nos in damna coegit,
Tot patres, tot deinde sati in discrimina tendunt.
120At si nos animos nostros moderamur et ante
Hunc intellectum ratione extinguimus ignem,
Fata deus meliora dabit, nec semper in armis
Offensi cives lacerabimus et tamen ipsi
Vivemus laeti securaque pignora nobis
125Educemus et haec urbs admirabilis omni
Creverit Ausoniae vel fiet amabilis altae
Finitimique aderunt populi ad condicta parati.
Nec, satis est unam cadere in pia foedera mentem,
Si non omnis idem populus facit atque tuetur
130Et non servantes manifesta vindicat ira.
Nec satis est unum, si non et caetera fiunt,
Servari, non durus ego, non mente superbus,
Nec superare alium paro, nec mihi serviat ullus
Invitus, bene sit, sed nec Lodovicus et alter
135Calvorum patriae gravis extitit, et tamen omnes
Eiecti patria insontes bis terve fuerunt,
Esset amicitia his quoniam coniuncta superbis.
Non excuso meos, at de me spondeo, quod non
Crimine sum tali patriae nociturus, et ultro
140Polliceor, nil tale meis quod surgat in actis.
Vos modo, quisque sibi mentem hanc inspiret et alti
Iura poli, sive est naturae impulsus honestae,
Vincatis ratione animi, sit iuris et aequi
Vis maior, cadat ambitio, procul omnis avarae
145Mentis eat non fausta homini vesana cupido.
Discamus moderata sequi, firmemus amorem
Civibus et nostro vincamus sidera sensu.
Si tamen astra malum mortalibus ulla ministrant,
Sit Christi doctrina potens, sit spiritus ardens,
150Sit fervore pio bonitas, aliena labore
Commoda, quae studeant proprio conducere, cedant
Crimina prisca, bonam quis desolavimus urbem.
En ego nunc, Baptista, tibi, cui mente manuque
Ante infensus eram, voveo per numina coram
155Sponte mea, non esse alium, quem ardentius optem,
Cui servire velim magis et cui commoda ferre.
Hunc mihi tu responde animum, paria acta repende:
Sic erimus virtute pares; non me invidus error
Torserit a recto, quod opum tibi copia maior
160Quodque propinquorum cognatio densa. Putabo
Esse meos, quicunque tui; curabo vicissim,
Tu mea curabis et erit via laudis utrique.
Haec exempla alii capient, ita numine dextro
Patria tota suis grandescet legibus et frons
165Nostra per Italiam rebus splendebit honestis.
At si per fraudes, per iurgia saeva dolosque
Insidiasque agimus, velut hactenus, omnia sensim
Ire in deterius laceramque videbimus urbem.
Huic ego principium laudi auspiciumque paravi
170Teque tuosque atro fundo et paedore redemi
Consilio illius, quo sum te maior amico,
Qui me de tenebris raptum incolumemque, reductum
Extulit et tanto renuentem affecit honore,
Viribus, ingenio, factis et honore beatus.
175Hercule non tantum, sed Marte ferocior ipso,
Nunquam propositi vacuus, si rumpere caelum
Constituat, pennis audacibus ibit in auras.
Discipulus magni ducis est, quo bella magistro
Perdidicit, quamvis huc illum fata ferebant.
180Ipse sed in patriam rediit iam certior usu
Et disciplina firmatior; hunc ego iunctum
Cum scio, non homines timeo, non fulminis iram.
Hoc dictum est ideo, quia, si mihi parvus acervus,
Gratia non parva est hominum, quibus omnia parent,
185Invidiaque vaco, nec enim leviora requiro
Utiliora tenens, miseret quoque falsa sequentum,
Cum possint optanda sequi, natura locorum
Optima consuluit nobis mediaque locati
Ausonia fruimur caelo utiliore, feracis
190Ubertate soli fontesque et flumina sacris
Viribus atque aliis populis optata tenemus.
Pervia cum toto facimus commercia mundo,
Nemo potest nobis pauper, nisi vanus et excors,
Vivere, cesset opum totiens tamque anxia cura,
195Ut Curii praecepta boni capiamus, ut esse
Imperio dites hominum, non aere velimus:
Aera gravant animos, virtus in sidera tollit.
Non desunt et opes, quotiens opera ampla decorant,
Praemia virtuti vel honor datur. Estque latronum
200Munera nolle pati, pretia extorquere merenti.
Abscedat praedae rabies regnique cupido,
Iungat verus amor cives, tueatur et ornet,
Nec, nisi virtute et meritis, superare velimus.
Invidia infelix tota nil urat in urbe,
205Marescotta domus et in his exempla paravit
Semper fida suis, nunquam dominata, nec unquam
Perdita deliciis aliena in damna furore
Prorupit pollens quingentos nota per annos.
Cur ea plus patriam colit, ac nos? unane rectum
210Gens ea sola modum novit servare pudoris?
Nos sumus immanes nullaque calescimus arte?
Nunquam in convictum, nunquam in pia coepta redimus?
Sed redeamus, ego te nunc fraternus adoro,
Te patria et, qui sint servati a cladibus urbis,
215Tot proceres, ipsa haec te curia, vulgus et omnes
Te, Baptista, rogant leges, miserere tuorum.
Pone animos duros et iam bonus aspice cives.
Haec ubi Bentevolus, proceres simul ore sonoro
Gratantur solumque vocant, cui publica curae
220Res credenda, alios longe virtute minores.
Laudant dicta viri, calida quoque mente locutum
Testatur modus et vocis via firma, nec ullis
Illita blanditiis, immo de corde fluendo.
Et rata verba volunt fieri et Baptista libenter
225Ex animoque foris facturum spondet et intra
Sentit in oppositum, quod res et vita retexit,
Ni vitio alterius mens est labefacta fidesque
Prodita, nec facile est excussum agnoscere verum.
Postquam igitur fandi finis fuit, ocius omnes
230Dimissi proceres redeunt in tecta secuti
Magnanimum Hannibalem, quem laude in sidera tollunt
Ingentemque vocant meritis bellique domique.
Sed non fata diu tutum servare tenorem
Hunc rerum poterant et erat sententia dispar,
235Quam dabat anguigeri rabies furiata Philippi.
His pretiis animos infectat et optima solvit
Consilia, ut nequeant miseri sua damna cavere.
Hannibal Italia tota laudatus amicus
Multo et honore supra reliquos evectus ab omni
240Parte salutatur, colitur, veneratur, amatur.
Vixque duos annos status hic implevit et ecce
Pessimus in medio furor incidit. - O male rebus
Consultum teneris! O Felsina rursus in arma,
Rursus in insidias miserosque immersa tumultus!
245Bis duodenus erat mensis; sacer ille Ioanni,
Forte dies canaeque ardebant sidere messes:
Hannibal incepti memor et studiosus amoris
Francisci puerum sacro de fonte levarat
Ghisileri fisusque homini, cui compater esse
250Coeperat; ad matrem pueri securior ibat.
Non ille insidias, non arma dolosque timebat
Incautusque sui famulos quoque liquerat et se
Indefensus eo pueris de more duobus
Servatis prensoque humero compatre ferebat.
255Erupere doli, quos compater impius ipse
Struxerat et iacuit violatum nobile corpus
Respexitque suum remanens tellure cadaver.
Atque ita pervolitans aliis comitantibus ibat
Implorare suis a summo rege levamen,
260Ne scelus hoc alios in fraudem duceret et ne
Impia virtutem calcaret factio, neve.
Nominis umbra sui casu mutaret honorem:
Talis et ante Iesu supplex stetit ille tribunal.
Nec satis hoc animis immanibus: arma latrones
265Invadunt graviora, hastas, venabula, contos
Pilaque, roncinulas frameas saevosque dolonas
Instructique ruunt Baptistae ad templa Ioannis,
Cui lux illa sacra est et quo se pompa tulisset,
Eventura rati, quae mens perversa putaret.
270Nec falluntur eo studio, nam forte repertos
Quattuor a templo Calvos sua tecta petentes
Assiliunt, iaculis turbant atque eminus hastis.
Vix gladios illi tulerant; et turba nocentum
Sedulo fit maior manibusque augentur et armis.
275Occidit Antenor, mox occidit ipse Ioannes
Quo nec vir melior fuerat, nec amantior aequi
Consilioque prior. Tydeus cadit ille propinquus
Germano: ipse nequit Mavors miserere suorum.
Tisiphone insultans aditus obsederat armis.
280Ipse quoque in vulnus petitur Galeatius, illum
Pallas ab aethereo delapsa tuetur Olympo,
Quae dedit huic corpus nullo violabile ferro;
Deterrere ictus nequit, nam creber in illum
Incidit et vario cutis est livore perusta,
285Servatus tamen e mediis est integer armis.
Nam patriae fatum libertasque ultima terrae
Ex illo pendet, fratrum ergo novissimus ille
Vivus et infensus violenter agentibus intrat
Inde abiens unus patrios post damna penates.
290Huc quoque turba nocens illum violenta secuta est,
Neque putat tanto spargendam sanguine. Sed iam
Auxilio comites aderant carique clientes,
Pauci pro numero hostili, sed firma iuventus:
Maza ferox et Spezza furens habilisque Torellus
295Agabitusque ruens, Antonius ipse Caballus,
Pierus huc etiam montana e gente creatus
Ubaldinus erat, fuit hic Antonius ille
Presbyter et Michalus longo devinctus amore
Ac animi praestans, aderat Iannesius ipse
300Fervidus ac alii, quos fama obscura recondit.
His tamen auxiliis foribus per tempus apertis
Pugna fuit sat longa duas plusve acta per horas;
Spe posita tandem digressi incepta relinquunt
Immanesque abeunt scelerati. Abeuntibus heros
305Promisit fore se ultorem fratrumque domusque.
Nec dedit in luctus animum; iam vulgus amicum
Cogitur iratique expectant signa fremuntque.
Ille autem assumptis pridem, quae liquerat, armis
Bellatoris equi auxilium de more poposcit.
310Sistitur extemplo sonipes illi arduus, acer,
Candidus et nigris aspersus corpora guttis,
Hic mutilus cauda solitusque lacessere ventos
Et saltu in caelum vel in infima Tartara ferri:
Mozio nomen habet pedibusque et dente pavendus.
315Fabula cornipedum priscis cantata poetis
Cedat, ad hunc minor est aliis laudatus Arion;
Cyllarus Aenomaique greges et Pegasus ille
Martis equi et Teucro currus quaesitus Achillis.
Tum vero, ut primum tergo consueta locavit
320Membra, pavet sonipes, stimulos neque sentit et irae
Abnuit et domini tunc primum iussa recusat.
Cum tremerent alii, fervens Galeatius iras
Haud lenire potest, nec territus omine velox
Desilit et medius decernere numina poscit.
325Cervinum mutavit equum, nec degener ille
Promptus agit dominum seseque accendit ad iram.
Mozio tum Piero Mariae mandatur agendus,
Qui vir fortis erat paucis virtute secundus.
Mox equites alii, quamvis numerosus equorum
330Ordo non aderat, verum peditum manus ingens.
Postico egreditur multis comitantibus heros;
Omnibus instructis hic illi occurrit apertis
Postibus horrescens factis, quae acceperat ante.
Ille Dionysius Castello signifer almae
335Iustitiae et fasces habeat qui primus in urbe.
Collegaeque simul; nanque hos audita tumultus
Mentio terruerat pavidosque avidosque salutis.
Dexteriore via - non qua insultaverat hostis -
Corripiunt sese - Pratellum nomine dicunt.
340Inde ad gymnasium veniunt celeranter hiberum.
Hos et centurio Guido consectatur et ambo
Legati socium populorum ex urbe marina:
Tarvisius Zacharia, comes de stemmate Tusco
Donatus, gentis teneat qui a nomine nomen.
345Sed Guido Gallasius cuneum ducebat inermem.
Ergo Dionysius, foret in quo summa potestas,
Ut vidit foribus venientem adiunctus amore
Ac simul agnatus: Heu, tu, quo tendimus? inquit.
Quae tibi mens superest? Fugimusne? Anne imus in hostem?
350Hic animo praesens: Salve, pater, inquit, et ira
Imus in adversos, tamen hos quid habetis inermes?
Restant arma domi, iubet his simul arma parari
Adiungitque suis; sic maiestate reperta
Viribus atque animo stimulatus in ordine recto
355Descendit quosdamque iubet praecedere cautos
Atque manu promptos et ad omnia bella paratos.
Inde magistratus medios locat, ipse retrorsum
Assequitur et saepe praeit, saepe agmine toto
Decurrit, ne quid veniat, quod euntibus obstet.
360Sic prior inque forum fretus descendit et illud
Firmat; ibi Pierus constans equitesque parati,
Qui mercede data populi pia iura tuentur.
Calvus ad hunc: O fama ingens ingentior actis,
Haec lux una tuum mundo firmabit honorem.
365Advigila et partes reprime in scelus omne ruentes,
Hunc defende locum, populus dum surgit in arma
Idque magistratus cupiunt, quos cernis adesse.
Accipit et lachrymis auctorem accendit amicis,
Hannibalem et fratres caesos qui noverit ante.
370Inde magistratus repetunt fidentius arcem.
Ille rapit solos equites paucosque per urbem
Clamitat, implorat, rogat, invocat, urget et instat,
Hannibalem et fratres vivos ait hoste teneri
Inclusos et opem populi expectare suamque,
375Quam, nisi festinent, nullam post pauca futuram
Momenta et populi cadet ille ornator et ultor
Et libertatis solidae compertor et auctor. -
Asserite ergo patrem tumidisque obstate tyrannis.
Talia per vicos, per compita perque plateas
380Saepius et magnis iterata doloribus ultro
Pervellunt animos, multi egrediuntur inermes,
Aere suo quos armat agens et mittit in hostes;
Multi etiam armati paria ad portenta trahuntur.
Canneduli astuti pridemque ad bella paratas
385Auspiciis venantur opes firmantque superbis
Obicibus portamque novam portamque propinquam
Castelli, intra quas pugnatur cominus armis:
Acrius in porta castelli pugna laborat.
Hic totum belli certamen et invidus error
390Conteritur, volitant hastae, tum saxa, sagittae;
Glandula fulmineis emissa furoribus illic
Funera multa dabat, illic Malvetius Hestor
Glande perit multumque etiam sine nomine vulgus.
Strataque corporibus medio e certamine tractis
395Porticus illa Petri templi venerabilis urbe
In media; crescit furor undique et undique vires
Agglomerant fremitusque ingens gemitusque cadentum
Et fragor armorum bombique per aera missi
Terrificant animos et mutua vulnera nectunt.
400Pars scelerata suis excitas sedibus omnes
Contulerant vires et pro se quisque furorem
Miscebat; praesaga mali mens intus agebat.
At parte ex alia dolor et iustissima causa
Curaque maior erat scelerisque infensio et artis
405Copia, Mars etiam stabat violatus et ultor.
Et iam Virgilius audito funere fratris,
Iam Lodovicus adest Karolusque et maior Achilles
Morte ferox fratris pugnas impellit et instat;
Blancelli generis decus et laudabile lumen
410Karolus his aderat praeclarus et utilis armis:
Illi autem obnixi et certi non cedere perstant,
Funera multa ferunt, faciunt non pauca furentes.
Hic mentem Calvo Pallas dedit, ut memor artis
Parte alia invadat structos solvatque phalangem.
415Et iam Phoebus equos devexo inclinat Olympo.
Ergo ne in noctem pugna extendatur, anhelus
Provolat in plateam Galeatius atque ibi paucis
Pieron alloquitur, equites qui ad bella paratos
Iam dudum servans expectat signa, monetque
420Hunc, ut circuitu longo a regione remota
Carpat iter templumque petat tibi, dive, sacratum,
Francisce, atque aditum rimetur et arte latenti
Irruat a tergo productus et agmina turbet;
Ipse alia ratione simul secum ibit in hostes.
425Ergo sibi interea comites delegit amicos
Expertos belli tenditque repagula tota
Solvere, porta quibus nova custoditur et obstat,
Quae superasse via est certissima laudis honestae,
Magnus honos, vitae lux et tutela futurae.
430Votaque non fallunt, virtus neque deficit, uno
Nanque expugnato per magna pericula rursus
Obstitit in poste anxietas non parva secundo.
Nec sine caede cadunt haec bina repagula, post haec
Septem alia obstabant, sed tantus terror ad hostes
435Venerat, ut parvo superentur cuncta labore.
Ventum erat ad calles, quos illi poste carentes,
Ut tutos ullo sine robore gentis, amice
Credebant damnis aditum non esse daturos.
Hac se igitur victor conspectis viribus auctus
440Ingerit inde foras venturum in terga furentum
Constituens, sed turba omnis, quaecunque fugata
Ante fuit pervicta novemque obstacula supra
Diximus, obstiterat densis stipata maniplis;
Arma movent vitamque volunt pro laude pacisci.
445Nam mora sola haec est: quae si expugnata fuisset,
Nec via consilii, nec spes foret ulla salutis:
Acriter insistunt igitur, mox tecta domorum
Pondera dimittunt et grandia saxa fenestrae.
Sed tot in adversis, quanquam per vulnera pressi
450Ponderaque alta, viri sub Calvo teste furentes,
Et quos ante domi tenuit quosque auxerat inde,
Incumbunt, necdum veniebat ductor equorum
Francisci a templo, ceu dictum in terga, sed ille
Iam iam signa dabat tubicenque ante ora fremebat.
455Concitat ergo suos operique accendit et ipse
Iratus ruit in medios quosdamque trucidat,
Obice disiecto non ausi absistere contra
Pulsi terga dabant hostes, nanque impete tanto
Non homines, non arma queunt, obstacula nulla
460Sistere: franguntur densique in terga recedunt.
Ingruit interea lateri expectatus aperto
Ordo equitum, miseri pereunt abeuntque fugati
Et frons illa ruit, restat frons altera maior.
Ergo in terga ruunt clamore in sidera misso
465Pierus et Calvus pariter comitesque secuti.
Saepius hos memini, sed et hic splendentia facta
Iannesius Michalusque ferunt et vividus armis
Hic Baptista furens Volta diffulminat et se
Concitat in medios ardens. Tum denique victi
470Canneduli excedunt pugna lateque per urbem
Galleriae secreta petunt multique relicti
Vulneribus pereunt, alios fuga noxque redemit,
Evadunt portis alii spesque ultima rerum.
Destituit. Calvus memor una ab gente malorum
475Semina tanta dari belli excidiique frequentis
Victores equites ultro in sua iura remittit.
Ipse monet socios: Iacobum, cui nomina Lino
Sunt data, cumque illo praesentem Gaspara patrem
Malvetium iuvenum ipsosque ad verba paratos:
480Cannedulos, si qui superant a stirpe, trucident.
Consilium placet. Ergo ruunt ad limina clausa
Et quae vindicibus paucis servata tenentur.
Nec datur ingressus; furor ergo forinsecus ignem
Advocat. Iniiciunt huc sulphura trita nitrumque.
485Illicet ignis edax consumpsit limina et illi
Quisque fugam sibi temptat iners, quibus ante tuenda
Credita magna domus. Baptista horrente cloaca
Inventus; per vim, tractus, quacunque lateret.
Hostis in arbitrium populi delapsus et ipsa
490Compositus platea, post vulnera fertur in ignes.
Nescio, quid superans de corpore mansit inustum
Idque suum fama est consumptum dentibus isse
In ventres. O gens infausta, hic exitus illum,
Qui tot damna dedit populo, mors ista manebat
495Post profugos hostes, post tecta incensa datumque
Ignibus illorum dominum et deforme cadaver
Et crudelem animam detrusam in Tartara, quanquam
Necdum tota lues servata excesserat urbe.
Insomnem noctem peragunt, quicunque labores
500Non tulerant pridie tantos, ut dulce liceret
Otium et optatam membris donare quietem.
Multi igitur vigilant, at non Galeatius, illa
Qui sub luce nimis durisque laboribus arsit
Quique caput belli fuerit quique ante suorum
505Anxius aspexit caedes, qui obsessus in aede
Pugnavit patria, qui vindex ante refovit
Corda magistratus solitamque reduxit in aedem
Firmavitque suos totaque vagatus in urbe
Contraxit vires solusque pericula cuncta
510Sustinuit multosque die dimisit ad umbras,
Cuius ob ingenium Pierus equitesque vocati
A tergo subiere hostes, qui obstacula cuncta
Rupit et hic etiam plures virtute peremit
Solvit et ora viae, fregit quoque funditus hostem.
515Haec sunt illius non omnia facta diei,
Quae, quicunque leget, multorum, gesta putabit.
Ille igitur requiem consultam cepit, at isti
Divisere vices totamque exacta per urbem
Cura vigil, ne quid novus ulla ex parte resurgens
520Ignis agat referatque malos vis ulla labores.
Mox alii vicibus, circumvaga turba, per omnes
Emissi speculantur et invia quaeque pererrant,
Ne quid in occulto scelerisve dolive iaceret.
Nox tamen illa brevis luctuque iraque metuque
525Sic exacta diem fugiens referebat ab ortu.
Et minor omnis erat formido et cura resurgens
His, quae restiterant, peragendis. Omnia iamque
Tecta patent et eunt stratis in publica plenis
Consilium summis capturi in tempore rebus,
530Instabant quia multa viris, sepelire iacentes,
Rem formare novam depulsis civibus urbe,
Obstare et formam rerum instaurare quietam,
Vulnera multorum curare et stringere passim,
Consulere, ut ne quis remaneret turpis in urbe,
535Neu quis iure bonus lueret peccata malorum.
Haec properanda viros et maior cura tenebat
Hannibalis, partem Calvum sine honore iacentum
Hestoris et pariter ipso in certamine mersi.
Haec propter patrum primos populumque sacrosque
540Undique compellant; ritus solemnis ab omni
Parte agitur totisque in funera honoribus itur,
Bentevoli primum, quod adhuc tellure cadaver
Porrectum iacuit sub noctem, in tecta relatum
Mane ornant. Primus Romeus Pepulique vocati
545Adsunt, mox alii varia de gente clientes,
Quos inter circumfusos ita Romeus infit
In medio positum corpus capulumque remirans:
Tune ille Italiae splendor? Tu lumen honorque
Gentis et afflictae patriae lux unica? Victor
550Gallorum domitor felix? Utcunque tyranni
Et libertatis nostrae iustissimus auctor?
Haec tibi pro meritis pulchrisque laboribus, heros,
Praemia dant cives? Quos atro a carcere solus
Exemptos in honore pari tecum esse tulisti?
555Qui tibi iurarunt votisque tuaeque saluti
Cura, opera, studio non defore? Perfida, cruda,
Immanis soboles, dira, impia, pessima truxque
Nullane te potuit sancti reverentia veri
Vincere? Sic pariter divina, humana profanas?
560Forsitan et fato generis sors ista superno
Debita consilio est iuvenes occumbere ferro
Bentevolos etiam, quorum est innoxia vita,
Cumque ipsis fatum patriae variare tenorem.
Insubrum ducibus urbs haec concessit avito
565Funere; pontifici pater est occisus ibique
Libertas cecidit, quam perdita castra reducunt.
At patruum, pugna dum dimicat, hasta peremit.
Tu modo fortunam nobis spondes meliorem,
Cum deus exclusit gentis commissa dolosae,
570Patria nanque tui modo sanguinis imbre redempta est
Primaque lux caesum, nox te non vidit inultum.
Inde ad finitimi Iacobi sanctissima templa
Busta ferunt, tumulo sacer ut condatur avito.
Romeus hic iterum, cunctis abeuntibus inquit:
575Salve supremum, vir maxime, semper et urbis,
Ut solitus vivens, et nunc tutare salutem,
Nam non a Christo longe tua fiet imago;
Supremumque vale. Nos hinc in caetera damna
Imus et officio rebus non deese gravatis.
580Bornius inde Sala, tum Melchior inter amicos
Et qui mente boni Calvis carique clientes,
- Malvetii quoniam prius in sua busta relatum
Hestora contulerant, ast ii tria corpora fratrum
Calvorum referunt, quo sunt servata sacello;
585Compositum iuvenum primum de more cadaver.
Bornius et pompa medius sic ore profatur
(Auctores iuris aderant, solatia patri):
Invida terreno nimium fortuna favori:
Prosperitatis iter transversa intercipit et nos
590Ludit et optatis cogit non fidere rebus,
Cernitur eventu longe admirabilis isto.
Hunc Lodovicum omnes insigni prole beatum
Antehac laudabant, quod quattuor omine magno
Nutrisset natos forma et virtute micantes.
595Horum praeterea pridem laudata per urbem
Vidimus exempla et cives sine fraude futuros
Egregios, urbana quibus res omnis et omne
Ius foret in cura, non quenquam laedere, cuique
Prodesse et laesos studio relevare, furentes
600Reprimere et duros excludere ab urbe tyrannos.
Maiestas inerat cunctis quasi regia, lingua
Utilis et verbis adiunctum mentis acumen,
Fama favens; at nunc scelerata fraude peremtos
Cernimus et tanta de spe cecidisse parentem,
605Qui quanquam gravis est et eum sapientia firmat,
Praeterea ingenium et longa experientia, rerum
Usus et in tanto magnum est constare dolore,
- Constat enim fulcitque senem praestantia mentis, -
Hoc etiam, saevum, quia sit nec fraudibus, hostem,
610Si quis adhuc superest, gaudere in tempore et inde
Non gavisurum, si qua est pia cura supernis.
Maxima res facta est pro libertate reducta;
Non aegre patitur natos cecidisse, nec orbum
Se putat et vivit fratrum clarissimus ultor.
615Haec, iactura gravis, sed vir doctissimus atque
Principio his ludis exercitus omnia perfert
Invicte atque alios omnes compensat in uno,
Cui debetur honos tantus, cui gloria rerum
Factarum et sine quo victoria nulla fuisset,
620Vix ut tota satis res illi publica possit
Sufficere in pretium, quod non petit ille, laborum;
In commune bonus parat atque pericula perfert. -
Vos igitur iuvenes animae feliciter usae
Lumine mortali, quas nunc iniuria misit
625In caelum ante diem, iustos capiatis honores
Et libertatem defendite sanguine fuso.
Quae quaesita viris fratrique, augete coronam,
Qui vos ante diem, clausum sit fortiter ultus.
Et iam pompa frequens aderat ritusque sacrorum
630Integer et properant solemniter omnia, tandem
Dominici ad templum dantur post sacra sepulchris.
Et iam tempus erat, dubii quo cura laboris
Surgeret et vivis etiam sua iura paterent:
Iura sepulturae iam totam exacta per urbem
635Publica privataque incumbunt pectora mole.
Nec minus interea ferventes sanguine et ira
Disquirunt, an adhuc quisquam superaverit hostis,
Qui nondum emissus damna in communia vivat.
Scrutanturque domos dubias et praemia ponunt,
640Quisquis ad occasum latitantem ostenderit hostem;
Tum, qui non faciat, doleat peccata suumque
Fatum ac alterius vitio se credat agendum
Esse reum. Plures inventi errata suorum
Lugent et multi ceciderunt crimine digno,
645Nec clades hodie minor, ac hesterna fuisset:
Corpora tercentum vel plus cecidere per urbem. -
Nec vacat, a quo quis mactetur, dicere; durum
Id foret et rabies non omnis in ore legenda est.
Iam satis atque super scelerum fraudisque relatum
650Et iam fine suo virtus expressa virorum.
Haec ego dum canerem, vox est exorta, sed unde,
Non erat in facili, mirum, nisi Musa iocose
Hanc dederat vocem mirata Polymnia tantis
Interiecta sonis, quod femina nulla legatur.
655Vox erat: O nostri nimium facte immemor, omnem
Dividis hanc maribus famam, nil femina tecum
Proficit et poteras non longe exempla petisse.
Proponenda aliis mulier, nam si qua beatis
Est aequanda viris, mirum, nisi protinus haec est:
660Prima colit Calvos felix matrona penates,
Quae Katharina sui lux est et gloria saecli,
Par virtute viro; nec enim vir maximus artes
Aut opera aggreditur, ad quae non uxor euntem
Adiuvet, accendat monitis, confirmet et armet:
665Nec metuit vanos refugitve aversa pavores.
Nam luce hac, damni quae tanti exordia fecit,
Incidit a templo veniens, ut forte redibat,
In tres germanos praedicta in caede natantes.
Quos ibi compositos, ne quis non apta iaceret,
670Ornavit; post haec spirantem Tydea supra
Atque animae quicquam servantem constitit usa
Officiis verbisque piis, nec terruit illam
Effera vis rapidi simul et violenta latronis,
Qui peteret spolium raperetque monilia collo,
675Qui manibus passis etiam ornamenta tulisset.
Spernit opes mulier, maior quam cura premebat.
Inde domum veniens erectum a clade maritum
Commonet, accendit, recreat, solatur et armat.
Nec dat signa foris, nisi voti animique ferocis.
680Nec tamen egreditur memor officium muliebre,
Nec fugit a sexu, sed, quod valet, hoc ea summum
Efficit et studio duplicat quacumque laborem,
Nec maiora petit, nec munera parva recusat,
Nec sedet illachrymans et nulla pericula vitat.
685Illa modo egressis, quos vir sibi in arma trahebat,
Occludit postes firmatque repagula magnis
Viribus; hic primas, summas hic aspicit aedes.
Prospicit atque parat, quae sint ventura per usus:
Nunc redit ad socerum, fovet et solatur egentem;
690Nunc onus assumptum transfert in tecta propinqua
Fida tamen; pueros nunc occulit; omnia caute
Postico et gradibus positis nunc intrat et exit.
Omnia demum implet curis factisque pudice
Officia et fortis quantum sors dura sinebat.
695Mox redit ad pueros, socerum mox una revisit,
Integra, magnanima gaudetque laboribus inque
Tanta mole operum progressa in sidera mente
Supplicat, ut iustis aspirent numina votis.
Forma ardens virtute ferox actuque benigna
700Nec sibi blanditur, nec deest ad iusta roganti.
Prospera non tumidam, non fractam adversa videbunt.
Hanc videant fatuae, quibus est cura omnis is una
Desidia et cultu nimio, quibus una voluptas
Ludere et oppositum semper sentire marito.
705Haec et quindecies fecunda et prole beata,
Laude super cunctas facilis, facunda, iocosa
Et prudens operum cumulataque dotibus almis,
Undique digna viro, simul hac vir coniuge dignus. -
Haec tu transieras et erant ea carmine digna.
710Scis, dea - respondi, - mentem mortalibus esse
Raro parem superis; vos omnia cernitis uno
Momento, at nobis vix pervia pauca patere.
Ob rem pauca damus, sed et id cum numine vestro.
Res audita ducem, tantorum causa malorum
715Maxima qui fuerat, stimulis ardentibus angit
Flebilibusque modis quando ad se currere pulsos
Bononia videt auxilia et deposcere amicos,
Ob rem multa fremens animo furiatus acerbo
Volvit et accitos ad se, quos causa requirit,
720Expediant sua signa, iubet, gradibusque citatis
Bononiense solum vexent, quaeque oppida restant
Nondum victa, ineant agitentque furoribus urbem.
Bartholomeus ad haec dux maximus ire iubetur;
Iamque aderat finesque novus temptaverat hostis,
725Res ea turbarat cives trepidique queruntur.
Fortis et ad patrem sic est Galeatius orsus:

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 United States License.

An XML version of this text is available for download, with the additional restriction that you offer Perseus any modifications you make. Perseus provides credit for all accepted changes, storing new additions in a versioning system.

load Vocabulary Tool
hide Display Preferences
Greek Display:
Arabic Display:
View by Default:
Browse Bar: