Est lacus Hetruriae Trasimeni nomine dictus:
Hunc pete; tende chelym hic pariter plectrumque lyramque:
Hic quoque, Diva tuo, si vis, succurre tironi.
Perculsus quondam in somnis formidine magna
5Oceanus tales fertur fudisse querelas.
Quis, superi, clamor? quonam vexatur iniquo
Mens mea nunc fremitu? reboat cur vocibus aether?
Subsidensque imis undarum vallibus altos
Ut pellit somnos nobis hoc tempore clamor,
10Curarumque premit stimulo mea corda perenni?
Noxia tu regnis, fortuna, ac noxia summis
Imperiis nostris, placidam tu saeva quietem
Excutis ac turbas. Reges tu, cura, fatigas
Ex curis renovata malis torquesque paventes.
15Non sic in libycas syrtes furit aequoris aestus
Tempestate nova, volvens super aequora fluctus
Alternos; nec sic Euxini turget ab imis
Unda vadis vicina polo, quem circinat arctos:
Praecipites regum ut casus fortuna rotando
20Spem variat curis. Non intempesta recessus
Nox mihi dat tutos, nec nostra paventia solvit
Pectora curarum somnus domitorque datorque.
Nos tantum solvis, Divum mitissime, donis
Somne tuis semper: si caetera cuncta quiescunt,
25Mens mea curarum cumulo depressa laborat.
Quid memorem dirosque canes furibundaque monstra
Inferni queis regna parent, queis sceptra reguntur?
Fulmineis furibunda quatit Bellona balistis;
Oppida cum muris, cum pyrgis moenia tollit
30Atque arces molesque ruit deletque profana.
Omnia vertuntur; semperque orientia casum
Cuncta ferunt: olim magni cecidere tiranni.
Et Thebae citharae cantu structae, altaque Troiae
Moenia Neptuni steterant fabricata labore.
35Romanos rerum dominos fortuna fatigat;
Horum colla iugis flexit cervice parata.
Quidve facit divinus honos? cum numina divum,
Nec classe extrema, summi dominator olympi
Humanis quondam ducibus servire coegit.
40Testis Apollo mihi. Vaccas pavisse pheraeas,
Fama refert; cunctis fatum memorabile seclis.
Testis et Alcides, qui diro concitus oestro
Iunonis saevae durissima iussa subivit.
Te quoque fama canit spoliatum numine, Bacche.
45Ille deum genitor mundi qui sumpsit habenas,
Cornua sic oculos, facilis petulansque iuvencus
Tunc factus, dominam fraterna per aequora vexit.
Nos quoque, nam nemini, cum me regina deorum
Summi templa viri linquens alta atria caeli,
50Sidereo ac volucri me posceret anxia curru,
Paruimus: liquido pulsatur ab aequore pellex.
Arma vacent quamvis, cessentque doli omnibus aulis,
Pondere pressa suo non subsistentia regna
Subsidunt ceduntque oneri devicta ruina
55Ipsa sua. Nimium si turgent vela secunda,
Ventorum rabie ne devoret unda carinas
Palpitat infelix cymbae clavique minister.
Excelsae turres concussae robore nullo
Saepe ruunt: feriunt et celsos fulmina montes.
60Certum est (ut perhibent) quod nunquam perstat eodem
Vestigio fortuna suo: maior quo quisque videtur,
Invidiae tanto graviores sentit hiatus.
Aereum crescens vix tendit mille per annos
Ad caelum quercus; tamen hanc brevis hora potenter
65Usque sub extremis extirpat frondibus imum.
Est furor in summos miseris contendere ramos
Aethera poscentes mortalibus, anxia quorum
Corpora cum fractis ramis tellure fatiscunt.
Dat volucrum rostris proprios leo saepe trahendos
70Indomitos artus, ferrumque rubigo peredit,
Et validum imbelli confectum saepe videmus,
At rursum nostras insanus perculit aures
Nunc murmur, somno qui gnossia membra sepulta
Iam leviora daret, somnum penitusque fugasset:
75Ventus et umbrosas flagellat murmure sylvas.
Aeoliasne fores, e queis discordia fratrum
Arcetur Iovis imperio ne dissipet orbem
Thuricremum ac vacuo volvatur in aera tellus,
Hippotades aperit temerarius incola montis,
80Turbidus ac ventis lentas nunc laxat habenas?
Panicus anne timor vexat? quem numina panos
Consternent, terrore petant, tonitruque flagellent?
Certe ego sum dubius; mens est incerta futuri:
Sed tonitru nostras obtundit caelitus aures.
85Coniugis in thalamum an candens Saturnius aether
Iam flammas, iam tela iacens descendit amaenum?
Num tellus saevo Neptuni incussa tridente
Effundit rimas? imitataque tempora martis
Ardentis Lybiae prosternit moenia passim
90Nobilis Italiae? cursu reflectit et amnes
Num rapido? an pontum medios invexit in agros?
Proterit ingenti an montes lapsu? altane flectit
Culmina per terras, aequataque moenia caelo?
Rursus terra parens effaeto corpore fundit
95Immanes partus in numina magna gigantes?
An iterum immanes victo depellere caelo
Caelicolum patrem, atque umbris religare sub imis
Nituntur, montes cumulantes molibus altis?
Vulcanus ne faber, divum qui fulmina regi
100Horrendum cudit, Brontem Steropemque fatigat?
Quid mihi non metuam? metuo tamen omnia certe.
Horrida bella mihi Mavors nunc nunciat astris,
Turpe ministerium, triste et fortasse paratur
Piscibus exitium. Nemeum tu, Phaebe, leonem
105Inflammas radiis, ac saeva incendia misces
Gentibus aequoreis? quondam felicia nostra
Tempora! tunc nostri felicis gloria regni
Floruit, Aemonios cum nostra potentia campos
Iam domuit totumque invictrix subdidit orbem.
110Iuppiter o Feretri, quondam tibi victor opimum
Suspendi spolium, ducibus sub tartara trusis
Hac dextra: id hominis testantur tempora prisci
Quem per dena olim deduxit secula Titan.
Testis qui lapidum iactu reparaverat orbem.
115Ecce iterum demens iuvenis Climenaeius altum
Ascendit caelum currus auriga paterni.
Nunc subito cunctos urit sitis arida campos;
Decrescunt fontes, siccantur stagna lacusque.
Iam fugiunt amnes; densantur fluminis alveo
120Iam latices, Driadumque suo spoliata liquore
Turba suos amnes quaerunt afflicta natatus.
Ecce recens vastumque malum quod rumpit ab imo
Inferni tractu. Flagrantia bella parantur
Regibus undarum: me, me compellit Erinnys,
125Euminidesque aliae nituntur pellere regno
Me regem rerumque patrem, quem ducere vinctum
Decretum est: stygiis servitum regibus ibo.
Interea terris nondum dimoverat umbras
Oceanum solans maestum Titonia coniux,
130Cum pelagi rector pergit formidine pressus:
Me petit haec classis? (Classis nam visa parari
Aequoreo regi): video num mille carinis
Stagna premi? infelix iamdudum mollis Agille!
Iam video classem, nec noctis fallimur umbra;
135(Cynthia nam tacita perlustrat lampade terras)
O dolor, o seri grandaevo in rege timores!
Non potui, miserum! iamdudum gurgite nostro
Fluctibus insanis hostem delere superbum?
Lenta fides, heu lenta nocet! sic tempora sera
140Laedere saepe solent: iam plena iniuria rapti
Gurgitis; et stagnum nunc Orcus diripit hostis.
Ibo tamen, caelique Deos ipsumque Tonantem
Flectere si valeam, cognataque fulmina poscam.
Sed non ante datur caelestum templa subire,
145Quam ponti rebus succedat dextra secundi
Praesentisque Iovis mea quae mandata facessat.
Delectus habeat peditum, turmasque ducesque
Deligat, ac struat hinc aciem: sed temperet armis
Incerti casus, simulataque praelia poscat.
150Haec mandat cedens, rerumque reliquit habenas.
Est lacus Hetruriae Perusino situs in agro.
Mortales Fauni dedit his primordia terris
Annus; ab hoc longo venit post tempore pulcher
Timoli Tyrrhenus honos, quem lurida pestis
155Sorte fames pulsum tyrrhenis transtulit arvis:
Transtulit et populos equitesque ac nomina regnis.
Hinc tractus tyrrhenus aviis, tirrhenaque pubes;
Thuscia nunc regio regis de nomine fertur.
Hic puerum ut vidit, caluit rapuitque per undas
160Nympha loci, stagnique decus, cui nomen Agille.
Heu miseri iactura patris! Sic merse sub undas
Dotales, Trasimene, tuas ardore supremo
Bacchantis nymphae dederas cognomina tantis
Fluctibus: unde lacus Trasimeni nomina servat.
165Vel quia post Menium montem stagnare vetustas
Haec loca cum voluit, Trasimeni nomina fecit.
Perspicui stagni latices; nam fulget ad imum
Usque solum semper; non multum canna palustris
Ambit, nec vitrea stipantur litora fronde
170Gurgitis immensi: ripae tamen ultima vivo
Gramine densantur, semperque virentia gignunt
Pascua formosis ter vere secanda iuvencis:
Hic Bacchi et Cereris sedes: hic Palladis arbor.
Oppida quinque lacum ter nunc turrita per orbem
175Hunc vallant, arcentque olim regnata superbis
Civibus ardorem cupientis labra Leonis
Mergere nectareo sua torrida siccaque potu.
Vos, superi, talem stagno propellite pestem.
Hic Pauli Quinti nutu protectus et alis
180Ecclesiae aeternum tranquilla pace fruetur
..........
Tu laevum Perusina latus gens inclita cernis
Eoi regione poli. Tu, Porsena, dextrum
Invidus adspectas, digiti spoliatus honore
Virginis aethereae. Sed te saevissime fratrum
185Opperiens Borea, Menius te concutit undis
Ardentis quondam stagni. Contraria tellus
Huc afflicta suos contemnit Roma triumphos.
Terdenis tantum iam mille occluditur omnis
Passibus iste lacus gyro contentus amoeno.
190Insulae aquis stagni mira dulcedine plenae
Tolluntur: geminas nam vis humana frequentat
Cornea progenies: noscas e robore natos
Ad tantos animi pariter rerumque labores.
Quam genus hoc frugi! nam bina talenta quotannis
195Aurea persolvit tanta de caede animantum
Aequorei stagni. Sed nunc te, tertia, tantum
Effossor duris habitare cuniculus antris
Gaudet; et innumero stipavit semine terram.
Harum quae media est, Arcturi ad sidera vergit;
200Undique littoribus sinuosis frangitur unda.
Hic divus quondam coeli succensus amore
Quadraginta dies imitatus dogmata Christi
Ieiunos Franciscus agit, nec sensit orexim.
Hic humili, mirum! fidei ditissimus ausus
205Franciscus saevis se credere lintre procellis,
Occiduas hyemes, arctoaque murmura fratrum,
Ventos nec metuit tempestatesque sonoras.
Est tibi, diva Ceres, bellum cum patre Lyaeo,
Pallados ac clypeo: fas est nec cedere nymphis
210Tyrrheni laticis; sileat Campanus, et omnis
Cassini tractus valeant, campique Falerni.
Limpida dum montes gemini de more theatri
Stagna haec alta premunt, retinent et aperta recusant,
Crevit in immensum pelagus; hominesque timere
215Tunc seclum Pyrrhae norunt ac tempora Iaphet.
Oppida cum stabulis traxisset in aequora fluctus
Improbus ac celsos obruisset gurgite montes:
Provvida sed virtus, qua floruit undique princeps
Brachius, hunc fulvi domuit tunc viribus auri.
220Perforat hic durum vasto molimine montem
Magnanimus qua parte diem formosus ab oris
Profert eois Titan, ac sidera solvit.
Hi ferro scopulos laeto certamine caedunt;
Illi saxa trahunt: tellus concussa recedit
225Per puteos trochleis, nigri spiracula ditis.
Grandia et artemon subtollens saxa conatu
Ostendit superis loca ditis abdita regnis.
Assiduus labor est multis, nec sumptus ab annis.
Mille homines illic, aeternaque robora vectum
230Mortali tractata manu cessare quietis
Articulo nunquam patitur solertia summi
Invictique ducis. Moles operosa laborat
Corporibus fessos populos patresque relinquens.
Hi iam, quantus Othrys, valeant prosternere montem.
235Montonia fugit unda manu; subitaeque ruinam
Sensit aquae tibris: solitis ac celsior undis
Dividit in geminas sanctissima moenia partes.
Iam verus labor ille ducis; iam vera resurgit
Gloria: qui durum valuit rescindere montem,
240Atque operi valuit supremam ponere dextram.
Navigat in portu tandem virtute benigni
Principis atque vado degit tyrrhenia proles.
Haud melius summo quondam rescissus olympo
Alcidae gravis Ossa manu, nec durior isto
245Iam fuit ille labor; fuerat nec plenior ipse,
Quamvis foecundos miretur Thessala campos
Peneo currente palus prius obdita claustris.
Hic quondam lybici belli tonuere procellae;
Hicque superba tuos afflixit, Roma, triumphos
250Contemptor divum Consul temerarius, hicque
Cuspide traiectus vitam spiravit acerbam.
Ex illa celebrans pugna bonus incola vicum
Ossibus a multis Ossaria nomine dixit:
Tunc quoque torrentem per nostros sanguine campos
255Stagnavisse ferunt a sanguine dicta merentem.
Assequitur tandem caelestum limina rector
Oceanus, tales effundens pectore questus
Ante Iovis solium donataque numina coelo.
Si nostrum undisonis quisquam praedator ab aulis
260Erumpens armenta trahit, de more sueto
Non decuit, missis nostra ad palatia regis
Legatis questum, raptas avertere praedas,
Venturas geminoque loco componere lites?
Effugere fides, pietas, ac iura pudorque:
265Horum si qua tamen contingunt pectora, divum
Summe, tua ae socii flectit te gratia regni,
Tartareas gentes Trasimeni littore pelle.
Abnue me victo regnet rex iste silentum;
Ne patiare, precor, demergar praeda baratro.
270Sed si nullus amor mollit praecordia dura
Ac dirum patrare nefas tua dextra laborat,
Summe Tonans; celeri hanc laudem tibi praeripe nutu.
Quid tua nunc frigent, obtusaque fulmina cessant?
Quid tuus ignis edax meditatur in aethere summo?
275Conflagret praecepsque ruat, tua flamma pluatque,
Vertat et in cineres gentem pontumque ducesque,
Si licet et mereor; si haec et mea crimina poscunt.
Non ego iam Enceladum saevumque Thyphoea secutus
In te bella tuli, qua tempestate parabant
280Tollere te victo simul et tua numina coelo;
Sed mea piscosis subito Thetis exilit antris,
Longaevo me rege simul: sic caetera turba
Aequorei fratris tecum domitura gigantes
Erupit pelago, ac belli tua signa secuta est.
285Si tibi nunc nostris convertere cladibus ora
Non sedet in mente, at saltem miserere tuorum,
Alme parens, quos certe et idem nunc triste manebit
Exitium; ac illos annis complectere coeli.
Hos mihi nunc meriti fructus, haec praemia pensas?
290Munere namque meo Divorum maxima vivunt
Numina, queis mecum irrorat cunabula coniux
Dulcis, et infantes pleno fovet ubere Divos,
Perpetuoque mari splendentia sidera pascit
Ista; nec obscurum sine me sol aureus orbem
295Lustraret: pullas per me tua Cynthia noctes
Lucentes reddit: nec me sine cuncta animantum
Starent viva diu. Tum nostris viribus altae
Ac pastae segetes, iucundaque vitis Iaccho
Nascuntur crescuntque simul: mox plurima fundunt
300Munera: queis omnis viventum turba fovetur,
Tollitur inde sitis, tum sacra fugatur orexis.
Tu quoque, si pereo, claudes tua lumina, summe,
Atque oculis captus diuturna nocte premeris.
Talia iactanti: Quid garris? Iuppiter inquit:
305Nulla Herebi pestis vestras penetravit in undas.
Hinc Maiae genito mandat qui talia curet,
Nunciet ac fratri sumptis ut cesset ab armis
Miratus tantos tenebris vanescere Divos.
This text is part of:
Click on a word to bring up parses, dictionary entries, and frequency statistics
Trasimenis (R. Marchesi, 1846).
This work is licensed under a
Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 United States License.
An XML version of this text is available for download, with the additional restriction that you offer Perseus any modifications you make. Perseus provides credit for all accepted changes, storing new additions in a versioning system.