Mantovano, Battista Mantova, 1447 - 1516, de Dionysii Aeropagitae conversione, vita et agone, de Dionysii Aeropagitae conversione, vita et agone Dionys. de Dionysii Aeropagitae conversione, vita et agone (L. Cupaerus, 1576)

"Imperium postquam magni sucepimus orbis
Iam bisdena volans convolvit sydera mundus
O comites, nam tunc nostros protendere fines
Coepimus, et mortale genus submittere, quando
5Stelliferos ausus coelos conscendere Nemrot
Accinxit famosam illam contexere turrim,
Quae Syriae campis post desolata refuso
Arva mari, sedes primo fuit inclyta regno.
Hic Belus Belique Ninus Mavortia proles
10Multideis altas posuere nepotibus arces.
Divisis etenim linguis iurere per orbem
Errabundi homines, nata est incuria morum,
Disciplina obiit, Deus est ex corde nepotum
Lapsus, am or rerum, dominandique improbus ardor
15Invasit gentes, solis in ovilibus Hebri
Vox prima, et patrum pietas antiqua remansit.
Nos alias subit gentes indagine nostra
Clausimus, atque Dei paucis evasimus annis.
Persarum nos imperium, nos Assyriorum,
20Aegyptum, Armenias, Parthos, Magogica sceptra,
Quos dixere Scythas, Argivaque reximus arva.
Cecropidas, Phrygas, Aemathios et Punica regna
Ac Romana dein longo possedimus aevo.
Nunc ruimus, regnis ubi sunt exordia nostris
25Tradita, et occasu surgunt exordia nostri
Natus apud Solymos Christus iam stipite longo
Pullulat, extensis umbram facit undique ramis.
Atque suis nostros radiis exterminat ignes.
Ecce tenet Gallos, totam hanc Dionysus urbem
30Cecropidum studiis armatus et arte Pelasga
Subruit, et Paulo nihilo minor? Omnia vertit.
Corda virum, manibus, ciliis, et vocibus implet.
Atque volubilibus scalpit praecordia verbis.
Arte magistratus circumvenit, arte senatum,
35Arte rudes subicit turbas, arte omnia vincit.
Nec locus est, ubi non pedicas, non retia tendat,
Incipimus fieri Celtis ludibria, et aegre
Templa sacerdotes, et nostra Idolia servant.
Audimus passim vulgi convicia, passim
40Probra sonant, in nos et mas et foemina clamant.
Quid vobis animi o comites? Deponimus arma?
An pugnamus? Adest in limite castris,
Et iam bella gerit Christus, si cernere mens est,
Arma capessamus. Quae vos sententia flectit
45Edite, et ex oculis somno depellite, paucis
Hic opus est verbis, angustia temporis urget.
Segniciem divum Dea vocibus arguit istis,
Thracius extemplo Mavors pugnabimus inquit.
At quibus auxiliis Pallas ait? Ille virenti
50Bile fremens nostris - inquit - pugnabimus armis.
Nil opus auxiliis." Placido mox Iuppiter ore
Se ingerit, et placans iras tali inchoat orsu.
"Auxiliis non est nobis opus, instrumentis,
Est opus, haec igitur meditemur, et ocyus ante
55Quam res tota ruat, quaeramus idonea bello
Instrumenta, mihi quod mens modo suggerit, hoc est,
Summa Titum probitas, summa est comitata parentem,
Improbitas fratrem, cui nunc immobile fatum
Ingruit intentans gladios finemque cruentum.
60Quod factu facile est igitur, crudele Tyranni
Cor flectamus, ut his tantis conatibus obstet."
Assensere omnes, celerique abiere volatu
Trans iuga, et umbrosas ubi nix altissima valles.
Hinc Tyrrhena vident, illinc Adriatica ab alto
65Aequora, et Ioniis lucentem fluctibus Aethnam
Romae allabentes sistunt vestigia grandi
Mole super, cui dant zonae cognomina septem.
Tum rex porticibus spacians reputabat in amplis,
Fatorumque memor lucenti in marmore formas
70Attendebat iens comitum post terga sequentum.
Cominus in gyrum milui de more volantes
Cum famis impatiens et passis pandulus alis
Suppositam torvo circum ambulat ore cohortem.
Corripiunt hominis sensus, et in intima lapsi
75Pectora praesentant Christum, delubra deorum
Ac veteres ritus eradicare volentem.
Atque deos illius opem sibi poscere fingunt.
Missus in has igitur, tacitae quae insomnia noctis
Aequiparant, curat, quid contra numina tentent
80Christigenae inquirit. Vafro Cyllenius astu
Versus in effigiem Satyri, modo Gallica regna
Sollicitant inquit. "Stephani Tritonia Pallas
Ora ferens, cur CAesar te principe - dixit -
Hoc infame genus terris vexatur et alto?
85Cur non ex toto confestim abraditur orbe?
Cur sinis ista pati nostros opprobria divos?
Tu Deus in terris, tu per terrestria debes
Regna deos superos, coeli astrorumque potentes
Custodire, tuum nobis monstrare quid optes
90Nutu aliquo, nostrum tua iussa facessere ad unguem.
Iuppiter Hermetem mittit, Taumantida Iuno
Nos omnes tibi Mercurii, nos Irides omnes.
Nil verearis, opem divis poscentibus affer."
Sic Lemures. Ille oppressis sub fomite prunis
95Quae prius attollunt fumos, mox frigore victo
Eliciunt flammam similis, "Perquirite clamat
O Stephane, o Satyri, quot habent mea maxima passim
Regna, magistratus genus hoc perquirite ferro,
Igne, fame, saevite, feras adhibete, sub undas
100Mergite, nulla huius superent vestigia vulgi
Tartarei, canis inferni de semine nati."
Sic ait, et Tragico clamore peristyla rumpit.
"Iste fuit nostris alter Nero, sanguine sacro
Iste cruentavit Tyberim, fora, templa, viasque
105Regna sub hoc rege immani longinqua natarunt
Sanguine nostrorum, nulli violenta pepercit
Saevities, rursum rubuit Rhodopeius Hebrus,
Thermodoontiaci rubuerunt littora ponti."
Intepuit Symois, cladem Antiochenus Orontes
110Sensit, et Euphrades, sensit Nisaeus Hydaspes.
Spumosis iuere vadis Pactolus, et Hermus,
Cydnus, et Eurotas, necnon Pirrhaeus Enipheus,
Intumuit spumis Alphaeus, et amnis Acarnan
Corniger, infecit caedes Arethusidas undas.
115Dum Phlegethontaeo cupiunt parere Tyranno
Diversa petunt loca, durus et atrox
Natus ad omne nefas domino crudelior ipso
Fescenninus adit Gallos, cum fascibus intrat.
Parrhisios, edicta tubae crudelia clangunt.
120Urbs silet ac trepidat, sicut cum septa Lycaon
Circum ululat, foti trepidant sub matribus agni.
Nec secus in stagnis simplex plebecula ranae
Cum videre hydrum sese sinuare per undam,
Et caput in praedam sublato extendere mento.
125Horrescunt animis, latitantque in carice et ulua.
Tum pater ad populos resonantia soverat ora
Insitaque antiquis duo testamenta docebat
Legibus, ut melior silvestri trunco
Inseritur, cum mox Romani militibus unda
130Clauditur ingenti, manicisque ad brachia missis
Atque catenato trahitur ceu victima collo,
Tritis, et hoc casu quasi vulnere saucius alto
Clamat Eleutherius cum praeceptore tenendum
Se quoque deberique eadem sibi vincula, quando
135Una sit ambobus Christi cultura fidesque.
Rusticus istud idem ingeminat, seseque ingerit ultro
Hostibus atque viri comites se voce fatentur
Ingenua, quos relligio coniunxerit una,
Testantur se velle mori vel vivere in unum.
140Corripiunt ambos igitur, missisque trahuntur
Ad iugulum loris, potuit concordia certe
Atque fides, sineret furor, admiranda videri,
Qualis erat Theseu tibi cum Iovis Hercule quondam
Cum Damone tibi Pithia, cum Pylade Oresti,
145Verum animis odio impulsis, vecordia quaedam
Visus amor tantus, visa est insania virtus.
Praeses ut adductos videt, infremit, oraque vultu
Nubilat obscuro, fronti conformia corda
Talibus eiectant spumantem pectoris aestum
150Hoc genus invisum superis, hoc istius aevi
Dedecus, hanc hominum scoriam servilibus armis
Plectite, et obscurum, donec tormenta parentur
Debita sacrilegis, caesos detrudit in antrum.
Imperii lictor paret crudelibus, armos
155Nudat, et atroci proscindit terga flagello.
Praeses ut in rivos caedem decurrere vidit
Saevitiae paulum posita. "Quibus - inquit - ab oris
Huc miseros fortuna tulit? Quae patria quae gens?
Quod natale solum? Tum sic Dionysus infit,
160Sancta Dei soboles Christus nos misit ab oris
Argolicis, et tu tali nos accipis ore?
Iuppiter hospitibus quem vos dare iura putatis,
Hospitibus tales docuit te apponere mensas?
Praeses ut Argolicos didicit, certare loquendo
165Mos - ait - est Graiis, nobis ferro, igne Latinis.
Ite, nec ingenio nec pictae fidite linguae."
Vincti igitur, caesi irrisi, pelluntur in altae
Speluncae umbrosum chaos, horrentesque tenebras.
Dumque ea divorum pro relligione geruntur,
170Ecce nurus larvis agitata procacibus infert
Se in medios, fletuque genas perfusa maitum
Nunciat artibus his quaedam incantamina doctum
Aegrotos sanare, deos contemnere, noctu
Surgere, et accensis Christo dare lucernis.
175Continuo Praeses totam iubet ire cohortem,
Comprendique virum duce coniuge, nec mora, captum
Protinus illaqueant, sistuntque ante ora Tyranni.
"Quaesitum extemplo quid de Mavorte, Quirino,
De Iove, de Phoebo, de Pallade, Mercurioque
180Sentiat, et superis? Superos - ille inquit - adoro.
Qui veri superi." Sed eorum apparet in albo
Nulla patris Coeli soboles, sive illa Quirinus
Sive sit Alcides bipater, seu Iuppiter omni
Foedus adulterio, seu mater adultera gentis
185Aeneadum passa incestum Symoentis ad undam.
At pater et princeps Divum in sublimibus astris
Regnum Christus habet, domitor Iovis atque nepotum.
His subito auditis "quid tempora perdimus? Hostem
(Vociferat praeses) Iovis obtruncate ministri."
190Ille eadem repetit: superorum apparet in albo
Nulla patris coeli soboles, sive illa Quirinus
Sive sit Alcides bipater, seu Iuppiter omni
Foedus adulterio, seu mater adultera gentis
Aeneadum passa incestum Simoentis ad undam,
195Sed pater et princeps Divum in sublimibus astris
Regnum Christus habet, domitor Iovis atque nepotum.
Tu cole Saturnos. Tu Maenadas atque Minervas.
Nos sequimur Christum. Christum ora sonantia miles
Marmore contundunt, fixoque in guttura ferro
200Guttura quae gladio nihil impediente sonabant
Christi apud obscurum Styga formidabile nomen
Exanimant, miseranda artus in frusta secantes
Sed lacerum corpus per caeca silentia noctis
Legere, ac tacito ducentes funera luctu
205Clandestina solo abscondere subacto."
Nox erat, et flammis stellarum ardebat Olympus,
Syderaque australis suprema tenebat,
Sol minor aspergens primis nova farra pruinis,
Cum sic exhortans socios Dionysius orsus.
210"O comites Christo fidissima pectora, vitam
Hactenus imbellem, tutam expertemque dolorum
Duximus, et magno nihil attentavimus ausu,
Quod merito dici praeclare ac fortiter actum
Debeat, ut iusto vires collegimus aevo
215Et pubem exuimus primam, viridemque iuventam.
Nunc tandem integris in Olympia mittimur annis."
Magno igitur certandum animo, septemplice pectus
Armandum clypeo, cui pro sub tegmine virtus
Quattuor in partes abiens, quaesita labore
220Multiplici, studioque virum, pro tegmine vero
Altera quae triplici nodat mortalia nexu
Corda, Dei nomen retinens, et ab aethere lapsa.
"Si possunt plaerique pati certamina, mox ut
Ad Christum venere, vadis lustralibus ante
225Quam madeant, quid nos longo qui tempore sacros
Sortiti latices, aliti cum heroibus, inter
Primates fidei tot grandia vidimus acta,
Quid non ferre decet? Quas non contemnere plagas?
Si stipe pro tenui per ille pericula miles
230Fertur, et in strictos moriturus inambulat enses,
Cur non pro aethereis domibus, pro gloria Olympi
Perdimus has animas? Paucos contemnimus annos
Istius aerumnis ducendi in milibus aevi?
Quo fugit, et fugiens nunquam vestigia sistit.
235Magnanimi comites, animos attollite in altum
Aetherea, terrenae labantur pectore curae.
Et vitae immemores huius, pensate coronas
Perpetuas, totam bona ad immortalia mentem
Tendite, et ex orco ac terris sperate triumphum."
240Spes hominum iustas divina potentia nunquam
Deserit, et semper superi pia vota secundant,
Talibus orantem dictis lux aurea circum,
Fulsit, et obscuram dimovit carcere noctem.
Vox etiam de luce sonans audita. "Tenendum
245Hoc iter, haec breviter via vos ad Olympica sistet
Limina, et hinc merces nunquam peritura sequetur,
Limes hic est terris longe sublimior, astris
Proximior, recto veniens in sydera cursu.
Ne laxate animos, brevis haec labor omnia vincet."
250Sic ea vox, illi expuncta formidine iungunt
Foedera, et unanimi iurant in funera voto.
Altera stelliferum iam lux convolverat axem,
Crescebatque dies, cum post convivia sanctus
Fescenninus inops mentis, sed fortibus aequans
255Inflato se corde viris, vocat ante tribunal,
Atque his aequanimum simulans est vocibus orsus.
Quaestio privatis hominum de rebus habenda est
Magna quidem, cunctis etenim mortalibus aequi
Limina, iustitiaeque fores aperire necesse est.
260De imperio maior, quod totum legibus orbem
Sicut equum sessor iussis moderatur habenis.
"Maxima de divis, quoniam coelestia Divi
Et terrena regunt, et nos pendemus ab illis,
Solis ut a radiis clementia veris, et aetas,
265Atque virens decus agrorum, nemorumque comantum.
Vos igitur quos fama deos contemnere, cultus
Persuadere novos, hominumque illudere mentes,
Et magico humanos praestringere carmine sensus,
Magna manent tormenta, leves nisi protinus istas
270Verteritis nugas, et inania verba, deorum
In decus, et superis meritos dederitis honores.
Quis furor hic? Velle incassum tot secula ritu
Emendare novo? Moliri extinguere Divum
Progeniem aeternam? Quod non valuere Gigantes.
275Quis furor hic? Ite insanam deponite mentem
Ac subito in populos missam succidite pestem.
Quae peccatis adhuc clementia Caesaris ultro
Impunita facit, veniamque erroribus offert
Praeteritis, satis temere attentata relinqui."
280Talibus orabat Praeses, cum grandia Pastor
Atticus attollens sermonem in verba loquutus.
Fescennine gravi nimium moerore dolendum est,
Romulidas orbis dominos prudentia et armis
Transgressos genus omne hominum, nondum omnipotentem
285Saecula post octo, quot abest ab origine Roma,
Agnovisse Deum, sed adhuc servire Luperco
Ac Satyris, divisque aliis trivialibus usque
Ad Venerem, et (quae res longe est obscoena) Priapum.
Quos di tanta foret populis ad vera vocandis
290Numina, servando quanta est industria regno,
Omnes uni deae gentes iam numina dudum
Falsa reliquisse templa satanibus usquam
Ulla forent, coeli artificem cognosceret omnis
Ac coleret tellus, sicut colit altus Olympus.
295Et Romae imperium totos sine fine per annos
Staret, et in terris pietas aeterna maneret.
Hoc tam grande nefas hominum fraudemque deorum
Degenerum tam longaevam miseratus ab alto
Progeniem misit Deus in mortalia membra,
300Quae doceat sacros ritus, et numina vera.
Talia narrantem rabies infraena Tyranni
Quod verba haec animos vulgi penetrare videbat
Altius, et sensus aciem defigere in imos,
Non tulit in magnos dicendo effervere fluctus,
305Sed strebit, explodit, fierique silentia mandat
Haec memorans. "Quid opus modo perdere tempora nugis
Futilibus? Nihil est quod vaniloquentia Graium
Non faciat credi, vacuas si invenerit aures,
Cordaque tinnitu rerum oblectanda novarum."
310Auditum a patribus magnum vetuisse Catonem
Graium Oratores causam praesente senatu
Dicere, quod scirent veris involvere falsa.
Et linguae involucris personam imponere rebus.
Verborum ambages exorsaque longa facessant,
315Quando opus est facto, date suffimenta Trigrandi
Mercurio, cui Graiugenum pars maxima servit.
Ipse etenim linguas facundaque dicitur ora
Fingere, et humanae vires infundere voci,
Quae semper levibus fuit ars laudata Pelasgis.
320Talia praefectus, quae cum Dionysius una
Cum sociis verso risum contemneret ore,
Imperat extendi nudos in cratibus igne
Supposito, et lambi flammis innoxia membra.
At pater ad cuius nutum tremit ardua rerum
325Machina, et inferno manes Acheronte sepulti,
Fraenavit flammarum aciem, fecitque videri
Stratum molle focos, herbosa sedilia ferrum.
Quae simul ac ferus advertit miracula Praeses
Divinum verbis opus obscurare malignis
330Nititur exclamans, "O mira potentia cantus
Thessalici, o fraudes magicae, quae incendia vincunt,
Quae flammis vires adimunt. Titania Circe
His armata dolis socios Itachensis Olyssi
Vertit in effigies varias, et in ora ferarum.
335Phorcida mutavit, stellas ducebat Olympo.
In iumenta ferunt homines transire, quod ipsi
Vidimus artibus his, currentia flumina sisti,
Deque suis, alios segetes discedere in agros.
Arcades hi certe, nam gens ea docta venenum hoc,
340Forsan et Aemonii, cuncta experiamur, in ignem
Traiiciendi alium ramosa putamina ferte,
Ferte citi, ingentem propere inflammate caminum,"
Sic ait, accelerant famuli, torremque praeustum
Diripuere focis, frutices, sulfurque picemque
345Expediunt, ductisque premunt de follibus auras.
Iam strepit in linguis ardor, iam ductus in arcum
Os petit et flamma ingenti foris aestuat unda,
Nec mora, corripiunt nudos per crura, per ulnas,
Et populis uno in coelum clamantibus ore
350Parcendum miseris, in tanta incendia iactant.
Mulciber extemplo (visu mirabile) fastu
Palluit amisso, fractaque elanguit ira,
Igneaque in placidum vis est conversa teporem,
Non secus ac si vel Rhodanus, gelidisve Garumna,
355Incursisset aquis, populi admirantur, et amens
Mente putat quibus ista dolis miracula praeses
Ludificet, quia nil melius succurrit, ad artes
Torquet opus magicas, et gutture baubat hiulco.
Atque ea lux tali clausit spectacula fine.
360Altera praefectus meditans in bella Pelasgos
Mittere, carnivoris praeberi pabula mandat
Nulla feris, tales qui servabantur in usus,
Claudius in nostros postquam Nero protulit enses.
Ingens circus erat septis clatratus ahenis
365Sequanicas propter ripas, armenta ferarum
Distinctis inclusa locis, urbana voluptas.
Plebs etenim festis huc desidiosa diebus
Ibat, et hic animum visu pascebat inani.
Ac pecudum stabulis erat area proxima, claustro
370Cincta pari, locus infamis sine sanguine nunquam.
Namque reos morti ad dictos inferre solebant
Haec in septa, feras demum laxare cruentam
In caedem miserorum hominum, spectacula longe
Impia, sed tamen infraenae gratissima genti.
375Huc igitur tota cuneis ingentibus urbe
Concurrente, viros, dum sol conscenderet axem
Iam medium, longis vinctos traxere catenis.
Et mox e stabulis acies emissa luporum.
Ingluviem consueta pari saturare rapina
380Fertur, et ad visam magno volat agmine praedam.
Sed simul ac videre feri divina virorum
Ora Lupi, subito obscurae truculentia frontis
Incidit, et blande motis alludere caudis
Incoepere canum in morem, cum vespera ab urbe
385Rustica succinctus redit ad magalia pastor.
Praeses id admirans Pardos emittere clamat.
"Namque Lycaonio natis de sanguine parcunt
Natura cogente Lupi, dissolvite Pardos."
Ecce ruunt nostrae sitibunda animalia caedis,
390Ecce ruunt, et aperta ferunt cava guttura Pardi
Dentibus exertis, sed mox feritate relicta
Procubuere solo, atque virum vestigia lingua
Lambere conspecti, blandumque applaudare motis
Clunibus, et mentem vultu promittere amicam.
395Ac velut antiquos comites agnoscere visi
Arrisere viris, Libyci de more leonis
Quem memorant inter magnae spectacula Romae
Agnovisse hominem quondam Barcaea repertum
Rura per auxilium plantae qui impenderat aegrae.
400Tum populus tali in vocem novitate coactus
Rumpere, ne innocuam pergas extinguere gentem
Exclamat. "Parce his miseris, quibus ira ferarum
Parcit, et a brutis vinci pietate memento
Turpe nimis Praefecte, piam sine vivere gentem."
405Talibus in coelum plebs indignata fremebat.
Praeses in hoc tanto populi clamore tumultum
Vimque timens, iussit magnis clangoribus aera
Inflari, et subito coetum ac spectacula solvi.
Dumque ea crudeli peragit temerarius ausu
410Ecce nurus Romana pio stimulata furore
Latia cui nomen, Romani militis uxor
Prodit, et exclamans ante ipsius ora Tyranni
Damnat et irridet veterum genus omne deorum.
Et soli affirmans Christo se sidere, Christum
415Praedicat, ac verbis Praefectum incessit amaris.
Ille autem nil cunctatus. "Quid parcimus armis?
Haec est segnities, haec est ignavia, Divum
Non curare decus, non est clementia, ferrum
Stringite lictores, mortis rea foemina poenam
420Pendat, et emigret non impunita sub orcum."
Protinus erumpens niveum transverberat ense
Pectus, et in iugulum grassatur acynace lictor,
Ablegatque animum membris, et in aethera purgat.
His super accensus nil crudele volutat,
425Nil non triste parat, nil non molitur acerbum.
Corde ferox, trux aspectu, grave fulminat ore,
Atque reos tolli iubet in sublime paratis
Tot crucibus, medium pectus, plantasque manusque
Ne breviet longum mors accelerata dolorem
430Non ferro affigi mandat, sed fune ligari.
Continuo cupiens poenis crudele venenum
Pascere, et explere ardentem cruciatibus iram
Crura peti flagris, et arari pectine costas
Ferreo, et annexas cunctis in viscera flammas
435Immitti, longam exuri barbamque comamque
Imperat, et tota in sanctos desaevit Enyo.
Postquam suppliciis nil profecisse Tyrannus
Sed videt his tantis, fauces descendit in altas
Carceris abstrusi, dum surgit ab aequore Cancer
440Incipiens versum Hesperios deflectere noctem.
Atque graves illi diis infundentibus iras
Magnanimos Christi pugiles cruciatibus urget
Terque quaterque novis, adhibet quaecunque dolorem
Instrumenta cient, satiatque immania corda,
445Nil veritus turbam, et fulgi formidine liber.
Non plumbum, non flamma deest, non ungula, non pix
Igne linquens, non sartago, non lamina candens.
Omnia quae sancti proceres, dum praemia pensant
Coelica terrenis maiora doloribus, aequo
450Transivere animo, velut aestivum solet imbrem
In patrios rediens fines perferre viator.
Victus ad extremum Praese, "Quid plura paramus?
Secum - ait - et vanis homines conatibus istos
Flectere tentamus? Potius Calpe
455Ibit ad auroram, potius Gangentica tellus
Ibit occasum, quam sese emolliat unquam
Hic rigor, et tanto mens fermentata veneno.
Seu Deus hoc faciat, magicae seu forsitan artes,
Exuperant certe humanum haec miracula morem.
460Quo mage conamur divos extollere, tanto
Plus ruimus, tanto plus ille assurgit in altum.
Quod fuit Alcidae quondam Saturnia Iuno,
Quod fuit Eurystheus, id nostra industria Christo est,
Et molimen, ei decus est, et gloria, nostrum.
465Plectendi extremis igitur, ne talia mittant
Semina radices altas, mala ne coalescant
Gramina, suppliciis, et ne contagia plebi
Noxia sint, suprema operi manus imponenda."
At pius advertens sibi fatum incumbere Pastor
470Hymni sono cantu nocturna silentia rumpit
Cum sociis, et sacra facit. Christumque sequutus
Mystica supremae celebrat convivia coenae.
Dum arcana super Cererem iam murmura perstat,
Ecce repentino Christus de lumine lapsu
475Affuit, et vacuum volitans per inane caterva
Coelituum, pulchro quibus aurorea vultu.
Tum Christus correpta manu Cerealia liba
Sic memorans versus Dionysea porrigit ora.
"Accipe vir dilecte Deo, tua grandia apud me
480Praemia, et in summo merces tua maxima coelo."
Sic ait, Ambrosiumque abiens diffudit odorem,
Quo afflatos sanctorum animos absorbuit ingens
Unda voluptatis, sensus ingressa per omnes
Gaudia, quae pascunt superos, dulcedine tanta
485Ebria mens optat membris et corpore solvi
Ocyus, horrendo ne quicquam exterrita fato.
Parrhisios extra curvo qua Sequana cursu
Proripitur contra fluctus conversa Britannos,
Collis erat Maiae nato sacer, ardua in ipso
490Vertice candenti moles de marmore surgens,
Signum auro grave Mercurii tollebat in auras,
Signum ingens mira, pulchrum c spectabile, forma,
Phidiae opus, cui pennatis talaria plantis
At caput alatum, cui frons umbrata galero.
495Expressa in vultu vigili solertia, et acre
Ingenium, quali fuerat memphiticus Hermes,
Virga armata manus, geminos quae separat angues
Ventre tenus, fratri quondam donavit Apollo
Munus id, et virgam memorant praetendere pacem.
500Iuxta erat extructa recubans in rupe Prometheus
Et bovis Inachiae divi ad vestigia custos.
Ara quoque excelsae surgens pede molis ab imo,
Ascendenda, Deum quoties placare volebant.
Huc igitur portis totam effundentibus urbem
505Ad tam saeva huius sceleris spectacula tanti
Mactandos duxere viros, stipantibus armis,
Ac sylva hastarum lucem obscurante diurnam.
Ut conscensus apex montis, libamina iussi
Ponere Atlantiadae, nubemque offerre Sabaeam,
510Contempsere deos, iterumque vocantes
Coeligenam Christum vitaeque necisque potentem.
"O Galli - exclamat lictor - servata videtis
Omnia rite, quibus tam detestabilis error
Debuit abradi, postquam lentescere nescit
515Pestifer iste rigor, legem observare Latinam
Cogimur, et ferro causam defendere divum."
Sic ait, et iussi submittere colla, repente
Submisere caput gladiis, mors abstulit una
Tres, quibus una fides fuerat, vitamque per omnem
520Unus amor, quos non potuit disiungere Pluto
Rex Erebi, qui tunc terris regnabat et alto.
Mactae animae tali occasu, tam fortibus ausis.
"Ite tot insignes meritis, consortia Divum
Accipite, atque pari coelos intrate triumpho.
525Praemia mortali si conditione tulistis
Fortassis maiora, nihil, me iudice mirum.
In tam multiplici victrix certamine Virtus
Mortalem transgressa modum mortalia transit
Praemia, et aetherios merito sibi vendicat orbes.
530Este boni nobis igitur mortalibus, iram
Nostrorum ultricem scelerum compescite, regna
Gallorum et Francos servate in saecula Reges."
Tum nova, nec Phoebo terras qui circuit omnes,
Unquam visa prius, nec forte videnda diebus
535Aethereis olim quotquot labentur ab astris,
Sequanicae Deus ante oculos miracula gentis
Protulit, ex opere authoris manus agnita tanto est.
Nam sua sanguineum venis iaculantibus imbrem
Ex iugulo surgens rapuit Dionysius ora,
540Ac manibus tulit ipse suis, sine vertice truncum
Ibat corpus iter velut ante solebat,
Et certa alternans motis vestigia plantis
(Monstrum ingens) colle in campum descendit ab alto.
Tam insolito, tam miro operi non debuit esse
545Ulla fides, si non populi innumerabilis ante
Factum oculo, totam in testes produceret urbem.
Pone sequebantur turbae, fixisque tuentes
Luminibus vix quod fieri sine fraude videbant
Credere vix fieri poterant. Et tramite recto
550Ad loca pervenit gradiens, ubi regia nostro
Tempore conduntur regalibus ossa sepulcris.
Nec spacium breve forte putes, celeberrima per quod
Funera deducens sua transtulit ora cadaver,
Ad passus ter mille patet, limesque relinquit
555Flumen ad occasum, gelidamque recedit ad ursam.
Illic posteritas Rhenum Franconia postquam
Pertransivit, et has regnatum venit ad oras,
Templum illi vivo templum de marmore magnis
Sumptibus erexit. Iam regna per omnia Christo
560Effundere novi radios et numina secli.
Sanguinolenta gravem divum satiaverat iram
Ultio, et invidiae rabies sedata parumper
Conciderat , sed mox alius crudelior ignis
Arsit in immanes iaciens incendia larvas.
565Nam Venus et Mavors animas ad summa volantes
Sydera, longa tamen post intervalla sequuti
Explorandi animo quo res evaderet, usque
Ad Triviae sydus tenues iuvere per auras,
Per rapidos ignes, atque ut rediere, Satanes
570In Rhodani duxere alpes, ubi candida semper
Friget hyems, gelido Boreas ubi sibilat ore
Semper, et ad coelum Venus his est vocibus orsa,
Multa querens, ac foemineo plorans ululatu.
"O sortem adversam nobis, o immitia fata
575O coelum crudele. Nihil molimine tanto
Hactenus o Comites nostro nihil egimus astu.
O iactura, nihil toto profecimus anno.
Incassum fraudes, incassum effudimus artes.
O miserum Iovis omne genus, defecimus omnes,
580De imperiis actum est de maiestate deorum.
Pone tuos arcus malefortunate Cupido,
Pone faces, ducunt tetricas nova secula leges.
Consenuit mundus, fugere iocique salesque.
Nullus honor formae, facta est odiosa venustas.
585I nemus Idalum quondam mea magna voluptas,
Ite Paphi sylvae dulces, ite alta Cythera.
Limina deposito feror in Vestalia Cesto."
Ista dolens usque ad lachrymas Cytherea loquuta est.,
Caetera sedatis animis ac lumine sicco.
590Vidimus et vidisse piget, quae gloria divum,
Quantaque Christigenas maneat post funera merces.
Ut ventum Triviae in campos (nam venimus illuc
Usque) catervatim superi de culmine mundi
Occurrere togis nitidi splendentibus, instar
595Luciferi, quando tremulis scintillat in undis.
Omnibus aurorae croceis rutilantia flammis
Ora, coruscantes auri splendore per armos
Et per terga comae, nihil orbe decentius unquam
Vidimus in toto, stellantia lumina solem
600Aequiparant, gemmis frontes radiantibus ardent.
Christus in excelsa qui maiestate sedebat
Altior, innixus divum cervicibus, ora
Solvit, et haec coetu faciente silentia fatus.
"O fortes salvete viri foelicibus horis
605Advenistis, eant veteres de pectore curae.
Ponite terrenos habitus, accedite nostris
Fortunatae animae populis, regnate per omnes
Elysii coelique domos consortia divum
Accipite, in tantis opibus sine fine futurae.
610Aetherei vobis ostensa limine mundi
Pauca haec, in decimo maiora videbitis orbe.
Terrarum accipite imperium, dominamini in undis.
Et quoties opus est succurrite terrigenarum
Casibus adversis, et vos audite vocantes
615In terris, gaudete aris, succedite falsis
Diis Saturnigenis, divum illa ingentia templa
Accipite, et laeti vestros converite in usus.
Thura ferant homines, fumo gaudete Sabaeo.
Subiicimus vobis lemures, animas profundi.
620Est Deum rege veterum subvertite ritus
Sacrilegos, sit fas vobis elementa movere,
Debellare Iovaem, genios et Panica monstra
Pellite deserti procul ad confinia mundi.
Tu vero in primis Dionysii ad Gallica regna
625Verte animos, tanti tibi sic custodia regni.
Aspice qua gelidum Rhenus descendit in aequor,
Qua surgunt Alpini apices, qua verberat unda
Littora Rothomagi, qua Massiliense profundum
Fluctuat, aggeribus qua Hispania cingitur altis.
630Haec tua sors, huius gentis moderamen habeto.
Sera suis penitus divo expellet ab oris,
Sed tamen expellet duce te, nec terra futura est
Ha nobis dilecta magis, licet Itala tellus
Simonis et Pauli sacris tegat ossa sepulcris.
635Et licet Assyrii nostra incunabula iactent.
Iura diu Romana ferent, legesque tenebunt
Caesareas. At cum Scythicis de finibus Hunni
Erumpent, Etius qui tunc pro gente Latina
Bella geret metuens Gallis rebusque Latinis
640Accipiet Francos, comitesque in bella vicabit.
Tunc Franco regnanda dabis tua maxima regna.
Post breve barbarica tempus de gente videbis
Insignes prodire viros, qui grandibus aequent
Romanos animis, qui sint validissima nostrae
645Fundamenta domus, qui Saturnum atque nepotes
Eiiciant, qui nos alias venerentur ad aras.
Aeternum nobis sacra inculpata ferentes
Et nacti sine labe fidem, quaecumque resurgent
Semina perfidiae veteris stricto ense necabunt.
650Hi sibi cum Graiis quem possedere Latini
Divisuri orbem positis pro limine campis
Quos Beneventanus ductor Grimoaldus habebit
Sed tamen haec regum series insecta redibit
Ad Gallos, tandem cum sceptra receperit Hugo,
655Non genus a Francis ducens, sed origine Gallus.
Illuc usque dabit tellus Germanica reges.
Sed tamen hos etiam Francos ea secula dicent
Illa quod a Francis accepto nomine tellus
Francia dicenda est, Gallos exibit in omnes
660Nomen id, immutat sic res et nomina longum
Tempus, et e coelo missi cum tempore casus."
Tempus erit stellis longos volventibus annos,
Quo gremio eiicet Cimbros peninsula gentem,
Magna altis volventem animis, belloque potentem,
665Per maris Oceani fluctus ad littora vectos
Gallica, suspiciens duces in Neustria regna,
Quae dicent Normanna prius: sed littora voci
Mollem pulsa sonum dabit, et Normanna vocabit
Posteritas, genus hoc armis illustre futurum
670Mittet in Italiam, qui Parthenopaea gubernet
Olim regna viros, diuturni exordia belli.
Namque super regno longis bellabitur annis.
Mittet in Assyrios ad debellanda Sabaeum
Imperia, et dictas Habrami a coniuge gentes.
675Taliter effato sonuerunt omnia Christo
Agmina, et exercitum totis melos undique castris.
Invasere acies iter, et concentibus altos
Implevere polos, sensimque recessit ab aure
Carmen, ut exultans superum chorus altius ivit.
680Nos aegris defecti animis descendimus axe.
Et quia nos omnes tangunt haec omnia, visum est
Cuncta recenseri vobis debere vocatis.
"O comites quae sit nobis fortuna videmus.
Ante oculos ante ora virum praeferre quibusdam
685Spem licitum signis, maiestatemque tueri,
Ac retinere animos hominum qua possumus arte.
Fas est composito praetendere gaudia vultu,
Sed gaudere nefas semper crescente ruina.
Inter multa, quibus fortuna miserrima nostra est
690Hoc grave, quod supera si quos depellimus aura
Mox patimur dominos, cum nos vicisse putamus
Protinus a nostro victi intabescimus hoste.
Inde fit ut potius fuerit cohibere furorem,
Parcere corporibus, technis involvere mentes.
695Commaculare animos, lactare libidine sensus,
Atque voluptatum dulci illectare veneno.
Sic foret uberibus lucrum, victoria maior.
Quam furere, et vano vires effundere nixu.
Sed quid opus multis? Ut nos imponimus istis,
700Sic superi nobis, agimur quocunque voluntas
Prima movet, mirisque modis, cum credimus ipsi
Authores operum nos esse, movemur ab alto
Principe, et inseruit quicquid molimur Olympo."
Sic Venus, at Marti Veneris sententia visa est
705Frigida, et elumbris nimium, quae parcere vitae
Quae dare corporibus veniam iubet, igne cremandos
Iudicat, atroci grassandum in viscera ferro.
Laudavit Venerem Pallas contraria Marti
Ille autem fremit indomitum, muliebria damnans
710Consilia, et rixas ardenti exaggerat ira.
Iuppiter ut scindi studia in contraria vidit
Numina, concilio Lemures iubet ire soluto.
At pater in summis coeli penetralibus istos
Detestans mores superis inspirat amorem
715Perpetuum, et dulci divos in pace gubernat.
Mars furia invectus raptim per nubila fertur
Parrhisios, facto ex ventis fit Nubius ore,
Lartia cui mater fuerat, vitalibus auris
Iam defuncta, suum Christo largita cruorem.
720Et subiens aulas ubi Fescenninus in alta
Sede ministrabat populis iniuria iura,
Admonuit summo de colle cadavera ad amnem
Sequanicum debere trahi, fluvioque recondi
Quae superi horrescant, videat quae invitus Olympus.
725Audiit hos monitis, missoque satellite iudex
Exequitur, iunctis mittuntur in esseda bobus
Continuo, rapidisque rotis volvuntur ad undam
Occultanda vadis, et non habitura sepulcrum.
Verum seu casus fuerit, seu cuncta videndum
730Coelituum pietas, dum largius inter eundum
Pascitur, et pateris lictor se ingurgitat amplis,
Docta fidem mulier felici corpora furto
Surripiens infodit humo, sed turbine tanti
Excidii tandem extincto, translata quierunt
735Aede sub excelsa sancti penes ossa Magistri.