Click on a word to bring up parses, dictionary entries, and frequency statistics

Talibus admonitus Christi fortissimus Heros
Praeside suffecto qui pro se in puppe sederet,
Protinus ira parat. Comitem se rusticus addit
Addit Eleutherius, duo constantissima in omni
5Aequoris et terrae casu et discrimine corda.
His velut Aesonides Polluce et Castore quondam,
Fretus abit, secat Ionium, Rheginaque contra
Littora dum pleno fertur prora ardua velo
Multa super Paulo memorat, quo fregerit astu
10Perfidiam gentis Solymae, discordia quali
Vaframento inter rabidos surrexerit hostes.
Utque appellato Tyrias conscenderit undas
Caesare, declinans odia intestina suorum.
Ut maris irati patiens discrimina Syrtes
15Circuit, ut pulsus Lesboa ad littora tandem
Incidit in latitans subter sarmenta venenum.
Utque Dicarchaeos demum translatus in agros
Venerit ad Tyberim, Romamque intraverit urbem.
Ut quia letiferae dente non sensit Echidnae
20Crediderit Lesbos Paulum genus esse Deorum.
Iam ratis Auloni radens freta proxima cursum
Vertit ad Hydruntem. Borea spirante Tarentum
Labitur, apparetque Croton, iam suscipit Eurus
Carbasa, circuitu longo Rhegina leguntur
25Aequora, Trinacriam laeva et Messenia cernunt
Littora, deseritur sinuosa Calabria dextra.
Iamque Salernigenas Citros et mala tuuntur
Aurea, et Hesperiam sylvas ostendit Amalphis,
Aspiciunt Capreas, Campanaque littora circum
30Est via, Parthenope Sirenum maxima quondam
Hos tenuit colles, urbi quoque nomina fecit.
Praetereunt Baias, et quos Aeneia nutrix
Appellavit agros, Tyberina per ostia tandem
Lapsa ratis placido Romam subremigat amne.
35Et iam Tarpeius vicinam nubibus arcem
Praetendebat apex, iam Pallanteus Apollo
Et Cybelaea aedes, et Aventinensia templa
Proxima velabro, triviae sacrata Dianae,
Romanam nautis maiestatem ostentabant.
40At quoniam campis Paulum Dionysius istis
Viderat in mortem vitam mutasse, repente
Et puppim in Tyberis dextrum latus exit, et agro
It quaerens viridi si quae vestigia cernat,
Pastorem casu qui per dumeta vagantes
45Hic pascebat oves et pauca armenta, repertum
Sic compellat. "Ades pastor, pervenit ad aures
Forte tuas Pauli nomen, qui dicitur olim
Caesare sub sexto Tyberim truncatus ad amnem?
Ille nihil cunctatus - ait - celeberrima Pauli
50Fama per has oras superest, vidisse recordor
Illum ego per populos et magna et mira loquentem,
Hunc bene de cunctis meritum immanissimus hostis
Humani generis Nero sustulit. His tribus ipse
Fontibus est author, ternos en aspice fontes.
55Nam caput illius seu quodam numine latum,
Seuque et ipse Deus fuerit, postquam ense recisum est,
Ter saliit, totidem fontes, mirabile dictu
Effluxere locis, quas lapsus ab aere vertex
Presserat, ubertim latices iuere per herbas.
60Hic noctu lucere faces, lambi ignibus agrum
Cernimus, atque modis flammas incedere miris.
Hic melos auditum cantu alternante vicissim.
Quale reor primos nunquam audivisse Quirites.
Ob scelus hoc ingens (nostras sic fama per oras)
65Funere tam crudo Divi oppressere Neronem."
Talibus affectus verbis Dionysius ibat
In lachrymas, et prostratus dedit oscula campo,
Ac tribus admoto laticem de fontibus ore
Hausit, idem fletu comites egere profuso.
70Multa simul fantes abeunt, Romana subintrant
Moenia, suspenso mirantibus omnia vultu
Publicus occurrit vicus, fora bina, patentis
Undique delubrum Iani, via sacra suburra,
Romanumque forum, victo Germania Rheno.
75Alta in mole sedens statuaque superbus equestri
Pegmaticus Cesar, pacis sublimia templa,
Tum structura recens Pariis subnixa columnis.
Porticus everso succedens Livia tecto
Atque Colosseum, steterant ubi stagna Neronis,
80Et domus illa ingens gemmis insignis et auro,
Quae tenuit tantis loca desolata ruinis,
Omnia spe maiora vident, mirantur euntes
In nubes coelumque domos, et Hymettia templa.
Dorsa Quirinalis clivi super alta meantes
85Despiciunt ripas Tyberis, campumque iacentem
Qui Martis cognomen habet, magnalia quondam.
In medio duo templa amni, Iovis atque Nepotis
Pantheon, Augusti tumulum, sacram Isidis aedem.
Ianiculi, Vaticani iuga consita lauro,
90Vite, oleis, myrtho, Pompeianumque theatrum,
Ac molem Marcelle tuam, quae fronte videtur
Montanis certare iugis, et in asta minari.
Et septem longo cinctos munimine colles.
Contemplati urbem tantam migrasse fatentur
95Omnibus e terris rerum miracula Romam.
Invento demum Coeli sub monte Vibeni
Romani pastore gregis Clemente, penates
Intravere pios, et consumpsere loquendo
Multa super Pathmo totam super Hellade noctem.
100Altera lux aderat, sacro cum mane peracto
Clementem affatus tali Dionysius orsu est.
"Sancte pater, num vana tuos quae fama parentes
Germanosque refert Roma te impube relicto
Tot maris et terrae quondam exanclasse labores?
105Nuper enim veniens per amoenum Tybridis amnem
Audivi aerumnae mira infortunia tantae.
Sed vereor (quis enim vulgi rumoribus ausit
Fidere?) ne fuerit vanus qui rettulit author."
Tum Clemens, quod in hoc divina potentia casu
110Luceat, et pietas, et quae mundana gubernant
Sydera, et immensam hanc mundi sapientia molem,
Tentabit historiam paucis complectier omnem.
Cum pater immensis opibus polleret, et alto
Sedulo ad eximios animo aspiraret honores
115Romano de more, duos transmisit Athenas
Disciplinarum altricem, linguaeque magistram
Ut novisti urbem natos, prae se alta ferentes
Ingenia et cunctos in spem magnam indole agentes.
Impatiens matris pietas, ut pignora vidit
120Discessura, gravi nimium afflictata dolore est,
Et versa in lachrymis animas muliebribus arma
Astitit ante virum exorans per numina Vesta
Per Triviae, per Iunonis, per Palladis aras,
Per superos omnes natis concederet, ire
125Se comitem, tristi tandem pater annuit ore
Atque ita Romano solvunt de littore classem.
Ut ratis Ionio in magno steti, ecce repente
Ingruit antennis Aquilo, qui turbine navem
Praecipiti iactans ventosa per aequora, tandem
130Idaliae allisit cauti, sparsitque per undas
Res, homines, et quicquid opum penus ampla ferebat.
A decimo mater fluctu proiecta resedit
Littore vicino, fratres, ad pectora tracto
Qui convulsus erat, clavo, vasti maris aestu
135Iactati, donec facti Pyratica praeda
Venivere seni Cyprio, sic affuit illis
Vis ignota Deus, quam ignorari nomine sortem
Appellant homines. Hic delectatus eorum
Moribus ingenuis, tanquam sua pignora fovit.
140Mox sene defuncto vita et mortalibus annis
Optata iuvenes sunt libertate potiti.
Tum magus errabat vicina per oppida Simon
Incautorum anceps hominum, mala pharmaca Simon
Doctus, et Aemonio sensus illudere cantu.
145Hic iuvenes avidos opera admiranda magorum
Cernere pellexit, studioque involvit inani.
Fraus ubi iam detecta viri, concordibus ambo
Convenere animus, Petrum meliora sequuti
Sensa doli expertem Christo miserante iuventa.
150Haec pater ignorans, et praesagire sinistri,
Nuncius exacto quia nunquam venerat anno,
Incipiens aliquid, curam hanc dubiumque timorem
Non tulit ulterius, me sub tutore relicto
Navigat uxorem et natos visurus Athenas,
155Et quid opus multis horas disperdere verbis?
Sors eadem deprendit eum, nam pulsus ad oras
Naufragus Idalias, Cypriam Salamina petivit.
Sic dispersa domus, sed quo remavit in unum
Ordine percurrens rerum fastigia dicam.
160Petrus ad Assyrios a Thermodoonte revertens
Appulit in Cyprum geminis cum fratribus, urbem
Teucrida dum peteret, littusque perambulat, ecce
Sordida mendico mulier quae ambibat amictu
Supplicat auxilium, et misero petit ore trientem
165Illachrimans, prae seque, ferens longe anxia corda.
Hanc pius admirans. "Quae te fortuna fatigat?
- Petrus ait -. Quae te luctu sors afficit atro?"
Moeror inardescens crebris singultibus illam
Concutit, et verbis imo in pulmone retentis
170Impedit eloquium, voces demum exit istas.
"Sum Romana nurus, Niobe infoelicior illa
Quae pluit in latices, nomen pudet edere, nomen
Inter Romuleas olim memorabile matres.
Quod fuerim foelix praesens aerumna rubori est.
175Sed tamen ut noris quam sim miserabilis, edam:
Mattidiana vocor, natis orbata duobus
Aequore in hoc mersis, et in his crudelibus undis:
Sola vagor frustra implorans hominesque deosque
Insigni privata viro, privata paternis
180Sedibus, et nato, quem prima aetate loquentem
Nondum recta domi male fortunata reliqui.
Commiserans matrem senior tam dura ferentem
Fata, modum lachrymis finem singultibus - inquit -
Pone precor mulier, Christus tibi pignora fecit
185Salva brevi sobolem totam visura domumque."
Haec tam certa dabat nurui promissa Latinae,
Discipulis senior quoniam referentibus istos
Audierat casus, et respondere videbat
Oribus ora, parens ab imagine prodita, ab ipsis
190Gestibus, apprensam dextra deducit ad undas.
Et vocat e puppi iuvenes, quid plura necesse est?
Res natura sagax, mora nulla, ut pignora vidit,
Protinus agnovit, pietas praecordia flammis
Corripiens it in amplexus, it in oscula praeceps,
195Pignora sic mater, sic invenere parentem
Pignora, sic pietas illos divina coegit.
Littus idem circumlabens Themesea tenebat
Arva ratis, viridem cum rursus ab aequore in agrum
Desiliens Simon squalentem corpore toto
200Forte virum ac multis flentem sua fata querelis
Repperit, et gravibus tentans absolvere curis
Supplicat aequo animo ferat infortunia, divos
Commiseraturos, regem omnipotentis Olympi
Affore promittit, maiore adversa ferenti
205Spe, meliori animo superos in vota vocanti.
Ille autem contra verbis incessit amaris
Numina, et in vanum orari superosque Deumque
Acrius affirmat, solo contingere fato
Singula, et esse polos omni sine numine iurat.
210Sic sibi praereptam uxorem, sic pignora clamat
Mersa freto, sic se iactatum turbine et undis
Huc annasse inopem vitae, et rerum omnium egenum.
"Civis eram Romanus - ait - ditissimus auri,
Prole, clientelis, felix et coniuge quondam.
215Martidiana mihi coniunx pulcherrima forma
Quae fuerat, servum fato impellente sequuta est
Dum simulat natis comitem sese ire duobus,
Quos ego ad Acteae gentis Gymnasmata misi,
Surripuere mihi misero simul omnia fata
220Impia, et humanos nil commiserantia casus.
Nuper anim nautas dum percunctarer Achivos
De rate quae tulerat natos a littore nostro
Respondere simul nautas ipsumque magistrum
Naufragio ingenti mersos in fluctibus istis
225Et fragmenta ratis tellure iacentia propter
Littora monstrarunt, agnovi Castores ambos
In tabulis pictos, fuerant quae insigna puppi,
Ac tutela, potens nil contra immobile fatum.
Horum ego dum cursus magni perscrutor Olympi
230Inveni in stellis causas ortum malorum."
Sic pater astrorum cura delusus inani.
Tum senior Petrus natorum nomina postquam
Audiit. "O civis, pone hunc Romane dolorem.
Huc ades, uxorem divum Pater et tua - dixit -
235Pignora restituit, magni Deus istius author
Muneris est, venerare Deum qui sydera torquet,
Qui coelum et si quid fatum est, fatum omne gubernat."
Talibus excitus dictis ad littora tendit,
Pallia naufragio situosus et ora recenti
240Agnoscitque suos, et prae dulcedine largo
Fusus humi Petro irrorat at vestigia planctu.
Inventis igitur natis et coniuge laetus
In nova commento ruit infortunia miro,
Nam Magus ut novit fata haec tam immania, Petro
245Auspice, in eventus sic evasisse secundos,
Invidit iam faustam homini mens inpia sortem.
Et cupiens aliquo tristi subvertere casu
Gaudia tanta, mei sua transformavit in ora
Ora patris, Magici tantum valuere susurri.
250Petrus advertens, fraudem convertere in ipsum
Criminis authorem studuit. Iubet ocyus illum
Artibus affectum vetitis praecurrere in urbem
Antiochi, et causam Christi defendere vultu,
Simonem referente Magum, qui plurima paucos
255Ante dies rabido in Christum latraverat ore.
Ille abit, et populos Simonem audire putantes
Sic affatur. "Eram Petro contrarius olim
Antiochi cives, magni modo cognita Christi
Relligio, fugat omne odium, totamque revellit
260Corde simultatem, sensum duo pectora in unum
Concilians, pudet erroris, pudet esse loquutum
Numina quae Christi post explorata retractem,
Sed tamen est satius vinci quam errare, pudorem
Ferre brevem semel, aeterno quam errore teneri.
265Non mutanda meam haec sententia mentem
Qui me alias unquam scierit diversa docentem,
Pellat in exilium, flamma interdicat et unda.
Observate igitur Petrum divina ferentem
Dogmata, et applausu redeunti occurrite magno."
270Sic ait, hunc igitur plebes urbana salubrem
Sic est passa dolum, Petroque immobilis haesit
Pastor ut edocuit casus et fata suorum,
Sic merito illusum risit Dionysius hostem.
Sol fugit a nobis aliumque habitantibus orbem
275Nascitur Antipodum populis, cum nocte resurgit
Somnus, et omnimodis umbrata insomnia formis.
In somnis igitur Clementia assistere visa
Gallica, et auxilium tensis orare lacertis
Foemina, cui summo turres in vertice, magnae
280Matris exemplum, Graiaque exposcere lingua
Tris Deus occiduis homines quos destinat oris.
Continuo evigilans sua somnia sensu
Perpendit, visumque animo complectitur alto.
Simonisque memor Petri quo interprete sanctas
285Doctus erat leges, et quae per somnia Divi
Nostra in corda ferunt, monitum se advertit ab alto
Mittendos homines Graios ad Gallica regna.
Accitis ergo hospitibus quid numina poscant
Edocet, adiiciens non sunt haec somnia, caeso
290Ariete et instratis quae immiserit Amphiaraus
Pellibus, ista Deus nobis oracula fecit.
"Ergo viri parete Deo, quo destinat ite.
Ipse modum viresque dabit, comitabitur ipse
Vos Deus, hoc fieri vobis insigne ministris
295Vult opus, ut nostris accedat Gallia regnis."
Prosequiturque loquens, laudemque exaggerat huius
Gentis, et in magnos eius se intendit honores.
Gallia terreni pars est non infima mundi,
Sed longe lateque patens. Hispanica tangit
300Oppida ab occasu, sese coniungit ab ortu
Italiae, nostro hinc pelago qua respicit austrum
Clauditur Oceano geminas qua respicit ursas.
Unde venit Boreas Hibernaque frigora surgunt.
Et vada Theutonici tangit vastissima Rheni.
305Terra hominum, frugumque ferax, armenta gregesque
Uberibus pascens glebis, non languida coelo
Tabifico, non mortiferis infesta venenis
Ut Libye, non perpetuis adoperta pruinis
Sicut Hyperborei montes, non torrida ab aestu,
310Qui faciat steriles ut decolor India campos.
Non etiam noctis pallens Semestribus umbris,
Quale sub arcturo positum mare, et ultima Thule.
Sed nec ut Aegyptus quia fusa palustribus undis,
Sed coelo et tenerae foecunda uligine terrae.
315Insita Gallorum ingeniis, quanquam modo circa
Numina cum reliquis lusi mortalibus errent,
Relligio, postquam fuerint ad sancta redacti
Legis scita novae, nulli constantia maior,
Nulli maior erit pietas in numina genti.
320Defendent mucrone fidem, belloque domabunt
Quoscunque audierint Christum se attollere contra,
Et certum munimen erunt, quod non sinat iram
Barbaricae gentis nostros incurrere fines.
Semnothei Dryidae maiestatis habebant
325Culmen apud Celtas, ut circumfulserit illos
Lux divina malos abigens in tartara manes,
Foedera nobiscum ferient. Iam Claudius omnes
Sustulit, illorum ritus, et atrocia sacra.
Gallia fert acres animos, et idonea bello
330Corpora, non illis ausit componere sese
Thracia quae Martem genuit, non Parthia versis
Quae bellatur equis fugiens, licet inclyta Crasso
Facta sit extincto, signisque superba latinis.
Quas gentes olim non contrivere? Per omnem
335Invecti Europam, quasi grando Aquilone vel austro
Importata gravi passim sonuere tumultu.
Scit Romanus adhuc, et quam Tarpeia videtis
Arx attollentem caput illo in monte superbum.
Pannones Aemathii norunt, scit Delphica rupes,
340Quae nisi terrificis subito convulsa ruinis
Oppressisset eos, non defendisset Apollo
Conferta argento templi sacraria, et auro.
Intravere Asiae fines, prope littora ponti
In gentem crevere novam, quae tenditur usque
345Ad iuga Pamphylum, Garamantica sydera contra,
Inter Cappadoces posita et Bithynica regna.
"Ite ergo ad gentem hanc claram, felicibus ite
Auspiciis, Christo genus hoc ac quirite tantum."
Talia Romanus dabat hortamenta sacerdos,
350Ergo iter aggrediens montes Dionysius Umbros
Transit, et Adriaci conscendit ad aequora ponti,
Flaminiamque tenet, dextra Padus, Apenninus
Nubifer ad laevam, iuga, tandem Alpina subintrat
Thessalico maiora Othry, maiora et Olympo,
355Qua Poeni venere duces, qua Vandalus ivit,
Et Gothus, Hispanas gens regnatura per urbes.
Constitit ad Rhodani ripas, noctisque per umbram
Dum iacet expectans labentem in lumina somnum
Cernere visus equos, faciesque incedere longo
360Ordine, et in latis figi tentoria campis.
Mox castris aliquot turmas migrare relictis
Longius, et campo simul insedisse virenti.
Scire volens quorsum tandem haec simulacra feratur
Stat tacito geminas acies immobilis ore.
365Visae aliae numero plures succedere turmae,
Quae subita turmas caede absumpsere priores.
Mox audire virum visus praesagia fantem
Talia. Mauricius tota cum plebe suorum
Hic cadet, a centum portis, a flumine Nilo
370Missus in hos fines, erit his ea gloria campis,
Nomen ab hoc casu locus immortale tenebit.
Talia dicta notans coeleste sonantia quiddam
"Quisquis es o" dixit Dionysius, "hos mihi rerum
Qui canis eventus, et temporis acta futuri,
375Mortalis certe neque vox, neque talia fandi
Officium, Tu coelituum se semine divum
Ut reor, aut aliquis nostro translatus ab orbe
Divorum in sortem, magnique habitator Olympi.
Fare precor, neu mox oculis te subtrahe nostris:
380Ille autem, Dionysi - inquit - depone timorem.
Ipse ego qui quondam tecum versatus Athenis
Te docui Christum fideique exordia Paulus,
Tecum ero, per Gallos ego te comitabor euntem.
Est regio ad laevam fecit cui nomina Narbo
385Urbem ubi Phocenses quodam posuere Coloni
Massiliam, gens illa magis mansueta, minusque
Barbara, Graecorum Romanorumque sequuta
Sermonem et mores, quia talibus obvia nautis,
Massiliam plaerique ideo dixere Trilinguem.
390Huc ne tende viam, Rhodani vada magna relinque,
Impete quae grandi fines labuntur in illos.
Illas Martha domos satis et Germana, Comesque
Lazarus atque genis olim Chelidonius orbis
Lustravere, Deus tibi Celtica regna relinquit,
395Instituenda illic fidei plantaria, gentes
Unde petant calamos, ubi talea plurima surgat.
Talea Gallorum terras mittenda per omnes,
Fons illic vitalis erit, qui flumina fundat
Multa procul positas mollire potentia glebas.
400Flecte iter in dextram, qua saxa per Hernica Belgae
Fusi habitant, ducens illis e finibus ortum
Sequana te ducet, Belgas hic regnis amnis
Separat a Celtis, veniens duce flumine tandem
Parrhisios gentem vestris quae traxit ab oris
405Et genus et nomen, sed primae barbara turpem
Lingua notam Alcides per Iberica littora ad hortos
Transiit Hesperidum, dedit his persistere campis
Parrhasios quosdam, qui florida rura videntes
Sequanicas iuxta posuerunt moenia ripas,
410Gens fera ab immani demissa Lycaone, Vesta
Et Titane sato, non qui sub montibus Idae
Laomedontiadae, Priami de sanguine cretus.
At sensim frangente Deo mentemque animumque
Exuet hos mores, feritas mansuescet aratro
415Ista tuo, ferus hic habitus vertetur in ausus
Magnanimos, quibus infidos utentur in hostes.
Cum me Dardaniis olim Deus egit ab oris
Ad Macedum campos et ad Hellada, iam tibi regna
Celtica tradebat, tu quaerebare salutem
420Gentis ad istius, quae Greca ab origine fluxit.
Postquam Roma diu Gallos possederit, arma
In nova iurabunt Franci Germanica proles.
Si genus inspicias longum, Troiana propago,
Regnaque transmisso venient in Gallica Rheno.
425Hos inter regale decus Faramundus habebit
Primus, et hinc veniet series longissima regum.
Quintus ab hoc Clodoveius erit, qui falsa relinquens
Numina, nostrates primus libabit ad aras.
Hic erit ille, Deus coelo cui mittet ab alto
430Foederis aeterni signum memorabile quondam,
Caerulei breve vas olei, quo tempora regum
Gallia perfundat, pater hoc dignabitur illos
Munere prae reliquis venturi regibus aevi.
Quartus ab hoc magna tibi relligione superbum
435Ponet opus, nomen Regi Dagobertus, et amplis
Sumptibus educet coelo sublimia templa.
O quantos olim qualesque habitura triumphos
Ista sub imperio Christi Germanica proles.
Semper clara quidem, sed tum clarissima, quando
440Regia Pipinus sumens insigna priscos
Excludet regnis Ephoros, et liber habenas
Pacis et armorum plena ditione tenebit.
Carolus hinc, cui maiestas non regia solum
Sed titulis Augusta novis, cui nomine magno
445Maior erit virtus, cui summa potentia, et ingens
Relligio, qui res hominum clementer et aequa
Lance gubernabit, qui ferrea saecula in aurum
Vertat, et immenso patrem se praebeat orbi.
Asseret Italiam, veniet Maurusia contra
450Arma per Hesperiae latos flagrantia campos.
Huius ad imperium ne nox subduceret hostem
Barbaricum caedi, lampas quae illuminat orbem
Tres immota dies cursus oblita manebit,
Prodigium grave, et aeternos memorabile annos?
455Vasconas immanes, immansuetos Aquitanos
Conteret, ad Christum rediget Saxonia regna.
Eruet Hunnorum imperium, dominabitur Istris,
Atque Liburnorum populis, transibit ad ortum
Solis, et Assyriam validis fraenabit habenis.
460Hic rem Romanam supra tria saecla iacentem
Tollet in occasu, sortem ulciscetur acerbam
Pontificis magni, quem seditiosa repente
Corripiet strepitu inter sacra suborto:
Maximus hic igitur terrae pater et pater undae,
465Ante gravescentes aetas quam vergat in annos,
Ante virum, primis fruticat dum frondibus aevum,
Per senis Albini gradiens vestigia, montes
Aonas intrabit, nec non Parnasida Cyrrham.
Et fontes Libethra tuos, ac Phocida totam,
470Romanumque loqui Cicerone disertius ipso
Discet, et anteibit reges facundia et armis.
Vertet ad annales animum veteresque novosque
Dulcibus emungens studiis, ceu lactea quaedam
Ubera nectareo conferta volumina succo.
475Hauriet hinc rerum causas, hinc hauriet omnem
Vim naturae hominum, et regnandi intelliget artem.
Hac dape nutritam mentem supponet agendis
Imperii rebus, non conficienda labore,
Non hebetanda metu, non vi superanda, nec astu
480Supplatanda, ferens forti sub pectore corda.
Neu desit Gallis ullum decus, illa per orbem
Clara, per Aethiopes nigros, audita per Indos,
Illa tuae quibus in coelum tolluntur Athenae,
Tot sophiae foecunda bonis, tot lucida claris
485Scriptorum ingeniis, quae tanquam sydera lumen
Aeterno splendore ferunt, gymnasmata primus
Transferet ad Gallos, sicut Tirynthius hortis
Vester ad Hesperiis tulit auricoloria mala.
Sicut et a Colchis olim Pagasaeus Iason
490Vexit ad Argolicos pecudis velamina fulvae.
Et tua de Graiis migrans Academia campis
Ibit ad occasu, vacuasque relinquet Athenas.
Graecia post illos semper tenebrosior annos
Fiet et in praedam Scythicis data gentibus ibit
495In nemora, in senes, obscura in lustra ferarum.
Gallorum syncera diu fortuna senectam
Sentiet, et longo tandem incurvabitur aevo.
Tempus erit coelo quo sic volvente supremos
Adventasse dies, orique incumbere mortem
500Credat, ita exili spirabit anhelitus aura,
Languida tam tenui salient praecordia pulsu.
Sed te vita cadens intercedente resurget
Continuo, mirisque modis plebeia virago
Arma canens Gallumque animans ita conteret hostes
505Ut mox regna caput iam semisepulta levare
Incipiant, et humi prostrata attollere corpus.
Ergo brevi decus amissum viresque resumet.
Non tamen extendet finem ditionibus, ut olim
Ante per externas gentes, sed limite linguae
510Circumscripta suae regni confinia claudet.
Carolus Ausoniam, verum infelicibus armis
Irritabit adhuc iuvenis, nam milite multo
Franciscus Gonzaga Italas tutabitur urbes
Magnanimus iuvenis, plusquam iuvenilibus annis.
515Sydera cum tulerint a magni Caesaris aevo
Tempus ad id Mavorte potens, quem Troicus Hector
Horreat armatum, cui concurrat Achilles.
Alter ab hoc regni princeps implevit avorum
Maiestatem animis, per mille pericula Martis
520Versatus, regni accipiet florentis habenas.
Lilia trans alpes mittet, confinia late
Porriget, aequabit factis ingentia corda.
Adiicet regno Aemyliam qua Parma per urbem
Etruscas importat aquas, Trebiamque tenebit.
525Romulidum Trebiam consper sum cladibus amnem,
Addua, Comensis gremium cui Larius implet,
Et Lambrus, scopulisque ruens Ticinus ab altis
Eridanusque pater fluviorum, in plurima tandem
Flumina divisus, Tanari vada proxima Iacto
530Sub iuga devenient magni clementia Regis
Cui nomen Lodovicus erit, dominabitur usque
Littus ad Etruscum, mare complexurus et urbes,
Quas Ligur, et pingui quas possidet Insuber agro.
Hic genus armipotens ac belli laudibus altum
535Sfortiadas regno expellet, per Celtica regna
Aere catenatos ducet, victricia portans
Signa triumphabit. Lygures, Trebiamque, Padumque
Insubrumque ducem vinclis et carcere caludet.
Mox miseransque urbes bellorum incendia passas
540Induet humanos animos, mentemque benignam
In populos omnes, et pacatissima reddet
Regna per atroces olim vexata Tyranos.
'Vade igitur, vade intrepidus. Christum insere genti
Sequanicae, paucis iace fundamenta diebus
545Viva, domus magnae, quae in regna amplissima crescat.'
Regna aeterna aliis Christi munimina regnis,
Regna per extremas orbis sua nomina gentes
Transmissura, metu terras fretumque
Christigenis etiam factura vocabula, Francos
550Christigenas omnes tellus Asiatica dicet.
Sic Iudaea tribus quia gens animosior, armis
Illustrata, aliis tribubus cognomina fecit.
Post maris illuviem primam, cum terra colonis
Orba foret, Noe, saeclis genus unde futuris,
555Misit ab Armeniis in Gallica regna Samotem
Cordatum, fortemque virum, qui crevit in amplam
Progeniem vetus instaurans pecudumque hominumque
Semen, et has omnes implens animantibus oras.
Sic (tibi sors adeo felix, fatumque secundum)
560Post longam morum Eclipsim, post obruta magno
Tantareae perfidiae montana profundo,
Te Deus huc misit, quo desolata ministro
Accipiat formam divini Gallia cultus.
Primus in hac structura operis, quod grande futurumque est,
565Tu lapis et faber es, tu semper in ordine rerum
Tantarum venturo aevo memorabere princeps."
Talia nocturnis Paulus memorabat in umbris.
Mentis in excessu positum speciesque videntem
Fatidicas, verso per frigida sydera plaustro
570Iam vicina dies spirantibus excitat auris.
Carpit iter socios hortans, et visa umbram
Multa docens, facilemque viam facundia reddit.
Iam quaesita diu fugientibus obviat undis
Sequana, et alluduit curvis vada lubrica ripis.
575Labitur Oceanum versus, visura Britanni
Aequoris ingentes fluctus, et flumina in altum
Miratura viis Neptunum intrantia multis
Non augere fretum, nec aquarum tollere campos.
Parrhisios intrant, bifidas ubi dividit undas
580Insula iocundo pontem sortita magistro
Magni regis opus magnum, nova machina grandes
Arte ac mole animos referens, sperare videtur
Romanorum operum decus immortale, labori est
Aemula, quo Augustus rapidum coniunxit Araxem,
585Traianusque gravem sexdenis amnibus Istrum.
Inspiciunt hominum mores, templa omnia lustrant,
Sacra notant orisque sonos, et verba latino
Proxima sermoni, blaesamque sonantia linguam.
At quia Gallorum sermo de moribus ortus,
590Hic gentis natura brevi signanda relatu est.
Ignea mens Gallis, et lactea corpora, nomen
A candore datum populis, muliebria pingit
Ora color Tyrius. "Paphium meditata decorem
Ex geminis fecit natura coloribus unum.
595Laeti, alacres, lusu, choreis et carmine gaudent.
In Venerem proni, Proni in convivia, Proni
Ante dapes ad sacra Deum, servire, iugumque
Ferre negant, fugiunt figmenta, et hypocrisin, ore
Liberi, ut ingenuis mos est, tetricosque perosi.
600Venatu, aucupio, campos, montana, lacusque
Sollicitant, bellandi usu laetantur, equorum
Terga fatigantes, loricae, hastilia, et arcus
Deliciae genti, sub dio ad sydera somnum
Carpere, fuscari sole et ferrugine pulchrum est.
605Pulvere conspergi, gravibus sudare sub armis,
Pro patria, pro cognatis, pro regibus ire
In pugnam et gladios, et morti occumbere dulce est.
Aegoceros genti dominans, si credimus astris,
Si damus hoc coelo arbitrium, cito mobile pectus
610Cordaque largitus rerum sitibunda novarum.
Ergo subingrediens aequor Dionysius altum
Cum sociis coepit Ditem contundere, et omnem
Saturni, Coelique domum, quos credere adacta est
Illa recens aetas mundi rudis illa Gigantum
615Progenies, sola arma sciens, ignara Deorum,
Esse Deos larvis sic illudentibus orbem.
Spirituumque docet duplex genus, aetheris unum
Transmundani, aliud positum sub sydera Lunae.
Illud ait nunquam magni violasse Tonantis
620Imperia et leges, hoc prima ab origine rerum
Elatum fastu magno se aequasse Tonanti,
Atque ideo pulsum a superis, et ad infima regna
Perpetuis actum exiliis, hominumque pientum
Progeniem coelo ascriptam, vacuis dicatam
625Sedibus, ac divum in sortem transisse malorum.
Hinc odia, hinc iras, hin exarsisse dolorem
Larvarum in genus humanum, quod corpore functas
Nonnullorum animas ire in sua tecta viderent,
Ac coeli splendore frui, quae gloria summa est.
630Tum fraudes struxisse duas, hominemque Deumque
Supplantasse, Deum, credi dum numina passim
Se faciunt, dum divino insidiantur honori,
Et poni sibi templa volunt, sibi sacra litari,
Thura ardere, Deo excluso qui fecerit orbem.
635Ast hominem, varia dum lusum ambagine ducunt
In tenebras, nec scire Deum, nec pendere cultum
Quem poscit natura sinunt. Sic omnia longe
Depravata dolis atque improbitate Deorum.
Tandem coelituum patrem de vertice mundi
640Progeniem misisse suam sub imagine nostra,
Et visam Assyriis, super hoc errore loquentem
Plurima, degeneres divos, altaria et ignes
Detestantem, omnes populos ad vera vocantem
Orgia, et ad verum Domini omnipotentis honorem.
645Et cum mortales sceleris contagia primi
Solvere non possent, se dura in fata dedisse
Ac lavisse suo sordes in funere nostras.
Iamque dies venisse novos, nova secula sancti
Quae Vates quondam quae praedixere Sibyllae.
650Ac modo terrarum cunctis habitantibus orbem
Vulgari coepisse Deum. Per Bactra, per Indos
Ista per Aethiopes, Scythicas allata per oras
Nuncia, legatos se regna ad Gallica tanti
Esse boni, se corporibus, se ferre salutem
655Certam animis, perfundi omnes opus esse lavacro
Mystico, et intingi crines fluvialibus undis."
Sic ait, atque operi dedit haec exordia sancto,
Continuo quasi nix cum flare Favonius orta
Incipit, Andromeda summis de montibus, omnes
660Tota ex urbe fluunt, stant circum flumina turbae
Et positis raptim tunicis gradiuntur ad undam.
Taliaque in populo magnos primordia motus
Excivere, Deos iam detestantur et aras.
Templa, sacerdotes, sine maiestate relicti
665Vix tutantur, eunt turbae irreverenter, et ipsa
Aurea ridiculis ludunt Idolia sannis.
Quos medicae nequeunt artes extinguere morbos
Emollit curatque fides. It fama per urbes
Finitimas, rhedis veniunt stridentibus aegri
670Pressaque congestis tardos languentibus orbes
Esseda convolvunt. Dorsis gestantur equorum,
Pars humeris hominum, sua pars vestigia lentis
Imbecilla trahunt plantis, descendit in omnes
Expectata salus, vimque experiuntur Olympi.
675Sollicitat gentes, et quo nequit ire magistros.
In sanctum delegat opus, sic Bellovacenses,
Sic Arelatenses, sic longinquos Aquitanos
Instruit, et magni radians Hyperionis instar
Cuncta calorificat, populos illuminat omnes.
680Saepe sacerdotum qui saucia corda ferebant
Ira, odio, livore, quibus Lemures adhibebant
Ardentes stimulos, corruptum munere vulgus
Corruptum dum mediam torquerent sydera noctem
De grege plebeio strictis saepe ensibus orta
685Seditio, strepitu resonabat ad ostia magno.
Sed mox ut Senior veniens ostenderat ora,
Maiestate viri dissolvebantur, et armis
Depositis veniam orabant, vel Dorcadis instar
Cum videt iratum loca per deserta Leonem,
690Terga dabant subita in latebras formidine pulsi.
Tanta erat sacro gravitas et gratia vultu.
Quottidie magis ardet opus. Dionysius acri
Assidue sermone magis mysteria vulgat,
Irritatque omnes contra mala numina Celtas.
695Dii stimulis pressi tam ardentibus, ocyter omnes
Conveniunt, motoque parant occurrere bello.
Vestaque collegas sic est affata sedentes.

Creative Commons License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 United States License.

An XML version of this text is available for download, with the additional restriction that you offer Perseus any modifications you make. Perseus provides credit for all accepted changes, storing new additions in a versioning system.

load Vocabulary Tool
hide Display Preferences
Greek Display:
Arabic Display:
View by Default:
Browse Bar: