Strozzi, Tito Vespasiano Ferrara 1425 - 1505, Borsias, Borsias Bors. Borsias (W. Ludwig, 1977)

"Auroram interea thalamis humentibus Horae
Tithoni prodire monent. Illa aequoris alto
Gurgite prosiliens rorantia lumina tersit
Cristatosque rosis crines redimivit Eois.
5Tum residens curru niveo resonante flagello
Sollicitavit equos; illi, qua semita notum
Monstrat iter, volitant et lucem naribus efflant.
At dux arcanis magnae in penetralibus aulae
Iam dudum expulerat somnos stratisque relictis
10Exierat paucisque ad nos comitantibus ibat.
Parte alia langorem animi seramque perosus
Segniciem primis comitum stipatus et ipse
Matutinus adest seque illi Borsius offert.
Tum cari mandata refert genitoris et omne
15Consilium causamque viae simul ordine pandit.
Praecipue tamen affirmat se ad limina missum
Principis, ut meritos illum visurus honores
Ac partem officii patrio sub nomine praestet.
Haud invitus ad haec aures animumque Philippus
20Advertit felixque cupit contingere nobis
Connubium ac rerum nostrarum in parte vocatum
Se quoque laetatur gratesque agit ore benigno
Nec levibus dictis, quicquid valet, optimus offert.
Dumque ea sermone alterno memorantur utrinque,
25Heroum manus omnis adest et regia magno
Murmure tecta sonant. Tum factis ordine sacris
Corpora curantur studiisque frementibus omnes
Venatum namque in sylvas exire parabant
Crastinus expectant ubi sol remeaverit orbi.
30Inde ubi clara dies umbram dimovit Olympo,
Terribili clamore ruit glomerata iuventus.
Pars pedes ingreditur simul et venabula gestat,
Pars vehitur sublimis equis armatque corusco
Ense latus manibusque Hispana hastilia vibrat.
35Cornua dependent humeris, lateque sequuntur
Agmina fida canum diversis usibus apta.
Hae turbare feras et odoro nare latentes
Secretis norunt excire cubilibus, illae
Threicio genus eximium de sanguine ducunt
40Praecipitique Notos superant et fulmina cursu.
Ast aliae ingentes capite et cervicibus amplis,
Albanove solo Geticisve in rupibus ortae,
Dentibus audaces rapidis bellantur et astu
Comminus, indutae longis thoracibus armos.
45Sed neque deformes ursi nec Martius illas
Terruerit lupus aut vastae vetus incola sylvae,
Dente ferox multumque novo sus effera partu.
Tectorum ad primos aditus nos maximus heros
Digressos thalamo laribus comitatur ab altis.
50At senium excusat, si non accesserat una
In nemus ipse comes, iuvenem se talibus olim
Adsuetum studiis memorans, si qua ocia rerum
Alta daret moles neque ad aspera cogeret arma
Imperium bello repetentem antiquaque iura.
55'Nam super his nos posse loqui sylvasque virentes
Atque procul summa venantum proelia ab arce,
Prospectare sat est'; inquit, 'Biragus et una
Vobiscum hic aderit Scaramuza Ligurque Petinus
Et Posterla meus nec non Antonius et qui
60Rarus ad haec sine me Oldradus certamina pergit,
Nec validi iuvenes aberunt venatibus apti'.
Haec princeps, et, quem genuit Maurusia tellus,
Candidior cygnis et cursibus alitis alas
Exuperans longe atque hinnitu colla superbo
65Arduus attollens sonipes adducitur, atque hunc
Borsius instratum phaleris auroque nitentem
Frenaque mandentem spumanti argentea morsu
Insilit, auratum leviter pede nisus in orbem.
Iamque instructa cohors lato procedere campo
70Coeperat, et stimulis per prata virentia pubes
Alipedes agitabat equos passimque ruebat
Contendens cursu et placido certamine ludens.
Quadrupedum fremitu tellus strepituque virorum
Insonat et crebris responsant vocibus aurae.
75Nec minus Adriaca proceres de gente profecti
Gallorum duces et nos visura iuventus
Circum equitant, Borsi faciem mirantur et oris
Insignem exculti eloquium maturaque verba
Expendunt aptosque probant per singula gestus.
80Illa quoque eximiam meruit praestantia laudem,
Dum velocis equi multa spectabilis arte
Fortia terga premit latisque excercet in arvis.
Ille gradus agili glomerat levitate superbos
Cruraque composito sinuata volumine iactat
85Arduus et campo insultat, necdum tamen omni
Conatu offundit vires cursumque retentat
Curvata cervice premens ad pectora barbam.
Hinc properare magis volucresque lacessere ventos
Incipit. Instat eques calcaribus ilia pulsans.
90Libertate data volitat iuba fusa per armos
Vixque solo festiva levis vestigia ponit.
Suspensisque fugam rursus moderatus habenis
Respondente manu pedibus non inscius heros
Elatum saltu exiguum convertit in orbem.
95Igneus ex oculis micat ardor et humida canis
Ora fluunt spumis tumidaeque frementibus irae
Naribus ignescunt et anhelos concutit artus.
Et quamquam ipse negat seque huc animosus et illuc
Saepius obvertit, passus tamen ire quietos
100Borsius inducit sociumque refertur in agmen.
Haud procul ingenti, late circumdata vallo
Planicies immensa fuit, qua mille ferarum
Erravere greges. Hic omni consita cura
Diversis nemora alta locis media arva tenebant
105Confugium armento sylvestri et commoda sedes.
Prata soli partem, partem sibi poscit aratro
Cultus ager; praebent salientes pocula rivi.
Haec ducis iniussu loca nulli accedere fas est.
Hinc atque hinc pecus inclusum mollesque recessus
110Pevigil armato custodia milite servat.
Quo simulac ventum est, iuvenum sese omnis apertis
Immittit portis acies ac septa pererrat.
Nec mora, quisque suas diviso munere partes
Occupat. Angustas insesso limite fauces
115Hi nemorum observant taciti et venabula dextris
Rite parata tenent laevumque tuentur, at illi
Adversum tenuere latus dumisque teguntur.
Stant iuxta vinctique canes capita ardua tollunt
Auribus arrectis et circum lumina volvunt
120Atque avidi pugnae exultant, et vivida pulsat
Corda tremor coeuntque animoso in pectore vires.
Compositis rebus signum undique pulsa dederunt
Cornua; quo strepitu sylvae insonuere propinquae
Atque omnis late regio et cava flumina raucos
125Accepere sonos altusque remugiit aether.
Attoniti fugiunt et apertos longa per agros
Cornibus elatis condensant agmina cervi.
Parte alia capreae frondosa cubilia linquunt
Dantque leves saltus arvis et anhela sequentum
130Ora canum iam nunc haesura in clunibus horrent,
Quaque licet, vitant. Nec non per culta iacentes
Inventi exiliunt lepores rapidisque feruntur
Cursibus. Ex omni numero sibi deligit unum
Stroccius et vinclo exutas Turcamque Lycemque
135Immittit procul atque abeuntem haud segniter urget.
Illas ire pares videas discrimine nullo
Frontibus aequatis. Nunc haec, nunc illa vicissim
Prima fugit sociamque levi post terga volatu
commodiore via et spatio interiore relinquit.
140Altera victricem properato concita cursu
Protinus assequitur, vinci indignata, novoque
Amissum reparat nisu decus et simul instat.
Vis animos alit, atque ingens accendit utramque
Sublato clamore favor, dominique sequentis
145Non ignota canum vox auribus incitat ambas.
Sic pariter se offert aequa victoria lance,
Quaeque magis praestet cursu, haud discernere possis.
Ille autem dirae trepidus formidine mortis
Accelerat gyrisque citos fallacibus hostes
150Nonnumquam eludit, nonnumquam limite recto
Coeptum iter intendit fruticosaque tecta requirit
Strenuus. At quamvis pedibus confidat et astu,
Nulla tamen, qua se valeat subducere leto,
Est via, sed captus vitam cum sanguine fundit.
155Ecce, ruit magno per devia lustra fragore
Latratuque canum et vasto clamore sequentum
Actus aper medium frendens prorumpit in aequor.
Terribili informis rictu caput excutit ingens
Fulmineosque acuit dentes ac spumeus iras
160Concipit et setis horrent albentibus armi.
Borsius ingenti percussam vulnere cervam
Deserit et pulchrae stimulante cupidine laudis
Haud illum dubitat contra pedes ire furentem
Obvius auritoque manum ferro impiger armat.
165Sustulit ora ferox ac dentibus infremuit sus
Acribus insurgens animis; tum flammea torquens
Lumina deicit corpus ac sese obtulit ultro
Impavidus turbamque canum post terga reliquit.
Obiicit extemplo porrecta cuspide ferrum
170Borsius ac laevo subnixus poplite perstat
Successumque oculis certos meditatur ad ictus.
Nec mora, qua tereti confinia pectora collo,
Acer et innitens manibus venabula figit.
Volvitur huc furibundus et huc rivosque cruoris
175Fundit aper, telumque gravi de vulnere frustra
Excutit. Insequitur caedentem et viribus instat.
Interea senior cuncta immiscente tumultu
Magnanimum Ugucio campis quaerebat alumnum.
Quem simulac tanto procul in discrimine vidit,
180Urget equum, iuvenes simul increpat et simul acres
Imperat emitti Corsos et vincula solvi.
At, Rhodiae sacro qui nunc insignis honore
Militiae cum dis aras partitur opimas,
Auxilium clamans instigat Avancius Ursam.
185Et renes canis accelerat Germanicus Elphis,
Inde alii comites. Ruit instar fulminis Ursa
Corripuitque suem dextraque pependit ab aure
Dentibus infixis. Tum morsu innixa tenaci
Ora premens saltu in laevam transfertur et hostem
190Setigerum huc illuc trahit et procumbere victrix
Cogit humi. Repetit letali Borsius ictu
Prostratum et lato praecordia vulnere rumpit.
Te quoque sublimem, Carpensis, gloria caesi
Tollit apri; et quamquam in senium vergentibus annis
195Ausus idem Ugucio est. Sed nec Feltrinus eadem
Laude caret, nec te indecorem turpive timore
Ignavum Galli proceres, Rangone, putarunt,
Immanem cum te multa vi sternere porcam
Lactantem bis sex viderunt ubere foetus.
200Caetera vel capreas vel cervos turba fugaces
Aut lepores capit aut dammas, prolemque ferinam,
Ut sors cuique sua est, dat leto; ingensque refertur
Non sine caede canum duro ex certamine praeda.
Longum iter emensus primo distabat ab ortu
205Phoebus ad occasum properans, et curva receptu
Cornua concinuere, gradusque ad tecta refertur.
Incedunt laeti iuvenes, casusque renarrat
Venator de more suos et laudibus effert.
Borsius hos inter praesenti pectore et arte
210Iudiciis hominum excellens primusque fuisse
Dicitur ac pugnae insignem meruisse coronam
Et superasse suos animis ingentibus annos.
Sol quater exoriens lucem produxerat almam;
Linquere Cusagum et socios discedere fidus
215Admonet Ugucio iussasque requirere terras;
Borsius anguigerum monitu senioris amici
Regem laetus adit placidoque haec incipit ore:
'Dux, magnae decus Italiae, si nostra sequemur
Vota, diu tecum immemores rerumque viaeque,
220Dum licet, hic erimus. Quid enim vel amoenius istis
Esse locis, animive tui quae gratia possit
Affectus aequare pios mentemque benignam?
Sed nos ire iubent cari praecepta parentis,
Ne qua obstet tantis coeptis mora et omnia turbet
225Consilia et frustra coeuntes undique reges
Expectent rebusque absit nova nupta paratis.
Di tibi fortunam dextro per saecula nutu
Dent meritis animoque parem et tua vota secundent,
Nec nostrae interea capiant te oblivia gentis'.
230Talia dum memorat, gestusque ac verba Philippus
Miratur dextramque tenet laevaque fluentis
Permulcet crines. Tum demum pectore vocem
Effundens, 'Vestris ergo immutabilis', inquit,
'Mentibus, ut video, sententia sedit eundi.
235Res ita si poscunt, hoc si ratus expetit ordo
Idque probant omnes et tu cupis, optime Borsi,
Nil moror ulterius; neque enim decet. Ite secundis
Ominibus, nec non huius mecum omnia vobis,
Quicquid id est, regni communia ducite iura!
240Sis felix ac te generis pulcherrima vestri
Facta, puer, stimulent. Quodsi minus indole fallor,
Ingentem famam laudesque anteibis avorum'.
Dixit et immensum caelati ferre ministros
Argenti pondus iubet ardentemque pyropum,
245Cui viridis multa coniungitur arte smaragdus.
Huic ingens adamas fulvo connexus in auro
Stat super ac solis radios fulgore lacessit.
Eminus at certo distantes ordine conchae
Gemmiferum nitidis pingunt candoribus orbem.
250At rostro palmam gestans similisque volanti
Dives opus pedibus Cythereia sustinet ales
Par nivibus pennas oculosque infusa rubore.
Has bello atque armis praestans Galeacius olim
Ferre solebat opes; defuncto principe longam
255Post seriem his potitur regni successor aviti
Ultimus ac dono iuveni dat habere Philippus.
Omnibus hinc sociis argento auroque feruntur
Immixtae chlamydes Rubroque ab littore gemmae.
Omnia, quae nobis laeti carissima vultus
260Esse docent, gratasque simul testantia mentes
Verba adsunt, pictamque abeuntes linquimus arcem,
Et qua ducit iter lora obvertuntur equorum.
Hospitio dehinc nos opulenta Novaria, cum iam
Vergeret occiduum decedens Phoebus in aequor,
265Accipit. Hinc celeris Ticini ponte relicto
Vercellae occurrunt; Sesiaeque relinquimus amnem
Roscidaque irriguis habitantes arva Salassos
Fontibus, ac celebrem piscosa Durian unda
Transvehimur. Turina subit mox ora, Padumque
270Traiicimur. Post haec diversa per oppida vecti
Saluciense solum et cognatam accedimus urbem.
Quinta dies ubi nos ludis choreisque vacantes
Detinuit summosque impendit laetus honores
Hospitibus princeps, pulchra cum virgine demum
275In patriam molimur iter, caraeque sorori
Se quoque magnanimus comitem Thomasius addit.
Regia quo fuerint instructa palatia luxu,
Quid tibi commemorem? Quis nostrae gaudia gentis
Exprimat et totam solemnia festa per urbem?
280Namque oratorum populis ex omnibus ingens
Ferrariam affluxit numerus praeclara ferentum
Munera ad Estensem. Roseos imitata colores
Purpura et auratis illusa laboribus et, quam
Textilis artifici nexu pictura pererrat,
285Coniugibus donata novis; donantur et urnae
Inclusam patulis fundentes oribus imbrem.
Tum gravia et lympham vasa exceptura cadentem
Adiiciunt, solido argenti perfecta metallo
Omnia; pars operum nodis coeuntibus in se
290Per varios tractus caelato inscribitur auro,
Pars simplex tantum levisque et candida fulget.
Hic celeres largitur equos Phoenicibus arvis
Threiciove solo Geticisve in rupibus ortos,
Luciferi quales olim de semine Eoi
295Orythia tulit supposta coniuge furtim,
Qui candore nives superent, qui cursibus auras
Antevolent et quos victoria crebra superbos
Reddidit, alta iubam fusi per colla comantem.
Ille Myroneis certantia pocula signis
300Praebet, hic ornatus capitis, Rizarda, decoros,
Hic tibi dat variis baccata monilia gemmis.
Multa quoque adduntur mensis genialibus apta
Diversis convecta locis terraque marique,
Lauta quibus princeps hilaret convivia regum.
305Innumeri venere duces, venere puellae
Praestantes forma atque insignes cultibus omnes.
Non hic una Venus, non Cecropis una, nec una
Iuno erat, et numquam teneris oblata facultas
Tanta Cupidinibus figendi pectora telis
310Spectantum iuvenum subitoque ardore furentum.
Laeta choros pubes regali exercet in aula,
Multiplicemque sonum curvato ductilis aere
Buccina per nodos apte compacta canoros
Et bifores buxi reddunt; nec lubrica desunt
315Carmina concordi certamine, quae grave, acutum
Flexile commiscent, quo lis non dissona possit
Oblectare aures, veluti cum garrula cantu
Exercet noctem gavisa novis hymenaeis
Daulias. Illa quidem aut dumis aut arbore sedens
320Nunc trahit in longum, nunc corripit; aut modo flectit
Aut modo continuat carmen; iam dividit et iam
Integrat; interdum premit imo gutture vocem
Succlusam, interdum levat et miserabile luget
Non imitabilibus superans concentibus artem.
325At proceres in equis armati hastasque gerentes
Ludicra inter se simulati bella ciebant
Martis, honoratae quaerentes praemia palmae.
Garganum alipedem phalerisque armisque decoris
Desuper instratum gratoque adamanta nitore
330Lumina tentantem, pretium haud ignobile pugnae,
Borsius obtinuit populique favore secundo
Ante sui victor sese tulit ora parentis.
Quique Faventinae Guidaccius imperat urbi
Atque locum egregia tenuit virtute secundum,
335Pictam accepit acu chlamydem, quam fulgidus auro
Conscriptusque nota ambierat +...oseide+ limbus;
Tum galeam, summo cuius de vertice surgit
Atque alas aquila ingentes argentea pandit,
Nicoleu quondam Estensis gestamina, sumit.
340Tertius hunc sequitur Rangona ab origine Guidus.
Huic lorica datur conserta trilicibus hamis,
Aureus extremas ambit cui circulus oras
Hinc atque hinc; capulo pulcherrimus ensis eburno
Additur, insigni vagina inclusus et arte
345Perfectus, Brontone, tua, quo doctius alter
Nescierat flammis chalybum quaecumque metalla
Ponderibus miscere suis liquefactaque rursum
Seligere atque rudes formare in corpora massas.
Talibus ornati donis, mox tempora nudant
350Exuti galeas iuvenes, fluidumque per ora
Sudorem abstergit famulorum sedula pubes
Sollicitaque manu spirantes molliter auras
Excitat et pugna contractos mitiget aestus.
Victorum ingentis circi plaudente corona
355It manus ac sertis se quisque virentibus ornat.
Tum laeti redeunt ad tecta atque arma reponunt.
Iam bis sena dies lucem produxerat almam
Et finem attulerat regalibus ultima ludis.
Ad patrias sedes remeare petentibus ultro
360Permissum hospitibus, tum grates omnibus actae.
Iam caelo exierat pluvialis Orionis astrum.
Borsius Aemiliae subito regionis ad urbes
Pergit, ubi sociis iam pridem hyberna pararat;
Armorum atque hominum qua sit sibi copia, lustrat;
365Acres laetus equos spectat; quae postulat usus
Militiae, ingenti studio circumspicit heros.
Cuncta parat, comites urget non secius ac si
Aspera belli potens vocet in certamina Mavors.
Ecce ex diversis legati partibus adsunt
370Italiae ac socio cupiunt sibi foedere iungi.
Hinc ducis Insubres referunt mandata Philippi,
Hinc Venetus rursum petit, hinc Florentia belli
Castrarumque ducem votis hunc omnibus optat.
Contendunt precibus pariter pariterque fatigant
375Praemiaque ostentant, cum rebus magna viderent
Se, quocumque gradum ferret, momenta daturum.
Haud tamen immerito. Neque enim vel debuit alter
Flore virum vel equis praeferri armisque decoris.
Vidi equidem lectos equites peditumque catervas,
380Cum primum Herberiam peteret Mutinensiaque arva.
Quantum animi, quantum instar erat virtutis in ipsis
Militibus, quove armati instructique paratu!
Praecipuus Borsi decor atque elata serenae
Frontis maiestas hominum stupefacta tenebat
385Lumina, nec praesens animus rationis egebat.
Cum variis igitur iuvenem sermonibus omnes
Tentassent, hinc atque illinc diversa monentes,
Pro se quisque suas conari attollere partes,
Ipse Vicecomitis vertit se ad vota Philippi.
390Huius erat magnum imperium, sed gloria maior
Floruit atque hominum meritis laudique favebat,
Largus opum ac belli cupidus rerumque novarum.
Illic praeterea antiquae post foedera pacis
Hospicium Estensi multos cum gente per annos
395Manserat. Id vero, cum regia nuper adisset
Limina Rizardam Adriacas ducturus ad oras,
Ipse suo adventu renovarat Borsius, in quem
Magnanimus princeps genus omne effudit honoris.
Ergo ubi traductus superato flumine miles,
400Gallica quod primum nostris a finibus arva
Separat, et Borsi Parmensem exercitus agrum
Attigit, extemplo magnae dux anguiger aulae
Primores iubet acciri, dehinc talia mandat:
'Ite citi et iuvenem Estensem, clarissima cuius
405Italiam virtus aeternis laudibus ornat,
Quam primum ad nostras properate adducere sedes!
Ille meum nomen meaque arma fidemque secutus,
Florida nunc Parmam versus secum agmina ducit,
Auxilium nobis laturus et ire paratus,
410Quo iubeam, atque avidus nostris se iungere castris.
Ocyus ergo adsit! Namque ipsum cernere coram
Et prius affari cupimus, quam in castra recedet
Sarzinumque petat, quo se omnis turba meorum
Ferme ducum Venetos bello aggressura recepit'.
415Dixerat. Haud segnes regis praecepta facessunt,
Quis data cura, viri et magno simul agmine vadunt
Ac Mediolani Borsum alta ad moenia ducunt.
Est locus Insubrum magna sublimis in urbe,
Praecipiti muro atque ingentibus undique fossis
420Cinctus. Eum structae pulchro simul ordine turres
Munierant, pictaeque ornarant ardua pinnae
Moenia, portarumque aditus pontesque superbos
Plurimus adsistens custos servarat in armis.
Castellum dixere Iovis, gratissima quondam,
425Arx spectantum oculis nec vi expugnabilis ulla.
Regales intus sedes atque ampla patebant
Atria, marmoreisque domus subnisa columnis
Alta, ingens et opus magnorum nobile avorum,
Porticibus longis steterat, passimque ferarum
430Mollibus errarat clausum genus omne viretis.
Ingentes thalamos ebur insignibat et aurum
Arte laboratos multa varioque decore.
Huc quondam in terris vitam ducente Philippo
Bellorum misti ductoribus ire solebant
435Aurati aulicolae atque argento ornata iuventus.
Hic varios lusus et equos phalerasque nitentes
Cernere erat famulumque manus. Haec splendida magni
Curia regis erat. Primo hic placidissimus ipse
Congressu coram vultu excipiebat amico
440Diversis ad se venientes partibus, idem
Nil tunc passus agi rerum, quas propter adessent,
Legatos absens plerumque interprete misso
Audiit ac demum reddi responsa iubebat.
Hanc extrema sui post funera principis arcem
445Asper in arma ruens pro libertate tuenda
Diruerat populus, victor quam maximus armis
Sforciades, regnum accipiens dotale, refecit
Sumptibus eductam innumeris magnoque labore.
Ergo ubi Gallorum primis comitantibus altas
450Perventum in sedes, procerum stipante caterva
Obvius egreditur princeps animique benigni
Gaudia prae se fert dictis et fronte serena
Atque tenens dextra Borsum in penetralia ducit
Ulteriora domus solioque imponit eburno.
455Inde ubi summoti coetus paucisque relictis
Libera sermonum ambobus concessa facultas,
Borsius his regem prior est affatus et inquit:
'O princeps nulli inferior virtute parentum,
Non ego ab extremi submotis partibus exul
460Advehor Oceani fato compulsus iniquo,
Nec miseris in rebus egens ad regia supplex
Limina confugio, Latiis sed notus in oris
Atque idem Italiae pars non spernenda potentis
Advenio, regnum incolumi genitore tenente.
465Nam tua magna fides et dedita fama per orbem
Ac meus in te ardens amor et vetera illa parentum
Vincula amicitiae atque in me paulo ante per omnes
Officii spectata gradus tua certa voluntas
Adscivere tibi meque has accedere terras
470Auxiliumque tuis voluere hoc addere castris,
Quicquid id est. Ergo arma et equos et fortia pubis
Corpora duratae saeva inter proelia Martis
Accipe, quae nulla precii spe Borsius offert!
Ipse opibus licet externis et milite nostro
475Non egeas, quorum tibi maxima copia certe est,
Si tamen et vires quae sint prudentiaque hosti
Advertas, si Sforciadae bene cognita virtus,
Quo duce res Venetum labens stetit, haud nova temnes
Subsidia aut gentes pro te socia arma ferentes.
480At me, sive animo quicquam seu corpore agendum est,
Utere, si quid ego aut dextra aut ratione valebo!
Nullum equidem pro laude tua imperioque laborem
Effugiam, nec me tantum huius, rex optime, belli
Participem accipies, sed eris rectorque paterque,
485Et solum nomen genitoris abesse putabo'.
Talia dicentis gestus percurrit et ora
Luminibus tacitis princeps, ea pectore secum
Verba notans, atque his responsum vocibus ipse
Mox laetus dedit: 'O iuvenum fortissime Borsi
490Atque mihi in primis studio dilecte parentis,
Ut te sub laribus nunc rursum avidusque libensque
Accipio videoque meis! Ut saepe diuque
Optatus nostris haesisti in mentibus, ex quo
Venisti patrias iter hinc digressus ad oras!
495Sed tibi quas grates, quae praemia reddere possum
Digna satis? Quantum hoc debemus munere divis,
Quod tibi talem in nos animum mentemque dederunt!
Principio tuus iste meas adventus ad oras
Pergratus fuit, ac per te reor omine dextro
500Non leve praesidium nostris accedere rebus.
Nec me adeo vires et magna potentia regni
Immemorem rerum efficiunt adeoque superbum
Reddunt, ut Venetos nimium temerarius hostes
Ultro despiciam, nec me, quid possit in armis
505Sforciades, latet aut, quantos Florentia motus
Excitet, atque urbes aliae populique potentes,
Quiscum bella gero, fortes armisque minantes
Spernere nec tutum est nec sano pectore dignum.
Quocirca neque me externas nunc quaerere vires
510Dedecet ac magnos contra munire tumultus
Bellorum, nec parva duces mihi gloria tantos
Pro nostro imperio et pro nostra stare salute.
Non ita mortali cuiquam indulsere secundi
Caelicolae, ut, quamquam reliquis opulentus abundat
515Rebus, amicorum dederint satis. Omnia vero
Post illos ducenda reor, quae lubrica sub se
Fors habet et celeri magnum rotat axe per orbem.
Nos hominum egregias mentes famamque decusque
Auro praeferimus ductique cupidine laudis
520Haec agimus, non ut gazas cumulemus avari
Turpiter. Haec agimus; geminis cum fratribus ipse
Testis rex Alphonsus erit procerumque catervae
Et quos navali Ligures certamine captos
Huc misere duces, cum belli iura liceret
525Exercere mihi et spoliis auroque potiri,
Quo sibi concessa redimi potuere salute.
Nil hostile tamen passos in regna remisi
Muneribus laetos magnis neque honore carentes.
Hoc etiam experti Malatestae et strenuus armis
530Sismundus, quibus et vitam donavimus olim
Et data libertas et munera digna Philippo.
Quare, age, nostrarum ductor clarissime rerum
In partem acceptus, nobiscum tu quoque curam
Concipe et hanc terram pariter tueamur ab hoste!
535Qui si forte ducem victor quod maximus unus
Iupiter avertat! patria de sede Philippum
Expulerit, tua quid speret Ferraria demum,
Respice, cum populis inhiet cupido ore Latinis
Edomitoque mari terris vestigia firmet!
540Tecum aderit praestans animo Talianus et armis,
Obruta quem toties funestis cladibus horret
Brixia, quem duri numquam fregere labores.
Sunt et Aloisi gemini, quos gloria caelo
Extulit, hic Vermi de sanguine clarus et altum
545Ille Severina ducens ab origine nomen.
Arma ferent simul et tecum horrida bella ciebunt.
Innumeros his adde duces validasque phalanges,
Quosque viros urbes mittent in proelia nostrae.
Praeterea Hetruscis iam Piceninus in oris
550Occulte populos omneis pertentat et illuc
Mox iter intendens subito simul omnia bello
Ac Florentinum invadet nil tale verentem.
Cui si fata dabunt, veluti mens sperat et optat,
Successum, huc totas acies victriciaque arma
555Transferet ingentemque trahet secum ipse ruinam,
Antiquas renovans clades, Venetumque receptis
Expulsum terris natale fugabit ad aequor.
Hos inter non extremum indecoremve tenebit
Borsi fama locum, numeroque cohortibus aucto
560Addam equites peditesque tibi, et praeclara sequentur
Munera, nec cedet proprio mea cura parenti'.
Haec ait. Interea fugiens properabat Olympum
Deserere occiduisque iubar sol abdere in undis.
Consurgunt simul et secreta sede relicta
565It comes Estensi et thalamum perducit in altum
Anguiger insolito Borsum dignatus honore.
Inde suas repetit sedes. Regalia post haec
Instructis laute celebrant convivia mensis,
Lapsaque nox caelo suadet dare membra quieti.
570Postera Phoebeos Aurora revexerat ignes.
Protinus ipse viros dux Borso dona ferentes
Polliciti memor ire iubet, cristisque minacem
Sanguineis galeam arrectis auroque nitentem,
Quaeque humeros obeant duplicesque atrata lacertos
575Tegmina, loricamque hamis largitur ahenis
Consertam, haud ulli textum penetrabile ferro,
Aureus extremas ambit cui circulus oras
Fibulaque incluso subnectitur aurea collo.
Addit et auratas ocreas ensemque decorum
580Et manuum ferro tutamina fida recocto,
Levia mobilibus digitis, thoracaque, magni
Egregium Messagis opus, quem littera circum
Artificem testata suum caelatur in auro.
Treis etiam, Alphonsi donum haud ignobile regis,
585Addit equos, rutilis animosum naribus ignem
Efflantes, Calabri armenti stirpisque Sicanae
Garganique decus primum gregis; omnibus aetas
Una fuit geminis lustrum superantibus annis,
Docti omnes celerem subito compescere cursum
590Atque immota solo vestigia figere nec non
Colla reflectentes pressis se obvertere loris
In gyrum atque agili consurgere in aethera saltu.
Horum alter candore nives aequabat, et alter
Acre micans oculis totosque nigerrimus artus
595Sublimem tenui frontem signaverat albo,
Tertius huic similis potuit fraterque videri,
Ni color exiguo ad rutilum discrimine tendat
Atque subobscurus paulum declinet ab atro
Albaque posterior nisi sit pedis ungula laevi.
600His super armatis fulvoque nitentibus auro
Terna manu terni pueri non artis egentes
Robora portabant levi splendentia ferro;
Cuspidibus simul arrectis unaque magistro
Parentes sagulis in versicoloribus ibant.
605Nec non eximium castris decus additur ingens
Vexillum atque aliae pendens infigitur hastae.
Hic ferrugineus spiris ingentibus anguis
Immani adsurgens fera guttura pandit hiatu
Letiferisque vorat correptum dentibus hostem
610Terribilis tollitque iubas et squammea terga.
Praeterea argenti magnum dat pondus er auri,
Ocyus ut possit veteres augere maniplos
Atque parare novas conducto milite turmas.
His Crema muneribus super addita, cuius opimos
615Serius aurifero campos interluit amne,
Urbibus haud impar claris Crema, sive domorum
Structuram insignem turritaque moenia quaeras,
Ingentem seu vim populi moresque benignos
Respicias et opes ac templa situmque locorum.
620Talibus insignis donis ac laetus ab urbe
Castra petit bello intentus rebusque gerendis
Borsius atque aliis mox se ductoribus addit,
Vipereis miscens aquilas et lilia signis".