1. ad Vespasianum Gonzagam
Magne Heros Gonzaga tuo gratare poetae,Gonzaga Aonidum gloria, Martis honos.
Felices salvete undae, salve Aegla, benigno
Quae nos exhilaras saepe, fovesque sinu,
5Aegla dies tenebris, eadem portusque procellis,
Iucundum nostris profugium Aegla malis.
Ille ego Campanae Lycidas piscator arenae
Restituor notis advena litoribus.
Ille ego, cara olim qui per myrteta solebam
10Nequicquam Tusco carmine saepe queri;
Cui toties olim tu responsare querenti
Assuesti, Nisae dum fera regna tuli,
Dic rogo (quandoquidem potuisti noscere, dum nos
Invitum tellus Romula detinuit)
15Num potuit meminisse mei, num Nisa miserta est?
An nos illius mente fugavit Amor?
Nempe fugavit Amor, veluti modo somnus aperte
Detulit: est veri nuntius ipse Deus.
Visus eram plenas traxisse ad litora nassas,
20Mox raptas flebam mi subito e manibus;
Quinetiam niveas secreto litore conchas
Dum legerem, dominae parvula dona meae,
Vidimus insueto nigrescere more lapillos,
Atque rapi irato retia iacta Noto;
25Quasque modo intactas piscantes vidimus undas
Foedari immundae protinus ore suis.
Somne pater, rerum interpres fidissime, nescis
Fallere: sunt Somno singula nuda Deo.
Tu lucem praebes tenebris, tu tecta recludis,
30Tu certis animum pascis imaginibus.
Tu dulci faciles complexu reddis amicas,
Per te desertus conciliatur amor.
Quam merito fecitque Deum, donavit et ara,
Qui per te novit commoda tanta prius.
35Ecquis te melius dubiae praesagia mentis
Firmare, atque animi solvere vincla potest?
Ipse ego, litoreis tantum promittere Musis
Si datur, haec per te litora Somne canam:
Ut Venus ipsa parens tibi sit, genitorque Lyaeus,
40Humano ut venias certa quies generi;
Nec sine te quicquam iucundum, dulce nec ullum,
Nec sine te possit vita placere diu.
Nulla dies, votis qua non venerere, recedet:
Crescet muneribus pinguior ara meis;
45Seu fluctus fremat iratus, seu dormiat, omnis
Crede mihi veniet praeda futura tua.
Interea quando de te male rumor habetur,
Falle alium, tecum nil mihi, Nisa vale.
Nisa vale, infidae poenas dabis improba dextrae,
50Discet ab exemplo perfida turba tuo.
Risus amatorum fies per compita, fies
Turpis anus tremula despicienda manu.
Vix et humo audebis mendaces tollere ocellos,
Qui nova nunc nivea sidera fronte nitent.
55Flebis in argentum flavos abiisse capillos:
Perfidiae senium poena, malumque venit.
Acqua Deum pietas: nihil est, quod linquat inultum,
Nulla quidem iustas dissipat aura preces.
Audiat hoc, sanctumque precor Venus aurea faxit,
60Pendeat e collo fracta catena meo.
2. ad Annibalem Carum
Necte comam lauro, Iani rediere Calendae,Mittuntur grata mutua dona manu.
Laetitia huc illuc volitans per compita ludit,
De prisco cunctos gaudia more tenent.
5Aegla coronatas exercet pulchra choreas,
Non tamen ut nuper carmina laeta canit.
Hei mihi cur uni moestae rediere Calendae?
Cur mihi laeta dies tristis, et atra venit?
Festa aliis late praecingit limina laurus,
10Limina feralis nostra cupressus habet.
Sancta doce Venus immiti quae dona sepulcro
Mittere, qua marmor flectere voce queam.
Ah felix marmor, nostros quod condit amores,
Nec me, quod vellem, condere adhuc potuit.
15Per te saepe imis arsit Neptunus in undis,
Iuppiter et medio mugiit ipse salo.
Iampridem longos questus, lacrymasque movemus:
At lacrymae, et questus praemia mortis habent.
Iampridem dedimus devicti pectoris arcem,
20Tu magis at nostro sanguine laeta furis.
Annue Diva: tuas ussit quoque flamma medullas.
Tene latent nati tela, facesque tui?
Eveniant modo vota, alii tibi marmora ponant,
Marmora Phidiacae fama, decusque manus.
25Ipse seram triplici dilectas ordine myrtos,
Subque tuo crescens nomine lucus erit.
Ara intus texto surget de cespite, qua non
Agna tibi undanti sanguine caesa cadet,
Sed devota tuae fumabunt exta columbae,
30Et rosa non solito sparget odore focos.
Hic ego litorea meditabor arundine carmen,
Quod referat docili sylva novella sono;
Atque Gnidon, Cyprumque canam, natumque potentem,
Nobile et Idaei iudicis arbitrium:
35Ut sit amarities dulci permista veneno,
Eque tuo veniat vitaque, morsque sinu;
Utque truci sis orta mari, sis saevior undis,
Etsi te miti fronte tabella refert.
Per te fiat amans piscator, sitque poeta,
40Qui moveat Tuscis caerula regna modis.
Haec ego: dent alii spirantes aere columnas,
Dentque revulsa tuis saxa Caryste iugis.
At si fata volent lacrymosae stamina vitae
Rumpere, et aversis auribus esse Deam,
45Tum memor ipse tui carissime Care sodalis
Haec subscripta meo carmina da cineri:
"Uxore extincta lugens, ardensque poeta
Occidit, et tumulo luget, et ardet adhuc".
3. ad Phoebum, de Ioanne Francisco Musettula aegrotante
Phoebe veni, noster tibi sit Musettula curae,Quem longus fesso corpore morbus habet.
Nunc opus in primis varios componere succos;
Nunc opus est medicas nunc adhibere manus.
5Eia age, Pieriis herbas quas colligis hortis
Affer, ut a domino sentiat aeger opem.
Quid fiet, si forte diem Musettula claudet?
Quid fiet nostri temporis historiae?
Actum esset de te memor o facundia, nullus
10Esset honos salibus, gratia nulla iocis.
Non illi curae anguipedes fera monstra Gigantes
Fingere, et irati flammea tela Iovis,
Utque pater fuerit Dictaeis pulsus ab oris,
Ut dederit Latiis commoda primus agris;
15Verum discordes animos, Tyberinaque bella
Scribere, et Albani fortia facta Ducis,
Ut furor e parvis incendia magna favillis
Suscitet, involvens saepe profana sacris;
Ut rerum eventus doceat sibi quemque cavere,
20Consulat alterius ut sibi quisque malo.
Te modo ne pigeat pavidis succurrere votis,
Et tua iam dextro visere sacra pede.
Servato hoc uno maior tibi Phoebe triumphus,
Quam numeris audax Marsya victus, erit:
25Marsya mentis inops non est tua tibia tanti,
Direpta in latices dum fluis ipse cute.
Non tibi tam Python decori, Cyclopsque peremptus,
Quodque tot unus habes nomina clara Deus,
Quod vatum praeses coleris, quod carminis auctor,
30Quod tibi sit laurus, quod lyra, quodque coma,
Quam modo languentem nobis servasse sodalem,
Et simul Aonium restituisse decus.
Tunc ego rite novus visam tua templa sacerdos,
Atque addam sacris thura Sabaea focis;
35Moxque alios inter festum Paeana canentes
Terque, quaterque tuum nomen ad astra feram.
Parcite tunc lacrymae, parce o dulcissima coniux,
Parce dolor, sine te sit precor una dies,
Ut possim meritas narrare ex ordine laudes
40Et Tusco, et Latio carmine Phoebe tuas.
His demum exactis lacrymae, coniuxque redite,
Vince dolor, sine te sit mihi nulla dies.
4. ad Ioannem Hieronymum Aquivivum, Hadriae ducem
Et licet, et licuit semper deponere curas,Miscere et levibus seria facta iocis.
Maius adest: meditare novas Aquivive Camoenas,
Sol procerum, patriae spes Aquivive tuae.
5Te quoque Phoebus amat, sunt et mea carmina curae,
Legisti nugas terque, quaterque meas.
Huc ades, huc nostri Mai pars laetior anni,
Huc florum, huc Veris laete minister ades.
Te canimus, tibi nostra novos lyra temperat ictus,
10Sacramus meritis festa novella tuis.
Auspice te primum vitales hausimus auras,
Excepit viridi florea terra sinu.
Tunc Paphon, et Veneris linquens puer improbus ulnas,
Pectoris imperium coepit habere mei.
15Meque prius lustrans lacrymis inspersit amantum:
Mox madefacta meo sanguine penna sua est.
Aspice, ut ante fores longo tibi stipite surgat
Arbor, et est Maius nomine dicta tuo.
Aspice contexto quot pandat vertice frondes
20Ramus, ut e ramo pendula cantet avis;
Ut velata novis exsultent limina sertis,
Ut passim largo flore nitescat humus;
Ut Nymphae antiquo celebrent Maialia ritu,
Atque ter haec laeta carmina voce canant:
25"O faveas, hilari spectentur singula vultu:
Adsit Amor, miti qui ferat arma manu:
Te canat arboreo recubans sub tegmine pastor,
Dum carpit tenerum gramina laeta pecus;
Te canat hinc olitor, te cari hinc cultor agelli,
30Dum ludunt vacui lata per arva boves:
Tu bone Dive adsis, Zephirum sic fallat amantem
Chloris, et optato te foveat gremio,
Chloris amor, Chloris pulchris praelata puellis,
Quae vel adhuc frustra deperit igne tuo,
35Quam, dum forte olim gemmantia prata pererrat,
Diceris ipse tuo detinuisse sinu,
Ac tum purpureasque rosas, mollesque hyacinthos,
Tum primum violas, tum genuisse crocum.
Hinc data iucundo per te sunt nomina mensi,
40Hinc Maii ex illo tempore nomen habes,
Quod tibi nec prisco maiorum nomine ductum est
Nec tibi maiestas nec tibi Maia dedit:
Sed quod maiores nunquam Dea senserit aestus,
Quodque magis nullo tempore regnet Amor".
45Verum hausisse parum vitales profuit auras,
Cum sine te coniux omnia sint tenebrae.
Ver mihi tristis hyems, flores ferrugine pallent,
Et pulchra, et ridens arida maeret humus.
Omnia laeta tuo conduntur Portia saxo:
50Et tamen haud potui condier ipse simul.
Quid moror infelix? Extincta vivere vita
Non decet: erepta coniuge vita mori est.
5. ad Vallem Rosciolanam
Siquid mi misero est animi, quod forte reliquit,Quae tulit ad tumulum secum animam, atque animum,
Omne id discedens Vallis tibi cara relinquo;
Et si id non habeo, velle id habere sat est.
5Vallis cara olim, vita mihi carior acta,
Roscida, seu Rosea es nescio, cara tamen;
Fontibus irriguis laetissima, dulcibus umbris,
Ridentem croceo picta nitore sinum,
Non tibi ros dederat nomen, non Roscius olim,
10Sed rosa Acidaliae dona relicta Deae.
Nanque in te latuit, fugeret cum Martis amores
Cypria, posthabita te coluitque Papho;
Decedensque rosam dono dedit (ipse latebat
Pectore flos blandi captus amore loci)
15Atque ait: "Hospitii rosa sit tibi pignus amici,
Deque rosa felix hospita nomen habe".
6. ad Marinum Frecciam, de ruinis Paestanis
Vos o iucundi deflenda cadavera Paesti,Vos o felicis diruta busta loci,
Ridentes campi, dulcissima litoris ora,
Quae vel adhuc redoles semisepulta rosas;
5Vos sacrae Heroumque umbrae, quae nunc quoque, ut olim,
Huc illuc fertis per loca nota pedem,
Sancte Geni, priscique Lares, nunc pascua, vos et
Nunc nemus, ast olim templa, theatra, forum,
Urbis relliquiae miserae, celebresque ruinae,
10Tristia fatalis vix monimenta soli,
Dicite (quandoquidem pietas non ultima rerum est
Nec procul a duro marmore sensus abest,
Infelix testis Niobe, quae flebile saxum
Extinctos natos luget adhuc Sipylo)
15An ne unquam audistis motu suspiria tanto?
Spectastisne unquam totve simul lacrymas?
Vos nunquam audistis motu suspiria tanto,
Nunquam spectastis totve simul lacrymas.
Mors tua sunt dona haec, nullo mors saevior aevo,
20Tune igitur bona mi tot simul una rapis?
Nunquam par facinus patrastis ferrea fata,
Exitio nimium ferrea fata meo.
Ah scelus infandum ! Sed quid mala fata tulistis?
Emicat aethereo Portia nostra polo,
25Atque incorruptae pulcherrima semina formae
Transtulit omniparens ad sua regna Venus,
Ut si quid pulchri vellet mortalibus esse,
Hinc caperet, pulchrum non aliunde capit.
Non quae iunxit Amor potuistis solvere vincla,
30Vincla nec extremo dissoluenda rogo.
Urbis relliquiae miserae, celebresque ruinae,
Spargite nunc mecum, spargite nunc lacrymas.
Vos semel excidium quondam deflestis acerbum,
Sed finem lacrymis fata dedere tamen.
35At mi nil prodest rerum mutabilis ordo,
Nam vita aeternis est rediviva malis.
Tuque Acci quondam, nunc verso nomine Solphon
Qui vitreo exhilaras pinguia culta pede,
Solphon, cui Silaris pater est, cui Trentana mater,
40Cui Iungana uxor, cui Cominenta soror.
Omnia mutantur: mutant quoque flumina nomen;
Tristem animum nullo tempore mutat amans.
At me quis retinet? Iuvat o me mittere in undas
Praecipitem: placidis excipe flumen aquis.
45Non decet extincta iam vivere coniuge, nunc o,
O liceat saltem sic mihi posse mori.
Nempe tuis nostras undis extinguere flammas
Fata sinent: sed quae somnia fingit amor?
Nedum tantillum ardoris, qui pectore fervet,
50Restingui poterit fluctibus Oceani.
Urbis relliquiae miserae, celebresque ruinae
Spargite nunc mecum spargite nunc lacrymas.
Aucte meis lacrymis Solphon te cernimus ultro
Sistere, tu liquido me precor abde sinu.
55Abde precor: quid possit Amor bene flumina norunt:
Praecipitem placidis excipe blandus aquis.
Forsan ope indigenae nos et mutabimur amnis,
Et fiam nullis sensibus ipse lapis;
Namque in te iactum saxo concrescere ramum
60Vidimus: an ramus sorte mea melior?
Sim licet ipse lapis, doleam tamen usque, dolensque
Ardebit medio flumine muta silex.
Tu lux interea sanctarum Freccia legum,
Qui Romam, et Spartam pectoris arce geris,
65Extincti mecum luge pia funera Paesti,
Quin potius luge funera viva mea.
7. ad Scipionem Ammiratum
Ammirate huc huc, quo te vocat Aegla, venito:Non bene cum Musis convenit aula, forum.
Ecquid adhuc vanas lentus teris aulicus horas?
Felle venenato tecta superba madent.
5Huc tecum veniat Ninus, nec Cambius absit,
Tu Cicarelle veni, tuque Maranta veni:
Qui simul hic repetant iterum, MORS UNA DUOBUS,
Et recolant gemitus tot monimenta mei,
Quorum colloquio statuae, circumque resultet
10Porticus, et nostro picta dolore domus.
Huc properent dulces etiam quos deperis ignes,
Tractet et Idalius mitius arma puer;
Nec non egregium Phoebus comitetur alumnum
Perque iocum discat villica verba loqui,
15Atque rosis, quas hortus alit, tua tempora cingat,
Tempora, quae pridem laurus amica tenet.
Rura colam desertus amans: mihi rura colenti
Vilescant omnes, quas habet Indus, opes.
Rura quies, pax rura colit, mens nescia ficti,
20Purus et intactae relligionis amor.
Rura fides, probitasque colit, rectumque, piumque,
Nudaque simplicitas, virgineusque pudor.
Saturnus castos fertur regnasse per agros,
Exempta est dulci tunc fera glande fames.
25Tunc non securos rumpebant classica somnos,
Non gladius nostro sanguine tinctus erat.
Nullus adhuc locus insidiis: non taurus aratrum,
Vincula non pedibus senserat ulla reus.
Nullus erat pecori numerus, nullusve magister:
30Nondum tentarat navita avarus aquas.
Quisque dabat Venerem truncus: simul esse licebat:
Non erat invisa ianua clausa sera.
O tum felices, quibus ultima contigit hora:
Debuit humanum tunc periisse genus.
35Quis fuit infausti sceleratus criminis auctor?
Quis tantum potuit promeruisse mali?
Iuppiter ecquid agis? Per te bona secla ruerunt
In ferrum, per te totque abiere bona.
Debueras certe sceptris praeferre paternis
40Non aequanda ullis oscula divitiis:
Oscula, quae passim blandis surrepta puellis
Libera lex prisci temporis ipsa dabat.
Tu tibi damna paras. Saturno regna tenente
Quam variis licuit ludere imaginibus:
45Nunc ales, nunc taurus eras, nunc aureus imber;
Praeda erat ardori quaeque puella tuo,
Nec minus interea fumabant thura per aras:
Sunt et amatori reddita vota Iovi.
Nunc tibi iucundae praerepta licentia vitae,
50Nunc variis vetitum ludere imaginibus;
Non licet incautas mentito numine Nymphas
Fallere: stant quanto regna parata malo.
At nos quid tantum sceleris commisimus, ut non
Antiqua liceat conditione frui?
55Vix datur optatas procul inspectare puellas:
Saevit enim nostro tempore avarus amor.
Et merito, quoniam mendaci credimus hosti:
Ah, quantum est pueris credere vana fides !
8. ad Rodulphum Pium Cardinalem, | vinum mittit cui lacryma vulgo nomen est
O quem Roma vocat merito decus urbis et orbis,Quem vocat humani delitias generis;
Cui iam templa, aras ponit, quo Principe magna
Concipit, et supplex vota, precesque parat:
5En tibi Pausilypi lacrymae, quas fudit ad undas
Dum fugiens Nesis vertitur in scopulum.
Tu cape (parva licet): magni sunt pignora voti,
Sive leges lacrymas, sive bibes lacrymas.
Forte sub umbrosa cantabat vinitor ulmo
10Pausilypus: domino spem dabat uva suo.
Iamque arbusta, lacus, utres, et praela sinebant
Calcari immundo fervida musta pede.
Nesis Nympha, olim felicis gloria collis,
Optatus iuveni, dulcis et ardor erat.
15Vinitor haec blandis iactabat verba querelis,
Quae poterant quercus flectere, saxa, feras:
"Huc propera o Nesis, Nesis dulcissima cura,
En volat ad te animus, deserit en me animus.
Est procul a nobis Campana licentia fandi,
20Indigna obscoenis casta puella iocis.
Quo vocat Autumnus, quo te vocat ipse Lyaeus
Nympha veni: non sum qui tibi damna parem.
Dispeream, caris oculis ni carior ipsa es,
Ni matura uva dulcior ipsa mihi es.
25Ecquis tam saevus, placidam qui turbet amicam?
Ecquis erit, qui te laedere vita velit?
Sordidus haud ego sum, media sed natus in urbe
Qui videar, pes est testis, et ipsa manus:
Rustica non facies, non barba est uvida musto,
30Non mihi pes est, non fece peruncta manus.
Hic tibi frondentes texunt umbracula vites,
Hic ulmus virides pandit opaca comas.
Hic mulcere potes iucundo lumina somno,
Lumina, quae memet surripuere mihi;
35At vereor Somnus ne, dum blanditur ocellis,
Detineat dein te captus amore tuo.
Ipse et odoratis componam serta racemis,
Qualia non Indo Bacchus ab orbe tulit:
Queis vitare aestus poteris, queis cingere crines,
40Ah crines vitae retia cara meae.
Depictas soleas palea, textumque galerum
Servavi, illum rure, has et ab urbe tuli;
Quin tibi me me ipsum servavi: num dare maius
Quis valet? Et plura his te quoque dona manent.
45Pausilypus tuus est totus, vindemia tota est:
Non ego, non sine te vivere, et esse velim.
Huc propera o Nesis: quae te nunc invida nobis
Ocia, quae choreae, qui retinentve chori?
Num me fastidis, tenuem num spernis amantem?
50Cui sit villa parens, et tibi villa parens.
Etsi non dives, tamen est mihi vinea villae
Proxima: dat Graecum, dat Latiumque merum;
Quae bene culta nitet foecunda septa labrusca,
Implet et ipsa meri quatuor una cados".
55Illa aderat latitans post septem, dumque pedem fert,
Arguto sepes obstrepit icta pede.
Sensit adesse miser. Sequitur: fugit illa propinquum
Ad litus, sueto non bene tuta loco,
Atque ait: "O Nymphae facili succurrite dextra:
60Inter Nereidas culta Diana quoque est".
Sic illa, exiliens medias evadit in undas,
Tum versa in scopulum protinus obriguit.
Protinus obriguit, poterant hoc numina, et ultra,
Ut saxum, atque uno tempore Nympha fuit.
65Haesit amans, monstrumque horret, nec plura locutus
Heu totus dulces liquitur in lacrymas.
Flerunt Nereides, sociam flevere Napeae;
Est sylvis pietas, est pelago et pietas.
Tuncque Dicarchaei dederunt suspiria colles:
70Ex illo semper sulphure flagrat ager;
Gaiola vicinam flevit, lacrymasque dedere,
Mergillina suas, Antiniana suas,
Nec non ipsa velut venturi praescia fati
Uberius lacrymas spargis et Aegla tuas.
75Aegla, olim ad numeros quae responsare solebas
Piscantum, sed nunc non nisi flere tuum est;
Et sat erat servasse tuos ad funera fletus,
Quae scribenda meus morte reliquit amor.
Verum ille ut vidit mutato corpore Nympham,
80Vidit, et infelix nec sibi credit amans:
In mare praecipitem se se demittere tentat,
Caro etiam sperans posse frui scopulo.
Sed Bacchi pietate (canat quis mira Deorum?)
In vitem, haerebat cui modo, versus abit:
85Quae nunc moesta etiam illacrymat, quae cortice manat,
Heu memor exitii tempus in omne sui.
