Verino, Ugolino Firenze, 1438 - 1516, Carlias, Carlias Carl. Carlias (N. Thurn, 1995)

Noctis erat medium, curis cum fessa diurnis
Corpora Laetheo demulcet vimine Somnus.
Protinus armati proceres omnisque iuventus
Aere nitet radiisque ferit fulgentibus astra.
5Praemoniti rursus gladios flammamque ferentes
Invadunt nullo clamore hostilia castra
Ardentesque animo (tanta est fiducia palmae)
Insiliunt vallum, certatim irrumpere cuncti
Festinant primique hostem reperire laborant.
10At dux Orlandus sopitas primus in alas
Irruit et fossas et vallum transvolat altum
Castrorum primumque ducem confodit Amintam,
Alconis fratrem, qui tunc vigilabat in ipso
Aggeris ingressu custos, aliosque repente
15Interimit vigiles et lato limite portas
Evellit nudoque viam mucrone recludit.
Thersitemque Arabem, cui tristia iurgia cordi
Semper erant, cui lingua potens, cui debilis armis
Dextera, distortis membris gibboque recurvo
20Latrantem longe proiectat calce supinum.
Efflantesque merum numerosa caede catervas
Dilacerat. Reges querens ipsumque Tibaldum
Interiora petit castrorum sanguine rorans.
Mox proceres alii ingressi trepidantia castra
25Prosternunt late innumeram sine nomine plebem.
Haud aliter, Lybici siquando mane leones
Dilaniant imbelle pecus pastore fugato
Et tetro horrentes deturpant sanguine villos.
Proxima quaeque ruunt, sternuntur inertia passim
30Agmina Marmaridum. Caelum sonat omne tumultu.
Dux Chechebas Iudeus erat -crudelior alter
Non fuit et Christi sacris infestior hostis -,
Cui tanquam fido custodia credita regum.
Stertentes clamore duces in bella vocabat:
35"Surgite, Francus adest! Castris pugnatur in ipsis!"
Haec dicens stricto contra nos fulminat ense
Mille trahens equites. Hac heros impiger ala
Stipatus, quacunque fugam stragemque suorum
Senserat, occurrit reficitque in prelia pulsos
40Restaurans pugnam. Nostrum iam tardius agmen
Primum ibat retroque pedem formidine noctis
Vertebat. Cecam geminabant nubila noctem,
Confususque sonus, strepitus clangorque tubarum
Omnia turbabat. Facinus miserabile forsan
45Galli admisissent per mutua vulnera caesi,
Ni propere ardentes thedas Milonia turma
Inter bellantes equites per castra tulisset.
Tunc Chechebam nudo vidit mucrone per umbram
Horrendumque globum montani fluminis instar
50Perfurere et solos Iudeos castra tuentes,
Intonat Orlandus: "Sceleratam sternite gentem!
Patrati in Christum sceleris luat impia poenas!
Vos manus imbellis recutitaque turba, tot hostes,
Vos," inquit, "dominos terrarum sustinet orbis?"
55Nec plura, adversum proscindit turbidus agmen.
At procul a leva castrorum in parte Rinaldus
Una equitum tantum suffulctus perfurit ala,
Invadit Libycas acies et Marte secundo
Prostratos somno pedibus proculcat equorum
60Ruptantesque merum Parthos Albanaque mactat
Agmina fidentesque arcu disrumpit Iberos.
Ut longa stimulata fame foetuque relicto
Mane leena fremens Massilis prodit ab antris,
Rugit et obiectas prorumpit fulmine caulas,
65Congestas prosternit oves partesque per omnes
Sevit et horrendae furit ardentissima caedis,
Haud minus in densas acies Amonius heros
Fertur et innumeram expingens in Tartara turbam
Strimoniae regem gentis detruncat Acastum
70De patre Thracensi, Argiva de matre creatum,
Cui Mulus cognomen erat, fratremque Tibaldi
Arsinoum tota, quam longa est, perforat hasta.
Ipse faces Ganus plena ad tentoria iactans,
Torquebatque atras soboles Ponteria flammas.
75Stramineasque casas paleis et harundine tectas
Corripit ignis edax, et lambunt astra favillae.
Haud secus, ingentem silvam cum flamma sonora
Invasit, strident frondes, fugiuntque volucres,
Et iuga cum sonitu superat Vulcania pestis,
80Talis erat species camporum nocte sub atra.
Ipse inter primos Bavarius agmine ductor
Natorum fulctus torpentes ense catervas
Aggreditur magnisque suos accendit in hostem
Vocibus: "Incassum tam dextram amittere noctem
85Quis vestrum patietur?" ait, "Descendit ab alto
Angelus et laete denuntiat omina pugnae!
O nati, o socii! Madidas prosternite turmas!"
Sic Phrigias quondam rector Neleius alas
Frangebat senior iuvenili robore canos
90Ostentans Sceae Teucros ad limina pellens;
Haud aliter Namus medios defertur in hostes.
At nos invicta stipati utrinque cohorte,
Quo belli moles maiorque fremebat Erynis,
Deferimur latamque viam consternimus ense.
95Bovius et Claron, fortissima pectora, fratres,
Quis fuerat nostri custodia credita valli,
Ut videre fugam et turpi formidine captos
Senserunt hostes palantiaque agmina totis
Turbari castris -monstrant incendia campos,
100Et late crepitant claris tentoria flammis-,
Protinus erumpunt statione et calce volantes
Ferrata alipedes fodiunt et prelia tentant.
Torpentesque metu cedunt somnoque gravatos
Excipiunt, frangunt, lacerant, tota agmina pellunt.
105Ut quondam Alpinis nivibus sive imbribus auctus
Stridore ingenti Rhenus per Gallica fertur
Aequora, vel preceps Latii Padus aggere rupto
Obvia quaeque trahit: segetes, armenta virosque,
Sic Maumettanae gemino discrimine turbae
110Oppressae intereunt. Complures perculit ensis,
Curribus elisi multi, lectisque sub ipsis
Marcentes vino torsit Vulcanius ardor.
Maxima fit strages, fusi ceduntur ubique
Hircani Mardusque ferox et Bactrus et Indus.
115Ipsi etiam Parthi, quis formidabile robur
Et rabies fera Martis erat nostrique cruoris
Sevus amor, nigrae confisi munere noctis
Arripuere fugam et notas labuntur ad oras.
Sed frustra: velox proiecta Bovius hasta
120Instat et electos equites demittit in hostem.
Excitus insidiis instructo milite Cyrrhus
Palantes clamore premit retroque ruentes
Impellit. Totisque oritur trepidatio castris.
Innumere quamvis opplerent aequora turmae,
125Nos tamen ingenti distrinximus arma furore.
Interea reges, Solimannus et ipse Tibaldus
Burratusque gigas et rector Porus Idaspis
Ductoresque alii, quos turpis somnus habebat,
Commoti tandem arma ferunt pugnamque capessunt.
130Sed strepitus clamorque virum noctisque tenebrae
Incertos reddunt; trepidant; geminantque pavorem
Tot variis linguis gentes animisque deisque
Dissimiles. Tanto commorant bella tumultu,
Quo prius occurrant dubii, ne fraude suorum
135Circumventa acies flammis ferroque necetur,
Ebria neu multo calefactaque pectora vino
Has temere ediderint turbas, hostesne suosne
Esse putent: tantis reboat clamoribus aether.
Preterea obscurus picea caligine fumus
140Densabat tenebras noctis caelumque tegebat.
Dum trepidant, Sciticae ecce volat regina caterve
Ingenti clamore vocans in proelia pulsos:
"Sistite! Quo fugitis? Pedibus sperare salutem
Nemo ausit! Gladio medios frangenda per hostes
145Est via! Cuique suum propulset dextra periclum!
Saepe sub extremis vires spes ultima rebus
Suscitat, et victis rediit Fortuna secunda.
Christicola in nostris edet tot funera castris
Impune? Heu, nostre torpent ad prelia dextrae!"
150Nec plura. In medios hostes furibunda volantem
Torsit equum et fortem transverberat ense Griphonem.
Inde Maganteos incendia dira ferentes
Invadit palmamque hosti moritura cruentam
Liquit victori, cui Malpe et fortis Aello
155Heserunt comites pharetrataque turba puellae.
Iamque loco paulum Ponteria cesserat ala;
Successuque ferox clipeo post terga remisso
Scindebat densas acies Thermessa securi.
Sola fugam vetuit, tanto commorat Amazon
160Bellatrix terrore viros certeque sagictae.
Confixe periere omnes. Vix una superstes
Servatur nostro Malpe captiva triumpho.
Parte furens alia metuendo robore quercus
Normannos Bassosque retro Burratus agebat,
165Bellovagos Remosque premens Celtasque potentes
Plurima per campos edebat funera victor.
Ipsi omnes reges audita caede suorum
Conveniunt; qua tela vident densissima, tendunt:
In primisque ferox Alcon et corniger Amon
170Lisimacusque Tracis protectus pelle leonis
Arsacidumque acer clara de stirpe Phraartes
Evolat et curru princeps Solimannus in alto.
Per densasque ruunt acies facto agmine reges
Victoresque retro pellunt perimuntque Simungos,
175Succonos Phrisosque. Alia nam parte Rinaldus
Bactrorum turmas Indorumque impiger agmen
Scindebat Martemque ipso cum rege gerebat.
Et quamvis ingens procerum belua Porum
Ferret, et horrendis prosterneret omnia pilis
180Pectoraque horrifero gereret protecta dracone,
Non tamen Albanum potuit depellere telum,
Quin scissis squamis proscinderet inguina cuspis.
Sed nudo ante omnes sevus furit ense Tibaldus,
Exclamat revocatque suos precibusque minisque,
185Sistit hanelantes trepida formidine turmas.
Interea Gigius deletam nuntiat alam
Albanumque omnem populum cecidisse Rinaldo
Adversosque duces pugna insultare secunda.
Hoc ubi flammato accepit Mavortius heros
190Pectore, festinat per tela horrentia caesos
Ulcisci: Insanum virtus, dolor, ira furorque
Praecipitant. Catulis ut belua Caspia raptis
Hircanos lustrat montes et percita cursu
Praedatoris iter vestigat lumine torvo
195Absentemque hostem rictu truculenta minaci
Insequitur: talis bellantis imago Rinaldi.
Vicino interea pallebant sidera Phoebo,
Purpureumque diem roseis Aurora quadrigis
Vectabat; diros licuit tunc nosse furores
200Cernereque infectis prostrata cadavera campis.
Tunc nostri incubuere magis, ne praemia palmae
Iam partae amittant. Illos spes nulla salutis
Concitat, et vite labentis prodiga virtus
In sua fata rapit. Firmantur et agmine denso
205Invadunt circumque premunt arctaque corona
Mucronum expugnant. Stat contra interritus heros
Burratus: magnis pregrandem viribus ornum
Torsit in Albanum. Volat illa per aera sevo
Stridore et galeae longe asportavit honorem,
210Terribilem cristam, Libyci caput acre leonis.
Inde alii reges dextra levaque minantur
Infesti: Primusque Alcon thoracis aeni
Nequicquam tegmen cantato perforat ense,
Antiochique gener fatalibus Hasdrubal armis
215Terga premit, levumque latus Polynestor et Hector
Urgent; ora ferox Petreius impetit heros.
Iam quasso thorace cruor manabat ab omni
Vulnere, et exhausto ceciderunt sanguine vires,
Stat tamen intrepidus caelesti numine fretus,
220Sustinuit solus pugnantum fulmina regum.
Huc ego pugnacem direxi forte cohortem,
Et, me quae circum volitabat, regia turma
Distrinxit gladios clavaque immane minantem
Circumfusa premit magno clamore gigantem.
225Ille, velut turris celso super edita saxo
Ventorum spernit flatus tormentaque temnit
Bellantumque minas, sic vasta mole superbus
Spernit tela gigas et dura murice tectus
Irridet frendensque instantes despicit hostes.
230Mox actus furiis rabidasque accensus in iras
Immanes caestus, ingentia pondera plumbi
Serpentum coriis multisque insuta iuvencis,
Torquebat pluresque ictu lacerabat eodem.
Ut vidi, ingemui casum miseratus amici,
235Inter confertas stricto mucrone catervas
Meme conieci telisque instare tremendis
Non timui, quem tota cohors equitesque secuti:
Bovius et Claron et Narbonensis Alardus,
Martellus Namusque duces Asturque Britannus.
240Collatis dextris reges cum regibus omnes
Conseruere manus. Tonat arduus ictibus aether.
Quid referam validam laetalis turbinis hastam,
Viribus Herculeis Phrygius quam torserit Alcon;
Fulmineo ut galeas disiecerit ense Tibaldus
245Martius et partes una pugnarit in omnes?
Mille putes gladios dextra levaque micare!
Quis comitem egregium narret Pallanta Tibaldi?
Quot sua dextra viros una sub nocte peremit!
Lampallesque ferox et Achillas, accola Nili,
250Astaropi ignoto Meroe quo fonte rigatur,
Excidium nostre gentis, qui tela veneno
Illita torquebat, quo non presentius ullum est.
Hunc tamen Albertus, Gani generosus alumnus,
Prevenit iacta tendentem spicula corno
255Traiecitque simul dextramque arcumque sonantem
Fixit, et excusse telis sonuere pharetrae.
Iam medium caeli ascendens sol igneus axem
Assyrios torrebat agros, tunc Martius ardor
Pugnantum multo sudore rigaverat ora.
260Pene omnes Fortuna loco glomerarat in uno
Ductores, ancepsque diu certamine Mavors
Erravit dubio. Pro vita et sanguine utrinque
Pugnarunt reges. Nunquam certamine tanto
Concurrere duces odiis et viribus aequis:
265Tantae molis erat gentes superare feroces!
Turrigeri dorso barri Solimannus in atro
Eversas acies profligatasque phalanges
Victoresque hostes caede insultare superba
Ut vidit, subito furialibus intonat iris:
270"O magni reges, revocate in pectora vires
Sacrorum memores, regni patrieque meique,
Ne sociis hodie caesis moriamur inulti!
Ecce omnis Christi proceres Carlumque videtis
Pugnantem atque in nos stricto mucrone ruentem!
275Nun dextre torpent validae? Sine viribus ictus
Sunt vobis? Ipsum nunc nunc prosternite Carlum,
Ne quis ab extremis Christi dux audeat oris
Assyrias turbare domos ac gentis Eoae
Opida formidet tentare impune lacessens!"
280Dixit et horrendo proiecit turbine quercum,
Quae galee conum nostre cristamque comantem
Abstulit. Ac rursus clipeum terebravit acuto
Nequicquam telo et strictum clamans rotat ensem.
Interea Orlandus bis denis millibus heros,
285Quos equites numero electos sibi sumpsit ab omni,
Suffulctus magna volitabat caede per hostes
Palantes agitans Psillos Parthosque fugaces.
Peucestam Hircanum obtruncat Cypsumque Sabeum
Praefectumque Phari fugientem apprehendit Achillam,
290Emisso telo dominum volucremque Podarcem
Transfixit, fulvaque ambos extendit arena.
Corruit ipse Triphon dextra linguaque recisa,
In superum regem scelerata volumina Christum
Qui vomuit: sensit bello, quem pace negarat.
295Haud secus occisis canibus pastore fugato
Ethiopum sevi lacerant armenta leones.
In vilem puduit gladios distringere plebem
Tedebatque equites servorum in sanguine ferrum
Tingere; maiori laudem quaerebat ab hoste
300Orlandus regesque dari cupiebat et ipsum
Burratum aut acrem in pugna reperire Tibaldum.
Tandem ubi submoto nigrescere pulvere caelum
Vidit et horrentes strepitus audivit equorum,
Credidit infestos, ut erat, concurrere reges.
305Precipiti cursu medios delatus in hostes
Sanguineo annexam fregit mucrone phalangem,
Qua subito irrupit nimbosus turbo volantum
Alipedum et densis tempestas horrida telis
Exoritur. Regesque cadunt, vix ipse Tibaldus
310Emonio dilapsus equo est, quem Thracius Alcon
Labenti dederat regi. Sed vulnere tardus
Vix fugit Martem incusans et numina divum
Sevaque in auctorem legis convitia torsit:
"Perfide Maumette! Haec, haec sunt tua premia? Clades?
315Exilium? Luctus? Das haec tua sacra colenti?
Sed, te demissum, mentitur, quisquis Olympo
Asserit et frustra dat thura calentibus aris!"
Talia vociferans summo in discrimine rerum
Burratum ac socios turbataque castra reliquit.
320Continuo irruimus foelici Marte calentes
Cedendo obstantes: Fuga, terror, mortis imago
Ceperat hostiles acies. Iam sanguine campi
Undabant, passimque natantia viscera tabo
Impediente fugam: caesorum tantus acervus
325Extitit. Hoc nostras paulum compescuit alas.
At postquam Herculea Burratus origine cretus
Sese desertum nec posse evadere cernit,
Porrexit clavam et nobis se tradidit ultro,
Pollicitus Christi divino in fonte renasci
330Ac supra Aethiopas crucifixi extendere nomen.
His veniam dictis tribui clavamque rependi.
Diffugiunt hostes et dilabuntur inermes
Amissis castris sine spe ducibusque peremptis,
Quales confracta medio sub gurgite ponti
335Navi herent scopulis nautae, circumque sonora
Unda fremit, salsaque madent aspergine cautes.
Iamque Aurora diem tulerat, votisque peractis
Caelicolum regi decoramus honore sepulchri
Gallorum proceres et corpora caesa virorum,
340Felicem peperere suo qui sanguine vitam.
Tempora velati post haec florentis olivae
Legati Babylonae aderant pacemque rogabant.
Obsidibusque datis, vellem quaecumque, paratos
Se dixere mihi, nec posthac seva rebelles
345Arma inferre piis, sed equos, frumenta, carinas
Prebere et comites se gnaros esse locorum,
Seu peterem Aethiopes vel pinguia culta Sabeum,
Seu matutinis vicinos solibus Indos,
Vel Bactra et Scythiae torpentes frigore montes.
350Ast ego, discessum nostrum mora ne qua retardet,
Indixi leges et certo foedere pacem.
Ipse Artabanus, post funera fratris Hirodis
Parthorum princeps, fraudem comentus et astum
Ad me oratores, auri quoque magna talenta
355Misit et, ut peterem campos, hortatur, apertos
Vitaremque altas rupes atque invia saxa,
Causatus nullos arenti in vertice fontes,
Planitie ut lata volucri turbare sagicta
Gens infida queat nostrasque invadere turmas
360Tutius et missis fugiens eludere telis.
Sed nos Romani docuerunt funera Crassi:
Frenatis instructus equis statione vicissim
Mutata pariter tergum cum fronte tuendo
Ibat eques, ne sors aliquos inopina tumultus
365Gigneret in castris et nos turbaret euntes.
Quid referam, quotiens mediis in saltibus hostis
Insidias struxit, quotiens erupit apertum
In campum et versis ficta formidine habenis
Terga dedit? Gallos decurrere longius ausos
370Conversis urgebat equis densissimus hostis.
Non tamen audebat paribus concurrere signis
Nec propius conferre manum, sed Marte fugaci
Undique rarus eques volitabat in aequore Parthus.
Non impune tamen: dumosis abdita silvis
375Francorum legio Medos excepit et arcta
Alipedum turmas inclusas valle peremit.
Preterea tristi fluvius cognomine Charon
Sole sub ardenti nos unda accepit amara,
Quae subito infandos gignebat pota dolores
380Cogebatque mori. Sola huic medicina Lyaeus.
Nec minus horrendis cocodrillis plena lacuna
Intercepit iter. Sed -formidabile visu! -
Valle sub obscura vastum reptare draconem
Vidimus. En huius testentur tergora pellis,
385Belua quanta foret!" -Iussitque afferre tremenda
Serpentis spolia. -"Hunc, o rex, potuere cohortes
Vix superare decem. Strepitus ut sensit equorum,
Ut sonuere tubae, caput alta in nubila tollens
Intonuit sevo frendens stridore per auras
390Tabificam immensis saniem de faucibus efflans!
Mox invadit equos trepidantesque ore trisulci
Frangit hians totosque horrendam condit in alvum.
Inde alios hostes furiali percitus ira
Aggreditur supraque urget cervice minanti,
395Sibilat infrendens flammantiaque ora veneno
Torquet et afflatu necat hos et conterit illos
Squamosi elisos vasto sub pondere ventris.
Belua iam victrix totum converterat agmen.
At proceres lecto cum robore protinus illuc
400Accurrunt missisque obscurant aera telis.
Victricisque caput primum Milonia cuspis
Fixit et undanti rubicunda cruore pependit.
Me autem ferri impatiens stridore cohortes
Percutit horrisono, mandit laceratque voratque
405Nequicquam excutiens herentia tela cerebro.
Acrius hoc omnes magnis clamoribus urgent
Coniectantque hastas; unique sonantia saxa
Evomit et grandes stridens balista molares.
Haud secus excelsam stat circum exercitus urbem
410Et quatit aethereas ferrato robore turres.
Vix tandem durum contorta phalarica tergus
Rupit, et ardentes oculos Cretensis harundo
Abstulit, et solito labefacta est spina rigore.
Tunc demum in multo porrectus iugere serpens
415Concidit infectas exhalans virus in auras.
Horrori prostratus erat, nec tangere quisquam
Audebat: tantum serpens terroris habebat.
Hunc quondam solitum nobis dixere coloni
Ad vada deprehensos tortae curvamine caudae
420Silvestres tauros vivosque haurire leones.
Multaque preterea variis animantia formis
Occurrunt, raros dum iuxta tendimus amnis,
Eoe dum lustra plagae saltusque pererro
Parthorum, intactos Arabas sine flumine lustro.
425At mihi celatos retegebat transfuga fontes.
Hic Satyros vidi cornu pedibusque caprinis
Et celeres, quondam silvestria numina, Faunos
Depictumque chaum aspexi cephamque nocentem
Et crocotam duris frangentem dentibus aera.
430Vidi leucrocotem nostris occurrere turmis,
Altera nec peior Nabatheo est belua saltu.
Contra formose geminae nabuta figurae,
Terga notis pardi dorsumque imitata cameli
Aethiopum errabat calidos mansueta per agros.
435Quid referam picea tinctos caligine fambros
Milleque preterea variarum monstra ferarum?
Vallis arenosa Egypti disterminat arva
Cyrenemque urbem. Tandem post mille pericla
Huc veni, infidi deceptus fraude Sylei,
440Qui breviora vie facilis compendia monstrans
In magna adduxit nostras discrimina turmas.
Perfidiae demum penas dedit ille nefandae:
Nam dum per siccas exercitus errat arenas
Serpentesque premit flava tellure latentes,
445Fervidus antevolat turmas Amonius Aiax
Atraque ductorem basilisci obiecit in ora.
Hic necat afflatu frutices aliosque colubros;
Dum fremit et recto per arenam corpore sevit,
Interimit, quicquid flammato lumine cernit:
450Africa non gignit monstrum damnosius illo.
Illic heu nostras morbi afflixere cohortes
Atque atrox grassata lues, seu tabidus aer,
Seu gravis autumnus violento incanduit aestu,
Seu, quod pestiferis exhausta paludibus unda
455Sicca venenato corrupit corpora tabo.
Heu, plures pestis quam pugna adversa peremit!
Amissis illic multis Mareotica tellus
Accepit fessos rerum, portuque Canopi
Pisanus dudum structa cum classe Nearchus
460Nos expectabat, Rhodiusque Euphranor ab oris
Persidis et rubris aderat dux impiger undis,
Quem spectatorem Occeani Nilique tepentis
Premisi fontis; nobisque exacta referret,
Quid regio diversa ferat, montesque lacusque
465Inspiciat, que sit toto insula maxima ponto,
Taprobani an terra divisa Britannia cedat,
Presertim extremi videat miracula Gangis
Ethiopumque feros mores, ut flammeus illos
Seiungat vertex aeternis ignibus ardens.
470Nam iuga trans Scythiam gelidis concreta pruinis
Saxonibus domitis glacialem victor ad Albim
Architam senis iussi explorare carinis,
Scire homini quantum liceat, mihi visa referret.
Sed te quid teneo? Ter centum navibus illinc
475Discessi et Tyrias primum delabor ad oras.
Mox dextram Euphranor proram detorsit ad undam;
Et portum solis flumenque intramus et aedem
Isidis et Paphyae eruimus monumenta nefandae.
Eiectisque dedi priscis cultoribus urbem
480Christicolae ritusque novos, nova sacra colonis
Indixi. Et geminas discedens aequore Clidas,
Uberis in morem seu saxa minantia Cypro,
Aspexi. Inde ferum deieci Acamanta tyrannum
Praedonemque maris, cuius sub postibus altis
485Ora virum semper pendebant pallida tabo.
Inde Iovis lucum Arsinoemque allabimur urbem,
Victricique Paphon confestim classe subegi.
Hanc quoque lustrari deiecto Agapenore iussi.
Hospitio nos sola Rhodos suscepit amico.
490Rex illic Clitarcus erat, Pipinius hospes,
Qui subito ut classem appulsam veterisque sodalis
Me natum longe venientem in littore sensit,
Quamvis Nestoreis gressum tardantibus annis,
Accurrit tamen et meme complexus inhesit
495Letitia illachrymans et sic deduxit in urbem.
Illic, ventosis dum frigida bruma procellis
Horret et aerei subvertunt aequora venti,
Mansimus atque novas iterum subtexere pinus
Iussimus et putres ferro explorare carinas.
500Ac requie alterna renovato in corpore vires
Amissae redeant, animusque valentior armis
Gliscat. Vere novo positis ceu lubricus anguis
Exuviis viridique minax exultat in herba,
Vivida sic posito pubes langore nitescit.
505Tendimus inde iter occiduum spirantibus Euris.
Veliferae postquam pontum tenuere carinae,
Terra procul solusque aer spectatur et unda,
Ex oculis est rapta dies, subitoque sereni
Mutata est facies; noctescit nubibus aether,
510Transversaeque Notus picea caligine tinctus
Sibilat, et crebri scissis e nubibus ignes
Horrendo terrore micant, et fluctuat imo
Convulsum pelagus nigrasque eruptat arenas.
Nunc sonitu ingenti sese sub valle resorbet
515Albentesque iterum fluctus eiectat in auras.
Euphranorque viam nigra sub nocte fatetur
Nescire et, quoniam vexant contraria classem
Flamina nec possunt remis evincere pontum,
Invitus clavum gelidas detorsit ad Arctos.
520Septima vix tandem cum sole Aurora reluxit,
Et facta venti cum ponto pace quierunt,
Tunc iubeo rursus validis incumbere remis
Linquereque infidos Cilicas sulcataque rursus
Aequora certatim ferratis scindere proris.
525Atque iterum pelagi dictas perlabimur oras
Pamphilii Liciique sinus et inhospita Glauci
Littora, turgebat saxo procul Imbrus in alto.
Protinus ut virides aspexi e classe Britannos,
Non adeunda, tuum vitavi, Caunia, portum.
530Nec procul aethereus sublimi vertice Phoenix
Apparet, sed iam valide spirantibus Euris
Post tergum portus Asiae littusque relinquo
Et loca Graiorum quondam celebrata colonis.
Gnosiaci iam Thera maris Iosque videri
535Coeperat, aeternum claudunt ubi saxa poetam.
Iam Iovis Idei medio clarissima ponto
Creta patet, Cimarusque prius se tollit in altum,
Mons Licti extensus gelidas Aquilonis ad arces.
Hunc primum appello portum Gnosumque requiro,
540Haud sane hospitium fidum. Salaninus habebat
Pidneus falso Curetum e sanguine cretus
Imperium. Veteres ritus et sacra tonanti
Me -Betarmones Corybantiaque aera- crearat
Idaeoque Iovi templum de more vetusto
545Fecerat ambrosiasque comas regaliaque ora,
Torva supercilia et iaculantem fulmina dextram.
(Archetypum solido finxit Lisippus in auro.)
Mox populis Crete Idaeo testatur in antro
Se vidisse Iovem torva cum fronte minantem
550Neglectum natale solum subversaque templa.
Quod nisi divinas sibi pubes erigat aras,
Gnosia confestim tumidis mergetur ab undis.
His vafer insidiis Gortinia regna recepit.
Unde Cidonaeus cum me venisse tyrannus
555Sensit et appulsam Cymari de vertice classem
Despexit, ficta cum pace Philetora misit
Dona ferens ad nos urbisque invitat ad arces.
Clam struit insidias faucesque intercipit arctas,
Electos pedites nemorosa in valle recondit.
560Post montem occultis exercitus alter in armis
Stabat. At ipse dolos et Cretica dona verebar,
Nam mihi sacrilegi Clitargus inhospita tecta
Curetisque immane nefas praedixit et astus;
Quin etiam armipotens Dorilaus finibus exul
565Gortine accessit nobis scelus omne retexens,
Ut fraudes vitem et structo cum milite circum
Perlustrem declive iugum faucesque relinquam,
Et volucres equites celeri per littora cursu
Transvolitent tuto sub nigra silentia noctis.
570Trans Cymarum a tergo invadam nil tale verentes
Dindimeos hostes, aditum reditumque patere.
Unde tripartitas deduxi in proelia turmas,
Confestimque alacer superato vertice miles
Interimit clypeatum agmen. Caeduntur ad unum
575Peltati, quamvis Gortinia tela per auras
Crebra procellosae striderent grandinis instar,
Nec gens laetiferas post Parthos ulla sagictas
Certius emittit (discunt puerilibus annis
Tela Cidoneo torquere sonantia cornu).
580Premissique aderant equites et terga premebant
Curetum. Celso nos autem e colle ruentes
Aggredimur trepidos, ac primum rege perempto
Agmina Dicteis premimus palantia campis
Antiquasque Iovis sedes et Plausia templa
585Priscaque diruimus veterum ludibria regum
Glaucippique libros et Scepsi grande volumen.
Legati interea cum fronde virentis olivae
Ad nos venerunt veniam pacemque petentes.
Clenus erat princeps; fraudes et dira tyranni
590Acta recensebat, ne plebs innoxia poenas
Solveret, orabat, subiectis parcere vellem.
Se, quaecunque velim, facturos iussa libenter
Spondet et extergens lachrymantia lumina flevit.
Tunc genua amplectens orator Gnosius Andron:
595"Libera si paribus vinclis, rex, iura darentur,
Gnosia te nunquam pubes contra arma tulisset
Nec sacra mutasset. Pinnei dira potentis
Improbitas utrunque nefas patrare coegit.
Parce, precor. Quid enim populi meruere malorum?"
600Nec mora, concessi veniam. Tum legibus aequis
Dicteos populos sub libertate reliqui.
Sic demum rebus Cretensi a littore classem
Compositis solvo. Tum vela ferentibus Euris
Pandimus et Sporadum saxosa cacumina circum
605Tendimus et sparsas Aegeis Cicladas undis
Radimus. Occurrit nobis Phoebeia Delos.
Tunc fera tempestas permiscens aethera ponto
Amissis paucis vestras me iecit in oras."
Conticuit tandem Carlus; letoque tumultu
610Atria mirantum et plausu sonuere secundo.