Folengo, Teofilo Mantova 1491 - Campese [Bassano del Grappa] 1544, agiomachia, agiomachia agiom. agiomachia (A. Rafanelli, 1898-1902)

¹
Hunc quondam Cypri genuit mollissima tellus
Undique septa mari foedaeque sacrata Dionae.
Settamen haud luxus patriique obsistere mores,
Delitiae, haud pellax animum irretire voluptas
5Extitit ulla potis quin traderet omnia vaenum
Praedia et angustis epulis assuesceret ultro
Ac blandam Venerem rigidis postponeret aris
Virginei regis, sua qui vexilla sequenteis
Se castrare iubet, fugere et convivia lauta
10Et mala quaeque pati nec fata horrere cruenta.
Sed facile illecebras et dulcia sensibus omnia
Aspernamur ubi caeli nos gratia pascit;
Herculeas (esto non Graecia finxerit illas)
Vincimus aerumnas, vegetans modo spiritus adsit;
15Non Scyllae rabies, non impacata Charybdis
Territat ira ratem, dum caelica flamina nostris
Cursibus aspirant; mors denique temnitur ipsa.
Illa habitus patriae in castos vertere petulcos,
Illa animos tribuere novos ac nomina digna,
20Aequus Iosephus, miserum et solator egentum.
Illa viri maculis terserunt pectora cunctis,
Tersa futurarum fecerunt praescia rerum.
Illa adytis tandem superis delapsa repente
Hunc Saulumque vias iam doctum odisse priores
25Ad caelestis opus fidei divinitus omni
Selegere manu. Sonitu tremuere sacrato
Atria dum liquidas vox ignea lata per auras.
Caelitus ille quidem tanto dignatus honore
Iunctus iter socio, divini ut iussa furoris
30Expleat, aggreditur: Epiphanis moenia linquunt
Authorisque petunt de nomine dicta Seleuci.
Post haec ex Syria, medius quam temperat axis,
Pamphylas, ducente deo, verguntur in oras.
Per mare Carpathium, pascebat grandia monstra
35Quo Proteus olim (vera est si fabula), laxant
Fraena rati; flatus extendunt vela secundi.
Iam latet au sanctus Carmelus; iam nive candens
Se condit Libanus nautis Casiusque sepulchro
Pompei clarus. Puppis natat aequor in altum.
40Se procul immenso celebris Rhodos orbe colosso
Fluctibus ostentat mediis; Amathusaque dives
Parte alia apparet, Salamin, Paphus atque Cithera.
Numina ad haec proram verterunt. Protinus alto
Parent imperio: subeunt addicta nefandis
45Moenia delictis. Non visa agnoscit alumnus
Tecta diu; tacitus gaudet patriaeque profundos
Miscet honos animos; lachrymas vix arcet obortas.
Panditur interea lex veri et gesta Tonantis,
Daemonis et fraudes dictis reteguntur apertis.
50Aetheriis hinc apta animi medicamina morbis
Traduntur populo; parco sub iure coercent
Luxuriam et vitae statuunt moderamine fines
Castaque lascivis tribuunt praecepta colonis.
Ipsa meretricii in primisCytherea repertrix
55Nempe datur vitio totoque exploditur ore;
Atque illam referunt fuerint quicumque secuti
Quot quantisque specu poenis plectantur Averno,
Contra aversatos maneant quae praemia caelo.
Sic, ubi tellurem sparsissent semina totam
60Sancta per aequoream, vitalis semina frugis,
Diversas lustrare plagas ex aethere iussi,
Vela dedere Notis. Linquunt Amathuntia regna
Pamphylumque sinum mensi per Persidis agros
Gemmiferae late caelestia dicta serebant.
65Illa quidem patulo permulti hausere virosque
Officiis habuere; alii, Iudaea propago
Ferrea praecipue, monitus sprevere salubreis
Atque illos rabidi saxis pepulere probrisque.
Olli, utriusque pedis discusso pulvere in illos,
70Regna peragrabant nova laeti, sedibus atque
Nomina mox aliis divina inferre sacrosque
Cultus, verba novis firmantibus aedita monstris.
Cappadocum Iconium lustrant, Lystrensis et urbis
Moenia caelsa, quibus patrantes mira, popellus
75Ingenti clamore deos testatus Olympo
Visere delapsos mortalibus infima membris.
Est Hermes alter facundi creditus oris;
Iuppiter alter, opem ferret qui caelitus aegris.
Iamque parat Panchaea manu dare thura verenti
80Atque ut caelitibus divinos addere honores.
Ipse Iovis sectatur adest quem longa sacerdos
Turba camillorum portans praefulgida serta;
Caedat et eximios ad structa altaria tauros,
Ritibus et solitis spirantia porrigat exta,
85Indignante statim renuant ni voce patrari
Ambo nefas, homines fassi nec Numinis arcem
Audere excelsam aut tantos admittere fastus.
Neglexit numerosa cohors suadentibus illis
Perdita sacra, pios laetata ediscere cultus.
90Ast Herebi stimulis monitus pars cita verendos
Sprevit et illisos male cautibus urbe fugavit.
Verum cum terris peragrassent plurima pontoque
Oppida, barbaricas oras ac clyma Latinum,
Antiochena petunt demum pia moenia, primum
95Unde iter extiterant; fraternos cernere vultus
Gaudent atque viae dulces narrare labores.
Post aliquot vero soles sententia discors
Ac mentes variae, sed non sine lumine caeli,
Dissidio tribuere locum: Solymas petit alter,
100Alter dulce solum patriae sedesque revisit
Ipse suas, illic mortem subiturus iniquam
Traxerat unde ortum. Sequitur vestigia Marcus,
Sanguine iunctus; adit, venturi haud inscius, urbem.
Urbsque spumigenae Veneris devincta prophanis
105Cultibus illius campo celebrabat aperto
Plebsque insulsa iocos: mistas ductare choreas
Nudatos iuvenes et nulla veste puellas
Absque pudore iuvat molleisque expromere cantus.
Haec ubi perspexit vates, avertit ocellos
110Atque execratus mores lususque tenellos;
Acer in enerveis mussavit mente colonos
Ac tacite invectus. Ruit en (res mira) nefandi
Mox fani pars alta, iubar quo prodit Eoum.
Haec labes inopina ipsa inter gaudia laetos
115Oppressit miseros ac tristibus addidit umbris.
Interea peragebat opus caeleste docendo
Numina vera, deos indigno nomine dictos
Confutans turpemque aram et Cythereia furta
Carpens; at mores tollebat ad astra pudicos.
120Nec frustra: innumeros obscaenis abdicat aris,
Quos servare monet castae sacra sobria legis.
His operis instat, pius in mandata Tonantis;
Tum pius in patriam loca circuit agnita fervens,
Saeva magus quamvis Helimas obstacula ponat
125Nixus ab hospitio patrio removere petentem;
Orbarat merito ad tempus quem lumine Paulus
Iamdudum, prohibere audet dum numina Christi.
Is velut asper aper, venator liquerit audax
Quem semel aggressus, redeuntem mox ubi cernit
130Saevit ab integro intermissasque excitat iras;
Sic animis odium renovat rabiemque vetustam.
Nam simul ingressum Salaminae moenia vidit,
Moenia structa manu Graia ducis exulis olim,
Impia per varium diffudit toxica vulgus
135Cordaque in exitium narrantis caelica iussa
Corrupta exacuit totamque immiscuit urbem:
Praecipue attraxit duram caeloque rebellem
Hebraicam stirpem, patriis quae sedibus acta
Illuc migrarat: facili irritata suasu
140Haec est iustorum nunquam satiata cruore.
Saevitiem haud ergo solitosve oblita furores
Surgit in insontem pandentem qua itur ad astra
Pulchra viam: vexat, rapit, urget, denique vinctum
Cervicem bacchata trahit murisque sub ipsis
145Aequo fata animo tolerantem tradidit igni.
Nec satiatus adhuc, livorperversus adusta
Ossa per aequoreos voluit disperdere fluctus,
Ni bonus haec Thimon Marcusque ac fidus Ariston
Quisque patrem miserans rapuissent nocte silenti.
150Flammis ipsa quidem Stygiis devota propago
Usserit immeritos facibus crudelibus artus,
Artus qui fuerunt tamen hostia grata Tonanti:
Mens illaesa polos subiit sedesque perennes.
Oebalios iuvenes linquebat et ostia cancri
155Obliquo Titan gressu formosus adibat
Quum ver iam praeceps candenteis transit in aestus.