Postquam grata nimis reduces responsa tulere,
Crevit amor belli, sumpsitque audacia vires.
Exultat scelerata cohors; sed saevior ardet
Una hominum labes, tantorum causa malorum,
5Regis et ante alios sitit exhaurire cruorem,
Sanguine libato fera bellua qualis anhelat
In praedam, cupiens rabiem satiare cruentam.
Per varios instat regnum lacerare tumultus,
Dedecus esse putat rebus differre paratis
10Et grave supplicium, cum nil nisi facta supersint:
Castra coit, pariter peditumque equitumquem maniplos
Edicit, cuneosque vocat, iubet arma parari
Apta hominum caedi. Splendent tentoria campis,
Quasque per omne nefas congesserat atra libido
15Temporibus tantis, elata superbia totas
Fudit opes. Animus pariter torquetur avari,
Laetaturque simul: quatiunt contraria mentem.
Iam belli properabat amor, iam castra ciebant
Tota ducem, iam se detexerat acrior hostis,
20Et iurata palam procerum manus omnis in unum
Prodierat: iam fama ducis praenuntia regum
Concutit, inque suum fervent bella horrida regem.
Instruit interea prolem Andegavius heros,
Iungat ut ingenium validos cum robore sensus.
25"Ad quae, nate, paras sunt magna negotia belli,
Et moles subeunda gravis; quare accipe, quaeso,
Quae peragenda tibi iubeo. Pater, una salutis
Cura tuae: fas est te iussa subire parentis.
Testor, care, deos, patrium quoque testor amorem,
30Torqueor heu nimium sine me quod, nate, recedis:
At si fata vocant laetis occurrere rebus,
Ire licet sine me. Tantum haec in pectore condas.
Pergis in Italiam, gens est ubi provida multum,
Fida parum belli sociis; Proceresque superbi
35Qui facile imperium temnant, nec iussa regentis
Aequa ferant: illis ne te nimis optime credes.
Inter utrumque viam teneas; casus quoque ad omnes
Utere consiliis, quibus ardua quaeque gerentur
Quam validis manibus. Quondam periere potentes,
40Quos ausus demens et quos temerarius error
Impulit angustis et praecipitavit agendis.
Plus animi virtute decet, quam corpore niti:
Consilio magnae res et gravitate parantur.
Tunc bene cuncta reges, primum si rexeris ipsum,
45Si dominere tui, si tua iura subibis:
Nil adeo foedum, vitiis quam subdere pectus
Ingenuum, legemque pati quam crimina mandent.
Neu iactes sublime genus; facilem sed ad omnes
Exhibeat virtus, non sanguinis alta propago.
50Non te more ducum; cari sed more parentis
Ingere, vel civis, non maiestate subacta:
Hac emitur sperata quidem virtute potestas,
Haec sibi magnanimos flectit, populumque potentem
Subdit, et arbitrium confert et iura regendi.
55Quid iuvat ex alta duxisse propagine nomen,
Aut titulis fulgere patrum, si desit honestas
Quae facit egregios, absint si a sanguine mores?
Parce reis, miserosque laeva pietate nocentes
Excipe, supplicibus miserere, retunde superbos:
60Amissum tandem redimat clementia regnum.
Disce adversa pati: crudum tolerantia pectus
Firmet, et ad duros exerceat una labores.
Quo te fata trahant, et quo tua sidera, nescis:
Errat in incerto, validis agitata procellis,
65Parva ratis pelago, ventos et vela secundat.
Non hiemes aestusque time, non terreat imber
Frigidus, et vasti subeas vada caerula ponti:
Intrepidus calcare nives, atque ardua montis
Impigro superare gradu, vallesque iacentes,
70Torrentumque minas, horrendaque fulgura disce.
Tellus uda tibi placidam sub nocte quietem
Sternat, et in somnos nimborum murmura cogant,
Aspera si metuis, legem tolerabis iniquam
Interius, molemque gravem, teque illa probabis
75Atque animo maiora tuo, dominabere rebus
Impavidus cunctis: homini namque omnia subsunt.
Heu fuge blanditias! Emit his ignobile vulgus
Munus et officium. Strepitus horrebis inanes:
Haec levibus sunt apta viris. Te iudice tantum
80Crede tibi: non emptus amor, non empta fidesque
Hoc pretio mentem subeant, vel gratia fallax.
Fac quod amere magis, quam quod timeare; nocentes
Insidiasque tibi fugies, et septa venenis.
Pocula. Plus equidem timet is qui saepe timetur
85Et quatitur terrore suo: sors ista tyranni.
Temperet a iussis hominum communis imago:
Et legem patiare tuam, primusque subibis
Pondera iustitiae, quae sunt toleranda iubeto.
Primus adi: videant alii tua facta minores,
90Exemploque hortere tuo quibus ipse iubebis,
Officiumque actoris agas: te namque tuetur
Quem parere cupis, qualem te gesseris ipse.
At quia bella vocant, memori quoque mente capesse
Quae moneo: da, nate, fidem. Nec inania fabor,
95Aut ignota tibi: veterum meminisse laborum
Profuerit. Solers igitur meditabere primum
Quo melius ponenda loco sint castra salubri:
Vertice, seu latis potius distendere campis,
Aut densare simul inter cava vallis opacae,
100Faucibus aut biiugi collis. Numquam eminus hosti,
Seu vicina suis tua sint tentoria castris.
Experto sed si qua fides, angusta locorum,
Nate, cave: facili possunt praecludere victis
Obsidione fugam, via quae est postrema salutis.
105Elige quae magnis loca sint adeunda periclis
Hoste tuo, emineasque super; per operta viarum
Insidiis forsan ne damna inopina sequantur,
Circum castra vigil tuto custodia giro
Excubat, et nimio pariter tu parce sopori.
110Nulli fide magis quam tu tibi; cetera fallunt.
Non hastam gestare manu, clypeumve coruscum,
Aut galeam capiti pigeat. Domet omnia virtus,
Militibusque tuis animum praestare monendo
Saepe potes, dare quippe solent hortamina vires.
115Si pro murali circumflua flumina vallo
Ripis alta suis ducas, securius ullum
Haud munimen erit. Sed quum te admoveris hosti,
Disponas acies, cuneos glomerabis, et omni
Arte loca, melius qua tendere cornua, disce.
120Assistat lateri robustior ala ducali,
Bellica ne imbelles servent tua signa ministri:
Hic equidem maior, si stent, victoria pendet.
Non praeceps in bella ruas: fiducia palmae
Saepe suos sperata nimis decepit anhelos.
125Si dispersa forent hostilia castra, vel alto
Mersa mero, seu forte gravi tumulata sopore,
Irrue: namque hostes, subito terrore subacti,
In tua vincla cadent, vix signa vel arma videntes.
At loca si cautae famulentur commoda fraudi
130Et tristes simulare fugas, mora nulla retardet:
Instrue, nate, dolos qui praevaluere sagittis.
Nil refert hostem superasse vel arte, vel armis:
Gloria nam sequitur victorem, opprobria victum.
At quia vix emitur nullo sudore potestas,
135Si non ultro datur, molimina nulla remitte,
Murorum tormenta para, testudine portas
Dirue protecta; sit machina plena molaris,
Moenia qua ferias et summa cacumina possis
Exaequare solo; sternant tormenta superbos.
140Et lectos in Marte viros sub moenia mitte,
Pluraque diversis adhibe certamina muris,
Nullis cede minis, duro potiare labore
Obsessis tandem. Quae non labor ardua vincit
Non intermissus? Referes sic, nate, triumphum
145Hoste tuo, regnumque patri sic denique reddes."
Finierat. Natum lacrimis complexus obortis,
Oscula libavit, dederat sibi qualia nunquam
Ille libens didicit, patriumque reponit amorem
Pectore sub docili, canos veneratus aniles.
150"Quas ego pro tanto, genitor dignissime, grates
Officio reddam? Pondus premit istud amorum,
Et superat vires. Paria his tibi talia nunquam
Reddere Nestoreos possem si Iuppiter annos
Forte daret: sunt magna quidem. Tamen accipe, dixit,
155Innumeras, huiusque meae promptissima vitae
Obsequia, et si quid melius pia fata dederunt,
Sive dabunt. Tua iussa sequar: modo Pallada posco
Adsit, ut illa meis coeptis et prospera firmet.
Italiam repeto: cognataque litora quondam
160Visere cogit amor, patrium regale decusque,
Ire paro. Tu care domi pater ipse manebis;
Atque deos supplex, libato munere, placa
Adversos, reducemque roga, victoris et instar
Me videas laetus, cumulent et gaudia vires."
165Tempus erat placidis quo se mare praebuit undis,
Dum classes, dum vela nitent; non invidet aequor
Fluctibus armorum, quos terra inimica minatur.
Aequore iam pergunt laeto: sed sidere tristi,
Infestisque deis, sine quia nil utile coeptum.
170Urbe quidem media, tetra sub nocte, luporum
Murmura crebrescunt, et bubo plurimus errat,
Atque agmen latrasse canum vix gucture pleno
Auditum: ieiuna cibis, animalia moerent.
Tecta simul, pariesque madent sudore cruento;
175Ignea tela poli micuisse per aera visum,
Atque faces vibrasse globos, livescere lunam.
Nulla sinunt horrenda patrem requiescere somno,
Exagitant moestos pavido sub pectore sensus;
Ingruit infelix omen super ardea lecto
180Saepe suo, casus praesagia saeva futuri.
Territus his, genitor, "Quaenam nova somnia, dixit,
Tristia disponunt, atque effera fata minantur?
Ibo tamen, divumque piis mulcere furorem
Experiar donis: placant quoque munera divos.
185Qui rerum regis imperium, pro Iuppiter, inquit,
Quid potuit natus, quod tot sibi dira minantur,
Demeruisse meus? Vel quid fortasse nefandum
Ipse ego commisi? Nulla est iniuria sedem
Instaurare suam. Repetuntur moenia nobis
190Heu propria, heu quondam fatis quibus exul iniquis
Sustinui, donec proceres responsaque vatis
Fatidici peterent! Nulla ergo rapina paratur."
Dixerat, et binos iussit sine labe litandos
Afferri tauros, positis et substitit aris:
195Accensoque super fatur dehinc igne rogali.
"Caeruleum, Neptune pater, tibi Iuppiter album:
Accipite, o magnae qui estis moderator uterque
Molis, et arbitrium geritis quoque cuncta regendi,
Annuite his rebus. Nulla inclementia divis,
200Non indigna rogo: casus prohibete sinistros,
Tristiaque, et duros pariter prohibete labores.
Si qua manet nobis contagio, caesa piabit
Hostia: quia nunquam Superos sibi fecit iniquos?
Aequora demulce, genitor rectorque profundi,
205Absistasque procul Tritones, et horrida cete;
Iuppiter, alme deum, summi regnator Olympi,
Tam saevas prohibeto minas, atqua atra coerce
Maiestate tua. Quid non valet alta potestas
Imperii? Tu solus habes ius omne regendi.
210Quod si fata meo statuerunt impia nato
Funera, me potius crudelior impetat ira,
In me convertant, heu! si qua infausta minantur.
Fas mihi (namque dedi), caro pro pignore, canum
Devovisse caput: quare hanc absumite vitam
215Dii magis, aut potius tales avertite casus.
Me tandem, prolemque meam pietate deorum
Aspicite hoc tantum; manibus sunt omnia vestris."
Haec ait, et dictis, mentem spes erigit aegram:
Expectat meliora pater. Iam carbasa ventis
220Tota patent, belloque potens iam galla iuventus
Transtra replent hilares, patriis decrescere ab oris
Incipiunt, stridente noto: fert clamor ad astra
Nauticos plausus; numen venerantur aquarum
Mactatis tauris. Fatur Rhenatia proles
225Ante alios. "O qui tumidos attollere fluctus,
Et premere imperio potes, et mulcere profundi
Murmura, da placidum (non invida bella paramus)
Aequor, et optatum classem da poscere litus:
Ad bellum quaesitus eo, non quippe potestas
230Me violenta rapit, regnandi aut atra libido.
Si potuit pastor Phrygius, populatus amiclas,
Per tutum remeare fretum, cum grande patrasset
Atque immane scelus, magnae quo moenia Troiae
Versa iacent, stratique duces, altoque cruore
235Flumina Dardanidum tantorum caede tepebant;
Et si Gnosiaco redeuntem litore furtum
Thesea portantem (fidei quoque foedera rupit)
Ire super placidas licuit sine fluctibus undas,
Cur ego (nam factae fero crimina nulla rapinae)
240Non potero tutis ire alta per aequora velis?
Si scelus indignum, manus aut temeraria, coeptum
Culpet iter, reduces seu nunc immerge profundo:
Omnia namque vides, meritis sua praemia redde".
Post ait: "O socii, quo nos fortuna sequamur
245Ducit, et este viri: genus altum agnoscite vestrum.
Tendimus in patriam, genitor quam rexerat olim
Imperio (Dii sic voluistis), rebus amoenam
Visibus humanis: liceat contingere portum".
Vix ea finierat, vocem cum nautica pubes
250Extulit ingentem: "Nos te, dux magne, sequemur
Quo res cumque vocent: ventis da vela secundis".
Pumiceas post terga vident Hyeresque relictas.
Munera firmat herus laetae certamina palmae,
Parthenopeia prior qui litora grata retexit.
255Prospectant omnes, intentique ora levabant.
Saxa patent Ilvae, vicinaque Pontia rupes:
Exeruit sed laeta caput vicinior undis
Hiscla suis postquam, fremitu plausuque sonabant
Aequora. Litoribus pro gratis denique visis
260Praemia deposcunt: simul aequo munere donat.
Exsultant hilares, et martia classica pulsant.
Ante urbem positae serie stant aequore puppes,
Effusique palam Superis carchesia libant.
This text is part of:
Click on a word to bring up parses, dictionary entries, and frequency statistics
Tarentina (G. Martucci, 1899).
This work is licensed under a
Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 United States License.
An XML version of this text is available for download, with the additional restriction that you offer Perseus any modifications you make. Perseus provides credit for all accepted changes, storing new additions in a versioning system.