argomentum
Primus Iunonem Fatis liber ingerit aspramPoscentem sua vota iuvent. Ea tempore certo
Spondent inferias Troum Troieque ruinam.
Gaudet et obiurgans dea Grecis cernit in hostes
5Hos segnes properare animos, incendit ad iram
Si possit Martem verbis accensa Frodisse.
Huic Venus obloquitur specie sua membra serenans.
Quo increpunt regina tumens, se laudat et hostis
Iudicium, Veneris gestus exprobrat olentes.
10Se Venus expurgat, nature, iura deorum
Effundit Paridemque probat. Furit altera mordens
Laomedonta vagum pepulit cum Iasona portu.
Hec Venus absolvens pacem rogat: illa superbit.
Secedunt he voce poli. Mars sevit utrinque.
15Tros disponit opem contemplans arma quiete.
Hunc animat bello Phebus prolique latebras
Fert. Hecube rex cuncta refert, que monstra relugens
Liba sacrat. Latebris geniti rex mestus inheret.
Iuno tumens Herebo petiit Demogorgona dicens:
"Dic, princeps, ubi Fata sedent: sua gratia divam
Est opus ut foveat stimulos enixa feroces".
Non procul hinc aberant, adeunt mox perpete gressu.
5"Reginam" sic orsa "poli, que causa tenebris
Te gerit, alma parens? Magnum est quod gliscis Averno,
Magnum equidem et nobis, digesta mente, stupendum.
Pande animos iramque trucem. Nil dulce per edes
Has petitur, lacrimis et fronte insulsa laboras".
10"Non ab re huc gradior liquens lugubris Olimpum,
Fata, lares ingressa feros. Taumantias astu
Non satis in querulo nostros hic diceret hostes.
Vos quibus arbitrium est et vite et mortis, anhelam
Iunonem mulcete, precor; mulcete deorum
15Matronam pelago, terris, orizonte petentem.
Si mihi tanta viget virtus, nec gratia desit
Ad nostram Stigialis opem: germanus in oris
Imperat his Pluto, sic possum civis haberi.
Si nichil hec prosint, usus cernatis Averni
20Ingentes: res vestra agitur, nam quisque tirannus
Integer officiis populosa in gente triumphat.
Este, dee, faciles: implebunt ethera fuscum
Mox anime Elisiumque leves. Unius ob iram
Exagitor secum, nec erit mihi gloria pacis.
25Pax mihi nulla quidem, nisi sum saciata flagellis
Iliacis: sic Troia cadat, sic sanguine vincens
Corruat effuso iuvenum fortissimus Hector.
Corruat ense Paris, funeste litis origo.
Invisus Iunone palam, nec Troiolus acer
30Deiphebus dee vita potiantur ob iram.
Laomedontiades obversa et stirpe creati
Priamide sub Marte cadant. Tamen alma sacerdos
Templa colat vivax Helenus, tot bella perosus.
Obstitit in causam turpem sermone disertus,
35Ostendens arcana poli: lusere sagacem
Germani et genitor, tantum est furor asper in illis.
Arma parant alii, ducunt in prelia Troes,
Argolicos, heu, strage premunt. Iis quatuor omnis
Grecia principibus stridens tot vulnera meret.
40Non lupus in pecudes magis est violentus anhelas,
Exanimat dum dente famens; sic Troia protervos
Gaudet ob insultus hostili in sanguine ridens.
An scelus hoc patiar. Non est iniuria litis
Preterite delenda mihi qua (iuro paludem
45Per Stigiam) in Teucros terras pelagusque movebo.
Sidera subsileam me nemo impune furori
Extendet, quid magna vocer? Quid femina possit
Fracta odio experiar, vi tota accendar in hostes.
Vos, Cloto et Lachesis, sua stamina linquite, fusos
50Nete minus, pulsate colum; fac, Atropos, acces
Staminis aggeriem, vultu indignata scelesto".
His super eloquiis dive mirantur anhele
Ausa dee cum cruda vident: mulieris iniqua
Meus ira impatiens mordaci est aspide peior.
55Assensere tamen; sic princeps inquit earum:
"Plaude, soror coniunxque Iovis; tua vota fovebo.
Nostrum est officium Manes educere membris.
Hoc tamen officium est insertum, Iuno, tabellis
Quos servat primeva fides; sic tempore certo
60Quisque perit, nemo est qui possit fallere metas.
At, regina, scias Hectorque et Troiolus armis
Pelide fedabit humum, Palamedis ob ensem
Deiphebusque cadet, Paridem truncabit et Aiax.
Quid tot Dardanidas loquar hic in Marte ruentes?
65Mille patres et mille cadent, incendia Troie
Aspicies hilari, Troes hic inde fugandos.
Occidet et Priamus iugulo distentus aperto,
Quas plagas trux Pirhus aget; sermone repertus
Dulichii Astianas ex summa turre dehiscet.
70Si minus hoc credas, hunc, Iuno, cerne libellum
Testantem tot busta notis". Dea corde quiescens
Legit in auspiciis, sic est gavisa dearum.
Hec dea contrectans mox liquit Fata, iugales
Pavones ad plaustra rugens, sic pectore librat:
75"Est animanda cohors, virtus acuatur in hostes.
Rebus inceptis absit mora queque, tremendis
Segnicies tollenda viris; est vilis asellus
Desidia et sonipes agili sudore superbit".
Dixit, et allapsa est Phrigie ditionis ad agros
80Qua Danai sua castra tenent, qua maior Atrides
Imperat ad turmas animo maturus herili,
Qua natum Hesiones, Pelidem Tempe Caristos
Naupliadamque umbrosa fovent. Mox nube corusca
Talibus aggreditur proceres sermonibus audax:
85"Quid, mea gens, facitis segnes Argiva per annos
Troianam exanimare tribum? Quid torpet Achilles?
Ocia cum sociis refovens ignava per umbras?
Est ne hec pacta fides? Sunt ne hec iurata, Pelasgi,
Auliaco fomenta mari? Quid regia virgo
90Exposita est aris ut ventos placet et undas?
Grecia quid populis nuda est si quisque sub armis
Illecebras aperire paret? Mars arma paratus
Non ab re ad tantos et classica bella coegit.
Hic sunt mille rates, Europe hic gloria gentis
95Est, Asie fractura plagas: nisi viribus absit
His animus, vester Mars orbem vincere posset.
Tollite iamque animos, animis iam cingite vires.
Audaces sic este, viri: Victoria surgens
Fontibus ex Stigiis preconia spondet Achivis.
100Vidi ergo tot laudes, Fatorum scripta tabellis
Concipiens affata deas: his Ilion, his rex
Occidet, his soboles, his Teucri, his agmina matrum.
Surgite vos, proceres, gelidas tres estis ad alnos;
Arma armis temerate probi, nam regia proles
105Queque furens gladiis vestro mucrone peribit".
Obstupuere omnes audita voce polorum,
Dicentes: "Nos astra colunt!". "Vox tanta Monete
Est" inquit Calcas, Superos et sidera noscens.
Sic turmas animat: "Non ab re exordia divum
110Erumpunt matura polis. Ostenta futuros
Portendunt casus, portentis credite, Grai.
Si sacra verba dee, si fibris omina cesis
Nosco sagax, sperate duces, gaudete Pelasgi:
Ultores scelerum Phrigiam superabitis arcem".
115His faciles dictis animos in bella feroces
Exacuunt, arma arma vocant; vox sparsa tumultus
Congregat astrivagos quibus omnes Marte parantur.
Non aliter furiunt quam contio ducta cavernis
Grandis apum se cede animans examina regem
120Cingunt adversos morsus repetentia morsu.
Hoc dea contemplans insultu et voce Pelasgos
"Troianos superamus!" ait "Diomedis apellas,
Dulichii fraudes totumque Agamenona nosco.
Iupiter est bellis neuter si Delphicus obstet
125Castra iuvans Troiana mihi, mea Lemnius heros
Vota animat, si sit qua coniunx hostis, in hostem".
Sic orsa ad superas Saturnia labitur arces,
Martem agitans sic ore suum: "Sis numine genti
Integer Argive si pugnent iure modesto.
130Scis si iure fremant, Paridis scis stupra, rapinas.
Atride fuit hospes atrox: nihil peius honestam
Quam violare fidem, talamos quam rumpere luxu.
Sis pugil Astree. Titulis tu cede severus
Astream decorare soles, tu numine secum
135Competis, imperium sine qua labat omne procellis.
Mars, tibi vile putes precibus succumbere falsam
Ad Venerem sua vota sequens; furor ipse Diones
Inficit illustres animos, dum scorta frequentant.
Demens igne fuit Ioles Tirintius heros,
140Femineus sua verba timens: vecordia regis
Celsa manet, si sit muliebri voce subactus.
Si sit semideus iussis operosus amice
Eduxit data pensa colis, qui sidera gessit
Cervice opprimitur pedibus meretricis et astu.
145Captus casse polo, Mars, fabula nota fuisti.
Te pudeat meminisse dee, dea nutrit olentem
Illecebris famam; pudet ultra hic dicere sordes.
Ergo cave insidias, Vulcano linque Frodissam,
Fac matris pia vota putes; sum digna verendis
150Officiis: illa est pompis indigna deorum".
Non procul obcernens inimicam vidit Olimpo
Se contra properare gradus, que crine soluto,
Que laniata sinus lacrimis, ita fatur ob iram:
"Cum sis nupta Iovis, cum sis opulenta superbis
155Arbitrio quecumque volens, sic sidera, terras,
Sic Stiga, sic fluctus optas constringere votis.
Saturnus cedat, tibi cedat Iuppiter et Mars
Cum Phebo, Stilbonte, Venus. Tibi Delia cedat,
Nereus et tristis cedat regnator Averni.
160Sic elementa regens naturam maxima rerum
Auspiciis extende tuis; sic numine prestans
Exornes Superos quavis virtute potenti.
Mobile iam primum, reliquos immobili axes
Evertas regina potens, sic augibus audax
165Imperites; estus facias et frigora celis.
Signa leves variosque orizontes sedibus equis
Climatibus declivis agens fac sidere formas,
Fac quantum distent mensures ordine terris;
Des lune et soli motus statione; vocentur
170Prolixi per utrasque domos; iam quinque per orbes
Errantes flammas longinquo confice motu.
Cursibus hec propriis redeunt cum lumina, casus
Fac varies ad signa suos; modo centra revolvens
Ignibus elonges a terris centra polorum.
175Orbibus inque suis revolutis lucibus orbe
Signorum ius ipsa pares qua nascitur auster
Et boreas, Pheben, duc stellas ducque vagantes.
Iamque loces sparsim magno radiante paratu
Quindenas super axe faces, des lucibus octo
180Vigintique modum, prestent ut commoda Lune.
Sidera mensures erratica, corpus eorum
Quam distet partire solo. Potes omnia: terras
Corpore fac superent, non sit lex omnibus, ignes.
Mentes diversas inter tot sidera signes
185Atque gradus ad signa suos; sibi perfice legem
Axibus in mediis occasu prorsus et ortu.
Des iter et lapsus flammis ad flumen Hiberum,
Phebea quas luce tegas sic adiice Pheben
Lumine crescenti, minuens incendia dive.
190Quinque focis ortus aperis sub lampade Solis;
Astra pares vicina solo, tunc aspice mentes
Astrorum adversas quas impare sorte gubernes.
Sis quia causa potens rerum, distinguis eclipsim
Lunarem, sua monstra regens; in prelia Phebum
195Dirigis et Pheben speculans utrumque labantes.
Sit tibi tantus honor. Quia sis temeraria, nosse
Fatorum decreta cupis, via sternere Troes
Hostes Pharsalicos defensans integra fraudum.
Si non lite decet magnos agitare minores
200Accendor furibunda tamen; mihi Iuno rebellis
Omnibus in gestis damnas mea numina semper.
Non magis insanit serpens in dente recurvo
Quam verbis tu mente furens; nil pacis inheret
Est ubi lingua loquax destrudens livida gentem.
205Utilis es nulli; gliscis tamen usque favores
Alternos, ingrata manens. Ha Iuno, profanum
Eque est obsequiis vinci et superarier hoste.
Rettulit ut Calcas. Odio scelerata lacessis
Eneam qua fata sinant; ut censet aruspex
210Per mare, per terras olim mea pignora ludes.
Non tamen efficies quin, ut sua fata recensent,
Extendat pia sceptra vagus; comes ipsa labanti
Semper ero, ad laudes fato gavisa futuras.
Si mihi clade furis, sperandum est iure Potenti.
215Iure fruor, tu fraude viges. Dic, Unxia, queso,
Cur mihi non licuit Paridis contingere munus?
Tu mecum et Pallas unde tunc iudice coram
Constitimus: se queque probat. Tu regna magistro,
Ingenium Pallas, celebrem promitto Lacenam.
220Luce Paris superans lincem quecumque dearum
Membra videt, speculatur item: mihi fixus inherens
Inspicit effigiem membris stupefactus apricis.
Unde sagax princeps Helene concensus amori
Victricem me iuris ait, compage decenti
225Pulcrior ad quasvis supero te et Pallada formas.
Vos tantum excello quantum splendore sororem
Phebus agens orizonte iubar! Mea colla nivescunt,
Aurea cesaries, frons lactea mixta rubori est,
Frontis et excubias pingunt candore smaragdi
230Quas aures nasusque decent. Os spirat amenum
Balsama dum verbis aperit mea numina genti.
Testis ades, Veneris dum flatus carpis odoros,
Nare recens in utraque capax. Que lilia, philtra
Thuraque nos equent puris redolentia flammis?
235Excedit dos hec alias in corpore dotes
Quas animat natura potens: nam labra labellis
Nimpharum gustant avidis per odora mariti.
Planities humeris, simulant duo poma papille
Quas cuperet quicumque procax, mea pectora vincunt
240Inclita conspectu vivaci albedine cignos.
Non pilus et fetor alis sub militat; illic
Manat odor sudore situs. Mea brachia visu
Digna deum, palmis que sint sua membra recensent.
Sic digiti graciles, devexi perspice, et ungues
245Illucent ut gemma nivens; que iaspis et aurum
Non cuperent tanto radiis certare nitori?
Est mollis venter, sunt spina et crura pedesque
Insignes, ne cuncta loquar. Sic arbiter equum
Iudicium peperit, sic munere digna videbar.
250Non negat hoc Pallas: nec te minus esse probatur
Pulcra, licet formosa manes. Ea iudice tanto
Subticet et mecum non est adversa querelis;
Tu tamen hanc animas quam possis litibus in nos.
Desistas obscena loqui; nam turpe silere,
255Pulcra loqui virtus par est et digna sophiis".
Sic Iuno increpitans ora indignantia solvit.
Aspectu dextraque minax: "Mihi, lena, superbis,
Nescia quod scelus est dominam mordere pudicam,
Qualis dum Tamira contendit carmine Phebo
260Per Phebum cecata tamen, vel qualis Aragne
Pallada convicians tamen ipso in nomine versa.
Emula Pigmee ferves certamine mecum:
Illa tamen grus voce fuit; fuit altera certans
Ibis et Antigone. Que insania tanta, Dione?
265Te pudeat rudibus verbis lesisse Monetam.
Sum princeps, tu serva poli. Mihi regia servit
Imperio, astricole metuunt mea sceptra per axes.
Magnopere illudis, pigeat dixisse, reponens
In nobis quascumque polos. Quid voce rebellas
270Inscia regine cunctos radiantis ad orbes?
Quid mihi Saturnum? Quid Martem, stulta, Dianam?
Quid Phebum, Stilbonta refers? Quid Nerea dicis?
Quidve Herebum recitas? Impar sua gloria nostre est.
Quos pete si dubitas, si regnet quisque triumphis.
275Quisque stupens me laude probat; cum coniuge coniunx
Ducimus arcanos sincero sidere motus.
Frondibus ut sertis una est natura duabus,
Sic virtus est sola thoro; si Iuppiter astris
Imperat, eiusdem nature sidera flecto.
280Iuppiter Alcidem, Geminos geminamque Caliston
Imposuit radiante polo; ne plura loquamur:
Ipsa Eben posui, posui Taumantida celo.
Nutibus hee nostris, non alter sidere quemquam
Constituit, nisi mente Iovis. Prece, fletibus orans
285Vix Anchisiadem tu includes numen Olimpo.
Fletibus in tantis me coram stridula flebis:
Forte animos mulcebo graves, inimica dolenti
Tunc hoste exultans prece fiam prona Diones.
Dic, lasciva, tuum potuisti nuper Adonium
290Sidereis animare globis? Non Iuppiter illum
Non ego stelligeris volui splendescere turmis.
Influimus terris (ne certa sidera dicam,
Vim quorum narrare piget); si Iuppiter ignis,
Si feror ipsa aer, alimus nascentia glebis.
295Seminat alma Ceres ex nobis numen ad agros,
Iris aquis quos nostra fovet, Proserpina semen
Prosilit in segetes ex nobis sede profunda.
Ex nobis Genius, Carites, cum Pane Caristo
Robur agunt et Flora, Pales Driadesque Napee
300Naiades et Satiri se nostra in mente saporant.
Quidquid agant axes diversa in dote polorum
Ex nostra mercede venit, sic equor et aure
Ac humus exalant ex nobis facta suapte.
Inguine si nata es, tu spuma Frodissa vocaris,
305Sic humor concensus amas, que gratia surgit
Humenti calido quod sponte creamus apricum,
Quod madeas nostrum est, quod sis ignita mariti
Et quod ames commune manet, utriusque propago
Est munus; Manes sunt nostrum munus Averno.
310Sic ancilla manes. Quid tanta insania, matrem
Insultu temerare tuam? Non tanta sciebas
Iudicia auguribus per res ignara latentes.
Si tamen hoc ludas, nurus es male digna capellis
Ciniphiis plus semper olens, si thuris odorem
315Concensi spires, tamen es suffecta marito
Cui suspecta parens es facta Cupidine nato;
Tu generas Iove falsa Iocum, tu gignis Amorem
Marte, suum Anchises Eneam seminat in te.
Desine lamentis! Ego cogor iudice falso
320Numinibus mea damna queri; vesanus in estu
Pallada, Iunonem sprevit tua iura secundans.
Si Bellona sapit, magis est speciosa Dione
Que sensus nil prorsus habes; speciosior illa
Sensibus et gazis specie te vinco sagaci.
325Excedit formam probitas. Facundus Ulixes
Non membris formosus inest, tamen inclita Circe,
Nausithea hunc radians ardebit et alta Calipso.
Discors concepit speciem dea mentis, in illa
Contemplans insigne decus, sic emula dixit
330Pulcrior hoc habeat pomum, sapientior hoc est.
Verum equidem fatear, quamvis inimica, videnti
Exterius formosa places, non posset Apelles
Pingere nobilius, nec pingere arte Phianor;
Non arte Alchimenes, Fidiasque Capasque, Lisippus
335Te eximium signare opus; simulacra Diones
Prassiteles linquat, qui te fabricavit ephebam.
Dote hac in stolida qua spirat et eurus et auster
Et zephirus boreasque tumens, incendia sexu
Spargis utroque furens fasque nefasque sagictis.
340Arserat Oenides Atlantam matre peremptus
Cum spolium donarit apri. Tirintius arsit
Coniugis illecebras Acheloi cornua rumpens.
Absirthum perimens sic Iasona Oetias arsit
Ut feriat se in prole ferox. In amore furentes
345Piramus et Tisbe macularunt sanguine terram.
Nauplus, Aminciades, Leucon ob stupra Limone
Degeneri sub morte cadunt. Formidine regnis
Eugiale expellet Diomedem meca paternis.
Pretereo Hipomenem: sua scis ostenta, Procrisque;
350Nec Cephali portenta loquar. Quid Philidis ignes?
Hospite, si lusa est, stringens sua colla capestris.
Edipus est matris, Iorides prolis abusus,
Eurilocus perit igne sate: cognovit in estu
Natam Caligonen Athamas, matremque Ligurgus.
355Levir Hipermestre soror est assumpta Thiesti
Quo surgit pelopeia stupro; plausitque calenti
Atreus exardens germani uxore Thiestis.
Terrodomas genite vetitos furibundus uno ignes
Illius mucrone ruit. Pandione natam
360Deflorat Thereus linguamque incidit adulter
Et Canace et Biblis fraterno insanit amori.
Mirra patrem lasciva fugit; sic Phedra petulcax
Privigno accensa est ut Virbius inde necetur.
Quid sibi Pasiphe deceptum passa iuvencum?
365Monstra creans, mortale scelus. Sub funere monstri
Gnosia et Egidem coluit delusa per undas.
Perfida, sic flammis Helenam Paridemque saporas
Ut linquat rea sponte virum. Que incendia portent
Funera et insidia labor esset texere verbis;
370Ut saxa exitium perhibent Capharea procellis
Sic sordem suffecta lues nil crimine torvo
Exurgit dignum titulis et pace merenti,
Flebis ad interitus aliquando tristis amicos
Quos poteris vix ipsa pati. Iam spicula regi
375Affigas Stigio, Cereris fastidia ridens.
Iam facem Mulciberum concendas, subdola vulpes,
Dum lepores aliunde petis; te complice celebs
Pallas Erictonium concepit, semine fuso.
Sangaridem nimpham telis penetratus amantum
380Ob flammas corrupit Athis, genitalia frendens
Quo Cibele stimulis insana incidit amori.
Perseum Andromadem fuscam, te vindice, luxus,
Quis credet, dilexit agens; te vindice fervet
Ob Cererem Iasius, Pelopi Pisea subheret.
385Federe solemni cum sis adiuncta Lieo,
Incendis persepe patrem: Minoide coniunx
Coniuge letatus lascivo exarsit amore.
Neptunum stimules iterum sub amore Melanthos,
Fraude potens, ubicumque procax: non Tartara solum,
390Non mare, non terras, facibus sed carpis Olimpum.
Delphicus in Danes, Herses Cillenius et Mars
Lascivo furore perit. Titonia coniunx
Igne perit Cephali thalamos exosa seniles.
Si sit Saturnus natura tristis et algens
395Fecisti non nata procum; non coniuge sola
Exultavit Opi sub equo Chirona creavit.
Haud scio si verum fuerit, vel fabula, Lune
Endimion se sponte dedit. Si dicere nollem
Impatiens stimulis coniunx meus arsit ephebas:
400Anthiopem satirus, Europam bosque Caliston
Sic Phebe decepit amans; in imagine versus
Amphitrionis agit Alcmenam luxibus amplis.
Luserat Asterien que stupro est facta coturnix
Inque aquilam conversus amans, mutatus in aurum
405Danen, Mesionam pastorque, Deolida serpens;
Factus olor Ledam, gignens hinc ova, fefellit
Progenies est unde duplex, cum Castore Pollux.
Tindaris incestum turpem Clitemestra venustant,
Eginam flammis dum membra pudenda foveret
410Implevit tunc prole focus. Mea munera coniunx,
Me loquar hic alias, Ion premit arte iuvencam.
Vix tamen his stupris possum gaudere Tonanti,
Hac illac mea damna querens, non ulla virago
Fert pace insidias et furta odiosa mariti,
415Quo fit ut hac causa veterem concendar ob iram.
Scis fraudes et furta Iovis: concendor et acrem
Iudicis ob causam duplici sic lite refringor.
Non potes hoc facinus, nec priscos coniugis ignes
Si cuperes delere procax; reprobare profecto
420Possumus errores, sed non infringere lapsos.
Tu tamen his stimulis si sim conflicta duobus
Exultas: scio cuncta memor quibus acris in hostem
Semper ero et caveas animos Iunonis acerbe".
Sat placata Venus (rixa est metuenda tiranne)
425Iudiciis sua iura polit, premissa querele
Argumenta silens intendit dicere maius:
Est sat si mores proprios, si numen honestet
Teste suum. Sic orsa dee: "Quid, Iuno, rebellem
Me lite exagitas, si Iuppiter ardet amicas?
430Quid me lite ream quereris si sana iuventus,
Si divi sub amore virent? Mea numina damnas
Ac si versuta naturas arte foverem.
Os aperis stridens ut dentes temperet aura,
Insiliens quia felle calent; ex felle furenti
435Nil exit sapidum, si vis exterminet ira.
Erras si nostros mores in crimina vertis,
Lege sacra si in secla vigent: sum fomes amoris,
Si tibi non placeant vicies primordia rerum.
Hec data dos fato est, scis hoc, ab origine prima
440Eternum mansura mihi. Stat propria virtus
Rebus in eductis, calidus sic ignis adurit.
Quod natura dedit, sine sorde et crimine regnat;
Sui aliter mordenda palam. Natura profecto
Non frustra exequitur rebus sua gesta creandis.
445Mobile sic primum celos et sidera semper
Lege movet non sorte pari; sic axe secundo
Signa manent varios ritus operosa planetis.
Est Aries igitur, Leo, Chiron siccus et ardens;
Sic flammis sua gesta parant. Cum Virgine Taurus
450Et Caper algescunt terre sub imagine sicci.
Amphora, Thindaride hument et Libra calentes
Aerei virtute sua. Sed Scorpio, Cancer
Et Pisces aquei gelidi in gestibus hument.
Dant Pliades undas, imbres nimbosus Orion,
455Multicolor fert Iris aquas, pluviale Capella
Sidus agit proprium nature robur Olimpo.
Sirius exurit segetes, Arturus et ipsis
Seminibus mediocris inest, Canis ardet Apollo
Donec iter peragit Cancro confine Leoni.
460Saturnus frigens operatur, siccus et atrox,
Insidias qua Fata sinunt. Virtute benignus
Ipse Tonans animos aperit per gaudia dulces
Nature sic est omni conformis amicus
Felici humiditate calens. Mars siccus in estu
465Igneus est vite bellis inimicus et asper.
Siccus dulce calens in luce exultat Apollo
Alipedens orizonte trahens. En ipsa calorem
Humori extremo spargens in luxibus angor.
Frigidus ast in se Stilbons et siccus inheret
470Nature qua vertit iter; tamen inclitus astu
Integrat eloquium fures mercesque secundans.
Humet Luna gelu, calido nisi sidere substet,
Fraternum sortita iubar, virtutis origo.
Delia native est, discrete preco deorum.
475Lascive Venus est, vitalis Phebus, aduste
Mars, superest vivace Tonans, pater estque Tonantis
Usque retentive: tanta est cuicumque potestas,
Que tamen est maior cum velox auge movetur,
Opposita minor auge manens. Aurora diei
480Numen adest; partu dea stat Lucina gementum;
Pallas agit sensus; Cibele turrita deorum
Mater agit portenta polo; stat diva iuvente
Ebbe; est Vulcanus ignis deus estque fabrorum.
Iuno prees regnis, per cunctos mobilis axes
485Effectus in parte fovens; Neptunnus aquarum
Est deus et stabili nutu Nereidas arcet.
Sceptra gerunt Stigiis Demogorgon, Pluto cavernis,
Thesiphone quis virus agit; ventura tabellis
Facta canunt propria fatales sorte sorores.
490Alma Ceres segetem, dat numine vina Lieus;
Dant Driades arbusta leves; per rura Napee
Florent; sacra Pales dat numine pabula campis:
Grata Caristo parat; fovet ignem Vesta modestum
Quem Phebe pudibunda colit; sic Hinnides amplum
495Pratis numen agunt, et fontem Naiades ornant.
Montibus Horeades presunt; faunique bicornes
Cum satiris nemus, arva tenent. Pan nutrit ovile
Dodona et glandes, amnum Vertumnus origo.
Iane biceps, agitas rebus primordia finem.
500Alcides probitate nitet, virtutibus est fons
Virtus; dulcis apex Honor est et laude magister.
Fert iubar in modicis illustre Coroneus heros.
Iusticias Astrea parit; Themis alma futuris
Omen agit rebus; dea voces parturit Echo.
505Perseus ingenium fovet audax. Iside plaudunt
Lanifices et lina solo. Discordia lites
Seminat et requie dea Pax insignit amicos.
Stultitie Fatua est, Carna est dea cardinis; intus
Consumit macilenta Fames. Dat Consius artem
510Consiliis; aperit ubicumque Medusa stupores.
Eumenides Furias et Copia gignit habundans
Illecebris quamcumque gazam; parcissima censu
Tristis Avara inopes animi confligit avaros.
Ocia pauperiem dat, pigra Vacuna labantes
515Enervans hic inde pigros; corroborat omnem
Naturam Genius forma sub dispare compos.
Orpheus ingenuis morum pater ipse poetis
Dat numen probitate sacrum; dant numen ad illos
Pierides, gravibus prelustres arte sophiis.
520Sunt stupor ad cunctas series si laudibus ornent
Ore pios, reprobentque truces; si grandia bustis
Semisepulta animent memori preconia seclo.
Agenorea salus angores numine pulsat.
Dant Nimphe per stagna iocos; fluvialibus undis
525Potanides gaudent. Priapus deus inguinis orti est.
Fures exacuens in sorde Laverna latrones
Exaltat deitate ferox. Himeneus alacres
Roborat illecebras, iuvat acer Livor iniquos.
Flatibus imperio spaciosum seminat orbem
530Ipotades hinc inde furens. Regit usque sopores
Somnus, inest Fame verax et falsa cupido.
Proposito stabilis trahit omnes impete vasto;
Instabilis Fortuna biceps, premit atra superbos
Dum cupit et fulgens humiles extollit in auro.
535Numina queque suos effectus sorte patenti,
Ut tribuit natura, parant. An sola vetabor
Exercere meos, in numine dulcis, amores?
Non sic Fata iubent. Nature rumpere metas
Est eius tractare necem. Quis possit et optet
540Efficere ut caleat glacies et frigeat ignis?
Frigus hiems animat, ver flores, colligit estas,
Autumnus dat poma, tepens; non ordine verso
Alternant proprios, alterno numine, mores.
Non tamen indignor nature fomes amorum:
545Illustris dos nostra viget: sub remige nostro
Est Priapus; votis Himen est sacer assecla nostris.
Illecebris curas avidis enervo puellis
Dum magnes educo viros: sum digna triumphi.
Omnibus in secli per me genus omne novatur.
550Nostra est quod Superis virtute sit uber Olimpus,
Quod populis hinc inde solum, quod numine gurges,
Quod Stix atra palus numerosa gente triumphet.
Non loquar hic omnes divos: pars maxima quorum
Est iuri subiecta meo: nil, inclita sensu
555Me sine Pallas agit; nil Iuno strenua regnis.
Ianua si, Iuno, es tedis operosa maritis
Hoc gestu mea vota paras; si pandis hiatus
Virgineos talamis stas obsequiosa Frodisse.
Nil Genius, nil est sine me Lucina, frequentent
560Cum numen sollemne viris; tamen ipsa fatebor:
Tu, Pater et Titan numen confertis alumne.
Me sine nil Mavors, sine me nil Alipes et nil
Neptunnus, nil Pluto potest: is bella, loquellas
Ille agit, ille rates, animas confligit et alter.
565Sic ego stelligeros mereor delubra per axes,
Ceruleo sic sacra mari, sic cinnama terris
Sedula, sic laudes miseri Flegetontis ad oras.
I modo, te extollas: minor est tua gloria nostris
Officiis si celsa manes; non alter honorem
570Inquinet alterius, satis est sua fata tueri.
Versuta interpres Discordis verba revolvens
Fers aliter quam diva tulit; dea corpore formam
Pectore non speciem concepit voce malignans,
Quo non effigiem mentis, censente loquela,
575Discussit sermone Paris. Quid nuda fuisti
Ante Parim? Sat erat virtutum dicere formas.
Disice conquestus, nec me et mea gesta lacessas!
Est virtus bene scire pati. Si lege pudica
Te fallat coniunx Stigios fac iuret ob imbres,
580Nec licet egregium Paridem temerare querelis
Ledeam si abstraxit amans. Sic victus amori.
Preteritum facinus memorem, sic vindicat iram:
Hesionen Thelamon Phrigiis evulsit ab oris,
Troiam urens extraxit opes, gens aspra Pelasgum
585Laomedonta, patres indigno Marte peremit.
Quatuor his titulis exultat Grecia fallax
Reliquias exosa Phrigum; nunc artibus equis
Vindice supplicio lugent incommoda Greci".
"Stulta superba lues Allecton mente saporans
590Troiugenum maculavit agros, qua Teucria dixit
Se dignam imperio, boreas qua spirat et auster.
Lusa est iudiciis male librans pectore finem
Contentrix male sana deum, per iurgia solers
Lite capax acuit vires in damna vagantum.
595Litibus ex minimis surgit persepe tumultus
Exanimans in Marte choros; sic maximus ignis
Ex face semineci distendit in ethera flammas.
Haud secus exilem Cocalus tumefactus ob iram
Instruxit Minoe necem; caput illius unda
600Ferventi aspersit, Stigiis quo desilit antris.
Stragis origo fuit Laomedon mente superbus,
Nil metuens sermone tumax, quoscumque perosus
Externos pepulit Alcidem Iasona regno.
Qui Sinoonte rates defessi pace ligarunt
605Exirent ut mane procul, nam vellus Oete
Phrixenum iuvenes per multa pericla petebant.
Laude viri reduces animant se vindice bello
Dardanium expugnare ducem. Mox Nestora querunt,
Castora, Pollucem, Thelamonem, Pelea Marti.
610Insultant urbem, cecidit rex Herculis ense.
Urbs capitur conflicta rogis, sic auspice fato
Ira ire scelus est sceleri plerumque piandum.
Nullum crimen inest si versa est Troia ruinis
Ere tumens ingrata deis. Regnare superbi
615Ere tumens ingrata deis. Regnare superbi
Ludentes alios non ullo iure merentur.
Philacides, Superum spretor, Brotheasque Procustes
Fulmineis cecidere focis; laqueatur Agenor
Convicians Pheben; periit sue fastibus Idmon.
620Disponens homines Dareus mactare superbus
Igne iuris sepelitur atrox, sic fuste Liides
Icarus interiit, per agrestes fuste scelestus.
At nova constituit Priamus sua menia Grecis
Maiori sternenda manu: sic Fata recensent.
625Non ne vides populos ad tanta incendia fortes?
Non magis exardent Furiis crudelibus ursi
Venantes quos strage fugant, nec cede leones
Sunt magis audaces, cum gnati ex ede trahuntur.
Dardanide imperio Paris est populatus Amiclas
630Et Spartem Helenamque tulit; num pace Pelasgi
Dedecus hoc tolerent? Lis est placanda cruore".
"Littore si renuit Argivos classe potentes
Laomedon, non ira fuit: metuebat ut hostes
Venissent, Troie peterent et menia furtis.
635An facinus censes si rex custodit in astu
Claram urbem per cuncta vigil? Custodia rerum
Servatrix auget per cives cauta triumphos,
Qua sine non stabit respublica: rebus agendis
Res metuet privata dolos, vix femina celebs
640Nulla erit, excidiis ruet anxia cura virorum.
Si vetet hospitium nulla est iniuria civis
Quesita mercede vago, nam sepius hospes
Hospite ab ignoto iacuit penetratus inanis.
Busiri assumptus talamis Tirintius hospes
645Busirim dedit ense neci; sic omine viso
Pene ruit Phalaris Perilei funera narrans.
E contra non est requie secura petentis
Hospitium plerumque vagi. Mucrone Licaon
Obsidis incauti vacuavit sanguine pectus.
650Ante aras Pithabus dum crura abstergeret undis
Hospitibus perdebat eos; sic, hospite ceso,
Proh! Diomedis eque rumpunt ieiunia paste.
Cautius interdum est rixas tolerare, flagellis
Quam penas augere feris; iniuria par est,
655In raptu tamen est concensam maior ob urbem.
Hesione rapta est, rapta est et Tindaris; isti
Oppugnas, defendo Phrigem. Letentur in amplis
Utraque gens spoliis, letentur utrique rapinis.
Hesione Teucris reddatur, filia Lede
660Argolicis: pax compar erit, que pacta negarunt
Dorica plebs proavis tollens se in sidera pompis;
Quales Centimani surgentes laude Gigantes
Dum Superis certare parant, stet Grecia gentis
Vana Gigantee tumidis in fascibus heres.
665Assidue pascunt predam sermone minaci,
Rugitu leo qualis inest. Metuenda potestas
Est scelerum, fateor, nutu quecumque ministrans.
Raptus ante Helenes Anthenor iustus et audax
Hesionem Thelamona petit: convicia Troio
670Dixerat Eacides indignans reddere nimpham.
Nec sat erat rumor; iugulum mucrone cupivit
Sanguineo fedare ducis. Nisi puppe volanti
Fugisset princeps, animam sparsisset in auras.
Quid faceret Priamus sevos ingressus agones?
675Dic, Iuno, si iusta placent. Fex tanta pudoris
Exanimat Troes, animos in prelia firmans.
Si sunt magnanimes numerosa in gente Pelasgi
Nec cedent sibi corde Phriges; trahit agmina magne
Martia Dardanides Asie coniunctus Eois.
680Si tamen Argivi vincent non sanguine parvo,
Tot strages utrinque ruent: sic Grecia tandem
Fiet seminecis lugens in secula penas.
Sic Asiam furor hic, Europam gentibus amplis
Nudabit Mavorte truci: victoria quenam?
685Si malus est finis labet et per tristia victor.
Ursus apum stimulis lesus pede, dente trucidat
Innumeras ad mella furens; sic tubera nare,
Tubera sic oculis luget pugilator anhelus.
Carphatius vates inquit: 'Gens dorica fiet
690Troiugenis iam serva viris; hac cede ruinas
Posteritate dabit'. Cecinit sic Cesaris arma,
Eneam cecinit Phrigiaque ex stirpe creandos
Imperio felice duces. Hoc omine letor:
Anxia quo flebis? Verax stat ad omina vates.
695Desine iam furiis, ad pacem transfer Atridas
Quam tractes, dea, iure pari. Si Fata repugnent
Ne Paridem stimules, ero nec crudelis Atride.
Si minus, hec fiant, Clitemestre luxibus addam
Egistum, peiora putans, qua labe tirannus
700Corruet Egisto quem matrem sternet Horestes".
His magis intumuit frendens hinc inde tumultu
Dum Paridem tractasset amans, dum busta suorum
Diceret in vetito sordentia crimine prorsus,
Ut mustella agitat virus quo vulnere vindex
705Voce furens effundat atrox. Tunc grandibus Ether
Vocibus intonuit dicens: "Sedate furores!
Linquite tot lites; stultum est obstare futuris.
Fata dabunt hac clade modum". Qua voce paventes
Secessere dee diverso calle meantes.
710Mulciberum petit hec, magnum petit illa Tonantem,
Iurgantes non sorte pari; lusere maritas,
Utque est fama, dei; siluerunt prorsus ephebe.
Haud secus accipitris sevos obmutit ad ungues
Ales iners, trepidante anima; tamen utroque cauto
715Pectore concipiunt agitandas tempore fraudes.
Mars ferus interea, vulpe et lichaone septus,
Bello animo utrinque acuit, non verba Monete,
Iurgia non Veneris curat, communis ad illas.
Tempus erat vernum, Geminis quo Taurus adheret
720Exultans in sole vago. Tunc nocte quiescens
Pectore alit Priamus curas et pondera belli:
Magnanimos proceres speculatur et arma suorum,
Innumeros quos esse videt; videt ampla potentum
Auxilia heroum, variis insignia turmis.
725Insignis regio multa cum gente Calaston
Amphimacum sociosque dedit, Calcaona regem
Dat Licia et fortem Teucris Sarpedona iunctum.
Aeres Licconidas Phrigiis trahit Euphomus armis,
Eufedum Mipogranta probans; flaventia Rhemi
730Arma stupet, Graccos Licanum, stupet ipse Pilocem.
Pannones associant Prothomesia sorte Stupetem.
Amphimus Mavorte subest; paga tradidit agmen
Fertilis Eoum. Pelias furit atque Polites.
Gentes Philumenus Pafflagonas inclitus auro
735Et gemmis prolixus agit; sic Menona ducunt
Ethiopes Persem ducuntque Sigamona bellis;
Cum patre Archilogus regi iunctissimus armis,
Arma Phrigum defessa iuvant, nec Epistropus artes
Mente fovens doctas, vires quascumque negavit.
740Insula Agrasta equites properavit mille ducentos
Insignes virtute ducum: sua gloria par est,
Par est his etas, sua par industria floret.
Pandarus atque Dimas Andistius agmine Troiam
Defensant robusta cohors. Hec mente revolvens
745Dardanides animos animat virtute labantes;
Indie et inspectant numeros et gesta minoris
Atque Scithas in strage feros; viresque moratur
Gentis Amazonie Mavorte ferocis in hostes.
Cogitat inter se sit quanta expensa cohortum
750Maturis tractanda modis. Sic omnia secum
Digerit et curis mentem sic pascit anhelam.
Disponit segetes et munera grata Liei
Atque epulas non sorte pares; sic integrat annum
Deliciis, alio quid sit facturus anhelans.
755Iam Somnus claudens oculos in mente soporem
Maturat diversa creans, iam plaustra Boetes
Circa Elicen vexit duplices mansurus ad Arcthos.
Tunc ducis ingreditur sopitum pectus Apollo,
Multa agitans hinc inde sagax: "Sic Troia Pelasgis,
760Nostrum opus, invisa est ut iurent funera et ignes?
Ii frendent ut aper spumis ructantibus iram
Dente canes scindente ferox. Tot cerne catervas:
Non tot apum volitant Hibleis agmina silvis.
Castora, Pollucem sileo. Menelaus Ulixem
765Amphiatumque, Thoanta probat, Stelenusque, Diores,
Tessandrus, Nestor, Polibetes assidet illis.
Hac in gente viget Thelamon furibundus et Aiax
Amphimacum Penelea citans, gustatque Periphas
Merionem, Ascalaphus et Epeus voce Machaon.
770Hic gerit Euripilus, Athamas gerit arma Prothenor.
Tritolomus gerit arma furens, tot Rhodius heros
Castra Diomedes, Polidarius ampla sequuntur.
Edispum cernas celebri cum gente, Podarcem,
Pelides quos cede animat, Poliphebus et acer
775Prothesilaus abest, Palamedem concitat armis.
Quid loquar assedium? Quid tantos ordine reges?
Tot reges numerare labor. Regit agmen Atrides
Innumerum, maior robusta mente superbus.
Cuncta labant, tamen est eventus Marte feroci
780Ambiguus. Spes neutra quidem, tamen usque viriles
Tolle animos quales habuit rex Dardanus armis.
At si contigerit Danaos evertere Troiam
Non peragant impune scelus. Fac dicere possint:
'Laomedontiade sunt sensu et Marte tremendi';
785Dicere fac possint: 'Iovis est ex stirpe creatus
Dardanides virtute capax'; fac dicere possint:
'Imperiis Asie facies tua digna superbit';
Dicere fac possint: 'Quantum est violentus ad iram
Assumpta sub lite ferox!'. Iniuria numquam
790Pectore magnifico deleri debet inulta.
Quis non Antiphatem Listrigona perdat ob iram?
Vindicte sua tela parans, infamia si sit
Crimina patrantis, tamen est plectendus iniqui.
Arpagus in propria gnatum miser inscius alvo
795Ore famem saturante tulit, post conscius exul
Expulit Astiagem cirilia castra secutus.
Hector agat robur bellis et cetera proles,
Castra furens inimica domet: si tanta propago
Intereat tenui Polidoro protrahe vitam!
800Indole stat clarus, graciles confessus ad annos
Quos mores maturus aget. Decor urbis avite
Hic erit imperio distendens sceptra sagaci.
Si Troia exciderit componet menia, Troes
Educens hinc inde vagos; contraria torvus
805Agmina Graiugenum sternet, Mavorte secundo.
Tantum fraude dolos vitet puer exul: in auro
Spondet ei Libitina necem; fac nesciat aurum
Donec erit titulis celeber maturus et evo.
Lustra fere potius, pecus herbas negliget, auri
810Quam non sit natura duplex: iuvat ignis ad instar
Et nocet, inde Giges plausit periitque Sicheus.
Plauserunt Superi faciles in prole creanda
Qua Mavors orizonta colit, qua Iuppiter astris
Imperat et Stilbons qua flexu circinat axes.
815Tunc Lucina hilari descendens ethere dixit
Sic Ecube: 'Conosce virum: nascetur ameno
Sidere mas olim quo sit spes ultima Teucris'.
Si sit tantus honor Fatis aliquando ministres
Thura, preces incensa pias; mors, vita sub illis
820Nititur, his regnum laudes, opprobria suffert.
Regnum extra latebras Polidoro inquire salubres,
Nec Danai tua vota sciant: si falsus Ulixes
Sciverit, insidias mortemque minabitur illi.
Ille gerit mento caudam discrimine vulpis,
825Inferius gerit ille aliam, sub pectore vulpem
Integrat astuto, notus terraque marique".
Dixerat. Exiliens animos et somnia regis
Evexit se et plaustra polo, quem Dardanus heros
Obstupuit cupiens affari et scire latebras.
830Territus hoc somno flet rex et gaudet acerbis
Si insulsus gaudere potest: ostenta deorum
Non ab re insiliunt quavis in imagine mentes.
Iside premonita Ligdum Theletusa pavescens
Iphin alit mentita virum, mas femina factus,
835Iphis agit tedas, potitur sic letus Hiante.
Evolvit secum dubiis quid Apollo figuret
In rebus dum bella refert, dum fata susurris
Explicat ambiguis gnatorum certus in illis.
"Delphicus interitum Priamee stirpis et urbem
840Incensam fortasse videt; sic ipse salutem
Consuluit soboli, latebras, pia munera, poscens.
Hoc celer ut facerem pueri narravit amenam
Effigiem moresque suos ut gente futurus
Sit rex Dardania, modo fraudes vitet et hostem.
845Hunc" ait "ut Superi digesta mente crearint
Plaudentes in prole data. Quid Fata propinent
Horreo, si tulerit; Fatis holocausta ministrem.
At quicquid series somni demonstrent in alto est
Parendum sermone deo". Mox exilit audax
850Ipse thoros Hecube, Phebeia somnia promens.
Territa prodigiis loquitur sic regia coniunx:
"Horresco simulacra dolens. Lucina gementi
Fatales puero duxit nascente sorores:
Sanguine Cloto fuit, Lachesis fuit horrida flammis,
855Cruda soror fuit ense minax, que insignis in auro
Spondebat mortem; silui tibi monstra, marite.
Consului vates super his, Calcanta scientem,
Nil referens fatale tibi. Per cuncta poposci
Cassandram, pavidas iterat que in pignore voces.
860Si mala scivisses, curas in mente dolenti
Auxisses quam sceptra agitant; obstare malignum
Est satis, satis est genui si sola laborem.
Dii quibus est deitas miseris succurrere rebus
Nos factis, nos mente iuvent. Nos ira Pelasgum
865Magnopere insultat, lacrimis nos rumpit Achilles
Iamque Philotetem furibundum vulnere saxis
Inquirunt ut tela ferat quibus Ilion -aiunt-
Occidet. Herculeis ea sunt inclusa pharetris,
Tela cruenta nimis, manibus fabricata Ciclopum,
870Mulcibero mandante scelus. Sic improbus astu
Nititur Alcide Troianas rumpere gentes.
Libemus Superis, patheras et vina ministri
Iam nobis afferte citi, date cinnama flammis,
Thuraque concensis redolentia condite fumis.
875Fiunt sacra, pias voces enixa, rebelles
Si frustra tetigere deos? Quid liba Gradivo
Det pugil, oranti si surdas ingerat aures?
Si labat undifragus, quid thura incensa ministret
Neptunno peiora trahens? Si vota colonos
880Fallant vana, Ceres capiat quid viscera porce?
Dat merito iugulum Bacho caper ictus, agrestis
Si pedibus data musta fluunt; oracula semper
Non reddunt sortes si congrua tempora poscant".
Hoc postquam exactum est taciturno in pectore princeps
885Flens Ecube previsa stupet. Portenta sororum
Discutit et metuens flammas cum sanguine, ferrum.
"Indicat Iliace sobolis tot funera sanguis,
Urendas dat flammas domos; trux omine ferrum
Insidias aperit Polidori in gutture parvo.
890Exitus in diis est, flammis et sanguine gnatus
In latebris, puto, tutus erit: dii nostra secundent
Ingenia ut valeam latebras exquirere dulces".
