argumentum
Carpit iter rursus, Caribum perlabitur oras,Quiqueiam accedit: sociorum hic funera deflet,
Liberat Hoiedam obsessum; cum fratre tyrannum
Caunoboam capit, Hispanam rediturus ad aulam.
5Committit fratri imperium, regemque revisit,
Inde abit atque alias perquirit in aequore terras.
Tunc ipse Hesperiae fines et littora liqui,
Cumque decem et septem ingressus sum puppibus aequor:
Ad Fortunatas meque Eurus detulit oras.
Ut Graii referunt vates, vatesque Latini,
5Actutum applicui ad littus, quo ferrea tantum
Insula habet gelidum laticem, purumque levemque,
Qui non e terra erumpit, non fonte perenni,
Non e rupe cava emanat per scrupea rivus;
Littora non surgunt illic puteique lacusque,
10Humida sed nubes circum collecta virentes
Arboris obnubit ramos frondesque diebus
Continuis, cum mane novo sol aureus orbem
Invisit, pulsaque diem iam nocte reducit,
Quae liquidas versa in lymphas, ex arbore, ceu ros
15Frigidus, instructam muro saxisque lacunam
Distillat, potumque gregi, populisque ministrat:
Haec dulcis gustu est, nec non et frigida tactu.
Post hinc digressus placidum mare puppe cucurri,
Et Boreae cursum tendebam semper ad oras.
20Ter septem cessere dies, cum per mare nullas
Conspexi immensum terras, tandem insula longe
Cannibalum se Luciferi monstravit in ortu:
Est Eurus perflans adeo nos usque secutus.
Nulla hic turris erat, non ulla mapalia toto
25Littore, at arboribus multis et gramine plena.
Ultra provehimur ponti per caerula: suaves
Vicinum late fundebat littus odores.
Transibam loca multa mari circundata vasto,
Nulli habitata viro: non his animalia terris
30Vidimus, aut ullos homines, sed corpore tantum
Ingenti ac vario magnos errare lacertos
Per silvam et littus. Iacet insula Guariqueia,
Quae caeli nitidum lumen nil praeter adorat,
Ad quam delati fluvium conspeximus unda
35Perspicuum, fundoque ingenti et vortice nullo.
Collis erat iuxta littus, quem plurima pubes
Conscendit visura solum telluris et omnes
Cannibalum tractus circum: videt arma, domosque
Ruraque, frondosumque nemus, septemque fluenta.
40Nostrorum pars descendunt e navibus, ipsosque
Explorant fines vicinaque tecta peragrant:
Cannibali iuga celsa petunt tutasque latebras.
Nostri ad Cannibalum sedes facto agmine tendunt:
Tecta vacare viris cernunt, sed sparsa recenti
45Sanguine. Viderunt trabibus pendentia membra
Multa virum, multa et verubus confixa cruentis,
Humanis permixtus erat queis psittacus, anserque
Artubus, atque aliae nemorum, pelagique volucres,
Inclusas testa quas flamma accensa coquebat.
50Tunc primum fatur sic puppi interpres ab alta:
'Haec est imperii sedes et regia gentis
Cannibalum, rapido circum pulsata profundo,
Qua genus acre virum floret, belloque iuventus
Aspera, finitimasque armis invadere gentes
55Assueta, et pelagi percurrere lintribus undas.
Captivos verubus figunt et pinguia torrent
Viscera, et in campis laeti vescuntur apricis.
Evellunt pueris testes, nec corpora leto
Dant tristi, donec florens accesserit aetas
60Et cute sint pingues nitida; mox ense recludunt
Spiramenta animae et tectis epulantur in altis.
Foemineo generi parcunt, servantque puellas
Praestantes aliis forma, quo gignere natos
Ex illis possint. Tecti custodia turpis
65Est anus et nexis virgultis atria verrit.
At vero iuvenes, quibus est iam firmior aetas,
Cannibalum gens haec in quattuor effera partes
Dividit (horrendum) atque illos eviscerat, inde
Corporis extremas partes abscindit, ahenoque
70Imponit, flamma aut torret, manditque voratque:
Caetera membra sale inspergit cellisque reponit.
Et quoties vento fervet mare, protinus arma
Corripiunt, littusque petunt, pulsasque procellis
Littora ad ipsa rates rapiunt, spoliantque feruntque.
75Ipse decem mecum Quiqueiae littore vexi
Per maria alta viros, sed septem tabida febris
Invasit, letoque dedit, dum caerula verro.
Hos ego non vinclis, non dura compede vinctos
Ducebam, sed erant comites, semperque vicissim
80Illorum sermone dies noctesque fruebar,
Ut me sermonem patrium moresque docerent.
Mox ait interpres: 'Fugite hinc, tortosque rudentes
Rumpite, quaque vocant nos flamina parte sequamur.
Ipse iube acciri socios ad littora, namque
85Quae te circumstent inopina pericula nescis:
Cannibalum ingentem numerum per curva videbis
Littora, si attigerit surgens te his Vesper in oris.
Nam totis effraena ruet de montibus haec gens,
Quae pedibus superat celeres pernicibus auras;
90Non horret gens illa necem, non vulnera vitat.
Vicinos terrae tractus populantur et audent
In fines longe positos excurrere, campisque
Inventas abigunt praedas, semperque vagantur
Impavidi: interdum centenis lintribus aequor
95Percurrunt, pagosque petunt, cursumque fugamque
Iniciunt, nec certa salus fugientibus ulla est.
Haec sunt arma, quibus Caribes utuntur in hostes
Finitimos, cum bellantur: saturata venenis
Spicula, arundineae sudes, fustesque praeusti
100Sunt enses facti e palma pinuque frequenti.
Hi saxo magna ossa acuunt summumque sagittae,
Telorumque cacumen acutis ossibus armant,
Quorum armare acies gens illa est sueta veneno.
Praedones maris Oceani sunt denique, nec gens
105Ulla potest sese venienti opponere turbae.
Innumeros cymbis vallos et vincula secum
Mille ferunt, optantque locum, quem cingere possint
Aggere et in morem castrorum claudere fossa;
Hoc faciunt, quoties nigris nox occupat umbris
110Tellurem, sed praecipue cum condita terris
Luna negat nitidum caeli per inania lumen.
In silvis tecta aedificant sublimia nexis
Arboribus, foliisque tegunt. Haec insula mittit
Gossipium et varias volucres nemora ardua pascunt'.
115Indigenas nuper captas cum munere misi
Illae etenim norant solita qua rupe laterent,
Atque animos blando pariter sermone, datisque
Plurima quae secum tulerant, movere furentum
Cannibalum, inductos quos spe et dulcedine lucri.
120Mane novo, cum sol tenebras depellit et almam
Inducit terris lucem, per pascua multos
Ante alios secum mulier ducebat, at illi
Nos procul ut videre, metu vestigia retro
Convertere, velut cervi, quos turba luporum
125Insequitur, notasque metu subiere cavernas.
Tum demum cedente die, noctisque sub ortum,
Nullis Cannibalum silvave, aut littore captis,
Conscendi iliorum perfractis lintribus aequor,
Visendique viros cupidus, quos arce reliqui
130Iam structa, classis cursus ad curva Quiqueiae
Littora vertebam. Sparsasque per aequora vidi
Antilias; sulcansque salum iam nocte propinqua
Sic est interpres fatus: 'Has aspice, ductor
Hesperidum, terras et littora, Cannibalum quas
135Uxores habitant tantum nunc, namque ubi terris
Ver redit et Taurus caelo se tollit aperto,
Invisunt has Cannibali, et convivia silvis
Laeta agitant, choreas plaudunt, silvisque vagantur
Obliti solitas ad littora ducere praedas.
140Depulsos a lacte mares per marmora secum
Adducunt proprium ad littus, redeuntque nec umquam
Has sedes, nisi cum terras invisit aquosum
Ver iterum, nitidosque dies tepidamque reducit
Temperiem, durumque gelu brumamque remittit.
145Illae habitant certas sublimi in monte cavernas,
Queis esse, quoties aliquis petit advena littus,
Abdunt, et mox hostem armis solitisque sagittis
Depellunt, et multa ineunt certamina semper
Victrices, semper captos in tecta trahentes'.
150Hanc Madaninam vocat illius incola terrae:
Hoc vetuit spirans Boreas me accedere littus.
Ultra progredior ratibus maria alta revolvens:
Multa per Oceani dispersas caerula terras
Conspexi, laetae felices ubere glebae.
155Tempus erat, quo clara dies decedit et umbra
Succedit gelidae noctis, dehinc praevius ignes
Astrorum accendit Vesper, cum classe subimus
Iam fessa portum; iamque anchora iacta carinas
Fundabat, placidum qua sese effundit in aequor
160Flumen, ibi intentis interpres talia fatur:
'Haec etiam ditione tenent fera regna nefandi
Cannibali, nosco positas in montibus aedes:
Appellant Ayay (nomen nam rite recordor)'.
Descendunt in terram altis de puppibus imam
165Triginta, explorantque locos, vicinaque tecta,
Qui subito dulces hausere e flumine lymphas,
Impleruntque cados fluviali hoc nectare. Ibique
Quattuor invenere canes in littore tantum,
Quos numquam latrare ferunt, silvisque nec umquam
170Frondosis turbare feras: hi rustica semper
Tecta colunt, conduntque suos sine murmure soles,
Queis testes geminos vellunt, stabulisque recondunt,
Et mactant, cum laeta parant convivia silvis.
Foemineo generi parcunt, paucosque reservant,
175Quos in spem prolis certam gens illa futurae
Submitti, veluti pastor, qui per iuga montis
Ardua mille greges pascit, quos salus ad alta
Flumina, et in saltus et laeta in pascua ducit.
Prosiluere decem iuvenes, totidemque puellae
180Caribium e domibus, petiere et littora cursu
Praecipiti, gemitumque gravi, nautasque vocabant
Auxilio manibus iunctis et poplite flexo.
Cannibalique fuga solitos petiere recessus.
Dum vero trahimus binos in littore soles,
185Et silva remex sub opaca et miles aequantur
Intrepidus, procul ecce vigil custodia magnum
Adventare videt, mali carchesia servans
Navita, Cannibalum pacata per aequora lembum:
Hunc subito noster venientem est miles adortus.
190Illi autem non fracti animis, ullove timore
Torsere hos contra volitantia tela veneno
Armata, antiquo patriae de more, priusquam
Se pictis tegeret clypeis Hispana iuventus.
Quid dicam? Mediis pugna aspera surgit in undis,
195Quamquam essent pauci numeroque; et corpore nudi.
Hic mulier bona missilibus, longeque sagitta
Fallente, ex nostris unum confodit acuta
Cuspide stridentis teli, qui protinus ictu
Traiectus calido foedavit transtra cruore.
200Militis interitu illa eadem laetata, recurvo
Telum aliud cornu aptavit, iecitque sagittam
Contra alium, quem tunc transfixit arundine iacta.
Hos inter, ni fallor, erat regina, puerque
Regius aspectu torvo, namque illa ferox gens
205His assurgebant solis, moremque gerebant.
Videre ut nostri sese in discrimine tanto,
Unanimes potius voluerunt cominus illis
Tunc conferre manus, quam longe occumbere iactis
Caribium iaculis. Mora nulla, per aequora proras
210Impellit clypeata cohors, subitoque suburget
Illorum solida confectum ex arbore lintrem
Et mersit pelago: spectabam hanc littore pugnam.
Forsitan et pugnae finem Perenotte requiras
Extremam, breviter referam. Non obruit illos
215Oceani rapida unda maris, per nota natabant
Aequora et in nostros vibrabant spicula cornu
Adducto, haud pavidi iuvenes, pavidaeve puellae.
Ad saxum pelago tectum mox illa recepit
Effera se pubes, miscens bella aspera in undis,
220Ut prius; hi tandem longo in certamine victi
In nostras venere manus, telo unus acuto
Cannibalum interiit, duplicato at regia proles
Vulnere anhelantem una animam diffudit in auras.
Hi ducti ad naves, vinctique, ferocia corda
225Non posuere tamen: non tantum in retia lapsus
Saevit aper, clausive cava sub rupe leones.
Huius pertaesi pugnae, tunc littore funes
Solvimus, et Caribum terram execramur, et aequor,
Nostrorum ob caedem moesti, resonoque volamus
230Oceano aeratis confisi curribus aura
Nimborum impulsis valida; sic caetera pubes
Insequitur laxisque fretum proscindit habenis
Non horrens pelagus, non procurrentia saxa
In mare, nec tumido spirantia flamina ponto.
235Sub lucem passim multas per marmora terras,
In morem Cycladum, sero sub vespere vidi,
Quarum aliae plenae arboribus a vertice summo
Montis erant, usque ad procurvi littoris oram,
Plenae et erant aliae passim beneolentibus herbis.
240Parte alia ad caeli tollebant sidera sese
Saxosi montes, rubro varioque colore
Conspicui, atque oculis grati. Nos sistere classem
Et capere his portum terris vetuere frequentes
Difficilesque maris scopuli, turbataque circum
245Aequora, et inspersum spumosa aspergine littus.
Aspera erat facies atque intractabilis unda
Latrantis pelagi, secum intolerabilis Auster
Et foedam tempestatem, nimbosque ferebat.
Huius tam vasti tractus rapidique profundi
250In medio Burichena iacet circundata latis
Littoribus; non his terris nemora ardua desunt.
Sunt illic magni portus, quamquam incola pontum
Non tranet, sed sit domibus contentus avitis.
Infensae sunt hae gentes, et littora cunctis
255Cannibalis, finesque suos tutantur ab hoste,
Victores et saepe domum sueta arma reportant.
Captivos lacerant, flammis torrentque vorantque,
Eliduntque oculos sociis spectantibus ambos.
Oppidaque aggeribus, fossaque, et flumine cingunt.
260Tunc nostri trabe descendunt, fontisque liquores,
Celsaque tecta adeunt: montes fugit omnis in altos
Agricola et vacuas sedes custode relinquit.
Hic Burichena suum regem (ceu numen) honorat.
Sub noctem geminae indigenae furtim et puer ore
265Egregius fugere simul, tacitique natarunt
Marmora, quos olim eripui de compede dura
Et manibus Caribum, et patriam petire, suosque,
Tantus amor erat his patrias invisere terras,
Quamvis Cannibalum adventus atque arma timerent.
270Nos tandem fessi servata classe tenemus
Primam Quiqueiae terram revoluta per alta,
Atque antennarum sublimia cornua nautae
Funibus intendunt, pelagique ad caerula proras
Obvertunt, mox exponunt equitesque virosque
275Pontibus, et primis ducibus comitatus ad altum
Accessi collem, ut socios arcemque viderem
Xamana in regione, maris prope littora vasti.
Quid referam? Constructae arcis vestigia nulla
Apparent, non agger erat, non vallus, at arcis
280Relliquias ingens cineris celabat acervus.
Descendunt armati equites, peditumque manipli,
Littoreosque tenent portus; petit ardua miles
Terrarum et positas altis in rupibus arces.
Aerea personuit vicinos machina montes,
285Convallesque cavas, sonituque impleverat oras
Littoreas frustra, namque incola traxerat omnes
Ad letum Hispanos, flamisque involverat arcem.
Hic Guacanarilli vectus prope littora lembo
Per mare germanus regis tunc nomine binas
290Detulit ex solido statuas auro mihi, sed tunc
Non potui seriem facti, non noscere causam,
Interpres quia nullus erat, nam de tribus unum
Ex illis abiens, quos mecum per mare vexi,
Ultro dimisi, patriam petiere natando
295Furtim alii, cum nigra tegit nox aethera et aequor.
Haec animo sedit sententia, mittere certos
Decrevi ad regem subito, ut causamque modumque
Diceret, excidiumque arcis, stragemque meorum.
Ut vero rediere viri, tunc unus in ipso
300Littore stans tumulo flavae sic coepit arenae:
'Et si ficta reor, quae rex mihi Guacanarillus
Dixerit, hoc regis dictum nam Fama refellit
In cunctis vulgata locis, quos circuit ingens
Insula, at ipse tamen referam, quae dixerit ille.
305Aurato rex in thalamo stratisque iacebat
Vulnere se simulans aegrum, cui crura pedesque
Caerula multiplici cingebant vincula nodo.
Hic mihi tunc fandi postquam est data copia, regem
Alloquor atque equites narro, peditumque phalangas
310Venisse et nostram tetigisse haec littora classem;
Succensaeque arcis causam, seriemque rogabam.
Tunc rex: hanc classem non me adventasse latebat,
Venissemque volens ad littus, ni mea quondam
Crura gravi bello fixisset cuspide telum.
315Eversaeque arcis memorabo ex ordine causam,
Quam petis. Haec multos (ut scis) habet insula reges,
Uberibus late regnis populisque potentes,
Qui postquam audivere meis consistere terris
Puppibus advectas gentes, armisque tenere
320Littora, molirique urbes, atque oppida valle
Munire, et totum sua sub iuga mittere pontum,
Exarsere graves animis concordibus irae.
Audivere etiam peditum liquisse cohortem
Arce nova et secum raptas abducere praedas
325Christophorum, inque oras ratibus rediisse superbas,
Quiqueiaeque novas in regna reducere gentes
Vere novo, cum se partu terra alma resolvet.
Tunc super his commoti animi mentesque duorum
Sunt regum, bellumque parant inferre relictis
330Gentibus, et positam convellere funditus arcem:
Dant alii auxilium reges, suaque agmina mittunt.
Procedunt instructae acies et ad aequora tendunt,
Nec mora littoribus nostris bina agmina regum apparent:
Dextraque sudes, laevaque pharetras,
335Tela inimica gerunt atque arcem milite cingunt.
Postquam aures allapsa meas est nuntia Fama,
Accessi subito multis cum millibus arcem
Incoeptisque viros suasi desistere et arma
Ponere, et hanc gentem redituram ad littora dixi
340Magna equitum peditumque manu, sic nam fore nostri
Iam cecinere Cemes: sed nil mea verba, precesque,
Nil monitus valuere deum. Tunc lampada iecit
Ardentem rex longaevus, quae iacta perussit
Frondea tecta domus tabulataque proxima turri.
345Tunc celer insequitur iuvenum facto agmine nimbus,
Connexisque parant trabibus convellere vallum.
At parte ex alia iuvenum globus arma manusque
Expediunt, late sonitum dat stridula cornus,
Missile telum alii rapiunt: it clamor ad auras,
350Accensasque faces flammis ad moenia portant,
Invaduntque novam longis hastilibus arcem.
Hispanam volui gentem defendere vallo
Inclusam et ferre auxilium, meaque agmina contra
Opposui pugnantem aciem, flammasque ferentem.
355Tendebam per castra manus, tristisque profabar:
Arma inhibete duces, irasque remittite reges,
Parcite et hanc arcem flammis dare, parcite quaeso
Militibus, vos triste manet sub sidere veris
Supplicium; accedet nostrum gens advena littus,
360Et nostras exuret opes, fundoque revellet
Montibus impositas urbes; migrabimus omnes
Extorres patria amissa, rebusque relictis.
Sed dum per medios ignes mediamque ferebar
Structam aciem, numero tamen et bellantibus impar,
365Vulnere crudeli suras transfixit arundo:
Restat adhuc parvum laeso sub poplite vulnus.
Me lapsum famuli accipiunt, humerisque reportant
Ad littus, sed me ut cedentem ex agmine reges
Videre, incingunt duplicatis moenia flammis.
370Tunc miles furit et tectis incendia miscet,
Atque arcem, inclusosque viros involvit in ignes.
Testor amicitiam sancitaque foedera quondam,
Et patrios Cemes, me non potuisse tueri
Commissam hanc gentem fidei et nova moenia nostrae.
375Responsa audistis proceres, audistis inanes
Nectentem regem causas, incendiaque arcis'.
Protinus ulcisci socios ipsumque volebam
Periurum iratus violata ob foedera regem
Perdere, sed trepido timui ne regna tumultu
380Et populorum animos turbarem rege perempto.
Ad Guacanarilli montanas mittitur aedes
Melchior, haec eadem qui rettulit omnia, quae iam
Dixerat interpres: regem nam viderat alto
Porrectum lecto, nec laesum crura sagitta,
385Regali at thalamo simulata mente iacentem.
Ad me blanditiis hic regem duxit, et illum
Dimisi, ut patriam ad propriam, sedesque rediret,
Quem mulier facie insignis formaque per aequor
Undosum, cum septem aliis, confisa lacertis
390Est Guacanarillum sub opaca nocte secuta.
Melchior interea legeret dum curva Quiqueiae
Littora, militibus multis comitatus, ut ipsum
Quaereret huc illuc fugientem per iuga regem,
Invenit portum procurvum et navibus aptum,
395Cum pelago incumbit pennis niger Auster aquosis.
Cingebant summi hunc colles, quibus unda silebat
Clausa, nec iratum pelagus, ventosque timebat.
Hic adeo est portus curvum falcatus in arcum,
Quo postquam ingressus fueris mediumque tenebis
400Navigio, dextra quamvis flectasve sinistra,
At facile haud poteris quaerens cognoscere primum
Hic aditum, quamvis coniunctis frontibus intrent
Tergeminae has fauces nullo discrimine puppes.
Inque sinu medio montis scena ardua celsis
405Tollit se arboribus densisque: hic psittacus alas
Depictus varias atque Indis corpore maior
Pervolitat, repetitque avium per guttura cantus,
Hic dulci nemorosa canunt aviaria voce.
In portum duo decurrent sat magna fluenta
410Et varios ducunt secum ad maris aequora pisces:
Ipse etiam pelagi gentes, squamosa propago,
Flumineis subeunt lymphis, gratoque recessu,
Insano laticis capti fluvialis amore.
Decrevi ipse urbem sublimi in colle secundum
415Hunc portum (namque aptus erat locus his satis urbi)
Condere: silva hic alta trabes, vicinaque rupes
Saxa ministrabat. Iuxta hunc longissima montem
Planities et lata satis, quam plura fluenta
Parvula et alta rigant, aurumque in caerula ducunt.
420Ipse autem hunc portum regalem nomine dixi.
Vestigare viros circum vaga flumina et urbes,
Ductores valido certos cum milite misi:
Hoiedas hos inter, Corlanus et alta propago,
Ante acies dextra, atque animis praestantibus ambo.
425Quattuor horum alter demonstrat flumina et alter
Parte alia tria conspexit labentia ab ipsis
Montibus, auratis longe radiantia arenis:
Legerunt ciceris non pauca leguminis instar
Grana auri comites, maioraque legit Hoiedas.
430Mons erat haud longe a portu, quo condere castrum
Institui, coepique domos attollere saxis,
Atque magis tribus erexi, statuique sacellum.
Hic ubi decurrunt immixtis flumina arenis
Et lento, nitidoque auro, nec copia parva est,
435Castrum aliud posui dictum de nomine Thomae.
Atque peragrata Cibavo laetus ad urbem
Mox Isabellam redii, cum purpureum ver
Et tepidi crescunt soles. Tunc fratre relicto,
Cui summam volui rerum, cui credere classem,
440Assueto et bellis iampridem Margaritaeo,
Quos iussi circum positas perquirere terras,
Et subito inventas communi subdere regi.
Tendo iter ad Cubam cum terna puppe per aequor,
Ne forte imperio premeret ratis advena terras,
445Oppidaque, littusque novum, gentesque repertas,
Oceanique meis inventum puppibus aequor.
Deserimus socias naves, moestique volamus
Per mare, er aspirant animosis flatibus Euri.
Sub lucem nitidi solis sese mihi portus
450Ostentat, scopuli incurvo quem murice cingunt
Ingentes, vastique maris silet unda refusi:
Nicoleo divi hunc portum de nomine dixi,
Spectantem longe ditissima littora Cubae,
Sed latus accessi Cubae, qua spectat ad Austros;
455Maitii apparet tantum Iamaica dives,
Hortorumque simul vario laetissima cultu.
Unum habet in medio sublimi haec insula montem
Vertice, qui latis tangit radicibus aequor
Et sese circum nemoroso a littore tollens
460Paulatim molli ascensu se attollit ad auras,
Et media excelsum monstrat tellure cacumen,
Unde licet spectare rates sua tecta petentes,
Quae celso imposuere iugo; quotiensque feroces
Cannibali hos turbant, subito de vertice currunt
465Incurruntque, alacresque ineunt in littore pugnas,
Nam semper cum Cannibalis bella aspera ducunt.
Hanc gens dura colit, longoque exercita bello
Hostiles contra incursus, contraque Quiqueiae
Finitimos. Volui fessam ter sistere classem
470Littore iam capto, classem ter reppulit hostis,
Et loca nota tenent, opponuntque agmina nostris
Puppibus. Adprensa tandem tellure, ruentem
Ad littus turbam aggredior, quae nescia cuiquam
Terga dare a patria nostros pellebat arena.
475Pacati sunt tandem animi pressique tumultus,
Visurique novas gentes ad littora currunt.
Linquimus hanc etiam terram, solemque secuti
Occiduas versus terras currentia vidi
Torrentis fluvii in morem freta fata, sinusque
480Innumeros, centum et sparsas per caerula terras.
Dum vero impellunt a tergo flamina puppes,
Sub noctis tenebras, Cubae nos accipit ingens
Iridis in faciem portus atque unda silentis
Oceani, quem ferventi tutantur ab aestu
485Aequoris et magno ventorum a turbine colles
Hinc atque hinc stantes, quo nos subsistere visum est.
Protinus optatam in terram descendimus omnes,
Intramusque domos non longe a littore binas,
In quibus innumeros pisces ardente videmus
490Impositos pruna aut transfixos corpora vallis.
Accedo propius silvam, quae fronde virenti
Vicinas aedes scopulis littusque tegebat,
Qua nexos vidi ramis frondentibus angues
Atque astricta alios conspexi funibus ora,
495Avulsos alii dentes (nec fallor) habebant.
Serpentes alit horribiles haec insula, qui non
Immuttunt membris hominum letale venenum,
Aut tactu, morsuve truci, torvoque ferinoque
Aspectu sunt, et vario sunt membra colore.
500Hi pelagus terramque colunt, silvisque vagantur,
Pomisque ingluviem atque herbis beneolentibus explent,
Bisque decem interdum (dictu mirabile) soles,
Nec potant, solitumque cibum, nec gramina carpunt.
Regale hoc epulum est: hos frusta in parvula sectos
505Infingunt verubus, domibusque epulantur avitis.
Dum vero positis in littore vescimur omnes
Piscibus, aufugere viri, sed Didacus illos
Accedens linguam edoctus moresque Quiqueiae,
Ad nos deduxit, dedimus queis plurima dona.
510Insula Cuba tenet mores, quos ipsa Quiqueia,
Et lunam, solemque colit, similemque relinquit
Haeredem, et fruges similes proiectat in arvis.
Ingenio felix est gens, et mitis, et expers
Armorum, sua rura colunt, cupidique videre
515Advectas nuper longinqua per aequora gentes,
Descendunt puppesque petunt, secumque canistris
Vimineis portant epulas, lymphamque ministrant;
Nosque etiam fessos descendere navibus orant.
Consita erant passim densis haec littora et altis
520Arboribus, patrios fructos quae ferre solebant.
Littore in hoc adeo calidarum est flumen aquarum
Vix ut fumantes possit contingere lymphas
Ipsa manus; longo hic se fundit in aequora tractu,
At procul ingenti fumant freta salsa calore
525Ferventes nec erat tutum transire per undas,
Qua late involvebat aquis se fumidus amnis.
Iamque die nitidus ducebat Lucifer ore
Purpureo, et luce infusa fulgebat Olympus,
Cum nostri videre ratem, qua per mare pisces
530Captabant nudi nautae: tunc cominus illos
Aggredimur levibus vicina per aequora cymbis.
Intrepidi nos expectant, gaudentque profundo
Oceani ignotas illis spectare carinas.
Illi etenim utuntur nulla compage phaselis
535Intextis, solido atque uno sed robore, et undas
Sulcant remorum valido tantum agmine freti:
Non illis velorum usus, non nautica noscunt
Arma ratis, non astra polo surgentia servant.
Vim nullam intulimus nautis piscantibus alto,
540Sed tibi nunc mirum dicam, dignumque relatu:
Hic piscis salsa est clarus venator in unda
Quiqueiae, nec non vastae circa aequora Cubae,
Anguillae similis nostrae, sed corpore maior,
Et facie informi, nostris non notus in oris.
545Hic pisces insectatur, veluti canis acer
Errantes capreas campisque et montibus altis,
Multiplices cuius squamae certo ordine corpus
Permixtae spinis armant, veluti rubus asper.
Hunc Guaicanum appellat gens incola piscem:
550Pellem habet hoc monstrum summa in cervice supraque
Squallentes humeros, supra et squallentia colla.
Piscator trahit hunc intorto fune revinctum
Obstrictumque ratis lateri, patriisque sub undis
Pabula captivo noctesque diesque ministrat;
555Affixa est laevo lateri nam lignea sedes,
Quam colit aequoreas cum volvit turbidus undas
Auster, et ex alto cadit imber, et Eurus arenas
Attollit supra scopulos: tunc sueta sub alto
Fornice tecta habitat, tutusque quiescit in undis.
560Luce nova piscosa tenet loca nauta profundi
Et secum ducit vinctum per caerula piscem,
Atque ubi squamosam prolem per marmora cernit
Demittit subito funem; tunc ille per aequor,
Ceu liber vinclis, graditur, secumque rudentem
565Ducit, et errantem sequitur per caerula predam:
Sic contra ruit hos animis et robore fidens.
Impositam dorso pellem mox explicat omnem,
Implicat et piscem coniecta pelle, capitque
Intrepidus, spinisque ferit (nam carcere nigro
570Hunc fraenat). Tunc nauta vigil de gurgite funem
Paulatim trahit ad littus, captosque sub undis
Luctantes simul adducit, sed cum prope littus
Accessit nova praeda, levi piscator in altum
Dat sese celerans saltu, turbamque per aequor
575Sustinet; accurrunt comites, pariterque labori
Succedunt, at piscis ovans captiva tenaci
Corpora rete tenet semper, semperque teneret
Impavidus, patrio dum viveret aequore, sed cum
Caelum haurit pellem laxat, piscesque relinquit,
580Et celer aequoreis mox sese fluctibus abdit.
Ille etenim caelum hoc nostrum, non aera nostrum
Ferre potest, ideo nautae piscem aequora supra
Tollunt, ut clausam linquat viso aere gentem.
Saepe etiam varios glomerato examine pisces
585Insidiis capit, et visa testudine contra
Tendit iter, nam dum placido nova pabula quaerit
Concha mari, tenet ora suae non praescia mortis
Exerta, et nullas pascens timet aequore fraudes.
Hic piscis maria alta colit, piscator et omnis
590Unum habet, facilisque unda quaerentibus ille est.
Quattuor hi conchas nobis, piscesque dederunt,
Nos illis contra dedimus gratissima dona.
Pandimus has inter dum vero lintea terras,
Indigenae ruere ad ponti cava littora gentes,
595Et panem, et fructus, et secum ferre volucres;
Intentique oculis nostras mirarier alnos,
Dicere et e caelo nos descendisse supremo.
Insula sese etiam tractu tollebat eodem,
Qua vidi tantum sinuosa ad littora torvo
600Aspectu turpique canes, quos educat illa
Barbara gens, illosque neci demittit, et exta,
Cunctaque membra coquit, mensisque epulatur avitis,
Et consanguineas vocat ad convivia gentes.
Hos referunt sine latratus componere soles:
605Vidi ego verberibus domitum non edere vocem,
Non gemitus, non latratus, dum linqueret auras
Vitales tandem sub fuste et verbere torto.
Sed dum sulcarem has inter rapida aequora terras,
Ingredior multas non tuto in gurgite fauces
610Angusti maris: hic poterat non navita retro
Vertere cunctantes iam fesso remige puppes.
Pontus erat nive candidior, sparsusque recenti
Lacte videbatur passim candescere fluctus.
Luna tenebat iter medium sublimis Olympi,
615Cum maris intravit scopulos prope littora tendens
Puppis iter Zephyrisque legens felicibus oras.
Dumque darem Cubae turgentia vela per undas,
Mons procul ostentat sese densissimus umbris:
Hunc fessi petimus montem, silvisque subimus
620Umbriferis, quarum summo de vertice fontes
Surgebant raucoque sono vada salsa petebant.
Hic pinus sese in caelum pulcherrima tollit
Palmaque summa petit caeli convexa flagellis.
Tunc nautae ingressi silvas ligna arida ferro
625Scindebant, liquidisque implebant fontibus urnas.
Transirem has inter sed dum freta concita terras,
Hic miles captare feras assuetus opacam
Est silvam ingressus, vidit qui vestibus albis
Indutos homines usque ad vestigia: qui tunc
630Vertit iter, meque admonuit vidisse togatam
Hoc nemore aerio gentem. Tunc laetus in altam
Immisi silvam selecto ex ordine certos,
Qui nemus umbrosum transgressi haud tendere gressus
Incoeptos potuere ultra, namque herba tegebat
635Plurima planitiem camporum aditumque vetabat.
Tunc subito rediit miles, rediensque ferarum
Grandia conspexit vestigia tramite in alto,
Percussusque metu mentem rediit celer ad nos.
Parte alia silvam ingentem fragantia versus
640Littora conspexi, quam vitis plurimus ambit
Pampinus, innectitque comas, ramosque virentes.
Littus ad Hesperium tali de vite racemos
Attulimus succo gravidos, dulcique sapore.
Atque grues magnas per pascua florea vidi.
645Hos tractus regionis aquae obduxere palustres,
In quibus ad littus conchilia lucida vidi.
At dum vela Notus tendit flatuque secundo
Aspirat nostris ratibus, procul ardua nautae
Culmina terrarum aspiciunt, lucosque sonantes;
650Vertimus huc laeti puppes, qua vasta secundum
Aequora se geminae tollebant rupibus aedes:
His domibus vir solus erat, confectus et aevo
Et macie, et nulla velutus corpora veste.
Hunc ducunt propere ad naves et ad aequora, quem mox
655Didacus interpres dictis compellat amicis
Et fari hortatur, cui sint haec subdita regno
Littora, quaeve habitent trans montis culmina gentes,
Sed captus non dicta capit, nec percipit aure.
Ille tamen montem hunc ultra signisque manuque
660Monstrabat populum esse alium, regemque potentem,
Qui sese indueret diversis vestibus, ut nos.
Tunc cupidi versus iuga celsa ratesque sinusque
Dirigimus primae solventes tempore lucis.
Dumque maris molimur iter per caerula, centum
665Occurrunt nobis lintres, signisque salutant,
Miranturque novas puppes, habitumque, virosque
Armatos, ostroque duces auroque nitentes.
Hoc etiam tractu longo conchylia multa,
Quae baccas gignunt limoso in littore vidi.
670Me tenuit mora nulla loco, sed protinus ultra
Progredior: nec erat rupes, nec culmen in ipso
Littore, fumiferos quod non effunderet ignes.
Dum legimus scopulos latebrosaque saxa sub undis,
Et quae spectabant Austrum et quae littus Eoum,
675Tercentum positae sinuoso in marmore terrae
Apparent, densis spectandae frondibus omnes.
Invitus tandem convertere lintea cogor,
Namque omnis vario ventorum turbine puppis
Victa erat, et comites fessi, et fracta omnia nostra
680Arma ratis longum ob cursum et cava littora Cubae;
Tardaque classis erat, quae iam mare lassa vadosum
Presserat et laxis acceperat aequora rimis,
Panis et Oceani emensis corruptus ab undis
Nauticus, atque omnis rerum iam navita fessus.
685Mons erat ante oculos rapide praeruptus aquai,
Ut me tunc positum conspexi in limine leti,
Sustuli ad alta oculos supera et sic voce Parentem
Unigenae Christi lacrimis sum fatus obortis:
'Dum nos hac classe exigua freta mota tenemus,
690Davidica o proles Virgo, qua clarius ullum
Lumen, nec terrae, nec habent celsa atria caeli,
Heu, quianam tanti disiecta per aequora Cauri
Proelia concurrunt inter se, haud ipse ego possem
Solvere me his rapidis (nisi me Deus adiuvet) undis?
695Respice nos, audique preces. Non (te duce) Syrtes
Aut Maleae horrendas cautes, fluctusque timebo'.
Deinde ferit tumidum contis mare nautica pubes,
Nec curat venturam hyemem, ventosque procaces.
Haud longum in medio tempus freta mota quierunt
700Et circumstrati fluctus, Zephyrique resedit
Spiritus et caelo tempestas clara refulsit.
Tunc me ad socios vertens, sic sum ore locutos:
'Vidistis maris insidias, murmurque minasque,
Ingeminare Notos, piceamque insurgere noctem,
705Mox posuisse Notos, pacataque murmura ponti,
Et lucem Oceano et terris rediisse serenam.
Sint quamvis sine nube dies, sine flamine noctes,
Attamen haec non fraude carent, nec credere nautis
Huic monstro sese tutum est, nec lenibus undis'.
710Sed dum nimborum crebescere proelia sensi,
Ipse sinum obliquo spirantia flamina contra
Et nautae subigunt remis fera per freta puppes:
Uncta natat pinus, quamquam esset fessa profundo.
Dum redeo, Boreas me vexit in aequora magnis
715Plena adeo testudinibus ut navita cursum
Flectere non posset magna sine mole retrorsum;
Has fauces tamdem evasi, mox aequoris alti
Ingentem tractum ingredior, qui gurgite ab imo
Scythonia magis albus erat nive lacteque puro,
720Et passim niveis spumabant fluctibus undae.
Ipse gubernator, metuens vada prona, propinquum
Contorsit proram ad littus, qua venerat, et qua
Non spirant vada, nec scopulis immurmurat aequor.
Et (mirum) nobis Cubae venit obvia pubes
725(Nam nullos mea gens populos turbaverat armis)
Plurima dona ferens ad navem laeta, palumbesque
Ingentes, quorum spirabat guttur odores
Assyrios: nos tunc accepto munere laeti
Vela damus. Quos et quondam metus acer agebat
730In montes agitare fugam, nemorumque latebris
Abdere se, nunc ad naves et ad ipsa ruebant
Sponte vada, et nostrae gratissima munera classi
Portabant; panem et lympham, viridesque volucres,
Et varios fructus quos tellus illa ferebat.
735Hanc gentes quae tunc habitabant littoris oram
Quod rectum est servant, vivunt sine legibus ullis,
Indice non illis opus est; hi turpia damna
Non norunt, ullive novas intendere lites.
Omnia sunt illis communia gentibus, ut sol
740Et luna est, atque arva colunt quantum indiget usus,
Nec quisquam servat sua praedia: multa supersunt
Iugera, queis illic committere semina possent.
Non habet haec regio felix regemve, tyrannumve,
Aut civem vitas et crimina castigantem.
745Oppida non cingunt muris, non sepibus arva,
Maitiumque colunt tantum, iuccasque agiesque.
Hinc ego digrediens iterum rediturus easdem
In partes sub casum hyems, placido feror Euro
Iamaicum ad littus, tepidum qua spectat ad Austrum,
750Et latera illius vidi, et nemora ardua longe,
Et passim virides hortos beneolentiaque arva:
Auriferaeque illic detexi littus Hayti,
Atque ignota mihi nemora, et non parva fluenta.
Ipse viam hanc alacris tranquilla per aequora inivi,
755Dehinc sancti portum Nicolai intramus, ibique
Accepit statio fessas tutissima puppes.
Portus erat circum saxis incinctus et alto
Gurgite stagnantis ponti, quo clausa silebat
Unda, nec horrisonos fluctus, ventosque timebat.
760Transirem autumni dum tempore littus Hayti
Per maris irati rabiem perque horrida saxa,
Quaerebam vigil ipse locum, quo condere possem
Littore procurvo fessas cum remige puppes;
Me Deus interea haud liquit, dum solis in ortu
765Aspexi terram, quae respondebat Hayti
Littoribus curvis contra, quam nomine dicunt
Adamanam indigenae: validis has inter utrasque
Deferor impulsus ventis, ubi nocte sequenti
Passa suo de more graves est luna labores.
770Tempestate eadem quinque horas atque trientem
Cognovi Gades inter differre, marisque
Quos ego sulcabam, abrupto cum sidere, fluctus,
Turbati quae causa maris fuit atque procellae.
Cete instar monstrum horrendum vada turbida tranans
775Venturam ob tempestatem, nec habere receptus
Iam tutos poterat, ponto se immiscuit atro.
Tunc ego me in portus penetralia et in cava saxa
Addideram multos soles sed post ubi vidi
Pacatum pelagus direxi carbasa versus
780Optatos portus, speratae et littus Hayti.
Hic ubi germanumque meum, comitesque, ratesque
Inveni incolumes, populum et parere volentem,
Atque novam struere est visum hoc tunc littore puppem,
Quassatasque Notis aliquot sarcire carinas.
785Miles tela novat, discissaque carbasa nautae,
Cum gravis autumnus silvis ponebat et arvis
Innumeros latis foetus. Reditumque parabam
Cannibalum in terras, ut possem exurere sedes
Illorumque rates flammis, et perdere ferro,
790Vicinasque illis gentes, populumque timore
Solvere finitimum, sed enim gravis occupat ossa
Morbus ob insomnes tot ductas Per vada noctes.
Semianimisque dehinc Isabellae vectus ad urbem.
Me leto tandem eripui, rursusque redire
795Vinique, frugumque, oleique coegit egestas
Littus ad Hispanum, namque illis navita noster
Non poterat milesque cibis assuescere, quos fert
Insula: ad Hispanum decrevi tendere littus,
Evenere mihi sed quae prius ordine dicam.
800Nos urbes geminas populi ut fundasse, novasque
Aedificare domos videre et tollere caelo,
Cingere et ingenti fossa et circundare vallo,
Et premere imperio terras atque aequora circum,
Confestim exarsere animis, petiereque castrum
805Unanimes divi Thomae cum milite multo,
Vallaruntque nova muros fossa atque corona;
Cuius erat dominus tunc rex Caunoboa, gentesque
Illius mensem totum obsidione tenebant,
Haud pavidi nostros in proelia saeva vocantes,
810Nam castrum posui dictum de nomine Thomae
Aeterno rerum domino in regione Cibavi.
Saxea sitque licet tellus, vaga flumina multo
Attamen effulgent auro, cum praecipue sunt
Imbribus aucta trahunt madidis de montibus aurum.
815Actutum hanc arcem praecinxi cespite vivo
Permixtis fruticum virgis et robore secto,
Et trabibus fractae vicino in littore puppis,
Ut sese posset defendere miles ab hoste
Inclusus, si qua interea sors aspra fuisset,
820Delegique locum supremo in colle, procul qui
Spectabat regionem omnem, montesque remotos.
Hanc arcem intravit bello praeclarus et armis
Margaritaeus princeps, dehinc ductor Hoiedas.
Hoc castrum indigenae se vincere posse putabant,
825Ut Guacanarillus quondam, qui funditus arcem
Quam nostrae fecere manus delevit et igni
Tradidit, et nostros vita spoliavit. Adessent
Cum pauci, et rex rupisset foedusque fidemque,
Sed cum coepisset magnum increbescere murmur,
830Obsidione premi nostros in monte Cibavi,
Armari pedites iussi, lectamque cohortem
Infrenare leves currus. Tunc cornua rauco
Clangore instrepuere cavum per inane, frementesque
Alipedes in bella movent, graviterque iuventus
835Saevit ob obscuro socios in carcere clausos.
Mox iter arripuere duces nullo ordine, sed cum
Hac gentes videre procul volitantia signa,
Deseruere locum et montes petiere supremos.
Hoiedas, cui credideram nova moenia castri,
840Iam liber certos duxit, certosque reliquit,
Qui curam gererent arcis; mox obvius illis
Processit, qui subsidio sub nocte serena
Ibant: tunc acies iunctae quaeque obvia morti
Corpora dant. Mox Hoiedas se contulit ad nos
845Et totam seriem facti, remque ordine dixit.
Illum ad Caunoboam decrevi mittere regem,
Ulterius bello ut nollet contendere mecum,
Suaderetque illi iniustis discedere ab armis:
Inter nos coeant potius sed foedera pacis.
850Dumque moram traheret rex in regione Cibavi,
Missi etiam legati aderant mandata ferentes
Ad regem, ut gentem sumptis detruderet armis,
Quae duro imperio circum sua regna tenebant,
Quorum unus regem alloquitur: 'Rex inclyte, tu nunc
855Nonne vides gentem hanc nostras subiungere terras
Imperiis ausam, et tot vectigalia numquam
His nostris audita locis imponere, circumque
Aequoreos alias sub leges mittere tractus,
Condere et his nostris etiam nova moenia terris?
860Illorum tanta est animis innata cupido
Rumpere tranquillam pacem et longa otia, nosque
Cogere servitio, et duro parere tyranno.
Quin etiam (heu facinus) nostros infringere dicunt
Velle deos sese penitusque abolere, parantque
865Ipsorum sacras avertere protinus aedes.
Agricolae infindunt patrios non amplius agros,
Maitiique solo non mandant semina, et aurum
Impulsi inquirunt per terrae viscera tantum
(Pro dolor), unde fames nostris regionibus orta est.
870Quid referam? Uxores nostras rapuere parentum
E manibus gremiisque, fuit non tuta iugales
Nondum experta toros virgo: praedaque recenti
Ducti et avaritia sese involvere rapinis.
Matresque et consanguineos, abductaque furtim
875Pignora ab insolito miserescere milite deflent.
Ne dubita, cuncti venient in foedera reges
Finitimi, sparsae circum hoc toto aequore terrae,
Auxilioque omnes venient. Rem nunc tibi dicam,
Quam forsan minime reris: gens aspera bello
880Atque a stirpe genus durum; hoc immitte licet nunc
Sit nobis regnisque aliis, tamen arma capesset
Hos contra, cum nos victos aliosque videbunt,
Illud idem tecum facient, quos saevus aperto
Advena hie insequitur bello, terraque marique.
885Auxilioque aderit nota insula Madanino,
Quam Caribum uxores habitant, gens effera sumptis
Arcubus et iaculis, ullos quae non timet hostes,
Adversaque acie pugnans non vulnera vitat:
Tendit in hostiles eadem quot tela phalangas,
890Impia contento tot vulnera dirigit arcu'.
Talia vociferans, cunctis mirantibus, aulam
Orator strepitu ingenti fremituque replevit,
Impulit et capere arma, locumque involvere flammis.
Parte alia Hoiedas suadebat foedera regi
895Iungere, amicitiamque novam cum Rege potentis
Hesperiae, poterat solus qui vincere gentes
Occiduas, ne dum hos populos, quorum otia tantum
Delectant muliebrem animum, non bellica virtus:
Verborumque memor sit rex, quae plurima Cemes
900Iam cecinere sui. Stabat velut ardua cedrus
In Lybano sita, quam Boreae fera verbera flectunt
Huc illuc, coguntque comas contingere terram
Interdum, lapsasque ferunt per inania frondes.
Blanditiis tandem atque astu deduxit Hoiedas
905Ad me Caunoboam regern, qui post ubi captum
Se vidit, animum varias convertit ad artes,
Conscius ipse sibi sceleris, nam fortia leto
Viginti dederat nostrorum corpora nuper.
Non aliter frendet, quam lapsa in retia tigris,
910Quae modo vi propria, modo dentibus et modo aduncis
Unguibus, aut astu perrumpere vincula tendit.
Admonet et fratrem collectas ducere gentes
In bellum: mora nulla vocat germanus in arma
Subiectos regi populos, vicinaque cogit
915Auxilia, et vastant cultoribus arva remotis.
Horridus ante aciem in iaculis, vultuque minaci
Caunoboae germanus erat, nec terruit illum
Armorum longe fulgor, sonitusque tubarum.
Hic gentes in quinque acies diviserat, et dux
920Expertus bello pugnas de more ciebat,
Atque instigabat laetis clamoribus alas,
Opposuitque suas contra agmina nostra cohortes,
Stans medius. Cernens Hoiedas tutius esse
Levam aciem nostris armis invadere, aperto
925Agminibus quam tot iunctis concurrere bello,
Dehinc dubius stetit an primum prosternere nodum
An dextrum vellet peditum, cornuve sinistrum
Immissis turbaret equis, ceu saeva leaena,
Quae videt in specula silvis errare iuvencos,
930Parte alia gregibus permixtos carpere gramen
Intonsum cernit subter memora ardua tauros;
Illa animum rapit huc illuc, an florea cursu
Prata petat, laceretque gregem, pariterque iuvencos
Invadat, dubia: in tauros resoluta feroces
935Vertit iter. Sic Hoiedas cum milite lecto
Aggressus cuneum est dextrum, nam dehinc ubi vidit
Illorum ductor, princepsque expertus, Hoiedam
Fulgentem phaleris, flammasque umbone vomentem
Et galea, secumque metum, strepitusque ferentem
940Ignibus immixtos, et equo clypeata regentem
Agmina, non aliter pugna perterritus haesit,
Quam lupus, Atlantis sequitur dum per iuga tauros,
Aeria longe spectans de rupe leonem
Perfusum latos humeros atque ora cruore:
945Olli animus subito iniecta formidine torpet,
Nec versare dolos audet nec fidere cursu,
Non animis contra ire cupit. Verum ille ubi vidit
Iactum intra teli pugnam adventare, remissis
Tunc loris equitum erupit clamore, et equorum
950Pectoribus stravit pugnantum pectora cursu,
Et belli nodo, laeva de parte, timorem
Immisit. Fugere alii per prata, cavasque
Per rupes tenuere viam, pacemque petebant.
Ductorem belli captivum duxit Hoidas.
955Accidit et nostris sors haec adversa carinis,
Impediit quae classis iter, nam sideris ortu
Sub Cancri Eoo surgens de cardine venit
Turbo ingens, qui praeruptis radicibus imis
Evertit, stravitque solo, et nemora ardua longe
960Planitiem in latam traxit, piceasque procellas,
Et tumido fluctu radiantia sidera tinxit,
Immersitque rates undis, et vincula rupit,
Namque mare in terram irrupit cum turbine vasto,
Quiqueiae et pariter littus, vicinaque ponto
965Proluit arva, domosque maris devexit ad undas.
Iamque fere amissis ratibus in gurgite, tristes
Pectore volvebam curas: hinc bella premebant
Cannibalum, hinc tanto quassatae a turbine puppes,
Hinc fessi comites, illinc penuria rerum.
970Haec animis potior nobis sententia surgit:
Iussi ego tunc subito geminas aptare carinas
Atque rates refici, perfractaque transtra novari.
Certatim socii incumbunt et in aequora classem
Deducunt, Taurus cum sese attollere caelo
975Inciperet. Nos exorto iam sole tenemus
Aequoreos cursus ratibus, sed fratre relicto,
Qui late regeret populos, et quem penes esset
Imperium maris Oceani, atque exercitus omnis.
Ducebam mecum hos geminos per caerula reges:
980Hi, testes mihi sunt proceres, quos non mala febris
Corripuit, non morbus edax moerentia pressit
Corpora, sed miseros dolor ingens abstulit, ut se
Viderunt duci captos ad regna potentis
Hesperiae, quam dives aquis foecundat Iberus.
985Adversa redii sine tempestate remenso
Aequore ad optatos portus: solita urbe morantem
Inveni propere regem. Rex protinus armis
Instructas octo puppes, atque aera, manumque
Lectam hominum, vinique cados, frugesque ministrat.
990Atque illas solvens Hispano e littore tandem
Deveni exiguam tota cum classe Maderam,
Et misi ad fratrem naves, mala et aspera sed sors
Quiqueiae nobis inimicas detulit oras,
Roldanus quas et socii dicione tenebant.
