Bargeo Barga 1517 - Pisa 1596, Syrias, Syrias Syrias Syrias (*Florentiae 1591)

Dumque ea consessu in medio fortissima heros
Commemorat, fidus coelesti ex ordine custos
Unus, qui nutu Patris omnipotentis Olympi
Additus, imperium Turcarum atque arma turtur,
5Intendens oculos coelo prospexit ab alto
Europae ferro instructos e sedibus omnes
Iam populos exisse suis, iamque arva teneri
Pannoniae et Scythicos compleri milite campos
Externo et totum proscindi classibus aequor:
10Atque Asiae regnis immanem insurgere molem
Bellorum: fortesque peti tanto agmine Turcas.
Haec igitur secum dubio dum pectore versat
Et metuit, ne qua sublati clade repente
Aligerum cuncti nigrantum ad regna ferantur:
15Moestus adit Patrem, cuius firmissima solum
Fundamenta manus iacens agit; atque potentis
Imperii sedem, si qua est, evertit ab imo:
Et procul assistens placido sic pectore fatur.
O, cui siderei servit plaga lucida coeli,
20Aeternaeque uni mentes paremus ovantes:
Scit curae mandasse meae tua summa voluntas
Turcarum invictos populos, gentesque rebelles
Arabiae atque alios, quos in sua verba coegit
Iurare Abdarides et sub sua Tartara misit,
25Seductos cerae cultu pietatis; ut aras
Infandas, facilesque ad turpia crimina ritus
Excolerent, natique tui praecepta perosi
Effugerent lucem et venturae gaudia vitae,
Ni caecae obsaret fraudi, tantoque periclo
30Instanti tuus altus amor se opponeret unum.
Hos igitur, quos ipse olim tibi forte reservas
Incolumes colei nobiscum in parte locandos
Si tueor, causam tueor nostramque, tuamque.
Nam si Christicolas aliis, quibus ipse ferendum
35Hoc onus, hoc proprium voluisti imponere munus,
Militiae aeternae Aligeris defendere fas est,
Cur mihi pro Turcis communem orare parentem
Non liceat? Precibusque Arabum fulcire salutem?
Nec quemquam tamen ipse veto vigilare faventem,
40Cui debet: fovet ille suos, foveatque clientes.
Quos ego servari pariter cupioque, voloque,
Atque inter Turcas, tanquam certissima cultus
Adiumenta tui, vitaeque exempla beatae,
Versari incolumes, atrum ut post funus honores
45Coelestum accipiant, ac praemia digna reportent:
Illi autem Abdaridum leges, ritusque nefandos
Abiiciant, arasque tuas et templa frequentent,
Edocti nullum esse alium, cui fidere possint,
Quemque mala sine fraude colant: cui vota, precesque
50Concipiant, statuantque piis altaria templis:
Quemque salutiferum confessi numen adorent:
Atque humiles unum castas venerentur ad aras
Rite, tuum praeter natum, grave pignus amoris
Erga hominum mortale genus: quibus annuis olim
55Sidereas arces, vacuique sedilia coeli.
Ille igitur populum, qui nunc exire fidelem
Gaudet in Arabios, dextrasque armare minaces,
Mecum una laetus finem si spectat eumdem,
Nec portu longe diversi erramus ab uno,
60Ut quos ipse cupit servari, ego perdere tendam,
Quid prohibet belli tantam restinguere flammam
Summe Pater? Cur tam certo tot fortia leto
Pectora non arces? Cur, qui nunc instat utrinque
Interitus, caecisque dies mutanda tenebris,
65Non potius dulcem constanti foedere pacem
Subducturam etiam multos heroas ab Orco,
In ferrum, inque aciem iam descendentibus affert?
Nam, Turcas si forte manu deleveris omnes
Ipse tua et nullus tandem superaverit atro
70Excidio, quis iam potis exercere, suoque
Coget in officio gentes perstare sequentes
Iamdudum partae tutissima commoda pacis?
Quin ille potius (dicto procul exitus absit)
Otia, desidiamque animo (ni fallor) in omnem
75Amoto procul hoste ruent: scelera inde profanis
Inter sese odiis suscepta admittere pergent
Et cultu et verae spreto pietatis honore.
Haec vigil Abdaridum custos sic ore locutus
Conticuit: solitaque abiens in sede quievit.
80Ast alius, qui militia selectus eadem
Et Syriam et palmis viridem curabat Idumem,
Astitit ad solium Patris atque ita farier infit.
O Pater, aeterno qui mentem impulsus amore
Legisti nostro vigiles ex ordine certos,
85Quos populis, quos cuique homini, quos urbibus et quos
Praeficeres regnis certa sub lege ministros,
Quandoquidem tu me voluisti e fratribus unum,
Esse cui sanctae custodia gentis,
Seligere et comitem miseris haerere, ducemque:
90Qui nunc servitio Turcarum, Arabumque superbo
Oppressi longe a templis arcentur et aris:
Accipe iam voces, populos quibus aethera complet
Ille tuus, placidusque audi questusque, precesque,
Quas ad te statui perferre et quaerere supplex
95Tantorum requiem nobis, finemque malorum.
E quibus haud equidem inficior te suesse frequenter
Innumeros, qui nostra iuvent, producere fructus.
His namque exercere bonos, punire nocentes,
Atque augere soles praemi spes inde futuri.
100Sed miserum tamen huc illuc ferrique, rapique
Insontes, duraque premi sub compede vinctos
Et cogi simul infandos ediscere ritus
Et dirum dirae colere impietatis alumnum
Abdaridem: aut acres ultro dare corpore poenas:
105Inclusosque tuae vexari moenibus urbis:
Ceu pecus et molles mediis in ovilibus agnos
Ore trahunt, manduntque lupi, quos longa coegit
E sylvis exire fames, dum rure profectus
Pastor abest longe, vel somno indulget inerti,
110Nec nocturna canum servat custodia caulas.
Quamquam longa satis monet experientia, nullum
Sperandum esse hominem, cui, si semel ulla licenter
Degendae fuerit vitae permissa potestas,
Mens eadem perstet pietatem amplexa, nec usquam
115Rectum animi inflectat; nam qui per lubrica pergit,
Haud semel in peius labi consuevit, humique
Oblitus iacet usque sui; ceu forte revulsus
Aerio scopulos decurrit vertice montis,
In praecepsque ruit: nec partem aversus in ullam
120Flectit iter, donec fundo consedit in imo
Unde potis vis nulla usquam removere iacentem,
Non Boreae, non torrentis decursus aquai:
Usque adeo sedet immotus. Scio acerba meorum
Excidia et quanto coner noctesque, diesque
125Inde alium atque alium praesens inhibere labore;
Ne quando allecti rerum dulcedine et una
Turcarum longa iam consuetudine victi,
In scelera et mores abeant, ritusque profanos.
Nec sum etiam, veri si quid mens augurat, ipse
130Inscius inferna missurum a sede ministros
Luciferum, quo se rebus tibi in omnibus aequet,
Artibus atque dolis operam quamcumque daturos,
Servitio ne forte tuus, quo pressus anhelat,
Exeat et dominos populos fuget urbe superbos.
135Atque haec si mecum, qui nunc tibi regna rebellis
Barbara commendat gentis, quod amica tuorum
Interdum celebrantem aliquem commercia diro
Servet ab interitu, quod tanta exempla secuti
Forte olim Turcaeque omnes, Arabesque receptent,
140Agnoscantque tuum concordi pectore cultum;
Haec si mecum una fere consideret, idem
Commoda sectari parva atque incerta videbit.
Namque, ut multa tuae spargant pia semina legis
Christicolae Turcas inter, tamen impius ille
145Abdarides magis atque magis firmatur in horas,
Inque dies crescit, cultumque nefarius auget
Ipse suum; magnamque trahens in Tartara secum
Partem orbis, medio fidens exultat Averno.
Nec tamen exosus Persasque, Arabasque feroces,
150Everti una omnes ruptis radicibus optem,
Exitioque dari. Vincant, quos vincere fas est:
Et victi imperio discant parere bonorum:
Iustitiamque colant docti meliora, tuoque
Colla iugo faciles submittere mollia pergant.
155Ac tu, mundi opifex et rerum aeterna potestas
Summe pater; Solyme populo si libera utrique
Afferet ad certae adiumenta salutis,
Affer opem magnis (tua laus erit unius) ausis
Et procerum pia coepta iuva: quos undique ab ortis
160Convenisse vides patriis; et tecta, domosque
Deseruisse suas, Solymorum ut moenia tantis
Eripiantque malis: desertaque templa frequentent
Et substructa novis cumulent altaria donis.
Haec ille. At pater omnipotens sic deinde profatur:
165Iamdudum, o vigiles mandata ad nostra ministri,
Quod libuit, placuitque semel, decrevimus ipsi,
Nec frustra decreta cadent. Vos munus obite,
Quisque suum; bello Syriae miscebitur orbis,
Purpureusque fluet multorum sanguine Orontes:
170Et nunc magnanimis cedet victoria Gallis:
Nunc eadem ad Turcas vultu laetissima verget:
Ingratasque vices volvet; ne quaerite causas.
Ipse adero, cum tempus erit. Nec plura locutus
Annuit et totum nutu tremefecit Olympum.
175Mox medio e coetu, quorum chorus excubat omnis
Vestibulum ante ipsum, primoque in limine portae,
Advocat Aligerum, fidamque affatur ad aurem.
O nostrae pars militiae dilecte minister,
Quem primos inter prima hac in sede locatum
180Ad nutus praesto esse meos vis cogit amoris
Immensi et noctes suadet vigilare, diesque;
Vade age, Pannonias velox delabere in oras:
Maximus Ister ubi fines contingit Amantum:
Atque amnem adversos totum deflexos in Euros
185Moenia sublimis praeterfluit ardua Curtae.
Impius hic Colomanus habet: cui frater avitas
Halmus opes, regnumque dedit male cautus habendum,
Ausus legitimae studium et suffragia plebis,
Testatamque diu patrum contemnere mentem.
190Ille tamen posthac commissi criminis acre
Supplicium solvet nocti damnatus inerti.
Huc tu quamprimum demissus ab aethere summo
Fac populi, quos in nostros metus armat euntes
In Syriam, iam iamque Saum tranare parantes,
195Mitescant, positaque omni feritate benignos
Exhibeant sese, nec coeptum obsepiat usquam
Ullus iter, certamque viam vetet ire: sed ultro
Venturis, quacumque potest, ope sedulis adsit.
Dixerat. Ille autem ceu fulgur ab aethere praeceps
200Labitur: et dicto citius pervenit ad Istrum:
Qua medius totum cursu se vertit in Euros,
Lambit et antiquae sublimia moenia Curtae.
Hic regem somni expertem, curisque gravatum
Repperit et dubios volventem pectore casus
205Bellorum, trepidumque metu: ne forte ducesque
Et proceres, quorum latis exercitus arvis
Insidet et populis bellum, excidiumque minatur,
Ni sibi ad Euxini fauces via libera detur,
Protinus infensi poenas cum sanguine poscant.
210Ille igitur formam senis assimulatus Aquinci:
Cui templi et rerum princeps data cura sacrarum,
Atque fides habita in dubiis certissima rebus,
Sive instent belli, placidae seu tempora pacis,
Attoniti stetit ante oculos atque ora tyranni
215Paeonis, inde imo rumpens e pectore voces.
Non nunc tempus (ait) dubio cum pectore curas
Versare et rerum ancipites expendere casus:
Hostis adest, non qui vacuos affusus in agros
Erret et e patria depellat sede colonos,
220Ac praedas incautus agat: passimque vagetur
Longius a castris: sed qui sua signa secutus
Pareat imperio meliorum et iussa facessat.
Certa ducum virtus: iuvenum spectata voluntas
Et patiens pariter corpusque, animusque laborum.
225Hanc tu, si sapias gentem, qua nullius usquam
Gloria se tollit maior vel pace, vel armis,
Praecipue deflens commissa piacula caedis,
Omnibus officii sensim lenire memento,
Muneribusque tuis; nam sic (mihi crede) quietas
230Incedentum acies Gallorum et castra videbis
Ire viam et dapibus nusquam se pascere inemptis.
Haec memorans, vulgi strepitum, vocesque ruentis
Audiit ad portas urbis: quo praevia Gallos
Fama volat missos castris, qui moenia Curtae,
235Paeonii sedem regis et limen adirent,
Bellique et pacis secum mandata ferentes.
Ergo introgressos iubet ipse in tecta vocari,
Seque locat solio residens Colomannus in alto.
Illi adsunt, regemque prius de more salutant.
240Mox Senonum ductor Stephanus sic ore profatur.
Quod nos relligio Divum, quod certa voluntas
Effundendae animae pro libertate piorum,
Ac promissa fides, quod nos data dextera cogit,
Concordes bellum Turcis inferre tyrannis
245Venimus et saevos Europae a finibus hostes
Arcere in montes Persarum, Arabumque cavernas.
Nec certe, cum communem pater urbis et orbis
Cogere Gallorum vires decrevit in hostem,
Pannonios, vellent qui tantum infringere foedus,
250Impiaque Abdaridae stabilirent regna rebellis,
Insignes pietate viros, fore credidit umquam:
Sed potius, quod fas fuerat, quod fama ferebat,
Nostrorum aucturus numerum, viresque putavit:
Et bellum auspicio regis, ductuque potentis
255Gesturos: cuius pietas gratissima coelo
Esset et in dubiis virtus exercita rebus.
Quem nunc praeponere coelestum in templa relatum
Et colimus, flemusque simul, si vixet, aperto
Exciperetque sinu Gallos, opibusque iuvaret:
260Sterneret ipse viam: quae quaque in parte sequenda,
Aut vitanda forent, ultro nos ipse doceret.
Nunc tibi visum aliter: quando tot millia leto
Nostrorum, qui se dextrae Colomanne, tuaeque
Crediderant fidei, tua missa ex urbe repente
265Agmina, contempta Divum pietate, dederunt.
Atque haec ipsa quidem scitatum venimus, an sint
Consilio confecta tuo; discrimen utrisque
Hoc solum ostendet, stabilis pax instet, an arma.
Hic dictis animo cunctantem atque ore tacentem
270Aggressus rege. Non hoc sibi poscit, Aquincus,
Tempus, ait; nunc certa tibi est oblata facultas
Praeteritae caedis nullorum caede piandae.
Fare, age, quid dubitas haec tanti incendia belli,
Dum licet, externas longe depellere in oras?
275Iungereque invictas constanti foedere dextras?
Talia finierat: cum Rex, cui nuntius ales
Iamdudum in Gallos animum, mentemque benignam
Addiderat, curasque e corde revellerat acres;
Attollens oculos, ore est sic fatus amico.
280Si vestrum imperium, Galli, si vestra secutae
Iussa forent acies, quas hic Germania fudit
Innumeras, nostra arva suis viduata colonis,
Quae modo vidistis passim squalentia ad Istrum,
Dum coeptum properatis iter, bene culta niterent:
285Nec misto amborum maduisse sanguine tellus,
Funera tot miserans populorum utrinque cadentum:
Sed potius laetos laeta excepisse amicos:
Et, quibus ipsa opibus poterat, iuvisse euntes,
Non adeo longe nostris disiungitur oris
290Humanae iucunda comes clementia vitae,
Nec tam relligio longe supera alta tementum
Exulat hinc, vobis ut quicquam obstare velimus
Concordi in Turcas animo sumentibus arma.
Immo ego, ni regni novitas revocaret et anceps
295Vulgi animus, procerumque odia et male grata voluntas
(Credite) non essem tanti pars ultima coepti;
Et data servarem patrui promissa, fidemque.
Postulat hoc a me causae commune periclum
Et communis amor famae immortalis et ingens
300Genti honos: cuius praeclaro a sanguine priscos
Paeonii repetunt proavosque, atavosque suorum:
Inter qui Noarum quondam, Bargumque feraces,
Post acri direpta manu donaria Delphis,
Insedere agros Brenno duce et auspice Brenno.
305Mox patriae sueti late producere fines,
Pannoniae populos omni ditione subactos
Pressere et victis leges ac iura dederunt.
Hac ortos patruus nos clara a stirpe volebat
Et patriae a tanta numerabat origine fastos;
310Tauristasque et Scordiscos, Boiosque feroces,
Quae tum nomina erant, Gallos genere esse docebat.
Quare agite, o, uno nobiscum sanguine iuncti
Invicti heroes, dextris coniungite dextras
Atque animos animis et, quae contraria votis
315Acciderunt nostris, hilares iam mittite et ipsos
Per patriae fines vobis iter omne futurum
Credite, quae tantis peperit vos inclyta factis.
Non deerunt, quacumque viam tendetis, amica
Hospitia: et dapibus mensae sine fraude paratis:
320Perque agros, mediasque urbes, perque oppida tuti
Ingressus et nusquam ingens non copia rerum.
Haec ait: et geminas signis, ostroque superbas
Efferri e thalamo vestes et cingula bullis,
E solido bullis longe fulgentibus auro,
325Apta iubet: nec non pretioso vellere martes:
Quas gens perpetuis Scythiae damnata tenebris,
Suetaque Riphaeas pedibus calcare pruinas,
Mittit Hyperboreis terrarum a finibus usque,
Ingentis pretii martes; his insuper addit
330Aurea et Eois insigna pocula gemmis.
Tum vero, quando ille aliud nil maius habebat,
Goffredo iubet inclusum, fulvoque decorum
Aere dari sceptrum, cuius pars ima frementem
Desuper urget equum, Nili genitoris alumnum.
335Parte autem in summa rostroque atque unguibus hydrum,
Quem pia defecto iandudum aetate parenti
Afferat, ales habet diris invisa colubris.
Atque haec (inquit) erunt nostri rata pignora amoris,
Ignaramque doli Gallis testantia mente.
340Sic fatus, propere vicina per oppida certos
Dimittit, quorum monitu secura parentur
Hospitia: atque viae loca proxima rebus abundent
Omnibus humanae ad vitae spectantibus usum.
Aurigae interea ex altis Elasippus et Aethon
345Veloces stabulis simul eduxere quadrigas:
Quae rapidis rapidas anteirent cursibus auras:
Et tutae acclivis superarent devia montis.
Aurea materies illis curvatur in arcus
Et iuga chrysolithis passim variata nitescunt.
350Ulmeus est temo; duro circumdata ferro
Curvatura rotae, radiosque volubilis ambit,
Non ullis salebris, non ulla aetate domandos.
At procul expellunt pluviamque, imbremque cadentem
Arte laborare villoso e Castore pelles;
355Quae currum inductae circumque, supraque tuentur.
His adduntur equi generosa a stirpe parentum;
Quales Cappadocis prope flumina Thermodontis,
Dum populos armis, dum cursu provocat Euros,
Antiopen agitasse ferunt atque Orithyam,
360Inter Amazonias acies, turbamque sororum,
Effera quae Martem mentiri est ausa parentem.
Talibus auditis Galli, donisque receptis
Laeti abeunt Curta: pacemque in castra reportant.
Atque aliquis vulgo e medio, cum forte videret
365Intextasque auro vestes, radiataque gemmis
Pocula, cornipedasque feros, pulchrasque quadrigas
Et sceptrum et captas Ursae sub sidere martes.
O, quam magna (inquit) virtus; quamque inclyta fama
Gloria, quam tantis dignatur honoribus hostis
370Barbarus, ac prece submissa veneratus adorat.
Et poterit tanti quisquam diffidere ductu
Herois? Poterit Turcarum horrescere vultus
Praeterea? Et rerum non expectare secundos
Eventus? Huiusque ingentia praemia belli?
375Haec ille. Et defixa solo tentoria laetae
Collegere acies: avulsaque signa secutae,
Quaeque sua, incoeptum peragunt iter: aeraque longe
Sole sub ardenti radiis percussa renident,
Praestringuntque oculos spectantum: Eurique procaces
380Cardine ab averso coeli petulantibus auris
Certatim versant, altumque per aera plangunt
Signa suis noscenda notis: quae scilicet una
Omnia sanguineo dirimit Crux sutilis ostro.
Ecce autem diris Erebi e sedibus ales,
385Cornua cui surgunt summa infestissima fronte:
Triste rubent oculi: spirant incendia nares:
Et caput intorti lambunt pro crinibus angues:
Curvati in falcem dentes: informis hiatus
Oris: adunci ungues manuum: quarum una flagello
390Insonat horrendum: piceam fert altera tedam.
His simul ac sontes animas in Tartara trudit
Impius, atque Erebo totum se condit aperto,
Contrahit in gyros et crebra volumina caudam
Obscoenam et terras tetris obnubilat alis.
395Quaque iter intendit, nimbique, imbresque sequuntur,
Urentesque aestus, intempestaeque pruinae,
Abruptaeque micant tenebrosa e nube procellae:
Verberat et grando fata laeta, boumque labores:
Ac mortale genus vexant morbique, famesque.
400Ille autem veteres populorum exasperat iras,
Accenditque odia et reges impellit ad arma
Praecipites, secum portans letumque, metumque,
Inserit et paci, si qua est, nova semina belli.
Ergo huc Ammerice tum se referebat ab alta,
405Ammerice, cuius nostro dirimuntur ab orbe
Et nobis adversa premunt vestigia gentes:
Templa ubi et innumeras positis altaribus aras
Ture adolent: Stygiaeque umbras et numina noctis
Caedibus, ac fuso miserorum sanguine placant
410Regnatae passim Aligeris nigrantibus urbes,
Isque, ubi diversis Europae a partibus omnes
Arma manu populos sumpsisse ultricia vidit,
Quo regno spolient Arabas, iamque arva feracis
Pannoniae et Graium fines, Thracumque tenere
415Victores, neque adhuc ollis se opponere quemquam,
Astitit indignans, una quod tanta coissent
Agmina: et unanimes in se, excidiumque suorum
Coniurasse omnes iam cerneret Europaeos.
Sic igitur secum. Quae nam socordia, quae nam
420Tartareos invasit iners ignavia fratres?
Sublatae ne omnes causae, quibus Itala tellus
Foeta odiis in se converterat impia dextras?
Civilis ne adeo sunt obruta semina belli
Et tam certa tenet pax et concordia Gallos?
425Tamque hilarem ducit pacata per otia vitam
Imperii quondam assertrix Germania, livor
Fortibus alterius coeptis non ullus ut obstet?
Sic ex regum animis penitus discordia cessit,
Ut vacet externas armis invadere gentes,
430Abdaridasque meos patriis depellere regnis
Audeat? Et positas Solymis evertere sedes,
Lucifero positas sedes, ritusque sacrorum?
At gens imbellis, credo et nil tale timendum.
Non ne eadem Siculis nos haec iam depulit oris,
435Exactosque procul remeare in regna coegit
Afrorum? Non victrici tot millia dextra
Haec eadem Abdaridum Ligeris prope fluminis undam
Fudit? Et innumeros caedis cumulavit acervos?
Nimirum bello vinci nequit: illa labores
440Ausa subit duros: invictaque numen adorat
Illa suum, cultumque suum tutatur et auget
Quotidie magis atque magis; non ire periclis
Obvia, non aestus renuit perferre, famemque:
Ingrata nec victa siti, nec frigore cedit.
445Absumptae ne igitur vires? Fraudesque, dolique,
Insidiaeque omnes et noxia crimina desunt?
Non dabitur Turcis (esto) concurrere nostris
Et Gallis virtute pari, non robore eodem
Pectoris et belli summam gerere artibus iisdem.
450At dabitur populos odiis versare, dolisque:
Ancipitesque metus pavidis inferre tyrannis:
Infirmare fidem: dubiis confundere pactis
Foedera et hinc atque hinc raptare in Tartara praedas.
Seu sit Arabs, seu Thrax: numerumque augere nocentum:
455Atque iter innumeris sedes praecidere ad altas:
Deiecti unde sumus (miserum) per vimque, nefasque
Tartarei fratres, summis invisa potestas
Coelicolis, iussique imas Phlegetontis ad undas
Exercere iram et tenebris dominarier atris.
460His ubi sese acuit dictis inamabile monstrum,
Ardua deseruit coeli convexa, suasque
Demisit Stygias penitus se pronus ad undas.
Atque illic iratus adit moestusque, tremensque
Regnatorem Erebi. Laxa sedet ille catena
465Vinctus et infesto summum petit aera catena cornu
Nequicquam et rabie consumitur usque furenti:
Quod neque claustra datur, neque vincla exire potestas,
Christicolumque animis varias intexere fraudes
Et superum regnis speratum indicere bellum.
470It circum Aligerum pubes densata nigrantum
Et voces nutusque silens observat et audit
Illius: ac nusquam nisi iussa abscedit ab aula.
Tectum ingens, deforme solum, circumdata ferreis
Regia parietibus, quam septem ambire feruntur
475Cocyti stagna alta vadis impervia caecis,
Et pice torrentes, atraque voragine ripae.
In foribus dirae effigies. Contemptus: edaxque
Livor et iniustae Veneris damnata Cupido;
Atque morae Furor impatiens aurique micantis
480Sacra Fames, Luxusque vorax, et desidis otii
Importuna Quies; expesque Accessus ad umbras
Tartareas, tristisque sedens in limine custos,
Impellit flagris alios, aliosque coercet:
Et semel ingressos prohibet remeare sub auras
485Aethereas, placitaeque iterum se dedere vitae.
Ergo illi caeno informes volvuntur et illos
Sulphureis demergit aquis niger Ales et unco
Corripit impacto: atque ardenti versat in igne.
Supplicii nullum desit genus et sua quemque
490Poena manet, luiturque suo sub vindice semper
Quicquid apud superos sceleris committitur usquam.
Huc sese Ammericae veniens demisit ab oris
Aliger et propere portas ingressus apertas
Constitit ad solium, saevique inamoena tyranni
495Limina et has imo voces e pectore fudit.
En adsum, o princeps tenebrarum, o maxime noctis
Arbiter, externis occulti a finibus orbis,
Quem neque adhuc veterum solers industria patrum,
Nec fors, nec casus, nec vis humana retexit.
500Oceano disiuncta latet pars illa patenti
Et procul aversis penitus depressa sub Austris,
Navigiisque hominum, volucrumque impervia pennis.
Hic solido ex auro plenae tibi turis acerrae,
Sanguineque humano perfusa altaria fumant,
505Hic tibi virgineum florem delibat et aufert
Impius, innumerasque preces et vota sacerdos
Concipit: hic uni magni tribuuntur honores
Et tibi abest: non fama illas perlatus ad oras,
Non dictis, factisve usquam, non nomine notus.
510Ipse illic solus regnas: cultuque frequenti
Solus adoraris: solum te templa fatentur
Et maris et terrae, tempestatumque potentem.
Quod nisi quis fidens animo atque interritus ausis,
Herculeas manibus post secula prisca columnas
515Vellat et Oceanum temerarius ire per altum
Audeat instabili dirimens vada fervida cymba
Atque intentato positas petat aequore terras,
Nec scopulos veritus, nec caeco in vortice cautes
Navifragas, flustusque perenni aestate calentes:
520Illa tibi (si credis) opis non indigna nostrae
Serviet aeternum et supplex procumbet humi gens.
Omnibus hic lecti seclis immota futuris
Sacra canent pueri passim, innuptae puellae:
Ut se Tartareos ultro patiantur ad ignes
525Mactari et sontes addici immanibus aris.
Verum illic dum regna tibi stabilimus, opesque
Maxime rex, cunctosque Indos in iura, fidemque
Cogimus esse tuam: peditumque, equitumque catervas
Gallorum unanimes, totamque sub arma coactam
530Vidimus Europam cunctas effundere vires
In Turcas, Arabasque tuos, iamque agmina mille
Conventura simul properant ad littora Thracum:
Unde Asiae limes brevibus disiungitur undis.
Hanc tu, si sapias, totam tueare necesse est
535Imperii sedem et cultus cunabula nostri:
Perdendumve ultro statuas, tibi quicquid in isto
Paret adhuc terrarum orbi: quosque unus Avernis
Abdarides devovit aquis, ad sidera ituros
Doctrinae, vitaeque piae praecepta secutos.
540Haec ille et vastas terrae implevere catervas
Tartarea pestes diris ululatibus: ut cum
Turba canum queritur stabulis inclusa Molossum;
Quam sibi dives opum iuvenis venator alendam
Curat, apros, saevosque lupos, ursosque daturam
545Exitio, ut primum stellis languescere lumen
Coeperit et tenebras veniens Aurora fugarit.
Ergo illa interea noctemque exosa, morasque
Ingratas, variis resonat latratibus aedes:
Dissonaque in longum ducens lamenta, salubres
550Abrumpit somnos miseris custodibus. At rex
Nigrantum Aligerum rabie fera colla tumescens
Horrendum intonuit murmur: quo protinus omnis
Intremuit tellus exterrita: nec minus altam
Substitit in montis faciem maris aequor et undas
555Vorticibus rapidis trepidos effudit in agros:
Ipsaque perpetuos mutarunt flumina cursus
Et fontes petiere suos; immugiit ingens
Caucasus et celsi vertex subsedit Amani.
Postquam autem summis coeli gens exul ab Astris
560Invidiae stimulis questus impulsa profudit
Et Phlegetonteis indicta silentia monstris,
Lucifer irarum volvens sub pectore fluctus
Constitit et solio ex alto sic turbidus infit.
Non equidem, o magni proles ignavia tyranni,
565Cum mecum eiecti coelo cecidisti in ima
Tartara, vos inter veritus sum defore, qui cum
Hostibus assiduum belli certamen obiret
Aeterni memor exilii: quo cedere victi
Cogimur aethereas sedes mortalibus aegris:
570Quas illi cantus inter, celebresque choreas
Militiae coelestis et inter gaudia numquam
Interitura tenent, segnis rata praemia vitae:
Cum tenebris nos interea voluamur in imis,
Immeritamque hosti poenam pendamus atroci.
575Non equidem timui, quin tanti iniuria facti
Fixa animo, ultrices cunctorum accenderet iras.
Quae numquam genus humanum requiescere, numquam
Pace frui sineret; verum noctesque, diesque
Fraude lacessitum pugna exerceret iniqua:
580Dum nos parta manu summo victoria coelo
Aequaret: nocti nostros addicere hostes
Nobiscum et poena victos cruciaret acerba.
Nunc autem video, quae vestra ignavia, vestra est
Culpa ingens: solitas desisse intexere fraudes:
585Desisse unanimes hortari in proelia gentes:
Et versas turbare odiis urbesque, domosque.
Non pudet? O labes, o et turpissima nostri
Dedecora imperii, non vos pudet, ire quietos
Hesperiae populos in me, excidiumque meorum?
590Ite procul viles umbrae: quid statis inertes?
Quis vos insolita tardat formidine torpor?
Flagitia et serae derisa piacula mortis.
Foedera si percussa, illo si nomine pacem
Compositam, cuius vim Tartara nostra tremiscunt,
595Disiicere atque animos tantis avertere coeptis
Non sine ille unus summi regnator Olympi:
Quis vetat invidiae flagris accendere Graios?
Ac tentare metu Thracis praecordia regis?
Incoeptum qui solus iter remoratus euntem
600Consilia et causas cessandi innectat opertas.
Dixerat; ast olli vario simul ore fremebant.
Incusare alios alii: reprehendere fratres
Aerios, quorum talis data cura labori est.
Dumque adeo ingenti iactant ea verba tumultu,
605Exilit insultans Geniis e tristibus unus,
Infestus scelerum vindex et nomine Alastor:
Monstrum horrendum, ingens, quo non praestantius ullum
Irritare animos et crimina fingere belli:
Exilit: et ventis et fulminis ocyor alis
610Se tulit ad superos Stygiis digressus ab oris:
Praecipitique petit Byzantia tecta volatu:
Et tacitum Odrysii limen, soliumque tyranni
Obsidet atque animum postquam persensit in omnes
Gallorum super adventu diducere curas,
615Adstitit: atque locum nactus, tempusque nocendi,
Thatinno faciem similis furialia membra
Exuit: in vultus et se trasformat amicos;
Thatinno, faciem obscoenam cui foeda cicatrix
Turparat: truncaeque inhonesto vulnere nares.
620Artificis mira sed enim mox arte refectas
Discolor obductae certo discrimine limes
Iuncturae sceleris poenam ostendebat aperti.
Olli oculi in longum porrecti ad tempora et olli
Turbinis in morem caput exurgebat acutum:
625Et mentum umbrarat rigidis rarissima setis
Barba: supercilii species depressa iacentis,
In pectusque humeri contracti utrinque redibant:
Obtutu immotus, collo brevis et pede claudus:
Sed qui consilii unus bellique, domique
630Auctor haberetur non futilis: esset ubi hosti,
Aut civi, aut fido fraus innectenda clienti.
Quae gratum in primis artes potuere tyranno
Reddere Threicio, cunctisque imponere rebus
Imperii, populo pariter, patribusque tremendum.
635Cuius ut adveniens Erebo furialis Alastor
Induit os, humerosque sibi, faciemque manusque,
Nec non et vocem, gressumque effinxit euntis,
His regem aggreditur dictis et suscitat iras.
Dum tua sollicitis exercet pectora curis
640Et metus et patriae vehemens amor et nova semper
In consulta animum nunc huc, nunc dividis illuc,
Europae extremis exercitus advena ab oris
Imperii fines nostri populatur inultos.
Ille quidem ficto praetexens nomine fraudem,
645Dum sese, ut Solymis servilia vincula rumpat,
Aggressurum Asiam simulat, Persisque fugatis
Eversurum Arabum ferroque, ignique penates:
Nimirum illud agit tantis conatibus unum,
Ut Graios, quorum nutu nunc omnia parent,
650Quaecumque Ionium complectitur aequor et ingens
Amne Saus gelidum refugit qua devius Istrum,
Imperio atque omni spoliet ditione: tuisque
Excutiat sceptrum manibus, iusque omne Quiritum
Occupet invadens armis. Ea sola cupido
655Finibus e patriis Gallos exire coegit,
Non pietatis honos: ritus non cura tuendi
Ulla sui sedes, alienaque regna lacessunt,
Terrarum ut soli vacuo dominentur in orbe.
Sic olim Thracum fines aggressus et urbem,
660Cum Brenno extincto Gallis dux additus iret,
(Nam memini saepe haec priscos narrare Triballos)
Arva Comontorius Byzantia coepit et auri
Vim magnam miseros iussit sibi pendere cives,
Defensa poenam pro libertate, quotannis.
665Verum haec temporibus iamdudum oblita vetustis
Forte fidem, nulli facient exempla, sed illud
Scilicet indicio est, quali sit praedita mente
Gallia, vel quanta flagrare cupidine suerit
Regnandi, terrasque omni ditione tenendi,
670Quod gens ista suis accommoda tempora rebus
Nacta olim imperii titulumque et nomen ademit
Per fraudem et patrio Graios spoliavit honore.
Et nunc servitio tendit premere ausa superbo
Thracibus hic quaecumque tuis regnanda supersunt.
675Sed quid ego haec tibi nunc annalibus eruta priscis
Enumerans verbis onero nimis anxius aures?
Quando eadem Italia nuper nos depulit et nos
Illyriae et Macedum cunctis decedere terris,
Proh scelus et fines nostros sibi linquere adegit.
680Ac nisi tum virtus tua sese opponeret ultrix
Threicii regni, regno premeremur inique
Gallorum et patriam nobis fleremus ademptam.
Cur igitur nunc non obstas conatibus istis
Nec molire moram? Si non virtute, manuque,
685Artibus at saltem fallacibus; indue vultus
Atque animos, quibus imperio Nicephorus olim
Detrusus, summo sed enim tibi liquit habendam.
Ne dubita locus insidiis non defuit umquam.
Perge modo et qua se pandit via praevia fraudi,
690I celer atque dolis populos everte superbos.
Sperne fidem, provolve Deos: mendacia vincant.
Ipse adero et nusquam vestigia pressa relinquam.
Vertam omnes me me in facies: nil prorsus inausum,
Aut intentatum patiar mihi, donec ad unum
695Caedibus absumptos videam, morboque, fameque.
Hec ille et iam certa spe plenus Alexis.
Immo (ait) o rerum columen Thatinne mearum,
Iampridem ad nostras certos dimisimus urbes,
Oppidaque et pagos, qui si se forte facultas
700Offerat audendi, pacemque et foedera rumpant.
Atque ex insidiis, ubi res ferat, agmen adorti,
Qua licet, hinc atque hinc inimicum excindere tendant.
Sin minus; officiis studeant vincire benignis:
Et non inviti poscentibus omnia praestent.
705Nam si obstare palam sola potentia tantis
Non poterit coeptis, Arabas tamen usque iuvabit
Consiliis, opibusque suis, bellumque morando.
Haec ubi dicta dedit Graiorum ductor Alexis
Conticuit: flammisque novis praecordia sensit
710Accendi: atque animum stimulis vecordibus uri.
Interea, qua parte Saus se fundit in Istrum,
Transierat laetus Gallorum exercitus omnis:
Arvaque Taurini, lucosque emensus opacos
Mysorum, sublime iugum superaverat Aemi.
715Unde hinc Adriacas, illinc Moeotidis oras,
Et Pontum spectare licet: brevibusque diremptas
Cycladas inter se spatiis: Asiamque patentem,
Cui late affusum magnis anfractibus aequor
Fluctifragum glaucis aspergit littus ab undis.
720Hinc aliquis tractus, lateque patentia regna
Turcarum longe aspiciens. Proh dedecus (inquit)
Occupat Abdarides tantum terraeque, marisque?
Nec nos Christicolum, quos iam parere coegit
Ille sibi, nec nos memores virtutis avitae,
725Nec patriae, cultusque pii miseretque, pudetque?
Scilicet id melius; bella intestina, necesque
Moliri inter nos, viresque absumere nostras
Nequicquam et saevum Turcarum increscere regnum
Inque dies magis atque magis radicibus actis
730Altius, ad coelum tolli, pars caetera donec
Terrarum discerpta odiis et viribus impar,
Ingratis frenum accipiat: cogatur et una
Flagitiis servire novis, ritusque profanos.
Discere et in leges gentis iurare rebellis.
735Talibus accensi dictis funduntur in agros
Odrysios, placido quos flumine lenior Hebrus
Lambit et aurifera dives foecundat arena.
Mox autem irriguam gelidis non unius undis
Amnis et auctoris dictam de nomine Orestam
740Praetereunt laeti: positisque ad moenia castris
Byzanti, grates Superumque, hominumque parenti
Supplicibus referunt verbis: rebusque precantur
Optatum, qualem sperant ante omnia, finem.
Dumque sacris intenti omnes operantur et aras
745Ante pias astant humiles: animoque labores
Exhaustos repetunt et secum iter omne revolvunt,
Adventare acies Italum conserta sequentes
Signa vident, tectosque equites fulgentibus armis,
Non procul inde ad se celerem contendere gressum.
750Ergo incredibilis, cunctorumque aucta tumultu
Laetitia exoritur subito: seseque vicissim
Hinc, atque hinc acies animis et voce salutant.
Et tandem venisse locum gratantur in unum
Incolumes; ingens ferit aurea sidera clamor:
755Quo septem Byzanti arces, quo ducta coronae
Triplicis in morem sublimia moenia ab imo
Contremuere solo: fluctusque repressit euntes
Bosphorus: atque iterum, post secula mille revulsae,
Inter se frontem Symplegades infregerunt.
760At primi heroum proceres, delectaque pubes
Nobilium propere castis egressa reclusis
Sublimes in equis Italum ductoribus ultro
Occurrunt, dextrasque iuvat coniungere dextris.
In primis regem Ausonium Goffredus amicis
765Excipit adveniens complexibus atque ita fatur.
Maxime dux, nostrarum in quo pars maxima rerum,
Curaque suscepti belli, spesque una recumbit,
En tandem ad fines pervenimus Hellesponti:
Metimurque oculis angusti littoris oras,
770Per quas Argivum iuvenes transisse feruntur
Aurea de trucibus rapturi vellera Colchis:
Littoreque in medio pugna stravisse tyrannum
Bebrycium, qui se obtulerat venientibus hostem.
Quod si summa Dei vis, atque immota voluntas,
775Has voluit primum virtuti opponere fauces,
Omen et iudicium belli, quodcumque futurum est,
Nos quoque Threicii regis videamus oportet,
Num fraudem, num vim iniustam superare queamus:
Et, quos insidiis (longa est iniuria) captos
780Detinet et vinclis iamdudum et carcere clausos
Heroas, prima incoepti fundamina nostri,
Quod minime putat ille, manu repetamus et armis.
Ne tamen immeritos Thracas credamur adorti,
Misimus Odrysio qui bellum indicat Alexi:
785Et cras, ni nostris properet parere petitis,
Vastaturum agros nos passim, urbemque minetur,
Haec Tullingus et haec contra sic Daunius heros.
Illum ego tot scelerum poenam debere suorum
Er reor et si quid recti mens concipit, opto.
790Tu modo fac tecum statuas tibi quicquid agendum
Esse putes; ego iussa sequar; tamen usque cavendas
(Si qua fides) populi fraudes et verba Pelasgi
Expertus moneo; laudis gens invidia nostrae,
Invida virtutis ferro modo victa quiescet.
795Atque haec dum secum vario sermone volutant,
Considunt acies campo, seque aggere cingunt.
Sole autem Hesperias mox decedente sub undas
Ter sonitum tuba rauca dedit: quo scilicet omnes
Admoniti genibus flexis et ad ardua palmis
800Sidera sublatis Dominam terraeque, polique
Et matrem illius, nostros qui solus ab Orco
Vindicat atque oris animos coelestibus infert,
Voce salutarunt humili: precibusque peractis,
Depellunt dapibusque famem, mensisque reponunt
805Vina: quibus laeti sedant curasque, sitimque.
Interea portas alii, vallumque, viasque
Obsidunt vigiles: alii defessa labore
Membra locant stratis: gelidaeque horrentia Lunae
Frigora et hybernos vitant sub pellibus imbres:
810Optatosque petunt somnos, animosque relaxant.