Granci, Ranieri Pisa saec. XIV, de proeliis Tusciae, de proeliis Tusciae proel. de proeliis Tusciae (C. Meliconi, 1915-22; L. A. Muratori, 1727)

Prelia Tuscorum referam. Castructius, ardens,
Partis amore, probus quo se deferret in hostem,
Exeat ille sibi quo posset pandere vires
1645Solus et exutum vestisse ex nomine Martem,
Circuit omne latus, cupiens inmictere pugnam.
Unde fuit presens Raymundus tamque probatus
Quam leo per silvas, velud inter et aera vultur,
Missus in auxilium Roberti a robore Guelfis
1650Cum bene mille tribus equitum de parte Leonis
Gentis et experte; gaudet Lucanus et unde.
Set prius oportet, quam prelia tusca sequantur,
Reddere me causas litis. urbs pistoriensis
Fons et origo fuit bellorum condita Regi.
1655Dux novus accessit Robertus factus ad illam,
Agminibus guelfis repetens cum robore ferri;
Nec fuit apta fames; reclusit forte per annum.
Sicque redire cupit, duplici variata colore
Partis et Alborum, partis simul atque Nigrorum:
1660Redditur unde fame: Guelfisque paratur, et illi
Iam munire volunt. regnat Florentia quando,
Tempora set currunt annorum forte viginti,
Cum duce fortuna lucanus rector eandem
Querit habere suam: prima obsidione reclusit.
1665Guelfa set obstabat pars; vult intrare per artes.
Miles erat nimio secum coniuntus amore
Pistoriensis, ei terram sitiensque iugare,
Cum mediator adest gestum tractare peromnem
Prontus, et incepit sacratus verba Phylippo
1670Missus ab intrepido, scultat quando omnia miles:
"Qua virtute potes melius retinere cupitum,
Dic, solium, miles, quam iunto federe secum,
Urbe resignata, regnare perenniter intus?
Ipse tuum corde Lucanus gestat amorem:
1675Nobilis o miles, iungaris firmiter illi,
Pistorioque dato donabit sceptra regendi
Ipse tuis manibus: regnabis liber in illa.
Quidne moraris? amant Florentes vellere sedem,
Crede tuo, miles, regnum decerpere tale".
1680Miles ut attonitus suspirans voce silenti
Intulit: "o misere, quanta virtute set es? quis
Faris? et ad civem proponis verba ruine?"
Et medius: "timeo minimum tam grata referre:
Tempus erit: facies mercedem talia danti.
1685Dic: ego per sanctos totum servabo fidelis
Ut Simoentis ait quo tractat cautus Ulixes.
Iunsit et ille sibi: "properes dominumque sequaris
Ipse meus: cupio que vult: sua pacta reporta:
Postque redire pares; tibi sum responsa daturus".
1690Et properavit: habet, defert, et federa narrat,
"Coniugium" dicens "vult tecum sanguinis: ipse
Filiolam retinet, que quantum sit spetiosa
Sculta: nitet niveo velud ista puella colore,
Mollis et est illi sermo, et dulcedo loquendi,
1695Atque suo in vultu resplendet patris ymago".
Qui stupuit reddens "aurum, dic, estne daturus?"
Et medius: "quantum poteris concernere visu".
Munera, crede sibi, capiunt hominesque deosque.
Concitus et miles iuravit numina dicens:
1700"Per Iacobum sanctum, per cuncta altaria Christi.
Omnia fortune subeam discrimina, mortis,
Nocte superducta veniat si, lumine ceco
Indice, Lucanus, quo possim iungere quosdam
Me reparare, meis exurgens urbe sopita,
1705Menia si non do, transacta luce secunda,
Illi ego: set videas, peto tandem velle puellam".
Ponitur unde fides: confirmant omnia destra.
Cunctaque signa dedit. ceco sub lumine miles
Pervolat: unde cito fuit, et per verba prophatur
1710Ista, set et coram Lucano talia reddens:
"Aulai in medio vult omnia facta Phylippus;
Pretia vult auri: dat menia vultque puellam".
Sicque sagax totus mandat simul esse cohortes,
Primus in arma ferox veniens, conducit easdem
1715Gente sua tota, retinetque in tempore Serram
Vallis, et obscurus media de nocte silenter
Insinuavit ei: gestum cognoscit amicus
Unde suis tota consurgens urbe sopita
Invigilatque, silet sub armis. Ianua terre
1720Queritur ab illis tantum de nocte silenter:
Fortis et aveniens prontus Castructius exter
Menia contingit, nec vox fuit inde loquele:
Concitus et miles conplexis clavibus illic
Protinus exclusit; dantur sic hostia Magno,
1725Ingrediturque omnis gens cum toto ipsa potenter,
Nec radiante rogo, vix cum tunc sidera parent:
Archibus acceptis, quoquam nec ense perento,
Federibus salvis servantur menia terre.
Inde fuit Titan: resplendent agmina clare:
1730Terrigene aspiciunt, mirantur, sunt tremebundi.
Esse sub hostili se cernunt fraude retentos,
Artibus ignari, quibus ille intraverat anceps:
Unde sibi adsistunt: iurant sub hostibus esse.
Taliter aufertur urbs tunc optata per illum:
1735Estque Phylippus ibi regnare et in urbe secundus.
Cui bene gesta fuit quanta ipsa pecunia tota,
Atque puella nitens: pater et conplexus utrosque
Copulat adiciens: "sum forte fidelis amicis
Sumque parens: sola testatur Pina paternos
1740Ipsa set et gestus, tibi quam nunc iungo, Phylippe.
Accipe mille tibi; paritura est ista gebelles".
Accipit, ortatus sotios. sunt fata secuta.
Non ego predixi regnare perenniter intus.
Sicque suo cursu respondent ultima primis:
1745Est socer, ille gener, Cesar, Ponpeius ut ipsi.
Nunc sequar ipse, prius que dixi, prelia tusca.
Vir probitatis et est Raymundus prontus adire,
Gente superducta peditum cum mille triginta,
Milibus atque tribus equitum de parte suorum:
1750Initiatque: fuit prope menia tunc Capiani,
Bella movens Martis, sperans excidia setque:
Cui male castrigeri posse se obstare putantes,
Robore tam grandi clausos, nec inde recursum,
Menia dant illi, quos et sub federe salvat.
1755Unde sagax munit castrum, Guelfisque relinquens,
Forte per arma petit montem Falconis, et archem
Qui tuebamur. eunt tunc hostes frangere muros,
Undique et invadunt multis a partibus illud.
Stat: posuere satis maiores postea curas,
1760Et redire datur castrum sub federe Guelfis.
Ambulat et cursor referens citus ipse pedester
Talia Lucano stupefacto ausibus illis.
Inde set abscedens hostis cum gente virili
Ipse, duobus ibi munitis robore castris,
1765Pergit in arma, velud mos est sevire leonem.
Circuit agminibus planum, fit inde corea,
Quam probus ipse trahit studio. corruscat in armis,
Dum nituere suo tantoque a lumine montes.
Dirigit unde acies, Passus conquiritur Altus.
1770Utque fuere, manet populus; firmatur ibidem.
Sopnus ut abscessit menbris a corpore toto
Estque dies, veniunt bellum conmictere Guelfi:
Quot bene forte satis defensant archibus illud
Passigeri: et nullus datur aditus, estque rebelle.
1775Quot ubi Raymundo visa est gens fortis et audax,
Excogitavit eos ut vinceret obsidione,
Quam parat; atque suos curans se reddere tutos
Hostibus a subitis, foveasque innectit et illic
Omne latus circum vallans concludere castrum,
1780Apponens steccata, super cum frondibus arches,
Se simul atque suos recludens firmiter intus.
Que dum Lucano sunt hec manifesta patenter,
Exit ad arma ferox, properans cum mille ducentis,
Teutonicis plusquam mediis, podioque recepto
1785Cerulii, residet peditum cum mille viginti.
Utque tenet passum Raymundus federe iunto,
Ex fame prevaluit multum sua fama per urbes,
Otia pretendens, et non se iungere pugne.
Durus ait, fervens nimis atque ad bellica prontus:
1790"Nunc tria castra sumus: reditus modo forte negatur
Hostibus; et medii sumus inter et agmina Lucam".
Sic ait ad Guelfos: "claudamus silicet hostes.
Est iter in montis securum vertice quoddam
Nec aliud; claudatur eis, sunt unde visuri
1795Lucam. ego sic referens prontum me profero vobis".
Cui male consultus Raymundus: "facta sequaris:
Es, properes, fortis; animes tibi corda tuorum".
Qui numeravit eis quingentos tunc probiores.
Ille, equites passum vitare Gebellibus illis
1800Utque movens, temptat miles decerpere Durus
Culmina Porcarii, medium se ponere genti.
Set prius ipse suos ducens Castrucius illuc,
Forte et per totidem percussit in agmina quanta.
Durus ut ab animo trahitur se iungere soli,
1805Spargitur in bello gens omnis, et unus et alter
Ingerit se in medios hostes: sic ipse locutus
Tunc fuit adversis, gladios interque mucrones
Totus in arma furens: "ille est ubi? dicite, queso".
"Bellat", eique sibi. Que sunt insignia vestis
1810Mox videt, atque ferit, telumque inmictit. et ille
Obviat astricto vultu prefringere corpus.
Sicque simul certant: superarunt arma Gigantum.
Durus et ille ictus: postquam vicere loquelam,
Equabant iterum vires: superante gebelli
1815Parte, datur. recipit durus Castructius illum,
Unde per et colles, valles, montana fugarunt
Ensibus exhibitos, se diffundente licore
Sanguinis, et remanet Durus post omnia captus.
Gensque gebellis et his expletis tota virilis
1820Cerulium pariter remeavit. suntque recepti.
Utque fuit, dantur sonitus clangoris ameni.
Quos ubi Raymundus scultavit, prontus "habentur"
Intulit "ex nostris: tantum est Castructius audax?
Nunc animemus eos, iungamus ad arma viriles
1825Dextras; vosque, mei, veniatis": et agmina iungit:
Et rediere: manet pars intus tota gebellis.
Interea prudens cogitans Castructius hostes
Esse perinnumeros, non posse equare potentes,
Advocat ob partis Lombardos prontus amorem:
1830Scribit adesse suis in partibus undique Guelfos,
Castra tenere sibi. Ghaleatius utque recepit,
Mictit in auxilium natum cum mille trecentis,
Qui conducit eos iuvenis cum robore grandi:
Et fuit inde suis contingens menia Luce.
1835Utque videt tales Castructius, atque recepit,
Exclamavit eis presentibus ista locutus:
"O proba gens fortis, quantum velud esse leones
Creditur, ad vestrum concepto sanguine tusco
Partis amore simul tantum venistis amici?
1840Solvite, queso, manus; pulsate in corpore vires.
O iuvenile decus, Acsonis forma virilis,
Pocula sume tibi; redeat calor unde retentus
Vitibus et Grecis: post tunc feriamus in hostes.
Ferte simul species", dixit Castrucius addens,
1845"Grecaque vina": simul fecerunt omnia servi.
Accipit unde prius iuvenis; tepefactus, ob hostes
Inde rubescit, amat bellum conmictere forte.
Ordine quando omnes sumpserunt, sunt recreati,
Tunc probus ad Superos, guelfas videt unde cohortes,
1850Dirigit aspectum: "vos, qui super astra manetis,
Vos, quibus ipse Deus, nostra non prece, movetur",
Sic ait "auxilium prestate Gebellibus istis".
Hiis latus Acsoni densatum mille trecentis
Gentis et experte, quantum sub sole revivat
1855Altera mortalium, committit datque sinistrum,
Ipse sibi assuntis robustis postea mille.
Sic expertus agit princeps ex parte suorum
Utique Raymundus properans clangoribus altis,
Immiscetque prius gens, quam Castructius; audax
1860Percutit in medios, dimissis hostibus ante:
Sic imitatus eum, latus et percussit ad idem
Acso per adversum, miscentur et agmina secum.
Mars dominatur, et est primus tunc factus in astris,
Prelia cum mundus deducit tanta virorum.
1865Surgit arena; nitent set non obscurius enses:
Spargitur inde cruor nimius, rigat arva, cruentant,
Insuper et Guelfi sparguntur, et ille triumphat:
Ensibus infessis quos tunc pars ipsa gebellis
Insequitur victos. putat ut Raymundus amicos,
1870Cernuit atque hostes vibrantes fortiter enses:
Viribus amissis stetit, et fuit ipse locutus
Militibus: "redeo: bellum servate fidele".
Qui manet intactus: retinetur captus ab illis
Ipse etiam, multi velud et permille suorum.
1875Postea Florentes quam sic fuit ille levatus,
Omnibus ad celum Lucanis, quam tremebundi
Mictere curarunt Roberto talia regi
Omnia per cives: qui quanta fuere locuti
Aulai in medio, rex quando ascultat: et illi:
1880"Splendor honorque, decus, lumen, Roberte, tuorum,
Sidereis oculis discernens ardua cuncta,
Quo velud a fluvio fluit et sapientia mundi,
Musarum reserans claves doctissimus auctor,
Pondus et libra manens rerum probitatis amator
1885- Nec Salomon fulsit, quam tu, mitissime regum -,
Aspera multa premunt Tuscos: Castructius hostis
Fortiter in Guelfos sevit, debellat eosdem;
Regis et insurgens adversus menia tangit,
Omnibus exustis iam turribus in comitatu:
1890Undique iam muros circumdant, menia Prati.
Ut iuves ipse tuos venias succurere, noster:
Omne tuum velle facimus, succurre fideles
Ipse, vel ut genitum transmictas". ista locutis
Rex ait; "o tuscus sanguis, set lancea nobis
1895Nonne rubet, Karolo spatium nepote perento?
Germanoque simul demerso in gurgite Petro,
Alveus ipse rubet inter virgultea nonne?
Et modo filiolum petitis, regnique superstem?
Multa lego: Christus dixit, scultantibus illis:
1900Rex fuit ad regnum mictens perquirere feudum
Utique per servos: quos affecere coloni.
Unde alios plures iugulatos destinat illis:
Ultimo filiolum dicens verebuntur eundem.
Quem, prius exiectum, quoniam - dixere, - secundat,
1905Frugibus, ab agro, confodere sunt - tulit - ausi.
Misimus ad Guelfos plures: dimictite natum:
Una Gebellinis spes est viduare coronam".
Sicque resunserunt, quando unus protulit audax:
"Maiestatis honor tibi sit, rex magne: fideles
1910Nos, miserere, tui: reddemus non tamen actum.
Ingenium regis precellit cuncta virorum:
Hostes peste sua patrem sequebantur inique.
Filiolum deceat utrum bellare per arma,
Nos petimus: regem te querunt, crede, Gebelles.
1915Regna tribus dantur". reliqus subiunsit ab illis:
"Italiam totam dant hostes set Ludoico:
Omne datur regnum Federico, attende, rebelli:
Tuscia tota manet, quam nunc Castructius arcet".
Tertius adiecit, regis quando aula silebat:
1920"Pars inimica tuis, retinens in pectore vulnus
Pro Corradino, cupiunt te perdere regem".
Quartus ait: "nostro pro munere si retineris,
Te per sacra Dei moveat, quod papa Iohannes,
Sanctus et ipse pater pius, excomunicat illos".
1925Hiis Karolus primogenitus super omnia regi
Intulit: "ecce, parens, te querunt primitus hostes,
Postea me querunt: melius sit pandere vires,
Otia quam gelidis spatiis conmictere longa".
Unde movetur: et est iuvenis dux totus in armis,
1930Agmina conducens equitum tria milia secum:
Sunt et in urbe cito: gens florentina favebat
Illi, et ibi statuit sedem: defensat eandem.
Bella movens Carolus, Montis capit atque Mariam
Prontus: et observat Castructius ista, silenti
1935Pectore concludens, nec verbum protulit oris.
Ammovet ille acies iuvenis, fuit atque propinqus
Menibus audacter castri probus Artiminensis.
Quot per et arma petens: datur et nec viribus illud.
Impetit infessis: obstabant fortiter intus,
1940Nec datur: a Guelfis inmictitur undique pugna,
Pluribus occisis: nec sic rediere secundo.
Mictitur ac iterum bellum, nec Ianua fertur.
Quot ubidum guelfa gens non videt esse triumphum,
Vincere conatur multis tunc ignibus ipsos,
1945Quos posuere: et ibi fumus subfocat eosdem:
Nec rediere prius, quam nox deduceret umbras.
Excogitavit eum Lucanus ut esse potentem,

¹ Esse ibi Lombardos, gentes cum robore Tuscas,
Praesidium Regis, Regnum cum gente suorum,
1950Agminibus Gallis toto cum robore partem:
Mittit Alamaniam, veniat Ludovicus ut ipse,
Bavariae Princeps titulo cum Caesaris alti.
Bella sed ecce petens; adducit fama rumores:
"Vis Chaos antiquum, tunc quando elementa redibant,
1955Quando ego, quae fueram globus, et sine imagine moles,
Ut tulit Ovidius, tantus adduxit hiatus?"
Pandere iudicium Christus ferebat, aperte
Nubiferus totus veniens, et stimmata ferre:
Esse dies ferus, caderent quod sidera Coeli,
1960Regibus et regnis divisis gente per omni:
His fames ipsa malis addebat in Orbe cruentum:
Quilibet et quantus, quovis polleret honore,
Arma caput, gladio fabricato ex vomere duro,
Et probus atque sagax mittit Castruccius illi
1965Munera multa, gravem sisconem sedque monetae.
Accipit ille datum: fulcitur fortius audax:
Unde movet gentes Tuscas inquirere promtus.
Teutonicisque simul Pisanis Imperialis
Est et amor patris, cunctisque Gebellibus unus.
1970Hac ratione potens terrebat Luca marinos.
Cum bene Maioricas populus Pisanus adisset,
Navibus et centum quando obsidione petebat,
Bella movens fidei. Tunc hostibus ipse potenter
Partis utrusque, datis quam pluribus inde duellis,
1975Ex populo innumeris gladiis utroque peremtis,
Ante suis cunctis devictis, cum perierunt
Rege ab ense dato, non verso et decapitato,
Matre suae prolis conversa, et prole dicata,
Bello instaurato prius et quam palma daretur.
1980Urbe vacante suis, subito et tunc inde reversis,
Ecce per immensa gens tunc Lucana pedestris,
Sic et equestris eis tunc moenibus esse propinqua.
Sed sociata sibi gens Florentina fidelis
Affuit, et muros intrant, Pisasque tuentur
1985His: quibus instando Lucanis pro capienda,
Desuper in muris nostris mulieribus ipsis
Inde locatis, eos defensant posse per omne.
Et Florentina gens, et Pisana virilis
Exit ad arma: fuit bellum crudele per omnes,
1990Quolibet immoto tunc agere, nec fugiente,
Nec cedente simul spatio quantoque minori.
Quod patet incultum sic omnibus et laceratis
Attumulant victis Lucani corpora cuncta:
Nec spoliata brevi spatio, nec missa pheretris,
1995Nec manuata suis: hostis simul hoste sepultus
Tunc fuit intactis armis tumulatus et ipsis.
Hodie perfossis sulcis abinde revellunt
Arma: viri qui sunt mirantur quique moderni.
Quam bene vicinae non se patiantur et Urbes,
2000Decretalis eis testatur de spoliatis
Partis et exortum dicam surgentis iniquae.
Tuscus in Italia vexatur sub Friderico
Sanguis, et affectus permixtus et inde veneno
Incitat in rabiem Tuscorum corda malorum,
2005Foedera dum tanto corrumpunt corde maligno,
In opus atque ruunt, quando haerent hostibus eius,
Moenia Caprariae tunc acceptantibus ipsis.
Quos male tunc patiens Guelfos Fridericus eosdem
Omnibus inde illi cunctisque Gebellibus hesis,
2010Damnat eos capiens, exemplum sicque daturos,
Vomere candenti compressos, et speculatos,
Obruit attonitos coecatos lumine vitae.
Arce refirmata sed tunc obstante Lupina,
Desuper unda fluens mediatas dividit arces
2015Arnus: a Capraria surrexit prima ruina.
Inde Florentinus bellantibus in Aretinos,
Iam duce Americo Guelforum quamque probato,
Quem genuit Nerbona virum, prope moenia Castri
Fortia Biblenae cum gens fuit ipsa Gebellis
2020Victrix fronte prius, immota cum retrahuntur
Agmina Guelforum, non se sufferre potentes
Viribus ab illis. Sed gens Lucana virilis
Et proba tunc feriunt, quibus et datur illa triumphus
Omnibus et Guelfis: lacerant per membra reflexos,
2025Inde cruore viis fuso per prata Gebellum,
Hinc sacer ille perit devictus Episcopus illis,
Agmina qui duxit hortatus voce Gebelles,
Dicens: "Fere viri: cunctas ostendite vires.
Quod si culpa gravat vos, nunc absolvo fideles".
2030Estque peremtus ibi germanus sed Gulielmus:
Multi etiam, quos silva locus tumulavit acerbus:
Mundus dictus eis ex Ordine sedque Minorum,
Oppidi et extra suos muros et fortia Puppi,
Est tumultus adhuc guerrae et Capitaneus illic
2035A Feltro Monte probus, et Bonconte virilis.
Sed montana petens cupiens evadere Guido
Ipse Comes potuit, dum sic salvatur ibidem.
Tres tamen ex Guelfis, cernuntur ut esse leones
Spargere per silvas animalia cuncta feroces:
2040Sic omnes sparsere suos a viribus hostes.
Scilicet ipse probus Davissus de Galiano,
Sanminiatensis Malpilius, et Maghinardus
De Romandiola: similarunt arma gigantum.
Sic aequatus eis, bellat prius inde reflexus
2045Hostibus ad Plebem, quam dicunt nomine Toppi,
Ipse Comes: redimit dedecus, quando omnia manens.
Milleque ducentis Domini currentibus annis
Octuaginta novem, tunc Barnaba cum colebatur.