Poliziano, Angelo Montepulciano 1454 - Firenze 1494, Iliadis Homerice libri quatuor, Iliadis Homerice libri quatuor Ilias Iliadis Homerice libri quatuor (I. Del Lungo, 1867)

¹
Atque hic Tydidae vires animumque Minerva
Sufficit, in cunctis celebrem quo redderet illum
Argolicis, clarumque viro accumularet honorem.
Ardet inexpletum galea clypeoque coruscat
5Ignis agens flammas, aestivi sideris instar,
Cum redit oceano lotum rutiloque novatum
Fulgurat ore iubar; sic igneus emicat ardor
In capite inque humeris iuvenis, quem bellica Pallas
Conciet in medios hostes, qua plurima densos
10Arctat turba globos. Erat intra Pergama quidam
Iliaca de gente Dares, ditissimus agri,
Vulcani purus vates, cui pignora bina
Phegeus Idaeusque aderant fera bella tenentes.
Hi iuveni infestas torserunt aequore habenas
15Subvecti biiugo curru; pedes obviat illis
Tydides: sed cum vicina in proelia ventum est,
Continuo Phegeus abducta missile dextra
Contorquet, supraque humerum fugit irrita laevum
Cuspis et illaesum praetervolat; ille repente
20Arduus assurgit contra, nec inane lacerto
Effugit iaculum, geminas interque mamillas
Traiicit, atque rotis moribundum exturbat ab altis.
Illicet Idaeus pulchro vestigia curru
Demittit, neque enim caeso persistere fratre
25Est ausus; non ille quidem exitialia saevae
Vulnera vitasset dextrae, sed Mulciber ipsum,
Longaevi sortem miserans genitoris acerbam,
Nocte operit danaisque ereptum vendicat armis.
Protinus abductos fratrum tydeia proles
30Pellit equos, sociisque ad celsas ducere puppes
Imperat. At postquam natos videre Daretis
Magnanimi Troes, saeva hunc excedere pugna,
Illum autem vacuos iuxta procumbere currus,
Extemplo turbati animi. Tum lumine glauco
35Insignis Pallas Gradivum in bella furentem
Apprenditque manu, verbisque e pectore fusis
Alloquitur: Mavors, Mavors homicida, cruentae
Iniector cladis, subvertens moenia bello,
Num conferre manum Teucros Danaosque sinemus,
40Dum pater alterutris det Iupiter altus honorem,
Cedemusque acie, Iovis et vitabimus iram?
Talibus increpitat Pallas medioque furentem
Gradivum educit bello, ripisque Scamandri
Constituit. Mox terga Phryges vertere, suumque
45Quique virum danai straverunt aequore reges.
Primus Alizonum ductorem magnus Atrides
Assurgens Odion curru deturbat inerti;
Intra humeros scapulas tereti transverberat hasta,
Atque altum tota metitur cuspide pectus:
50Procumbit lata porrectus in arva ruina,
Et percussa gemit tellus ingentibus armis.
Idomeneus Phaestum, Bori de sanguine cretum
Maeonis, excepit, quem Tarnes arva feracis
Nutrierant: dumque is currum conscendit equosque,
55Idomeneus humerum transmisit cuspide laevum;
Corruit ille rotis stygia circumdatus umbra,
Exuviasque viri cretes rapuere ministri.
At minor Atrides volitante Scamandrion hasta
Occupat innixus, Strophio genitore creatum,
60Venatu celebrem, quem quondam laeta sagittis
Edocuit Diana feras, quas montibus altis
Nutrit silva virens, ferro stravisse volucri:
Tum vero haud favit misero pharetrata Diana,
Nec studium abducto pellendi spicula nervo,
65Unde ingens tulit ante decus; sed fortis Atrides
In medias scapulas fugientis condidit hastam;
Ille ruit pronus, sonitum super arma dedere.
Meriones Phereclum mactat de sanguine natum
Tectonis harmonidae, manibus varia omnia norat
70Qui fabricare suis, unum quem maxima Pallas
Praecipuo dignata virum dilexit amore.
Ille et Alexandro puppes aequarat in undis,
Principium infaustum, quae cunctis illico Teucris
Quaeque sibi ingentem cumulum invexere malorum;
75Namque animo ignarus non divum oracla tenebat.
Ergo hunc Meriones fugientem protinus hasta
Induit, ac dextrum clunem perrumpit, et osse
Sub duro insertat telum, mediamque penetrat
Vessicam, et fixam transmittit cuspide pubem:
80Succiduo ruit ille genu, terraeque volutus
Dat gemitum, effusos tenebris mors implicat artus.
Pedaeum ferit inde Meges Antenore cretum,
Qui nothus est partu fusus, sed dia Theano
Gratificata viro cari sibi pignoris instar
85Ingenue eduxit: dumque is se proripit hosti,
Cominus accurrens pressa ferit occiput hasta
Phylides, rapidoque adversos turbine dentes
Sub linguam extemplo transverberat aerea cuspis;
Corruit ille solo moriens, gelidumque momordit
90Mucronem teli.
Post haec Hypsenora divum
Impetit Eurypylus, sobolem Dolopione cretam,
Quem populus miro semper celebrarat honore,
Ceu supera de sede deum; namque ille Scamandri
Sacricola extiterat: fugientem Eumone natus
95Consequitur strictumque viro rotat impiger ensem,
Et ferit insurgens humero qua brachia lenti
Adnectunt nervi, validamque obnixus aheno
Abradit mucrone manum; cadit aequore aperto
Sanguinolenta manus, turbataque lumina letum
100Purpureum invadit durique potentia fati.
Talia victores edebant funera campis.
At non Tydiden utro se ex agmine ferret
Dignosses, Teucrosne inter Danaosne cieret
Proelia: desaevit campo. Ceu spumeus amnis
105Obicibus ruptis violento gurgite fertur,
Quem neque praeductae moles neque septa furentem
Frondea quae dumis obeunt vineta coercent;
Improvisus adest, cum pleno Iuppiter alveo
Torsit aquosam hiemem; tum late viribus aucta
110Dat stragem insurgens operumque agit unda ruinam:
Sic diomedeo phrygiae terrore phalanges
Palantes fugiunt; multisque e millibus, acri
Aspirare viro propioremque addere martem,
Haud ausum cuiquam. Quem postquam strage furentem
115Pandarus inque fugam vidit densa agmina dantem,
Lunavit manibus sinuosum fortiter arcum:
Tum micuit certas cuspis librata per auras,
Perrupitque humeri qua surgunt concava dextri
Tegmina, traiectoque rubens apparuit armo;
120Protinus irriguo foedatur sanguine thorax.
Atque hic successu exultans ita Pandarus infit
Vociferans: Nunc, nunc, Teucri, consurgite in hostem;
Saucius est Danaum primus, nec cuspidis ictum
Iam tolerare diu poterit lucemque relinquet,
125Ni frustra a Lycia venientem hortatus Apollo est.
Talia iactabat. Sed tristia vulnera teli
Haud domuere virum; gradibusque ex hoste receptis,
Substitit ante leves currus rapidosque iugales.
Hic Sthenelum affatus: Curru demittere ab alto,
130O Capaneiade, dixit, teretemque sagittam
Erue mi ex humero. Nihil is cunctatus, et alto
Demissus curru saltum dedit ocius arvis;
Et prope consistens intortum vulnere telum
Extulit, ac tunicis cruor insultavit ahenis.
135Tum iuvenis, supera aspectans convexa, precatur:
Indomita aegiferi proles suprema Tonantis,
Exaudi, siquando mihi siquando parenti
Praesidio mitis per martia bella fuisti.
Nunc ades, o Palla, nunc hostem insternere campo
140Annue et aggesta porrectum extendere arena,
Qui fixit me praeventum et data vulnera iactat,
Quique negat dudum visurum lumina solis.
Audiit orantem Pallas; tum pondera membris
Abstulit, atque auxit manibus pedibusque vigorem
145Cominus assistens, fuditque volantia verba:
Nunc aude, atque hosti victricem consere dextram:
Pectore namque tuo vires roburque parentis
Impavidum ingessi, quo quondam efferbuit ingens
Tydeus; atque omnem quae dudum obducta tuenti
150Mortales visus hebetabat turbida nubes
Eripui ex oculis, quo sit tibi lumine promptum
Purgata iam in luce hominem spectare deumque.
Hic si forte deum quisquam in certamine tecum
Tentet inire manum, tu ne fer proelia contra
155Caelicolas alios; at si Venus aurea certet
Conserere arma tibi, tum cuspide fortis ahena
Fige deam. Dixit; tenuesque evasit in auras.
Nec mora; ab integro iuvenis calidonius hostes
Arietat in primos, saevaque infensior ira
160Mavortem instaurat; quamquam ille ardebat et ante
Irruere in Teucros, tum vero inmania membra
Ter tantus gliscens subiit vigor. Utque leonem
Saltantem in caulas, stragem exitiumque ferentem
Lanigeris ovibus, summa tenus attigit hasta
165Cum leviter pastor laesoque in pectore vires
Succendit, nec deinde ardenti ire obvius hosti
Sustinet; ille furens acri ruit impete, et altis
Grassatur stabulis victor; trepidantque fugato
Deserti pastore greges, coeuntque vicissim
170Attonitae pecudes et commiscentur in unum,
Donec pulsa fames, saltuque obstrusa relinquit
Septa leo: similis vestigia concita ductor
Infert qua medius pugnae rotat agmina vertex.
Et primum Astynoon, primum se se obtulit ille,
175Decutit, ac populi pastorem Hypenora, campo:
Illius adversam super irruit hasta mamillam;
Huic humeri clavem destrictus cominus ensis
Discrevit, colloque humerum tergoque diremit.
Hos ubi destituit, Polydon Abantaque fundit,
180Quos luci Eurydamas genuit vaga somnia doctus
Coniectare senex, at saeva in proelia missis
Somnia non cecinit natis; sed martius ambos
Tydides pariter vita spoliavit et armis.
Iamque petit Xanthumque Theonaque Phaenope cretos,
185Quos pater effoetae domitus torpore senectae
Edidit: hi tantum fuerant quos ille peculi
Linqueret heredes, sed et his calydonius heros
Ense animum eripuit, gemitum moestasque parenti
Destituens lacrimas; neque enim discrimine pugnae
190Excepit reduces, possessaque iugera late
Praefecti orborum fisco viduata dicarunt.
Tum duo priamidas dat Echaemonaque Chromiumque
Germanos leto, quos idem sustulit axis:
Utque armenta leo sylvis errantia nactus
195Aut vitulae aut vaccae perfringit guttura morsu,
Sic miseros fratres biga detrusit ab alta
Tydides, vitaque ambos spoliavit et armis;
At socii ad naves captos pepulere iugales.
Quem postquam Aeneas videt alta in strage tremendum,
200Perque virum bellantum acies perque horrida tela
Rumpit iter; campoque ferens vaga lumina circum,
Perlustratque duces, sobolemque Lycaonis acrem
Pandaron offendit, dictisque irritat in hostem:
Pandare, ubi est arcus tibi nunc? Ubi spicula? Ubi illa
205Gloria bellandi, qua te iam nemo lacessat
Dardanidum, nemo in Lyciis se praeferat arvis?
Eia age, tende Iovi palmas, cornuque reducta
In iuvenis corpus celeres molire sagittas
Qui nos infestat violentus, et agmina Troum
210Demetit, ac iuvenes tot fortia pectora leto
Devolvit. Phrygibusne aliquis succensuit olim
Propter sacra Deus? Namque est gravis ira Deorum.
Talibus Aeneas. Contra sic Pandarus orsus:
Aenea, armigerum vir consultissime Troum,
215Hunc ego Tydidae assimilo, clypeumque iubasque
Et galeam agnosco, rapidos quoque cerno iugales.
Quem vero appello Diomedem, hominemne deumne
Esse putem dubito. Neque enim sine numine divum
Tantus in arma furit; sed quidam proximus haeret
220Coelicolum, nebulaeque humeris obduxit amictum.
Ille extrusa meo detorsit spicula nervo
Frustratusque ictum est: humero iam vulnera dextro
Ingessi, praeterque cavum thoracis adegi,
Censebamque aura functum demittier Orco;
225Nec tamen edomui. Certe est haec ira deorum.
Quos vero ascendam currus rapidique iugales
Haud mihi sunt praesto. Laribus sunt nempe paternis
Compactae undenae bigae novitate decorae,
Quas varii picto sternunt velamine pepli,
230Cornipedesque trahunt biiuges, qui candida mandunt
Hordea nunc stabulis alvumque siligine complent.
Saepe pater suasit praesignis marte Lycaon,
Proelia cum peterem, currus conscendere equosque;
Nunc repeto infelix monitus quos ante refelli:
235Namque ego dum metuo, ne clausis aggere Teucris
Pabula deficerent nostros consumpta iugales
Assuetos tolerare famem praesepibus altis,
Indulsisse illis statui, tectisque reliqui;
Et pedes huc arcu fretus pharetraque tetendi,
240Haudquaquam auxilio nobis usuve futuris.
Iamque ego primores Danaum Menelaon et ipsum
Vulnere Tydiden petii, excudique cruorem,
Ac mage succendi. Nimirum adversa fuerunt
Fata mihi nimium, quo primum tempore fixo
245Pendentes clavo detraxi concitus arcus,
Iliacasque arces adii, Teucrumque secutus
Militiam hectoreae suggessi gaudia menti.
Si vero reditu potiar, si lumine cernam
Uxorem patriamque domum testudine tutam,
250Demetat hostilis caput hoc mihi protinus ensis
Ni frangam hosce arcus manibus flammisque cremabo
Succensis, qui me nequicquam in bella sequuntur.
Finierat. Phrygius contra sic excipit heros:
Parce queri, cedent eventu cuncta sinistro,
255Ni simul infestos impacti turbine pugnae
Flectimus alipedes, iuvenemque lacessimus armis.
Quare age, et in nostrum vestigia subiice currum,
Ut videas quanta biiuges per aperta procella
Huc illuc rapidi fugiant rapidique sequantur.
260Hi nos intra urbem referent, si Iupiter acrem
Tydiden iterum pugnae cumulabit honore.
Nunc age, flagra manu contractaque corripe lora,
Ast ego cornipedes scandam martemque capessam;
Aut tu certa armis, ego fraena sonantia flectam.
265Tantum effatus. Ad haec lycius ita Pandarus infit:
Ipse quidem, Aenea, fraenos molire tuorum
Quadrupedum; pandi versabunt pondera currus
Sub solito rectore magis: ne si dare rursus
Cogamur terga effugio, eluctantia quassent
270Colla feri, trepidique fuga retinacula vincant,
Neve tuum optantes sonitum denso agmine nolint
Exportare equites; tum vero aetolius heros
Deturbet leto implicitos, abigatque fugaces
In castra alipedes. Sed iam biiugesque rotasque
275Impinge adversus; ego saevum fortiter hostem
Excipiam infesti venientem cuspide teli.
Ut fatus, picto subvectant corpora curru,
In iuvenemque avidi volucres pepulere iugales.
Quos ubi prospexit Sthenelus capaneia proles,
280Tydiden pavido compellat protinus ore:
Tydide Diomede, animo gratissime nostro,
En geminos tueor qui te in certamina poscunt
Belligeros iuvenes, arcu confligere suetum
Pandaron egregia genuit quem stirpe Lycaon,
285Aeneamque simul quem dardanio Anchisae
Alma Venus peperit. Sed versis, eia age, fraenis
Cedamus, neque te in densas ita coniice turmas,
Eripiat ne dulcem animam tibi dardanus ensis.
Illum torva tuens Diomedes talibus orsus:
290Ne frustra ardentem pugna praevertere dictis
Sollicita mentem; fuga nulla e turbine martis
Degenerem arguerit; sunt et nunc fortia nobis
Pectora visque animi. Quin hos haud scandere tendo
Cornipedes, contraque ambos pedes invehar hostes;
295Ipsa metum longe, manifesto in lumine, Pallas
Reppulit. At si fors pedibus diffugerit alter,
Haud ambo evadent. Memori tu nunc animo hauri:
Si consulta mihi iuvenum tritonia Pallas
Amborum illato dederit de funere laudem,
300Continuo ardentes properans cohibeto iugales,
Et versato manu fraenos, stimulisque citato
Aeneae alipedes inque agmina pellito Graium,
Illorum de gente satos quos Iupiter alta
Voce potens pretium tribuit Ganymedis adempti
305Iliaco Troi; cunctos virtute praeibant
Quos aurora rubens solisque alta orbita lustrat.
His vero Anchises clam Laomedonte fugaces
Supposuit mox pastor equas, sexque inde recepit
Semine ab aethereo stirpem furatus equinam:
310Quatuor ipse quidem plena ad praesepia nutrit;
At geminos dedit Aeneae vestigia campo
Incita ferre bonos. Quos si rapuisse licebit,
Conserti egregium belli referemus honorem.
Talia colato memorant sermone vicissim.
315Iamque hostis biiugis subvecti cominus adsunt,
Tydidenque prior compellans Pandarus infit:
Magnanime ac prudens clari sate sanguine Tydei,
Haud dudum intorta domui tua membra sagitta,
Iamque gravi experiar praefixum cuspide telum.
320Sic ait, atque manu vibrans teretem iacit hastam
Arduus; illa viam clypei molita per oras,
Squamigeram pulsu destringit tegmen aheno.
Tum simul haec patulo proclamat Pandarus ore:
Traieci penitus ventrem; mihi gloria tanti
325Per gentes ierit leti laudesque ferentur.
Ille ait: Errasti, nullo discrimine cuspis
Incubuit; sed non ego vos absistere pugna
Perpetiar, validis dum caesus viribus alter
Exsatiet gladium mananti sanguine nostrum.
330Haec ait; et iaculum intorquet, quod bellica Pallas
Direxit, propterque oculum sub naribus egit
Transque albos pepulit dentes, memor inde tenoris
Hasta sui linguam secuit radicitus imam,
Sanguineasque gravi perrupit turbine fauces.
335Corruit ille rotis praeceps, gemituque resultat
Discolor aere rigens tunica, ingentique fragore
Expavere feri; tum vero animusque vigorque
Solvitur exanimi. Clypeo dehinc saevus et hasta
Desilit Aeneas, veritus ne exsangue cadaver
340Eripiant Danai, caesoque assistit amico,
Ceu leo magnanimus, parmaque hastaque iacentem
Protegit, atque ardens venientes sternere campo
Infremit horrendum. Tum saxum sustulit ingens
Tydides, molem immanem, quam nec duo ferrent
345Qualia nunc hominum producit corpora tellus:
Ipse quatit facile, et toto mox sanguine nixus
Vicinam femori labefactat caute cruenta
Vertebram implexi qua nexus vertitur ossis,
Hanc cotylam appellant; cotylam confringit et ambos
350Disrumpit nervos ac pellem dissicit ictu
Saxum immane gravi. Tum vero cernuus heros
Poplite succiduo ruit arvo, et robore dextrae
Nixus humo pendet, noxque obvia lumina claudit.
Tum vero et tenues vitam exhalasset in auras
355Rex hominum Aeneas, ni tanta pericula nosset
Alma Venus magno Iove nata; hunc ipsa bubulco
Anchisae ediderat; niveis quae offusa lacertis
Implicuit caram sobolem, duplicataque pepli
Tegmina fulgentis super intulit ut foret actis
360Valli instar iaculis, nec quisquam ex agmine Graium
Pectora traiiceret vitamque hauriret ab hoste.
Illa quidem natum bello ex ardente ferebat.
At non magnanimi Diomedis iussa fideli
Exciderant Sthenelo. Tortisque obversus habenis
365Inde suos biiuges belli de fluctibus actos
Constituit; paribusque iubis colla alta comantes
Aeneae conscendit equos, pepulitque flagello
Intra acies Danaum: tum grato iussit amico
Deipylo (hunc cunctis iuvenem ex aequalibus unum,
370Quod sibi fidus erat, magno afficiebat honore),
In castra avertisse feros; iterumque iugales
Ipse suos scandit., facilesque retorquet habenas,
Tydidenque petens celeri rapit aequora curru.
Ille autem infesto fugientem Cyprida saevus
375Aere sequebatur; puro nam lumine norat
Degenerem esse deam, numerum nec inire dearum
Quae fera bella regunt campis aciesque virorum
Praecipitant pugnae, non qualis bellica Pallas,
Impia non urbes qualis populatur Enyo.
380Hanc ubi per medium turbae per tela per hostes
Sectatus dudum iam tandem urgebat, acutae
Cuspidis intendit violentam turbidus hastam
Tydeos egregii natus, saltuque levatus
Extremam petit aere manum fulgente sinistram;
385Ambrosiamque deae pallam, quam molliter ipsae
Texuerant Charites, tenerumque interritus hasta
Infodit corpus extremae in limite palmae.
Ambrosius micat inde cruor, quem nomine certo
Ichora appellant, qualis solet esse deorum
390Coelicolum: neque enim crustis cerealibus illi
Vescuntur coelo, nec fervida vina propinant;
Sunt itaque exsangues, immortalesque vocantur.
Eiulat alma Venus, foedoque e vulnere tardum
Sistit humi natum: simul illum Phoebus Apollo
395Nube cava obtexit, ne quisquam ex agmine Graium
Transigeret pectus vitamque hauriret ab hoste.
Protinus infensa Diomedes voce dolenti
Inclamat divae: Belli, Iove nata, tumultus
Effuge. Non teneras satis est fraudare puellas?
400At si te rursus miscentem proelia campo
Offendam, faxo metues ubicumque vel ipsum
Ad pavidas belli nomen tibi venerit aures.
Sic ait. Illa obiter luget; torquebat acerbe
Plaga cruenta deam; quam densa extra agmina praepes
405Comprensam educit par vento cursibus Iris,
Peste gravem saeva; formosos decolor artus
Infecit livor. Tum laeva in parte sedentem
Gradivum offendunt, porrectae cuspidis hastam
Cornipedesque cava celeres caligine septum.
410Tum dea procumbit duplicato poplite, et acres
Poscit equos supplex mandentes dentibus aurum.
Care, inquit, frater, si te mea cura remordet,
Da, rogo, cornipedes, ut celsi culmen Olympi
Sidereasque domos repetam; nam vulnere acerbo
415Torqueor infandum, quo me mortalis iniqua
Tydides laesit dextra, qui ferre parenti
Audebit iam bella Iovi et concurrere in armis.
Dixerat. Auratis fulgentes tradit habenis
Continuo Gradivus equos; tum diva volucres
420Subnixa in currus animum moerore fatigat:
Una Iris vehitur, fraenisque operata regendis
Instigat biiuges flagris; avidique volarunt
Aera per liquidum, celsique ad culmen Olympi
Coelicolumque domos pennis fugere citatis.
425Hic tum pressit equos par vento cursibus Iris,
Disiunxitque rotis, et dulcis gramine pavit
Ambrosiae. Sed enim matris Venus alma Diones
Labitur in genua; at gnatam dea mollibus ulnis
Implicat, atque manu permulcens nomine blande
430Compellat, placidaque affatur voce dolentem:
Cui tantum de te licuit, mea nata, deorum,
Ceu tibi sit studium violenta capessere bella?
Tum Venus haec contra: Diomedis dextra superbi
Tydidae incussit vulnus, quod turbine belli
435Eriperem Aeneam dulcissima pignora nostrum,
Quae mihi cunctorum est longe carissima proles.
Nec iam adeo in Grais bellum Phrygibusve geretur,
Iam Superos ipsos Danai in fera bella lacessunt.
Sic Venus; et Veneri contra sic orsa Dione:
440Perfer et immitem tolera, mea nata, dolorem,
Multi etenim superum coeli quos sustinet axis
Mortali infandos opera excepere labores.
Ipse quidem Mavors Oti validique Ephialtis
Passus aloeidum manicas atque aspera quondam est
445Vincula; dumque micans radiis recidiva resumptis
Ter deciesque polo repararet cornua Phoebe,
Aerata inclusus stetit et devinctus in olla:
Atque avidum stragis numen periisset ibidem;
Sed nivea effulgens forma Eeriboea noverca
450Mercurium admonuit, qui furtim carcere tetro
Iam domitum angusta subtraxit compede Martem.
Quin etiam Iuno regina tricuspide telo
Amphitryoniadae dextram violata mamillam est,
Corripuitque deam dolor inmedicabilis ictu.
455Mox Erebi in portis et manes inter opacos
Pennigera aeternum cruciarunt spicula Ditem,
Herculis aegifero geniti Iove concita nervo:
Ille autem in magni se sustulit atria coeli
Multa dolens telo graviter transfixus acerbo,
460Nam forti detrusa humero letalis arundo
Vexabat misere; tandemque salubribus illum
Paeeon succis fovit mitique veneno:
Sic fati immunis nec sorti obnoxius atrae,
Evasit sospes conducto vulnere Pluton.
465Ille quidem infelix, qui, turpi ingentia probro
Gesta notans, superos violento perculit arcu!
Sic in te glauco praesignis lumine Pallas
Perpulit hunc: nescitque amens tydeius heros,
Qui superis certet, viridi procumbere in aevo;
470Non illum insani reducem discrimine Martis
Stare rudes circum natos, genibusque supinis
Lascivire patris laeti, blandoque parentem
Compellare sono. Caveat mox viribus audax
Tydides, nequis secum praestantior armis
475Dimicet; ac dulci tandem viduata marito
Sopitos miseri sonitu plangoris amicos
Aegialaea suos strato excitet Adrastine,
Atque virum populi summum deploret achivi.
Sic ait, et manibus fluidum de vulnere natae
480Ichora abstersit; tactu medicata coibat
Laesa manus, mites tactu evasere dolores.
Haec dum Iuno simul laete Pallasque tuentur,
Ante Iovem exultant, Venerique illudere certant.
Ac prior orsa loqui coram sic caesia Pallas:
485Iupiter o genitor, numquid mea protinus aegre
Dicta feres? Dum fors danaas Cytherea puellas
Pellicit ut Teucros patrio procul orbe sequantur,
Harum unam pulchra defensam pectora palla
Attigit, atque manum fibula perstrinxit acuta.
490Subrisit dictis hominum pater atque deorum;
Tum Venerem accersit, placidaque ita voce profatur:
Non tibi debentur pugnae, mea nata, labores,
Te decet unanimes thalamis coniungere amantes;
Bella furens agitet Mavors atque innuba Pallas.
495Dumque haec alterno memorant sermone vicissim,
In phrygium furit Aeneam calydonius heros;
Et licet obductum phoebea agnosceret umbra,
Stat conferre deo pugnam, stat mittere ad umbras
Aeneam, spoliisque artus incingere opimis.
500Ter conatus ibi mucrone abscindere nubem
Persultans pedibus campum, ter magnus Apollo
Reppulit adversi clypeum, iuvenemque retorsit;
Iamque iterum par ille deo se sustulit arvis,
Cum sic horrendum intonuit pharetratus Apollo:
505Cedito, Tydide, et superis certare caveto
Consiliis; neque enim par divum morte carentum
Est genus, atque hominum terrae qui summa peragrant.
Haec Deus. Ille gradu paulum cedente regressus,
Ocius arcigeri devitat Apollinis iram.
510Tum iuvenem ereptum tenui discrimine leti
Prgameis infert laribus sublimis, ubi illi
Templum erat; hic Phoebe gravida succinta pharetra,
Hic Latona ducem consolanturque foventque
Invectum longis penetralibus. Ipse repente
515Arcitenens tenuem effingit sine viribus umbram
In faciem Aeneae, simulatisque instruit armis:
Quam circum obnixi Troes Danaumque phalanges
Certatim alterni confligunt turbine martis;
Aeratosque orbes taurino tergore amictos,
520Pectoribus tectis, et scuta volantia tundunt.
Mox Deus arcitenens Gradivum in bella furentem
Increpitat: Mavors, Mavors homicida, cruentae
Iniector cladis, subvertens moenia bello,
Nonne hunc Tydiden pugna prohibebis iniqua,
525Qui ferus in magnum iam stringeret arma Tonantem?
Iam Veneri extremam temeravit cuspide palmam,
Et mihimet tandem congressus daemonis instar.
Dixit, pergameaque levis super astitit arce.
Continuo resides Teucros stimulabat in arma
530Feralis Mavors, Thracasque in bella trahentem
Mentitus versa pernicem Acamanta figura,
A Iove nutritam priameia pignora turbam
Sic voce instigans: O quos Iovis, inquit, alumnus
Eduxit Priamus, phrygium quonam usque sinetis
535Concidi populum segnes? An donec ob ipsas
Confligant portas? En nobis Hectoris instar
Observatus, in hoc miserabilis occubat arvo
Aeneas anchisiades pars maxima belli.
Eia agite, unanimes hostili ex agmine fortem
540Extorquete, viri, socium. Sic excitat acres
Bellipotens Teucros renovatque ad vulnera dictis.
Interea ingentem Sarpedon Hectora in hostes
Talibus extimulat: Quo nunc evanida fluxit
Vis antiqua animi? Quid enim iactare solebas
545Te te unum, generis comitatum et fratribus, urbem
Defensurum armis, populo auxiliisque carentem?
Nunc cum tela manus poscunt, nullum aequore toto
Intueor: pavitant, ceu saevo offusa leoni
Turba canum; soli gerimus nos proelia campo
550Auxilio acciti. Nempe ipse in castra tetendi
Huc procul a Lyciae populis Xanthique fluentis,
Consortemque tori dulcem gnatumque reliqui
Infantem, laetas segetes multumque peculi
Quae voto expeteret pauper: nec segnius hortor
555In martem Lycios, iuvenemque invadere pugna
Est amor. Atque mihi nil hic quod agatve feratve
Argolicus praedator adest. Tu languidus Hector
Cunctaris, nec degeneres hortatibus imples
Dardanidas, patriamque iubes thalamosque capessant;
560Ne ceu venatu sinuosa in retia pulsi
Ludibrio sitis Danais praedaeque superbis,
Neu vestram expugnent armis victricibus urbem.
Cuncta tuam exposcunt curam: noctesque diesque
Te reges ambire licet, qui fida ministrant
565Auxilia, ut tantos durent in marte labores,
Ut maneant; nec fas invisis carpere dictis.
Talibus hectoream mentemque animumque momordit.
Ille autem e curru saltu demissus in arvum
Infert se mediis, geminasque reciprocat hastas,
570Continuoque animos vulgi et trepidantia bello
Corda virum insano martis succendit amore.
Iamque fugam sistunt, infestaque pectora Teucri
Hostibus obiectant; denso contra agmine Grai
Conferti, intrepidisque obnixi viribus instant.
575Ac veluti aestivas ubi surrigit area fruges
Cum tepidi glumas venti populantur inanes,
Et sua ruricolae nudi frumenta citato
Ventilabro eiectant, flabrisque agitata secundis
Diducit sensim frugem glumasque volantes
580Flava Ceres, canent extremo in margine acervi;
Agmina sic Danaum putrido concreta superne
Pulvere canescunt, quem sollicitatus equorum
Pulsibus attollit glomeratque sub aethera campus,
Dum mixti obertunt aurigae undantia lora.
585Incursant glomerati hostes; circumque nigrantem
Iliaci praeses belli Mars aggerat umbram,
Undique collustrans acies, mandataque Phoebi
Exigit aurato gladii fulgore micantis,
Qui resides illi Teucrorum in proelia suasit
590Instaurare animos, cum primum Pallada vidit
Securam Danaum campo abscessisse cruento.
Ipse autem pingui ex adyto in certamina misit
Aeneam, et valido distendit robore pectus.
Isque ubi se sociis immiscuit, omne repente
595Laetatur Troum ductore superstite vulgus,
Vidit ut incolumem venientem et viribus auctum:
Nil tamen inquirunt; neque enim labor improbus urgens
Compellare sinit, dederat quem magnus Apollo,
Qui nitido argento radiantem sustinet arcum,
600Demittensque neci mortalia corpora Mavors,
Et numquam fesso gradiens Contentio motu.
Tum Danaos gemini Aiaces et clarus Ulysses
Tydidesque ferox stimulant in martia bella.
Ipsi non vires, phrygiae non gentis ovatus
605Horrere; at similes nebulis perstare coactis;
Quales supremis per sudum Iupiter olim
Montibus agglomerat, boreae cum flabra quierunt,
Cum venti posuere boni qui dulcibus auris
Concreta obscuro detergunt nubila coelo:
610Sic Danai in saevos conniti firmiter hostes.
At bonus Atrides digesta per agmina fertur
Multa monens, comitumque animos sic voce fatigat:
Este viri, fortemque animum praestate, verentes
Quisque suum alterni socium; timor omnis abesto:
615Quos pudor et virtus animant in martia bella,
Incolumes superant; vertentes turpia terga
Gloria nulla manet, vis nulla in pectore surgit.
Dixit; et excusso torquens hastile lacerto
Pergasiden prima pugnas a fronte cientem
620Democoonta ferit, comitem certamine saevo
Magnanimi Aeneae, grato quem semper honore
Affecere Phryges priameii pignoris instar.
Saepe ille in primis inimicum invadere martem
Censuerat, cursu pernix atque alite planta.
625Utque illi Atrides clypei coniecit in orbem
Telum ingens dextra, nulla vi tegminis haesit
Lancea, sed penetrans obducti cingula baltei
Implicuit mucrone virum, mediumque peregit,
Et tandem extrema cunctata clanguit alvo;
630Corruit ille sonans, sonitum super arma dedere.
Ecce diocleos, fortissima pectora, natos
Crethona Orsilochumque haurit mucrone corusco
Aeneas. Horum genitor phaerea colebat
Moenia, dives opum, genus alta e stirpe liquentis
635Alphei pylios qui gurgite perluit agros.
Is clarum regno Orsilochum suscepit; at inde
Magnanimus celebri est factus virtute Diocles;
Hic geminam luci sobolem fera bella tenentem
Crethona Orsilochumque tulit: qui graia secuti
640Agmina, primaeva picti lanugine malas,
Iliacos domito petierunt marmore campos,
Atridum auspiciis, hic blandae lumina vitae
Deseruere simul. Qualesque in vertice montis
Ubere materno gemini crevere leones;
645Mox stabula invadunt, populant armenta gregesque,
Dum tandem infesta sub pectus cuspide adacta
Ipsi hominum periere manu; sic turbine teli
Oppetiunt miseri concreto in pulvere fratres,
Abietibus similes. Quos dura in fata cadentes
650Ut vidit miserans, primos Menelaus in hostes
Proripuit gressum fulvo circumdatus aere
Evibransque hastam, magnam cui mentem animumque
Inspirat Mavors, saevis ut concitus ausis
Aeneae dextra patulo procumberet arvo.
655Quem simul Antilochus prospexit Nestore cretus,
Principibus Troum mediis se se intulit ultro,
Sollicitus ne quid populorum pastor acerbus
Discrimen subeat, rumpatque ingentia coepta.
Iamque manus illi, iam tela adversa tenere,
660Molirique impar bellum; cum protinus ardens
Exoritur iuvenis. Tum quamquam maximus armis,
Haud tamen ambobus pugna concurrere iniqua
Sustinet Aeneas, refugosque agit aequore gressus.
Olli ut conferto iam dudum ex hoste recepta
665Mandarunt sociis miserorum funera fratrum,
Conversi in prima bellantes fronte lacessunt.
Iamque Pylaemeneum, certantem robore Marti,
Paphlagonum regem clypeis sua membra tegentum,
Dat leto Atrides, et clavem transforat hasta.
670Nec mora; atymniaden collato marte Mydona
Antilochus ferit aurigam fortemque ministrum:
Is volucres flectebat equos, teretique molarem
Contortum excepit cubito, manibusque remissis
Splendida candenti ceciderunt fraena elephanto
675Pulvereum in campum: tum nudo effulgurat ense
Antilochus, mediumque infodit vulnere tempus,
Eque rotis iuvenem terrae detrusit anhelum:
Perstitit ille diu defixo vertice praeceps,
Sinciput obstipum subversosque arduus armos,
680Nam putris aggestis absorpsit campus arenis;
Mox tamen effusum patulis proculcat in arvis
Ungula quadrupedum, dominumque in pulvere mersat:
Quos porro Antilochus subigit, tortoque flagellat
Verbere, et argolicum properans compellit in agmen.
685Haec procul ut vidit, contra se se ingerit Hector
Vociferans; sequiturque ducem troiana iuventus,
Quam Bellona furens saevusque agit aequore Mavors:
Funestum infelix pugnae gerit illa tumultum,
Terrificamque manu quassat Mars impius hastam;
690Et nunc magnanimum praevertitur Hectora gressu,
Nunc pone insequitur. Tum vero aetolius heros
Ut Martem agnovit, pavidus vestigia pressit.
Ceu quondam imbellis gradiens per plana viator
Substitit ad fluvium, quum rauco murmure vidit
695Cogentem spumas, trepidusque repente refugit;
Haud secus ille gradum recipit, populumque coercet,
Atque ait: O socii, quid enim miramur in armis
Hectora belligerum, celebremque ingentibus ausis?
Unus adest iuveni semper deus, horridaque arcet
700Fata potens. En nunc Mavors, en ille figuram
Mortalem indutus. Quocirca, pectore ad hostem
Converso, refugos paulatim abducite gressus;
Cedamus, neque bella deis inimica feramus.
Talibus admonuit socios; iamque agmina Troum
705Contulerant gressum. Tum princeps impiger Hector
Belligerum Anchialon saevumque in marte Menesthem,
Subnixos uno in curru, deturbat in arvum.
Quos procul exanimes miserans telamonius Aiax
Irruit actutum, stridentemque exigit hastam,
710Amphiumque petit Selago genitore creatum,
Qui segetum ac pecoris dives paesaea colebat
Moenia, sed Priami natorumque arma secuto
Iniecit fera Parca manus; nam turbidus Aiax
Infossa extremam per cingula complicat alvum.
715Ille ruens contundit humum; simul involat heros
Induviis inhians: Teucri creberrima contra
Spargere tela manu, iaculorum protinus imber
Ingruere, innumeris horrere hastilibus umbo
Obrutus. At quando stant obnixa omnia contra
720Nec pote ferre manum turbae, rapit ille cruentam
Et super exanimum posito pede subtrahit hastam,
Seque suis reddit; votique ex hostibus impos
Protelatus abit, denso namque agmine adorti
Certatim ingestis subigunt decedere contis.
725Sic iuvenem intrepidum et spectatum fortibus ausis
Conturbant statu, profligatumque retrudunt.
Talia dum campis eduntur proelia passim,
Tlepolemum ingentem latumque potentia fati,
Herculeam sobolem, dium in Sarpedona movit.
730Ergo ubi contulerant vestigia rapta vicissim
Filius atque nepos magni Iovis, illicet audax
Tlepolemus prior his effari vocibus infit:
Sarpedon Lycium ductor, quae causa subegit
Te belli immunem segni hic languere pavore?
735Atque vana ferunt, qui magno ducere nomen
De Iove te memorant, quando sic stirpe priorum
Degeneras hominum quos Iupiter edidit olim;
Qualem fama canit quemdam mihi rite parentem
Immanem Alciden animosum more leonis,
740Qui quondam huc senis advectus puppibus, atque
Exiguo comitatu emensus coerula propter
Laomedontis equos, subvertit Pergama bello
Dardaniasque virum viduavit gente maritas.
Tu vero imbellis passim socia agmina cernis
745Expirare animas. Sed enim auxiliaria Teucris
Haud ultra arma feres, lyciis qui adveneris arvis,
Non tibi si vires superent; nam vulnere nostro
Occumbes, tristesque Erebi penetrabis ad umbras.
Tum contra impavida Sarpedon mente profatur:
750Ille quidem augustae subvertit moenia Troiae
Laomedonteo sumens de crimine poenas,
Qui iuvenem, officio devictus, tristibus asper
Increpuit dictis, biiuges nec reddidit acres,
Pro quibus ille procul submotis venerat oris.
755At tibi fata feret funestaque vulnera leti
Nostra manus, magnumque dabis mihi martis honorem,
Exactamque animam volucrum moderator equorum
Excipiet Dites. Sic ore effatur; et ambo
Alter in alterius torquent hastilia corpus:
760Fraxineum toto iaculatur sanguine robur
Tlepolemus, manibusque virum tela incita utrimque
Certa secant auras. Telum Sarpedonis hostem
Per medium fixit guttur, totumque peregit;
At femur irrumpit violento fraxinus ictu
765Tlepolemi contorta manu, rubefactaque summas
Scrutatur latebras, duroque infigitur ossi.
Illum aegre Lycii torpentia membra trahentem
Exportant, torquetque virum cruciatibus hasta
Pendula dum femori trahitur defixa cruento;
770Vulnere namque alto detrusum exculpere lignum
Haud ausum cuiquam, quo se discrimine posset
Sponte referre sua pedibusque insistere certis:
Is labor urgebat trepidos, ea cura ministros.
At parte ex alia referunt argiva iuventus
775Tlepolemum exanimem. Tum postquam agnovit Ulisses
Infelicem obitum socii, seseque animumque
Increpat ipse suum tam dira et acerba ferentem:
Aestuat ancipitemque alternat pectore curam,
Invadatne Iovis prolem, lyciasne corusco
780Exagitet mucrone acies rapiatque sub umbras.
Sed miserum lycii fatum ductoris Ulyssi
Invida sors renuit; mox illi flava virago
Alternantem animum lycium compellit in agmen.
Caeranon hic umbris et Alastora dat, Chromiumque,
785Alcandrumque, Haliumque, Noemonaque, Prytanimque.
Atque alios Lycium fudisset dius Ulysses,
Ni porro agnosset cristatae cassidis Hector;
In primasque acies vibranti splendidus aere
Se tulit, ingenti Danaos formidine terrens.
790Protinus adventu Sarpedon laetus amici,
Talibus implorans iuvenem lugubre profatur:
Priamide, ne me laniandum desere saevis
Argolicis; tolle o miserum, refer ocius urbis
Moenibus; hic blandam liceat mihi rumpere vitam,
795Quando fata negant reditus, et coniugis ora
Laeta meae renuunt parvumque revisere natum.
Ille nihil; campumque legit; namque acrior intus
Cura premit, multos Danaum demittere ad Orcum.
Semianimem interea socii Sarpedona sistunt
800Sub Iovis aegiferi ramosae tegmine phagi.
Nec mora; fraxineum, reserato vunere, truncum
Extundit Pelagon, comitum longo ordine primus:
Linquitur ille animo, atque oculis nox incubat atra,
Respiratque iterum, boreae nam spiritus aegram
805Inspirans animam recidiva suscitat aura.
Interea Argolici non Martis et Hectoris armis
Palantes fugere, imparibusve occurrere telis;
Sed regredi sensim, rabidum ut novere Gradivum.
Quem vero hic primum quem postremum impiger Hector
810Deiecit, natus Priami, et Mars aeneus arvis?
Divinum Teuthranta, equitemque in pulvere Orestem,
Et Trechum aetolum consternunt, Oenomaumque
Qui studio succensus opum cephisia propter
Stagna habitarat Hylen, alii qua pinguibus arvis
815Boeoti posuere lares.
Sed candida Iuno
Hos ubi sanguineo late defervere campo
Prospexit, volucri compellans voce Minervam:
Pro Superi, o magni proles invicta Tonantis,
Siccine, ait, nostris cecidit sententia fallax
820Pollicitis, simul ac bello expugnarit atrides
Iliacas Menelaus opes et verterit urbem.
Undisonum ut relegat pontum patriamque revisat?
Quid? Martemne ultra lymphato pectore campis
Sanguineum furere et pugnas agitare sinemus?
825Immo, age, nos itidem contra expediamur ad arma.
Sic ait. Illa deae monita imperiumque capessit.
Protinus auratis alacres accingit habenis
Alipedes Iuno magni matrona Tonantis.
At festina rotas Hebe subnectit ahenas
830Curribus, atque octo radios quos ferreus axis
Circumagit, radiatque ardenti aeterna rotarum
Curvatura auro, quam circum innexuit orbem
Aeneus extremum visu mirabile canthus:
Hinc atque hinc axem rapida vertigine circum
835Argento modii fulgent: argentea lora
Aureaque intendunt subnixam splendida sedem:
Desuper assurgunt camuro duo tympana dorso:
Fulgurat argento temo editus. Illicet Hebe
Porrectumque iugo temonem subligat aureo,
840Aureaque annectit latis subitura ferorum
Vincula pectoribus. Tum colla comantia Iuno
Subiuga prosubigit, flagratque cupidine pugnae.
At vero aegiferi soboles Iovis innuba Pallas
Exuit ardentem peplum, quem docta laborum
845Ipsa suis manibus mira variaverat arte,
Deponitque Iovis strato; tunicamque repente
Induit, et patriis in bellum accingitur armis.
Nec mora, centenis radiantem ad pectora transfert
Aegida fimbriolis: clypeique extrema coronant
850Hinc Pavor, hinc Robur violentum, inde Impetus ardens,
Seditioque minax; medium porro asperat orbem,
Terrificum horrendum vultu specieque tremendum,
Gorgonei cervix monstri, gestamina dextrae
Aegiferi patris. Tum lectos aurea cassis
855Obnubit crines, gemini cui tempora circum
Orbiculi effulgent, duplex hinc nexus et illinc
Mordaci galeae iuncturas fibulat auro;
Quae capita integeret peditum quot moenia centum
Maxima conciperent. Volucri mox ignea planta
860Flammato infertur curru; duramque gravemque
Ingentemque manu valida vi corripit hastam
Qua densas Iove nata acies heroaque fundit
Pectora, quos odio contra dea flagrat acerbo.
Protinus urget equos Iuno, et crepitante flagello
865Praecipitare moras subigit; coelique repente
Sponte sua patuere fores, servantibus Horis.
Coelum ingens ollis et magni culmen Olympi
Custodisse datum est: aliaeque nigrantibus umbris
Obductum et crassa purgant caligine mundum;
870Nube premunt auras aliae. Stimulisque citati
Emicuere feri reseratae e limine portae.
Nec mora, multiiugi supremo in vertice Olympi
Convenere Iovem secreta in sede quietum.
Hic rapidos ubi pressit equos saturnia Iuno,
875Sceptrigerum tali compellat voce Tonantem:
Iupiter o genitor, non tu pro talibus ausis
Succenses Marti? Fers ne hunc tam saeva furentem?
Nam quantum qualemque, nefas!, abolevit Achivum
Efferus insontem populum! Nempe ipsa lacessor;
880Ocia Cypris agit cornuque insignis Apollo,
Quorum hic hortatu furit ecce nefarius illex.
Obstiterisne tua, genitor, mihi protinus ira,
Si male mulctatum proturbo ex aequore Martem?
Iupiter huic contra, nebulas qui cogit et imbres:
885Immo, age, belligeram, suevit quando illa Gradivum
Edomuisse armis, contra hunc impelle Minervam.
Dicta probat Iuno, rapidosque accensa iugales
Aera per liquidum repetito verbere adurget.
Olli autem sese per inania nubila librant
890Praepetibus pennis, pariter tellure iacenti
Stelligerique procul suspensi e culmine mundi:
Quantum namque acie quondam transmittat acuta
Qui mare purpureum scopulo despectet ab alto
Aera pugnaci luctatus rumpere visu;
895Tantum alacres spatii sublimia colla ferentes
Persultant divum alipedes. Troiamque repente
Appellunt, qua se collatis viribus uno
Gurgite confundunt Simoentis et unda Scamandri.
Huc ubi perventum, fraenos saturnia Iuno
900Supprimit, atque feros curru subducit aperto,
Et caliganti circum contexit amictu;
His vero ambrosium caelestia pabula gramen
Submittit Simois. Nulla est mora, protinus illac
Assimiles pavidis cursum rapuere columbis,
905Suppetias Danais. At postquam intra agmina ventum est
Magnanimosque duces, qui, denso examine mixti
Tydiden circum truculentum, bella leonum
Fulmineosque imitantur apros quorum aspera vis est,
Compressis propere gradibus dea candida Iuno
910Stentora magnanimum simulat; qui gutture ahenam
Fundebat vocem, et patulo clamabat hiatu
Quinquaginta sonent quantum simul ora virorum;
Hisque animos tollit dictis et conciet armis:
Quis pudor, indecores pulcherrima corpora Grai!
915Proelia dum campis dius miscebat Achilles,
Numquam ausi iliacae limen transcendere portae
Troiugenae, numquam Danais componere dextras;
Tantum thessalicae trepidabant cuspidis ictus!
At nunc, urbe procul, media in navalia pugnant.
920Talibus evibrat mentes atque efferat iras.
Ipsa Diomedem glauco dea lumine Pallas
Curriculo aggreditur; medio quem convenit arvo
Inter equos interque rotas, dum tabida mulcet
Vulneris ora manu, volucris quod turbine teli
925Pandarus inflixit. Namque armum nexile vasti
Umbonis lorum riguo sudore madescens
Torserat attritu, defectaque robore dextra
Languebat iuveni; qui postquam inserta levarat
Vincla humeris, fluido tergebat sanguine vulnus.
930Utque iugum tetigit Pallas, sic farier orsa est:
Quam sibi dissimilem Tydeus in luminis oras
Progenuit sobolem! Nempe illi ad bella calenti
Maior in exiguo regnabat corpore virtus.
Saepe ego gliscentem pugnas animisque furentem
935Sedabam et dulci subigebam abscedere bello.
Cum petiit solus thebanas nuntius arces:
Saepe illum dapibus iussi indulgere quietum
Aulai in medio, sed enim acri robore mentem
Suffectus, iuvenes saeva in tentamina pugnae
940Sollicitare ferox, omnes anteire repente
Cadmeidas. Sic ipsa aderam, iuvenemque fovebam
Intrepidum. Sed te, dum fervent proelia campo,
Nequicquam observo iubeoque inferre cruentum
Dardanidis bellum. Quod seu tibi membra citatus
945Exanclata labor domuit, seu frigida mentem
Formido implicuit, numquam te exinde superbi
Tydeos Oenidae genitum de sanguine iactes.
Sic Dea. Sic contra fortissimus excipit heros:
Nosco te, aegiferi proles invicta Tonantis;
950Atque ideo palam effabor, nec pectore condam.
Nulla premit formido animum, nulla aggravat artus
Segnities; tua me, o Palla, tua iussa retardant.
Ipsa vetas aliis collata occurrere pugna
Caelitibus, Veneremque iubes contundere telo
955Attrectantem acies: en nunc vestigia sensim,
Numinis ergo tui, refero, cunctosque gregari
Hic Danaos socia pariter regione subegi;
Martem etenim toto video defervere campo.
Suscipit hunc contra bellis accincta virago:
960Tydide Diomede, animo gratissime nostro.
Iam neque Mavortem metuas nec quemque deorum,
Dat tibi sum praesto dum te foveoque tegoque;
Atque adeo adversos, age nunc, impinge iugales
Gradivo intrepidus, Gradivum cominus hasta
965Impete: nusquam istum iam tu vereare furentem,
Saevum immane malum, varium et mutabile semper;
Namque mihi coram Iunonique ante recepit
Cernere ex adverso in Teucros belloque fovere
Rem danaam, qui nunc contra auxiliaribus armis
970Iliacas sustentat opes, Graium agmina late
Proterit; en penitus promissa oblita fidesque.
Dixit; et e curru Sthenelum detrudit in aequor,
Seque rotis sublimem infert, heroaque propter
Accumbit: gemuit sub pondere faginus axis,
975Terribilem invectaus divam iuvenemque potentem.
Corripit hinc flagrum Pallas facilesque lupatos.
Impingitque levem currum biiugesque Gradivo.
Ille autem immanem Periphanta in pulvere tetro
Stravit ochesiaden, aetolae gentis alumnum.
980Mox Dea tartaream, ne se Mars cernere possit,
Induitur capiti galeam. Tum letifer, acrem
Tydeos ut vidit natum, Periphanta repente
Deserit exsanguem bibula Gradivus arena,
Infensusque viro violento turbine fertur.
985At postquam alterno ventum in certamina cursu est,
Fulmineam princeps contendit protinus hastam
Lora iugumque super saevo conamine Mavors,
Quam propere exceptam dextra in diversa repellit
Innocuamque rotis obliquat caesia Pallas.
990Continuo aeratum Diomedes missile contra
Exigit: ast imum directa cuspide virgo
Impellit ventrem, praeductaque texta penetrat,
Et lacerat pulchrum teli violentia corpus;
Hinc hastam evellit. Tum vero saucius altum
995Eiulat armipotens, quanto clamore novena
Millia bellantum clament aut dena virorum.
Hic qualis coeli facies, quum nubibus atris
Conditur in tenebras, sicco quas flamine ventus
Contrahit humentes, talis sublimis in auras
1000Tydidae apparet saevi Mavortis imago
Dum sese caecis in coelum e nubibus aufert.
At postquam in magni se sustulit atria caeli,
Assedit patri; atque animum moerore fatigans
Extulit ambrosio turpatum sanguine vulnus,
1005Et simul has aegro gemitu dedit ore querelas:
Iupiter omnipotens, ecquid scelera ista quietus
Usque feres? Quotiens alternis numina divum
Conflixere odiis, humani germinis ergo!
Tecum bella omnes gerimus: tu namque puellam
1010Pestiferam insanam, cui semper crimina cordi,
Fudisti in lucem. Nempe omnis turba deorum
Imperiis parere tuis, tibi cedere sueti;
Hanc unam non re non dictis corripis ullis,
Uni cuncta licent, quia te genitore creata est.
1015Quae modo Tydiden, Teucrorum strage superbum,
Cum superis certare armis animosa subegit:
Nam Venerem extremae collisam margine palmae
Perculit; inde mihi, violenti daemonis instar,
Congressus telo est. Sed enim discrimina cursu
1020Evasi. Quod ni mea sors impervia leto
Lege foret superum, diris cruciatibus ictus
Inter defunctos penetrassem in Tartara manes.
Talia dicentem, iam dudum lumine torvo
Defigit genitor, tum contra ita farier infit:
1025Parce meas lacrimis fletuque obtundere sedes,
Versicolor Mavors. Unum te ex omnibus odi
Caelitibus, rutili quot sustinet axis olympi:
Semper enim strages rixas et proelia et arma
Mente agitas, matrisque tibi intolerabilis haeret
1030Iunonis furor et rabidae vis effera mentis;
Quam saepe indomitam consulto inflectere verbis
Cogor; et illius, ni me sententia fallit,
Consilio, infestae pateris discrimina pugnae
Sed et ferre diu tantos, Gradive, dolores
1035Haud libitum, nostro quando te e germine mater
Edidit, et nostra deducis origine nomen.
Sin alius superum dias in luminis oras
Usque adeo immanem summo genuisset olympo,
Iam pridem ingemeres Erebo detrusus opaco.
1040Vix ea; cum magni Paeeon iussa Tonantis
Suscipit, et sparso conducit vulnera succo,
Nil mortale etenim medicas hebetaverat artes.
Ac veluti humenti glomerata coagula lacte
Concrescunt tactu, solidumque gelantur in orbem,
1045Sic tum plaga coit coelesti fota veneno.
Sanguine sordentem iunonia diluit Hebe,
Obtentuque artus operosae vestis obumbrat.
Occupat extemplo solio vicina paterno
Strata ferus Mavors, nimioque superbit honore.
1050Iamque domos superas coelo petiere remenso
Iuno colens Argos et alalcomeneia Pallas,
Fatiferum postquam pepulere ex aequore Martem.

²