Verino, Ugolino Firenze, 1438 - 1516, Carlias, Carlias Carl. Carlias (N. Thurn, 1995)

Labitur interea Lombarda per agmina rumor
Attonitasque replet vanis terroribus urbes.
Tunc forte Heridani iuxta Desiderius undas,
Qua posita est latis herbosa Placentia campis,
5Indomitos agitabat equos durisque lupatis
Compescens celeres ductabat in aequore currus.
Spicula pars lentis torquebant acta lacertis,
Pars gladio ancipiti Martis simulachra ciebant,
Tentabant alii nando superare biremes.
10Dum sic instruitur ludis Lombarda iuventus,
Ecce atrox implet certantum nuntius aures
Advectos hostes totamque sub arma coisse
Aetruriam Latiique urbes populumque Quiritum.
Maioremque metum rumor duplicabat acerbus
15Magnanimum venisse ducem heroasque tremendos,
Quorum perdomitus dextris pareret Eous.
Haec postquam accepit furiata mente tyrannus,
Concilium propere accersit solioque paterno
Sublimis residens, postquam precone iubente
20Suspensi tacitis fecere silentia linguis,
Talibus alloquitur seva inflammatus ab ira:
"Francorum, audistis, quantis exercitus armis
In nos armetur, quantoque in bella furore
Ausonii insurgant. Descivit Etruscus et Umber
25Flaminieque ferox populus, coit omnis in unum
Hesperia, ut procul Oenotriae trudamur ab oris,
Si velut attoniti vertamus terga pavore!
Quin capite arma cito, et turbam sternamus inertem
Assuetamque iugo et nostras perferre catenas?
30Quam vestri extremis venientes finibus orbis
Vicerunt proavi et patriam posuere perennem,
Que iam bis centum vobis captiva per annos
Vectigal solvit, nostris occurrere telis
Nunc audet! Quae tanta illos insania cepit?
35Arma parate, precor! Sceleratam excindite gentem,
Ut nostri aeterna vivant in pace nepotes,
Italiae ut toti victores nomina demus.
Dicatur posthac Latium "Lombardia tellus"!
Ne formidetis Gallos levitate furentes:
40Foedera terribili sunt nobis iuncta Tibaldo,
Qui Francos ferro terra insectetur et undis.
Quin et Athlanteo socios a littore Mauros
Accersam veteremque hostem post terga ciebo
Germanum, ut vacuas Celtarum diruat urbes.
45Et celer a Lybicis Garamas advectus arenis
Appula diripiet crebris incursibus arva,
Invadet Calabros montes Romanaque tecta
Mox petet et Gallos prosternet Marte secundo."
Dixit et ex primo legatos ordine legit
50Confestim, qui dicta ferant et munera portent.
Edoceant, quanto Belgarum milite rector
Bella paret, totum ut Latium se iunxerit hosti.
Ni propere occurrant primas extinguere flammas,
Cum nondum validas cepere incendia vires,
55Omnia mox auctus late populabitur ignis.
Otrius ire ibet navim, quae forte parata
Adriaci curvam stabat prope littoris urbem.
Conscendunt iussasque petunt Hamonis arenas.
Pars rapidis altas perreptat passibus Alpes,
60Quaque fluit dubio per saxa Druentia cursu.
Occulte ignota per silvas veste feruntur ,
Dum iuga Pyrhenes tranant et flumen Iberum
Marsiliumque petunt, clarus qui Bethios oris
Rex erat, argenti et fulvi ditissimus auri.
65Huic germana fuit Carli pulcherrima coniux,
Quam fratre invito sacris detersit in undis.
Hinc causae irarum, Carloque acerrimus hostis
Cristicolas omnes terra exturbavit Ibera.
Ergo avidus pugnae subiit lachrymabile bellum.
70Nec Pyreneo contentus milite Calpem
Traiecit Maurosque petens combustaque sole
Oppida Massilum et Getulas improbus urbes
Commovit bellique omnes accendit amore.
Nec minus infensus Carlo iam bella parabat
75Sponte feros populos inflammans gentis Eoe
Dux Arabum, Syrie solvit de littore classem,
Ut Calabros montes structis invaderet armis.
Nec non extremis Aquilonis Dacus ab oris
Impiger ad pugnam Germanos impulit acres,
80Ne iuga Francorum cessarent cardine tanto
Demere, quin rumpant non aequo foedere leges
Impositas: "Nec enim fas est parere superbis!
In libertatem vos vindicet arbiter ensis!"
Interea Latii propiore urgente periclo
85Ingentes urgebat opes et milite fido
Nomine presidii dubias Desiderius urbes
Implebat. Multaque vafer rex barbarus arte
Primores iuvenum populo accersebat ab omni,
Quis praefecturas atque omnis Martis honores
90Spondebat, quibus obsidibus firmaverat arces.
Ast ubi Bebriacas Francorum orator ad urbes
Venit et ante trucis Namus stetit ora tyranni
Copiaque affandi coram data, vertice cano
Assurgens placido haec Bavarius ore locutus:
95"Si sua pontifici summo, rex, iura dedisses,
Si promissa pio Francorum foedera regi
Inviolata forent, nullis Oenotria bellis
Nunc vexaretur, nec iustam Carlus in iram
Te contra incensus nunc arma tremenda moveret.
100Non regni causa, sed relligionis amore
Irruit in Martem Francorum Martia proles.
Eoae gentes testes Dacique subacti
Atque alii, tantum quibus est erepta nocendi
Copia. Sublato populis concessa tyranno
105Libertas. Nullisque bonis bella impia movit;
Fulminat in sevos hostes Pipinius heros.
Proinde metum belli ponas; si ablata Quirino
Oppida pontifici reddas neve arma rebellis
Ausoniis posthac moveas. Lombardaque tellus
110Imperii sit meta tui, ritusque nefandos
Mactandi capras magicamque abolere memento
E templis labem, Romanaque sacra capessas.
Bella sinu pacemque gero. Datur optio; utrumvis
Elige, rex, donec res integra nec ferus ensem
115Destrinxit Mavors! Scis, quanta potentia Carli,
Cui Babylon paret, cui cessit Parthus et Indus.
Ne te tanta pii moveat clementia regis,
Quodque gener fuerit: Christo parere necesse est.
Si nunc oblate contemnis foedera pacis,
120Arbitrio victoris eris, iustamque reposcet
Vindictam antistes, ponesque in carcere vitam,
Si tibi, quod nolim, bellum persuaserit ira."
Dixerat haec Namus. Paulum Desiderius hesit;
Incertum, quidnam respondeat, ira furorque
125Precipitem in bellum, metus in contraria raptat.
Exarsere feri postquam ignea corda tyranni
Vultus et intumuit, rubicundum versus in ignem
T alia dicta ferox flammanti reddidit ore:
"Infert arma gener socero mortemque minatur,
130Ni parere velim dictis, si iussa recusem!
Pretendit causam sevae pietatis inanem:
Imperium ut querat, Christi se iactat amore
Bella sequi; et socerum patriis expellere terris,
Haec pia Francorum fertur clementia regis,
135Et sacrosancte fidei sibi quaerit honorem.
Proximus ut quisque est opulentus, protinus hostis
Exoritur Carlo. Manicheus et Arrius, ille, est
Delendum ferro et rapido, pronuntiat, igne!
At te, ne domini patiaris, nata, superbi
140Gallorum fastum, mors opportuna peremit.
Nunc ruit infensus soceri violenter in urbes
Et nondum victo demens confinia ponit
Imperii et leges describit. Quae mihi victor
Plura iubere queat? Quae bellis oppida coepi,
145Pontifici ut reddam, mandat, neve arma rebellis
Ausoniis posthac moveam! Regnisque paternis,
Quae nostri sparso pepererunt sanguine reges
Bis centum et longa serie tenuere per annos,
Pellit et angusto terre nos limite claudit.
150At noscet Carlus robur virtutis avitae
Lombardis restare acremque ad prelia gentem
Sentiet et nullo vertentem terga pavore,
Quae dare consuevit leges et foedera victis!
Quin Longobardo sermone et iure Quirites
155Utuntur, Latiique omnes mea iussa verentur?
Nunc regum extremus genero parere superbo
Cogar, et Ausoniae Gallus dominabitur oris?
Nondum Scandaviis cessit victoria castris!
Excute bella sinu gremioque effunde refuso,
160Quid nobis portas! Pax nulla et foedera sunto
Cum Carlo! Francos, dum vivam, persequar hostis!
I cito, nostra tuo defer mandata tyranno!
Aspice sed primum, quantis exercitus armis
Stet meus instructus Ticini ad fluminis undam,
165Invictasque equitum nobis superesse phalanges,
Quas ego, Tartareis redeat si Caesar ab umbris
Et generi coniungat opes, opponere victor
Auderem! Satis est turmis Lombardus utrisque.
Non opus est, properet Carlus; veniam otior Euro
170Obvius. Haud illi cum Syro et pube Canobi
Res erit imbelli." Nec plura locutus abire
Legatum et regi iubet haec responsa referre.
Christe, potens rerum, summi sapientia patris,
Affer opem vati et divinum infunde furorem,
175Ut Longobardas valeam numerare cohortes
Magnanimosque duces et fortia facta virorum!
Te sine nil possem. Extremum concede laborem!
Tu mihi principium, tu nostri carminis auctor,
Tu mihi finis eris! Per te celestia regna
180Tartareosque lacus cecini penasque malorum.
Da latices haurire sacros, nova carmina dictes,
Quorum venturi possint meminisse nepotes!
Princeps Bebriaca populum Desiderius urbe
Duxit in arma ferum, occeani qui victor ab oris
185Presserat Italiam bis centum immaniter annos.
Impius humano placabat sanguine divos
More Thoanteae gentis rituque Dianae
Infandasque sacri servans Busiridis aras
Hospitibus caesis manes Acheronte vocabat
190Infando tandem ritu monstrisque relictis
Virgigenae sacros Christo devovit honores.
Coniunxit socias herbosa Placentia vires
Millia bis septem lectorum in bella virorum
Ductans, qui vitam duris agitare sub armis
195Assuerant galeamque pati canente capillo.
His fuerat Theias ductor, fortissimus heros.
Unus hic innumeri pugnando militis instar
Compulit audaces solus dare terga maniplos.
Trux erat aspectus, vox horrida, pronus in iram,
200Torvaque sanguineis ardebant lumina flammis.
Aereaque insuto portabat robora plumbo:
Vix ea tres nostro robusti tempore ferrent
Connixi iuvenes humeris. His ille solebat
Odrisias acies Martemque lacessere bello.
205Nulla fides pietasque viro nullusque deorum
Cultus erat. Credas Capanei e semine cretum.
Parma, ferax pecorum longeque uberrima lactis,
Millia sex equitum misit, quibus ensis et arcus
Ferreus ex humeris pendet, tinctasque veneno
210Parthorum torquent fugiendo more sagictas.
Praefuit his Rossus, generosi sanguinis auctor;
Pannoniae proavus quondam de finibus exul
Venerat, Etruscas frater secessit ad oras,
Unde genus duplex diviso stemmate Rossis.
215Quique bibunt Athesim, mediam que intersecat urbem
Veronae, caecis rapiunt penetralibus arma,
Ceu rabie stimulante novem armavere cohortes.
Preterea urgebat ductor Canis impius, Afra
De stirpe. Hoc monstrum nulli feritate secundum
220Christicolis Gallisque odium exitiale ferebat.
Ter centumque equites ductore Vicentia Lusco
Misit et exiguum numerum virtute rependit.
Quinque equitum turmas, peditum ter millia misit
Mantua, divino per secula carmine foelix,
225Sub duce Gonzaga, victo qui Saxone furtim
In Latium elapsus magno cum pondere venit
Argenti, unde ducum fluxit generosa propago.
Qui colit Euganeas Troiani Antenoris arces,
In Carlum hostiles tecum, Lombarde, catervas
230Bis septem iunxit, Phrygius quis prefuit Hector
Pollydamasque simul frater, qui stemmate longo
Dardanios tangebat avos (si credere fame
Tam tenui volumus), quo non robustior alter
Et, quod contingit raro, prudentia velox.
235Sidoniique inerant astus, bellique magister
Portabat fulvas proavorum nomina pictas
Vexillis aquilas puerumque ad sydera raptum.
Quin et Vercellis septem venere cohortes,
Quis supra galeas septenis anguibus idra
240Stabat liventes eruptans faucibus ignes.
Prefuit his saevus Lombardae stirpis Alastor,
Quem regi Eropo peperit formosa Voopis,
Scandavii germana ducis, cum Gallicus ensis
Sub duce Martello Heridani prosterneret arces.
245Et qui Bergameos proscindunt vomere colles,
Instructis galeis omnes, toracibus omnes
-Nam ferri locus ille ferax -venere minantes
Exitium caedemque Italis Gallisque catenas.
Pollentesque undis Veneti longeque superbi
250In Gallos frustra denas misere phalangas,
Quos Morusus rexit, generosi sanguinis auctor,
Donateque auctor sobolis, tum barbarus heros.
Marcicolas rexere manus, domus utraque Musis
Egregia, unde pii nomen traxere nepotes.
255Nec tu cessasti, misere vexata Cremona,
Hostili predae totiens exposta Gilulfo,
Eruta Lombardis, demens atque immemor ire
Nunc socias adiungis opes Carlumque lacessis.
Nondum Cremmaticas Federicus struxerat arces,
260Ut sceleratus opes vicinae deleat urbis.
Quin vetus armavit Pompei Lauda colonos,
Quam pyrata Cilix tenuit, cum cederet undis.
Luceique equites iussu venere tyranni
Lombardi, in quorum fuerat fera vipera signis,
265Quae medium infantem longa absorbebat in alvo.
Nec mora, sublimi venerunt vertice Bosi
Monticolae pedites succincti pellibus ursae,
Insertamque tegit levam ficulnea parma.
Hi pedibus nudis glaciali Aquilone per altas
270Ire nives soliti et longum venatibus aevum
Efferre et duras Parcarum evincere metas.
Mille viros ductor Blemida traxit Amilcar,
Poenorum quem fama refert de prole creatum
(Cum Mago Insubribus Romanos pelleret arvis,
275Bebriacam agnovit Teudam, de semine cuius
Blemidae cretus longo post tempore ductor,
Qui nunc invicto indixit fera proelia Carlo).
Belligerique gregis domitrix Eporedia denas
Romano instruxit ritu pilisque cohortes.
280(Hanc monitu Aeneadas referunt posuisse Sybillae:
Tabida cum pestis populos, armenta gregesque
Perderet Ausoniae caderentque ex arbore poma
Putria et infecti fluerent a fonte liquores,
Montibus hanc condi monuit consultus Apollo,
285Perpetuisque illic celebrari Pythia ludis.)
Quique aprica colunt Taurini rura sub Alpes,
Qui fontem Heridani iuxta sublime Revellum,
Quique tenent Clitium caeloque minantia saxa
(Que nisi tosta ferox rupisset Poenus aceto,
290Ausonia externis floreret tuta periclis).
Dumque Cisalpinas vacuat Desiderius urbes,
Innumeras dum cogit opes et congregat arma,
Impiger Alnulfus Spoleti a sede profectus
Ad genitorem equitum duxit bis quinque maniplos.
295Dexter utraque manu gladio sive eminus hasta
Terribilis solersque astus patiensque laborum,
Maiestasque inerat taurinae regia fronti.
Has ducis aequabant virtutes crimina multa:
Nulla fides divumque metus, tum tigride peior
300Hannibal alter erat per montes lapsus Aetruscos.
Per medios hostes agmen deduxit equestre.
Tu quoque, germano non concessure, Gilulfe,
Egregias peditum Samnitum ex urbe catervas
Duxisti ad patrem Beneventi moenia linquens.
305Ecce Ravennati profugus Rosimundus ab arce
Nudus opum ad regnum vix clam remeare paternum
Hoste tenente vias potuit, sed veste gregali
Labitur ignotus medios per tela, per hostes.
Hic quondam in cives diras exercuit iras
310Naturaque ferox et amore incensus habendi
Templa domosque omnes manibus spoliavit avaris.
Hic postquam ad patriam venit miserabilis aulam,
Flammato ad proceres frendens sic ore locutus:
"Ille ego, Flamminiae rector, Tuscosque potentes
315Qui domui ac totiens pulsavi moenia Romae,
Foedere nunc rupto gentem vitare rebellem
Vix potui. Arreptis meme circumstetit armis
Vestraque combussit sceleratis atria flammis.
Immane heu facinus! Lombardos funditus omnes
320Truncavit. Lambunt proiecta cadavera pisces.
Tantum odii nostri est. Gallos accersit et una
Mixta phalanx regnis vos pellere tentat avitis.
Et faciet, vestras iam Carlus possidet arces,
Ni propere imbelles populos Gallosque superbos
325Sternamus, vel nos potius moriamur in armis."
Talibus accensi furiis ad bella parantur.
Interea Ligurum ductor Lotharius omnes
Accersit cogitque rates Genuaeque morando
Navibus infestis littus populatur Etruscum
330Marsiliaeque oras vastat Rhodanique bicornis
Ostia predatur. Tantumque licentia crevit,
Longius in terras ut praedatoria classis
Auderet transferre manum subitoque timore
Oppida bracati caperet munita coloni.
335Quin saepe expositis Pisano in littore turmis
Undique congressus per ceca silentia noctis
Castra repentinis Francorum terruit armis.
Provida magnanimi arcebat sapientia Carli
Insidias hostisque dolos, lectasque cohortes
340Castrorum in ponis semper vigilare iubebat.
Dum sic alternis demens Discordia telis
Ausoniam inflammat, velox penetravit Iberum
Scandavii orator regis cum pondere magno
Argenti invitatque acres ad proelia donis
345Hispanos ditesque urbes opulentaque regna
Ostentat predam expositam victoribus esse
Italiae, restare nihil virtutis avite
Ausoniis, sed enim suetos perferre catenas
Externas. Properent tantum coniungere vires
350Crescentemque hostem perimant communibus armis,
Occiduos populos caesis qui victor Eois
Iam sibi despondit, turget cognomine Magni.
Nec mora fit, raptis telis in bella feruntur.
Est genus acre virum belloque assueta iuventus,
355Prodiga gens animae placidaeque inimica quietis.
Diva, Tagi populos memora regesque potentes
Et, quot ab Herculeis puppes solvere columnis!
Non est fama recens, tenuis sed rumor oberrat,
Et rudis illius scriptorum incuria secli
360Fortia facta virum Letheo in flumine mersit.
Tu, Clio, memorare potes numerumque ducesque.
Urbs Nova Carthago occidui prope littoris oras
Condita rostratas bis denas aequore puppes
Hispano armavit, ter centum queque vehebant
365Haud belli ignaros, ducit quos fortis Himilco.
Et totidem eduxit naves Alfonsus, origo
Arragonum regumque caput; clarique nepotes
Nunc magnam Latii partem ditione gubernant.
Hispalis et denas implevit milite naves,
370Herculeique decem Gades misere carinas.
Ter quinas Rutilo instruxit sub rege Tolosa,
Cui Ferro cognomen erat de semine Thali
Cretensis genito. Non illo fortior alter
Extitit heroum, fataliaque arma gerebat.
375Findit Athlantiadas bis senis puppibus undas
Zita ferox, Carli longe immanissimus hostis,
Demens qui patrias sedes opulentaque regna
Auriferumque Tagum et lachrymosae coniugis ora
Et qui sustinuit plorantes linquere natos
380Credereque est ausus crucifixi templa Tonantis
Destruere et sacros Christi subvertere ritus,
Delebit quos nulla dies; nullaeque procellae
Vexatam Petri submergent aequore navim.
Quin Serpentinus Lusitanis duxit ab oris
385Triginta plenas rubusto milite pinus,
Impius ante omnes, solum qui caedis amore
Pugnabat, tantum cui dextera numen et ensis,
Armaque Tartareis gestabat tincta lacunis.
Quin illum ut perhibent (si verum est credere famae)
390Tartareos latices et nigrae stagna paludis
Cocytique adiisse lacus matremque Megeram
Marmoreoque cutem teneram durasse rigore,
Cerbereumque atro stillabat ab ore venenum.
Huic cibus idra nocens incoctaque terga draconis
395Extitit, ut diri nomen serpentis haberet,
Cerberus ut pater et mater dicatur Erynnis.
Ne quaeras, quae forma viro, quae lumina fronti
Sanguineae ignescant, dirae quae sibila vocis
Cruraque semiferi villosaque pectora monstri.
400Haec omnis classis primo Balearibus undis
Constitit, ac monitis Mambrini in littore vatis
Egressi multis venerantur numina donis.
Purpurei reges proiectos demones astris
Placavere deos et tauri sanguine fuso
405Seva quater magicis dixerunt carmina verbis.
Neptunno indomitum taurum Mambrinus aruspex
Iussit et egregium caedi tibi, Phoebe, iuvencum.
Velleribusque atris manes accersit Averni,
Prescius ut sciret venturi temporis horas.
410Quin etiam humano Lusitanus sanguine vates
De ritu Scythicae foedavit virginis aras.
Surgebant geminae Baleari in littore turres,
Neptunno Phoeboque sacre, quas condidit olim
Asdrubal, in Latium migrans cum solvit Ibero.
415Hic postquam nullis potuere litare iuvencis,
Mambrino retinente duces frustraque monente,
Bis centum solvere rates pelagique sonantis
Proscindunt fluctus; velis remisque feruntur,
Ut Genuae appulsos Mauros lux nona videret.
420Mox hinc Marsilius, terrae regnator Iberae,
Bebriacos petiit selecto milite campos
Cum Serpentino et Rutilo cognomine Ferro
Cumque aliis ducibus, cum turma egressus equestri,
Ut sua Lombardis immanibus agmina iungat.
425Aequorei vero Martis traduntur habenae
Asdrubali, cui summa maris concessa potestas,
Qui ventos omnes, caeli qui sydera norat,
Quodque quiescendi, quod sit magis utile pugnae
Tempus, et ista sagax longo perspexerat aevo.
430Ergo huic summa datur, cum quo Lotharius omnes
Adiunxit naves, totoque expellere ponto
Confidunt Gallos Italosque invadere portus.
Hinc urget Ligurum ductor, Carthaginis inde
Rector, et infestis Tyrrhena per aequora rostris
435Discurrunt servantque vices et temporis horas,
Siqua procul navis portu discedat in undas,
Ingentemque abigunt hostili a littore praedam.
Ut gemini Iovis armigeri speculantur ab alto
Aethere veloces dammas leporemque latentem,
440Ut pullis alimenta ferant, sic ductor uterque
Tyrrhenis undis inhiabat classe parata.
Talia dum fieri cernit Pipinius heros
Commotumque videt collectis viribus orbem
In se perfurere et reges instare tremendos,
445Somnifugas vigili versat sub pectore curas
Attollitque animos dictis et fronte serena
Spem sociis auget divino munere laetus
Promissisque Dei castrorum ex aggere fatur:
"Fidite, magnanimi proceres, curramus ad hostem
450Transapenninum celeres! Victoria nostra est.
Nobiscum Deus est. Coeat licet omnis in unum
Orbis et aerate circumstent mille phalanges,
Fulminei omnipotens teret omnis dextra Tonantis!"
Nec plura effatus, linquit post terga Mugellum,
455Etruriae pingues campos, mox turbinis instar
Hostiles populatur agros scinditque nivalis
Saxa Apennini, sequitur quem protinus omnis
Auxiliaris eques telis animisque paratus
Vincere vel pulchrum moriendo acquirere nomen.
460Vix apicem longi montis transcenderat agmen,
Cum subito ante oculos tempestas horrida caelo
Insonuit, nigraeque diem rapuere tenebrae.
Nec poterant pedites clivoso insistere dorso,
Precipitique iugo miseranda strage ruebant
465Cum domino sonipes. Tum densa grandine nimbus
Contudit ora virum. Gelidum post vellus aquarum
Concreta de nube ruens simul arma virosque
Obruit. Et stupidum sub divo constitit agmen,
Nam disiecta procul rapidae torsere procellae
470Turbine terribili in rigidas tentoria cautes.
Prevaluit tandem Boreas caelumque serenum
Reddidit, et nitido rutilans iubar axe refulsit,
Tollere sed frustra -visu miserabile- tentant
Membra pruinoso pedites concreta rigore.
475At mens Gallorum vigilantis provida regis
Undique conquiri nodosae robora quercus
Incidique iubet fagos et quicquid in illis
Montibus occurrit lignorum. Caeditur ilex,
Castanee pinusque ruunt, tremit icta securi
480Fraxinus, et crebris ingens cadit ictibus ornus,
Roboraque aggestis tollunt ad sydera ramis.
Mox iubet immensos per castra accendier ignes
Et cunctis rex vina dari, quin corpus olivo
Perfundi. Credas flammis ardescere caelum,
485Si procul in celsis videas incendia saxis.
Extimuere chori Driadum, Faunique fugati
Antiquas liquere domos lucisque relictis
Vicinos petiere lacus. Phaetontidos ignes
Extimuit rursus combusta cacumina tellus.
490Vix tandem nervi vires habuere priores,
Ac demum rediit calefacto in corpore virtus.
Protinus ut credas alios, sic omnis ab alto
Monte ruit miles, ceu preceps vertice saxum
Horrendo strepitu vallem defertur in imam.
495Et primum celsa montis cervice Fananum
Impositum expugnant, unde est in vertice trames
Angustus, per quem Tyrrhenos itur in agros.
Hunc custodiri Lombardus milite saltum
Iusserat imposito, Gallis ne pervius esset.
500Presidio expulso cepit Pipinius arcem.
Iam procul Heridanum cernunt camposque virentes
Pascentemque gregem pinguesque in gramine vaccas
Atque casas humiles paleis et harundine tectas.
Nunc ubi sublimi stat pulchra Feraria muro,
505Tunc herbosa palus fuerat, tunc obsita dumis
Squalebant arva et longis infesta chelidris,
In delta quanquam moles Labiena putatur
Iacta prius: sed tunc vestigia nulla manebant.
Diruta parte alia Mutinae monumenta vetustae
510Vix tunc extabant nondum recidiva propinquae,
Estius unde ducum fluxit generosa propago.
Sicut nunc Mutina est, fabricarat moenia princeps,
Dum reparat fessas brumali frigore vires
Gramineo in campo sonipes. Connectere quercus
515Populeasque rates rex imperat. Otius omnes
Incumbunt operi, paucis ut castra diebus
Heridanum possint cymbis tranare paratis
Et, quocunque velint, hostilem invadere terram.
Post Lepidi expugnant urbem Tannetiaque arva
520Diripiunt Lotharemque ducem, qui primus in hostem
Incidit, obtruncant. Campis quin fertur in illis
Occubuisse Gothos, Totilam cecidisse superbum,
Quando Bucellinum Lombardo milite Narses
Devicit regisque evertit castra Metensis.
525Nicia vix equitum primum tardaverat agmen,
Cum subito flueret violentior imbribus amnis.
Immisit primus tumidis Amonius undis
Quadrupedem. Volucer ceu summa per aequora delphin
Susceptum curvo portavit Ariona dorso,
530Sic illum sonipes per turbida flumina vexit.
Et socios celso ulterioris ab aggere ripae
Cunctantesque metu compellans voce cohortes
Increpat: "Audaces nunquam fortuna reliquit!"
Nec mora, destricto solus trepidantia castra
535Invadit gladio. Primumque Antenore cretum
Pollidamanta, ducem Patavi, confodit et ingens
Abstulit a cervice caput. Drodumque rapacem
Predonemque maris coniecta perforat hasta.
Cuspide letali fixit tibi, Foscare, pectus.
540Non lorica triplex manibus fabricata Cyclopum,
Non calibe ex duro torax, non ferreus umbo
Letalem arcebat penetrantis cuspidis ictum.
Obstupuit cessitque retro conterritus hostis,
Nec conferre manum propiusque accedere quisquam
545Audebat. Iaculis volucrique ferire sagicta
Tentabat, Lybicis ceu quondam Romula campis
Immensum telis confixit turba draconem.
Acrius hoc ipso instabat Mavortius heros.
Non aliter stimulante fame per ovilia tigris
550Discurrit laceratque pecus pastore perempto.
Non tulit immanis procero corpore Theias,
Theias ante omnes longe fortissimus heros,
Cuius avus Scythicis venit procul exul ab oris,
Cum primum infestum destrinxit Alaricus ensem
555In Latium et miserae caepit Capitolia Romae.
"Quo timidi fugitis? Non vos pudet", inquit, "ut unus
Inclusus vestris aedat tot funera castris?
Sistite!" clamabat, "Latis occurrere campis
Vis erit, et plures, cum nunc non vincitis unum,
560Vincetis, clausum?" Nec plura effatus, in hostem
Irruit et validam furiali turbine cornum
Contorsit summumque apicem cristasque rubentes
Abstulit et longe galee asportavit honorem.
Letiferumque ensem vagina extraxit eburna.
565Cominus inde alacer victorem heroa petendo
Nequicquam gladio clipeum percussit aenum,
Nam calibe e duro fatalia Lemnius arma
Fecerat Eoliis quondam haec Vulcanus in antris
Pelide iuveni Stygiaque immerserat unda.
570Incassum crebros armis fatalibus ictus
Ingeminat Theias, stupet; et furialibus iris
Efferus ingenti gladium conamine vibrat,
Quo duras cautes solidoque ex aere columnas
Fregisset. Sonuit tantum Vulcania cassis.
575Non tot ferventes agitato sulphure candens
Aethna vomit flammas, si quando fulmina tundit
In vasta irato Steropes fornace tonanti,
Quot tunc scintillas effudit aeneus umbo.
Quanvis mille premant dextrae, quin turbidus aer
580Noctescit telis, tamen imperterritus heros
Francorum perfert omnes Amonius hostes.
Circum tela ruit flectitque rotatque volantem
Quadrupedem et cuneos et gyros dissipat ense.
Instat atrox Theias collatisque impiger armis
585Bella movet. Crebris reboat tinnitibus aer.
Hinc Theias, hinc turba premit, nec sufficit umbo
Ictibus, et salsus per membra madentia sudor
Magnanimo Aiaci decurrit fluminis instar,
Sanguinis et rivus fracto e torace fluebat.
590Barbarus inde ferox dictis insultat amaris:
"Quo periture ruis? Quae te vecordia cepit?
Quis deus eripiet nostris te, perfide, dextris?
Non hic imbelles Parthos Arabasque fugaces
Invenies! Dabitur tellus, quam stulte petisti!
595Alitibus sevisque lupis hic preda iacebis!"
Ille nihil contra, sed stricto fulminat ense.
Non ita prorumpit densas bombarda cohortes
Fulmineo crepitu, cum denso emissa metallo
Sulphure flagranti longe volat ignea moles.
600Sed iam fessus erat, crebraeque utrinque phalanges
Ceu validam turrim densa cinxere corona.
Non fugere ira sinit, non ultra tendere virtus
Iam potis. Et nostrum Titan demersus Olympu:m
Trans Calpem occiduo ponto fumantia plaustra
605Mergebat, terramque umbris nox atra tegebat.
Instabat Lombarda phalanx telisque minisque
Terribilis nec abire sinit mortemque minatur.
Quod nisi Bucephalus celeri super agmina saltu
Christicolam retro fessum vexisset et amnem
610Tranasset pernix per mille sequacia tela,
Confossus vitam castris posuisset in illis.
Saepeque respectans torsit minitantia frena
Infrendens gladio remeaturumque minatur.