Galassio Vicentino fere 1419/23, Theseis, Theseis thes. Theseidos libri tres (Giancarla Pizzato, tesi di laurea Università degli studi di Padova, 1980-81)

Iam pelagus summum classis theseia tenebat,
Tendebant faciles sinuantia carbasa venti,
Molliter assurgens glaucas dehinc Nereus undas
Sternebat, placido componens gurgite fluctus;
5Cum iuvenis patriae prospectans littora terrae
Cecropius, summo gemitum de pectore traxit,
Et simul antiquas labi miseratus Athenas,
Septima quas positis urgebat sortibus urna,
Multa gemens miserae lachrymas accomodat urbi.
10Haec super: "O caeli rector divumque potestas,
Iuppiter, exhaustam patiar viduarier urbem
Civibus, et tanto potero superesse dolori?
In caput haec nostrum veniat saevissima pestis:
Unus pro multis sim diri victima monstri.
15Omnipotens, coeptis faveas si grandibus, ausim
Semivirum mactare manu et prosternere ferro.
Pestifero nostras forsan satiabimus umbras
Sanguine, et hunc uni servant mihi fata triumphum;
Aut simul extremo fundam cum sanguine vitam
20Et dabor infelix crudeli praeda iuvenco.
Hoc placet, hoc patriae supremo funere reddam".
Vix bene finierat, sensit grave murmur in undis,
Turbari summos fluctus, mutarier Euros;
Apparet profugus delphin, deformia visu
25Corpora phocarum; cinguntur sidera nimbis
Et subito horrenda tegitur caligine caelum.
Incumbunt pariter ponto Zephirusque Nothusque
Ac Boreas; imo convertunt aequora fundo;
Tollitur in caelum puppis crescentibus undis,
30Nunc nigros manes et inania Tartara cernit.
Rumpitur adverso flatu traxitque ruinam
Malus et extensi scinduntur cornua veli.
Theseus haec: "Postquam, superi, spes nulla salutis,
Mergite nos ponto, stygias nos trudite ad umbras.
35Si qua tamen caelo pietas mortalia curans
Restat adhuc, rebus, superi, succurrite lapsis:
Aut, Neptune pater, generis reverentia si qua est,
Si memoras quondam genitum Libistride nympha
Aegea et solus pelagi moderaris habenas
40Tuque tridente potes tumidos componere fluctus
Et si commotae metuunt tua iussa procellae,
Tolle hyemem, tanta miseros defende ruina".
Talia fundebat maesto de pectore Theseus;
Irrita sed caeli iactant per inania venti.
45Ingeminant ignes mixtaque in grandine fulmen
Terrificant mentes; luctu lachrymisque lacessunt
Pectora et horrentes expectant undique mortem.
Neptunus magno commotos turbine fluctus
Et vastas hyemes magnis Aquilonibus actas
50Audiit, et mediis sensit grave murmur harenis;
Audiit et maesti gemitum vocesque nepotis.
Extemplo sterni currus niveosque iugales
Imperat. Ast illi dudum stant frontibus altis
Et morsas pariter spargunt per pectora spumas;
55Acria sed postquam senserunt verbera tergo,
Emicuere simul, pedibusque furentia turbant
Aequora et adversas sternunt sub calcibus undas.
Praecedit pavidus delphin curvatus in orbem
Et tumidos placido volvit sub pectore fluctus
60Ac pugnae occursu laetus simulacra ciebat.
Nunc summo tranat, tumido nunc mergitur alto,
Exercet variasque vices variosque recursus.
Interea Triton iussos monet ipse recessus.
Audierant venti monitus iussique recedunt:
65Nec mora, placatur pontus posuitque furorem.
Postquam exempta dies tenebris Titanque refulsit
Aureus et caelo patuerunt cuncta sereno,
Proxima Schiriadum terra est et littus amicum.
Contendunt remis pariter ripaeque propinquant
70Cecropii iuvenes, avidi contingere portus
Velatasque manus pariter de puppe ferebant,
Orantes pacem et fessis solacia rebus.
Advolat extemplo magni Licomedis ad aures
Nuntius, et classem portus subiisse ferebat
75Ignotasque refert facies habitusque virorum,
Et pacem proferre monet de littore cunctos.
Rex senior magnis regni de rebus agebat,
Consilio procerum multo sermone trahebat
Ducebantque moras varia inter talia patres.
80Admitti iubet ipse viros et pandier aulam.
Introgressi aderant omnes regemque salutant:
Mirantur Schirii mores habitusque virorum,
Mirantur nigros habitus, quos luctea turbat
Vestis, et expectant avidi cognoscere causas
85Et celsas iuvenum facies et corpora cernunt
Ardua. Magnanimus cunctis sed celsior ibat
Theseus, et toto superabat vertice turbam,
Qualiter egregius dux armentique maritus
Taurus, qui frontem praetendit cornibus altam.
90Theseus, ut medius steterat, circumspicit omnes
Et simul haec coram placido profatur ab ore:
"O decus Argivum, fama memorate per orbem,
Qui regis imperio populos fraenasque rebelles
Iustitiaque foves placidos et dirigis aeque,
95Da passis hyemem ponti subducere classem
Quassatam fluctu caeli pelagique fragore,
Da longas aptare trabes, da montibus ornos
Caedere et antennis validum supponere malum.
Ne dubites fluctu pressos tristique ruina
100Auxilio iuvisse: prius servasse precantes
Ne pigeat, laudi forsan decorique futuros:
Non erimus facti immemores, dum vita supersit.
Non nos hyrcanae rupes nec inhospita Sirtis
Caucasiaeque Alpes miseros scopulique tulerunt:
105Nobis terra parens cunctas celebrata per urbes
Argivum, antiquas omnes vocitamus Athenas.
Mi pater Aegeus, magnus moderator, Achivum
Imperium sceptrumque tenens ditione gubernat:
Hi procerum nati magnoque e sanguine regum,
110Ingenioque pares, armis et pace potentes.
Non ignarus eris cladis miseraeque ruinae
Cecropidum, et forsan memori stat pectore factum
Atque ut opes cecidere meae rapuitque cruentus
Minos, non iustas leges praefixit habendas,
115Ut miseri cives iuvenum septena quotannis
Corpora pestifero legerent epulanda iuvenco.
Mittimur infami (pudet heu iam dicere!) monstro;
Praeda damur; miseros tetigit sors ducta per urnam.
Non ego quas posuit leges fortuna recuso,
120Quamquam sceptra pater regni imperiumque teneret.
Attamen est animus pestem hanc extinguere ferro,
Rumpere claustra manu latebrasque recludere tecti
Obscurasque domos in apertum pandere solem.
Hoc ego devovi patriae Laribusque paternis".
125Haec memorans multo lachrymarum fonte madebat.
Sed postquam fatus, schirius rex incipit ore:
"Magnanime Aegide, divum certissima proles,
Non obscura refers nobis: genus omne tuorum,
Egregias laudes famamque et bellica facta
130Novimus, et cuncti gentem veneramur amicam.
Quinetiam Aegeo quondam, dum prima veniret
Pubertas gereremque novas lanugine malas,
Iunctus amicitia, pignus data dextra fidesque,
Et lyciam pharetram atque arcum, mea munera, misi
135Atque habilem cursu longo pedibusque fugacem
Cornipedem, thracum claro de sanguine natum.
Ipse mihi caestus magnos, duo pocula donat
Aurea, quae signis divinaque arte placebant.
Forte sub aereo populi certamen Olimpo
140Decretum Phoebo celebrabant ordine sacrum.
Tunc ego sicque alii proceres certamen obimus:
Aegeus ast palmam victor clarumque triumphum,
Magnus equum domitor, populo plaudente, tenebat;
Et mihi pila duo ob meritum geminaeque coronae
145Traduntur, quoniam victor de caestibus essem.
Tunc ego cognovi nomen famamque tuorum;
Et mihi si tales mansissent corpore vires,
Incassum vobis bellum exitiumque tulisset
Minos, nec victis legem posuisset Athenis.
150Heu mihi, quas habui vires hebuere senecta!
Sed te quam laetis oculis, clarissime Theseu,
Aspicio; atque ipsum videor mihi cernere patrem
Aegea, praestantem membris et vertice recto".
Haec fatus, iuveni circumdat brachia collo,
155Amplexuque fovet longo, lachrymaeque secuntur.
Porticibus fessos iuvenes post talia blandus
Accipit in longis, placidus magna atria pandit.
Post haec acciri socios a littore cunctos
Imperat et quassam classem subducere porto:
160Incedensque prior sedem stratosque poposcit
Ante thoros, iussique omnes discumbere in ostro.
Interea longo iubet igne adolere penates
Instaurantque penu famulae per iussa parentis
Regalesque struunt epulas. Merguntur aenis
165De grege non tacto vituli, qui cornua primum
Vix dubia pingues fundunt pubentia fronte.
Conveniunt pueri, pariter mantilia ponunt,
Ac mundam portant cererem funduntque canistris.
Stat vetus argentum mensis atque aspera signa
170Consperguntque manus lymphis et pocula ponunt;
Dehinc dapibus mensas onerant. Tum vescitur una
Cecropius schiriusque pater, tum cuncta iuventus.
Dant strepitum, summi reboant laquearia tecti.
Iam compressa fames, iam mensa ablata manusque
175Infundunt iterum lymphis et pocula libant.
Post haec Philirides, cithara fidibusque sonoris
Assuetus, pariter digitis modulatus et ore,
Personat Alcidae laudes numeratque triumphos:
Ut geminos quondam fato compresserit uno
180Horrentes cristis angues oculisque tumentes
Sanguineis, trifida rumpentes sibila lingua;
Maenaliamque feram iuvenis pede concitus acri
Vi superat, cursuque valens et passibus aequis;
Lernaeusque labor, ferro consumptus et igni,
185Qui totiens caesus caput infecundus habebat.
Viribus Antaeum aggreditur validisque lacertis
Luctantesque diu dubius favor aspicit ambos.
Alcidem stimulant irae, movet aemula virtus;
Concipit inde animos gaudens artemque magistram
190Sublatumque ulnis animam exalare coegit
Antaeum, proceres solitum prosternere magnos.
Abstulit horrendi spolium de caede leonis
Fulmineumque suem certantis dextera fudit
Herculis et saevus gregibus data praeda tyrannus
195Sanguineis, domini mandunt fera membra iugales.
Maxima gnosiaci pestis superata iuvenci,
Tergemini Gerionis opes, armenta gregesque
Eripit atque animas ternas auroque potitus
Hesperidum, assidue vigilis quod cura draconis
200Servabat, somnum fugiens dulcemque quietem.
Littus ad occiduum Gades geminasque columnas
Erigit, ac terris pelagus permisit apertis,
Obice disiecto montis. Subducere solem
Infames solitas volucres demisit ab alto
205Aethere, praegnantes telis animamque vomentes.
Informis Cacus, post mascula cessit Amazon;
Ultimus ad titulos informis Cerberus exit.
Finierat: dant plausum omnes laudantque canentem.
At pater interea schirius vocat Alchimeonta,
210Imperat acciri natas et munera secum
Ferre iubet, dudum quae iam discreverat ipse.
Illae aderant, multo ornatu gemmisque decorae,
Et molles pallas et longum syrma trahebant.
Dispositae de more comas, monilia collo
215Dependent, pictas vestes discriminat aurum;
Ollis coccineo limbus circumdatur ostro,
Pictaique sinus vestis fibula aurea stringit.
Pulchrior at cunctis, quamquam pulcherrima turba,
Deidamia, decus regni, decus atque parentis:
220Qualis cum Driadas Phoebe vel Naiadas inter
Venatrix posuit pharetras compsitque capillos
Indociles atque imos divae tegit instita talos.
Ignotas inter facies et corpora regum
Purpureis rubuere genis oculique repressi
225In terram et timidae vocis compressus hiatus.
Non aliter pavidae tondent ubi pascua cervae
Taenareas inter fauces in valle reducta,
Vicinum timidae videant si forte leonem,
Purpureos flores et dulcia gramina linquunt,
230Et dubitant, seu sint captae, seu pernice cursu
Transmittant campos, silvasque et flumina tranent.
Munera quisque capit iuvenum, donante tyranno:
Mirantur regis natas et munera laudant;
Munificum titulis Licomedem ad sidera tollunt.
235Post haec subnixus sceptro quod dextra gerebat,
Semotis aliis, iterum rex omnibus infit:
"Vultis in hoc regno pariter mea sceptra tenere,
Exiguas et opes magnis attollere factis?
Ista mihi proles tantum, non filius heres
240Quo ferar insignis titulis Licomedis ad astra.
Est animus natas vobis sociare iugales
Imperiumque meum sortem capietis in aequam.
O me felicem, maneat spes quanta nepotum!
Non equidem casu reor huc venisse Pelasgos
245Ignaros urbis, sed enim clementia Divum
Impulit huc classem ventis pelagoque furente.
Quid vos, heu! magno caput obiectare periclo
Optatis fortesque animas committere ventis
Et bello ingentis forsan celebrisque futuras?
250Non placet haec pietas divis, crudelibus umbris
Oppetere et claram factis abscondere famam".
Dixerat: ast omnes varii in contraria versant.
Hinc patriae mandata movent legesque severae,
Hinc Venus et placidi suadent connubia regis.
255Excipit Aegides doctoque haec pectore fatur:
"Est grave, nos patriae mandata refellere nostrae
Promissamque fidem, iuratas fallere dextras
Et commune malum pariter non ferre pudendum est.
Sed tibi quas referam laudes? Quas, optime, grates
260Accumulem? Meritoque tibi quae praemia ponam?
Tu nos defessos fluctu pelagoque gravatos
Restituis miseros, nigra de morte reducis.
Si nos fata volent patrias remeemus Athenas
Et pestem hanc monstri stygias redigamus ad umbras,
265Non erimus facti immemores, dum vita supersit.
Quin etiam in tenues auras cum vita recedet,
Gratum erit et natis rerum meminisse tuarum".
Aureus interea sol circumduxerat orbem
Occiduasque petit Gades et conditur undis.