Verino, Ugolino Firenze, 1438 - 1516, Carlias, Carlias Carl. Carlias (N. Thurn, 1995)

Iam iubare exorto surgens Titonia coniux
Luciferos frenabat equos, apicesque rubebant
Eoi rutila nascentis lampade Phoebi,
Cum rex Epiri strato thalamoque relicto
5Solicitum repetebat opus populisque vocatis
Iura dabat solio residens ac sorte trahebat
Ex urna causas iudexque erat omnibus aequus;
Tristia clamosae sedebat iurgia plebis.
Nec non Argolici proceres omnisque senatus,
10Consilium ut magnis una de rebus haberent,
Compositis horis ad regia tecta fluebant.
Ipse etiam somni parcissimus advolat heros
Martius Orlandus. Socios simul excitat, illos
Increpat, hos laeta solatur voce dolentes.
15Absentis cunctos regis mora longa coquebat,
Quid faceret, quonam terrarum incognitus isset.
Ut fit, plura metus suadet mala, falsus aruspex.
Non optata diu poterat presentia Carli
Caelari, sumptisque fremit plebs excita telis
20Exposcitque suum reddi ad spectacula regem.
Cum subito totam vulgatur fama per urbem
Magnanimum heroem non longe a moenibus esse
Francorum regem, cecidit dolor omnis et ira.
Nec mora, certatim portis erumpit apertis
25Obvia turba duci, dicit redditque salutem.
Necnon audito Iustinus nomine Carli
Obvius accessit procerum comitante caterva.
Utque procul sese princeps conspexit uterque,
Ad terram defluxit equo, positisque galeris
30Mutua complexi libarunt oscula fronti.
Enarratque morae causas, quantosque labores
Pertulerit tutus per mille pericula Carlus,
Quanta malis sit poena viris, quae gloria iustis,
Utque brevi Epiri solvet de littore classem
35Ausoniamque petet (sic poscunt iussa parentis).
Celticus haec rector paucis referebat, et una
Ambo duces lentis ingressi passibus urbem
Atria marmoreis subierunt fulcta columnis.
Illic Chaonius princeps sub Apolline iussit
40Regali luxu convivia lauta parari.
Ast ubi pulsa fames, dapibusque mensisque remotis
Orlandum Uggeriumque vocat Pipinius heros.
Otius arma monet cursumque abitumque parari
Aptarique iubet malos et stringere remos,
45Omnia congerere in naves, mora ne qua retardet.
Iam brume extremae pars ultima labitur, et sol
Ingreditur Vellus Phrisseum Pisce relicto:
Tunc omnem videas Epirum ardere tumultu
Littoraque oppleri ratibus saevoque perunctas
50Deduci in pelagus magno clamore triremes.
Vidit ut exortas gratissima sidera nautis
Pleiadas et Zephiros sensit spirare secundos,
Confestim ascendit rostratis navibus aequor
Belgicus Ionium, rector dat carbasa ventis
55Euphranor clavumque Italas detorquet ad oras.
Ipsi alacres celsis proceres in puppibus adstant,
Nec nautas opus est rectoris voce moneri.
A tergo impellunt currentem flamina classem.
Desierant arces ponto ascendente videri,
60Undique caerulei caligo horrenda profundi
Et magni facies solum spectatur Olympi.
Iam Tarcessiacis Titan immerserat undis
Fessus equos, terramque atra nox texerat umbra,
Caetera cum placido se dant animalia somno
65Alternaque solent curas relevare quiete.
At Rhodius mediis vigilans Euphranor in undis
Inconniventi servabat lumine caelum.
Ipse etiam princeps mediae iam noctis abacte
Curriculo insomnis ventura pericula belli
70Versabat vigili percurrens omnia mente.
Tandem ubi sera quies vigilantia lumina clausit,
Nuntius ecce Iovis Raphael demissus ab astris
Constitit in celso sublimis vertice mali.
Emicuit nitido pontus fulgore piropum,
75Astrorum ut tremulo radio nitet aequoris unda.
Fulsit ut aethereo praetoria lumine navis,
Spiritus haec linguis sic est ardentibus orsus:
"Effuge Garganum montem templumque Licinnae,
Quod procul aspicies, cum cras Aurora rubebit.
80Cuncta Lybes Maurique tenent; neque littus amicum
Italiae prius attigeris portumque subibis,
Quam Siculum longis lustres erroribus aequor
Tyrrhenasque petas Pisani littoris undas."
Dixit et ambrosium per navim effudit odorem.
85Ingenti secte nubes sonuere fragore,
Quo discussa quies Carlo est. Tum poplite flexo
Aetherni supplex veneratur numina Christi.
Iussa Dei exequitur. Doctumque Euphranora, classis
Rectorem, appellat, Siculas ut circuat urbes
90Tyrrhenumque petat pelagus vitetque Tharentum
Arvaque Siponti et Iunonis deserat arcem.
Annuit Euphranor clavumque retorsit in undas
Trinacrias, levamque omnes petiere triremes.
Iam procul Ausoniae radiis rutilantibus arces
95Orta dies medio monstrabat in aequore Gallis.
Primus ab excelsa clamavit puppe Rinaldus:
"Italiam cerno, socii, quae meta laborum
Ultima nostrorum est! Validis incumbite remis!
Hostiles terras ferratis scindite rostris!
100Quando erit, ut noster Lombardo sanguine mucro
Stillet et Ausoniis sevam extirpemus ab agris
Barbariem priscis reddantur et arva colonis?
Quid Tyrios hostes, quid barbara tela timemus?
En quid opus longis lustrare erroribus aequor
105Tyrrhenum? Ut cauto detur mora longior hosti
Undique quaerendi totas in praelia vires?
Cur torques leva clavum? Pete saxa Licinne!
Nonne vides Latium, Euphranor? Fugisse putabunt
Imbelles Mauri, crescetque audacia nostro
110Contemptu! Ad littus iam iam converte triremem!"
Quem placido lenit cautus sermone furentem
Orlandus summique aperit mandata Tonantis.
Quin etiam brevioris iter compendia cursus
Per mare demonstrat: "Cum nonus surget ab Indis
115Lucifer, Etruscis tuti sistemus in oris."
Talia magnanimum vix sedavere furorem.
Haud secus accenso bilis deferbuit atra,
Accepto catulus strepitu cum latrat et instat;
Si domini audierit vocem, tunc concidit ira
120Omnis et applaudit cauda mitisque quiescit.
Iamque propinquabant scopulis, quos providus heros
Auribus obstrictis malo vitavit in alto,
Cum, "Fugite, o socii, monstrum exitiale Caribdis",
Clamavit Rhodius, "ne vos absorbeat imis
125Demersos aestu prerupta vorago cavernis!
Horrisonos validis fluctus proscindite tonsis!
En diros rictus septenaque rostra luporum
Aspicite!" Exeruit latrantem belua ventrem,
Nunc pelagus vasta absorbens condebat in alvo,
130Nunc strepitu ingenti per saxa sonantia ruptans
Spumantes fluctus patulo revomebat hiatu.
Dividit Hesperiam mons Apenninus ad usque
Trinacrium longo porrectus vertice pontum
Perpetua costa, Siculis quam rupibus olim
135Coniunctam inclusus ventorum turbo diremit.
Bisque die alterne Neptumnius aestuat humor.
Inde citi remis abeunt Scyllaque relicta
A tergo ventis tumuerunt vela secundis.
Iam iuga Miseni cernunt Lilybeaque saxa
140Et Drepani portum linquunt Hericisque ruinas.
Hoc olim multis templum memorabile donis
Terrarum reges exornavere Quirites,
At nunc squalet apex, neglectaque culmina sentes
Cinxerunt, solaeque errant in vertice caprae.
145Sic globus instabilis saxumque volubile rerum
Stare diu foelix patitur nihil. Omnia tempus
Mutat et alternas sors irrequieta quadrigas
Flectit agens, quocunque lubet. Celeberrima quondam
Ter centum Siculis perierunt oppida terris,
150Urticae et densi texerunt marmora vepres.
Interea velox placido volat aequore classis
Ac spirante Noto linquit post terga Panormum
Nigraque fumiferis Vulcania saxa caminis
Preterit. Apparet Latium turresque superbae,
155Moenia prospiciunt pulchraeque Neapolis arces.
Parthenope hec quondam Syrenis nomine dicta est.
Et iam Calcidice fumantia culmina vatis
Antraque Apollineo cernunt bacchata furore.
Iam tepidas Baias et amoeni littoris oras
160Aspectant propius, iam palmula radit harenas.
Haec loca marmoreis quondam pulcherrima villis
Romani fecere patres, magneque ruinae
Inclyta testantur veterum monumenta Quiritum.
Pendentemque vident Caietam rupe sub alta
165Et nunquam a gelidis nemora expoliata pruinis.
Pontiaque angusto a terra iacet insula ponto,
Et prope odoriferis surgit Pandaria silvis,
Cernius a dextra ostendit iuga grata Lyeo.
Iam prope Terranam iuxtaque argentea saxa
170Desertique legunt Tyrrhenas Herculis undas.
Vix procul apparet quassis Populonia muris,
Quam belli evertit rabies, et tabidus aer
Pestifero indigenas autumno misit ad Orcum.
Has Tusci Euphranor memorabat littoris oras.
175Viderat has olim iuvenis sub patre Nearcho,
Cum bonus Hesperiam exarchus Galinicus haberet.
Nunc senior primae memorabat clara iuvente
Facta libens: quotiens Sardoo a littore Mauros
Egerit in Libiem pulsos penitusque fugarit
180Utroque Ausoniae Nasamonas ab aequore victor.
"En illos scopulos et saxa occulta sub undis
Aspicite! Immanis Nomadum rex Zotus adegit
Sacrilegam hac navim, mediaque voragine mersus
Cassinae poenas solvit periurius aedis."
185Haec memori Rhodius referebat pectore ductor,
Veridicisque inerat torrens facundia verbis.
Remorum interea Zephiri cessante labore
Implebant auris turgentia vela secundis,
Plumbinique sinus celsaque Foresius arce
190Non longe apparet, ferrique haud indiga monstrat
Ilva comas. Tandemque Pharon portumque Liburni
Aspiciunt nullis munitum turribus (ut nunc
Marmoreis Ligure expulso Alphaeique colono,
Quas Florentini medio posuere profundo.
195Cedant pyramides, veterum miracula regum,
Siqua vel in toto est moles notissima ponto!).
Pisanum attigerat portum vix Gallica classis,
Etruriae rapidis cum Fama citatior Euris
Implevit trepidas dubiis rumoribus urbes
200Magnanimos venisse duces regemque potentem
Innumerasque alas equitum peditumque cohortes
Multiplicatque metum miscens mendacia veris.
Mox levibus pennis Lombarda per agmina fertur
Scandavie minitans genti tormenta, catenas,
205Utque ferox iris surrexit Etruria iustis
In libertatem, necdum sociata cohisse
Agmina Flaminiae. Foedus percusserit Umber,
Picenum ac Romam belli fervere tumultu.
At rex, ut primum Pisano in littore turmas
210Exposuit, Tuscas legatos misit ad urbes,
Ut socias secum vires et foedera iungant.
Suppetias miseris Italis valida arma tulisse,
Barbarus ut Latii deletus corruat hostis.
Nobilium magna procerum comitante caterva
215Mittitur orator sacram Turpinus ad urbem.
Antistes tunc rem Romanam Adrianus habebat,
Egregia de stirpe Remi. Frustraque petitum
Presserat horrendis Desiderius impiger armis.
Quin Longobardas Namum direxit ad oras,
220Scandavium ut moneat regem desistere bello,
Hortetur pacem, iussis parere Quirini
Pontificis mandet, generi ne sentiat arma.
Dicite, Pegasides, sacrosque aperite recessus
Verticis Aonii et nostro aspirate labori!
225Alma Iovis genetrix, supremi gloria caeli,
Adsis, virgo, meis favor et spes unica ceptis,
Ut lingua, ut pectus divino ardore calescat,
Grandior ut solito, qualis Colophonius heros,
Qualis et altiloqui sonuit tuba clara Maronis,
230Spiritus ore tonet: Tuscas quis rexerit urbes,
Quis status Ausoniae fuerit, cum magnus alumnus
Pipini tetigit victrici classe Liburnum.
Nil altum sine te, virgo, mea carmina tentent.
Sexcentum lapsi incertis auctoribus anni
235Obruta vix monstrant tenuis vestigia famae.
Altius expediam priscaque ab origine pergam,
Qui primi Oenotriam reges, quibus orbis ab oris
Aurea post gemini petierunt secula Iani:
Ante Phrigem Aeneam prisci venere Pelasgi
240Cortoneque altam posuere in montibus arcem,
Tempore quo rubrum Moses sine navibus aequor
Impia sacrilegi fugiens Busiridis arma
Transivit siccis pedibus cedentibus undis.
Mox urgente fame Lydorum clara propago
245Sub duce Tyrrheno Latias penetravit ad oras,
Expulsisque Umbris utroque in littore metas
Imperii posuit dedit et sua nomina ponto.
Dardanius rerum donec Romanus habenas
Italiae flexit, cesserunt omnia Romae
250Regna, nec Ausonidum potuit stirps stante Quirino
Exerere ulla caput. Sed postquam caede nefanda
Civilis vertit discordia funditus urbem,
Impius extremo Scithiae Radagasus ab axe
Cum fratre erumpens foedavit sanguine Romam.
255Heu, qualem infoelix habuit Florentia cladem!
Immanisque Attilas, quo formidatior alter
Non fuit, evertit prostratis opida muris;
Vandaliusque furor ferro flammisque ruentem
Hesperiam absumpsit. Mox longe immanior hostis
260Ausoniam invasit spadonis fraude vocatus,
Occeani ex undis trans claustra sonantia Tauri
Albinus primus regum prorupit in oras
Italie bello insignis, quem perfida coniux
Ulta patrem ferro thalamis iugulavit in altis.
265Ex hoc Ausoniae diri fluxere tyranni.
Tunc vero extremus Lombardi sanguinis heres
Sceptra ferox Latii Desiderius ense tenebat.
Nuntia vix Italos complerat fama penates
Gallorum adventu, cum iustis Tuscia telis
270Arreptis regem deiecit ab arce Gilulfum
Collaque disruptis erexit libera vinclis.
Princeps ante alios populos Florentia mater
Ter centum instructos equites fulgentibus armis
Presidium Gallis, peditum bis millia misit
275Ductoresque dedit ternos rerumque magistros
Assuetos bello cunctis praefecit Etruscis.
Magnanimus Medices primum regit agmen equestre,
Unde genus sumpsit Medicum pulcherrima proles.
Quanto alios Libyes montes supereminet Athlas,
280Tanto Italos superat cives opulenta propago.
Nec minus insignis pietate Caponius alter,
A quo magnanimum soboles generosa Caponum
Profluxit mixtumque genus Victoria pubes.
Tertius at ductor Mavortius Adimar ibat,
285Alter Marcellus bello, genus unde nepotes
Deducunt nomen. Carlo socia arma ferebant.
Oppidaque Arreti, Tyrrheni uberrima campi,
Sub duce Tarlato ternas misere cohortes;
Quingentos equites misit Cortona vetusta;
290Braccius erupit Perusina victor ab arce,
Et nulli inferior Perusinus laude Biordus
Invictam duxit duplicato milite turmam.
Tum quoque Sena recens Clusinis aucta ruinis
Misit ter centum instructos de more phalangis.
295His ductor Silvanus erat. Pariterque tot armis
Florentes equites Tuscae misere Rosellae,
-At nunc nulla manent tante vestigia sedis.
Ipsa licet vulsis ruerit Populonia muris,
Deduxit tamen inde unam Cerbonius alam
300Egregiam bello, ancipites tum quisque secures
Aeneaque ut quondam gladiatrix turba ferebat
Retia, quis fraude implicitos comprehenderet hostes.
Duxit et invictum Volaterris Persius agmen
Florentemque equitum turmam, quibus aereus arcus
305Et gravidae telis pendent post tela pharetrae.
Lucensique ferox venit Castruccius urbe,
Contemptor pacis, solaque cupidine Martis
Mille viros secum traxit, qui flumina potant
Auxeris (antiquum nomen nunc perdidit amnis).
310Quique habitant iuxta Macram Lunaeque ruentis
Relliquias, metam Ligurum, Sarzanaque saxa,
Bis centum misere equites ductore Theranno.
Parrhasiae urbs olim Tuscis pulcherrima terris,
Quae mare perdomitum secuit victrice carina
315Et nunc Syllanis paret subiecta colonis,
In Longobardos equitum septem agmina misit.
Lanfrancus dux acer erat, Galandus et Agnus,
Signum erat his fulvus picto Iovis armiger auro.
Et Cancellus eques Pistori moenia liquit,
320Cum quo ductor erat pariter Panceticus Hector,
Egregii iuvenes, sed quos discordibus armis
Thesiphone evertit, patrie communis Erynnis.
Auxilium unanimes Carlo Gallisque tulerunt
Mille viros belli gnaros duroque labori
325Assuetos nullamque feri novere quietem.
Quique colunt pulchri Prati pinguissima rura
(Olim vicus erat, nunc celsis oppida muris),
Collensesque fide egregii belloque feroces
Horrenda in sevos rapuerunt arma tyrannos.
330Tantus amor belli, tanta est insania Martis,
Ut vomer paleque omnes durique ligones
Conflati sevos permutarentur in enses.
Iam quoque terribilis belli penetraverat urbes
Flaminiae rumor. Primosque Bononia motus
335Foecit et, ut proprio gens est assueta furori,
Utque agitat demens sevos discordia cives,
Impia certatim obscuris penetralibus arma
Corripuere diu querentes rumpere pacem,
Barbarus oppressis quam dudum tradidit hostis.
340Inter quos fuerat princeps Malvettius, unde
Et genus et nomen clari duxere nepotes.
Nec non Serra potens, prestantis sanguinis auctor,
Et peditum et turme fuerat prefectus equestris,
Cum quo dives erat fulgenti Peppulus auro.
345Misit et insignem bello Mirandula Picum,
A quo Picorum defluxit clara propago.
Et, tunc Italiae caput et tutela, Ravenna
Relliquias Getici deiecerat arce furoris
Lombardosque truces dominos, vix nomine Carli
350Audito. Quamvis supero sit condita ponto,
Tyrrhenum tamen ad pelagus fortissima misit
Corpora subsidium Gallis. Thoracis aenae
De tot militibus nullus sine tegmine venit.
Ast Imolae quamvis angustus terminus urbem
355Exiguam claudat, populus tamen acer ad omnes
Doctrinae bellique artes lectissima pubis
Corpora magnanimae, quin ipsa Faventia misit
Blanchello electas tres sub rectore cohortes.
Vicinumque Forum Livii sub principe Pino,
360Amphitrioniade nato de gente vetusta,
Armavit cives nodosae robore clavae,
Aeterna ut generis ferrent monumenta paterni.
Impiger Ariminum linquens Malatesta phalangem
Per medium Ausoniae Pisana ad littora duxit.
365Haec ubi Romana antistes Adrianus in aula
Accepit, quanquam Desiderius omnia flammis
Vastarit, villas, agros castellaque vertens
Compulsumque diu Tarpea obsederit arce,
Mille equites, qui pila ferant aquilasque volantes
370Signaque Romani quondam veneranda senatus,
Confestim ire iubet Carlique adiungere castris
Praefecitque duces ternos de gente vetusta:
Orsinum clarum bello fortemque Columnam,
Nec minus insignem Martis virtute Sabellum,
375Qui fuit invicti generis clarissimus auctor.
Hos magno accepit Carlus veneratus honore.
Nec non Parthenopes iuvenum fortissima pubes
Ad Carlum veniens agmen coniunxit equestre:
Coxia ductor erat preclarae stirpis origo,
380Cum quo Pontanus Martis tractabat habenas,
-Pontanus, prisca Eneadum de stirpe creatus,
Egregium bello genus et memorabile Musis-.
Quin et Calcidicis venerunt agmina Cumis.
Nec vos, ter deni iuvenes, nec vestra silebo
385Facta, viri: dulces natos carosque parentes
Linquitis et patrie campestria moenia Nolae,
Iurati nunquam ad notos remeare parentes,
Ni meritas poenas laceratus solverit hostis.
Sacrilegas quondam Nolano barbarus aras
390Sanguine foedavit nutritaque corpora flammis
Proiiciebat ovans manesque Acheronte vocatos
Eliciens vetitas exercuit impius artes,
Unde haec lecta manus iustam surrexit in iram.
Ipse Geraldinus, generis clarissimus auctor,
395Electos equites Amerinis duxit ab oris.
Multaque preterea venerunt agmina Carlo
Subsidio, ut sevos delerent Marte tyrannos.
Has ubi collegit Tyrrheno in littore turmas
Carlus et ardores animorum vidit et omnes
400Vincere vel pulchram potius per vulnera mortem
Oppetere atque omnes belli perferre labores,
Quam iuga barbarici victos tolerare furoris,
Ascendit tumulum, socios unde arduus omnes
Spectet, et has placido prompsit de pectore voces:
405"Magnanimi proceres, quorum victricibus armis
Maumetti labem et sevos delevimus hostes,
Hostia Niliaci multo qui sanguine ponti
Turpastis Memphimque solo vertistis ab imo
Altaque cepistis Pellei moenia regis
410Assyriaeque caput quondam, Babylona superbum,
Cinxistis caesis Moedis Indoque fugato
Impiaque a sacris pepulistis sedibus arma,
Ultimus hic finis bellandi, haec meta laborum est!
Commune imperium, communis gloria mecum,
415Omnis honos communis erit! Germania caeso
Sassone victa iugum cepit. Iam paret Eous,
Dacus et Albanus nobis atque ultima Thile.
Hoc tantum extirpate nefas! Hoc vincite bellum!
Aeternam vobis pariet victoria laudem.
420Vos, Itali, obtestor, qui me meaque arma secuti
Premia devictis Lombardis magna feretis,
Civis quisque suam caesis colet hostibus urbem.
Quae ferrum eruerit, rapidus quae torserit ignis,
Oppida restituam recidivaque menia ponam.
425Omnis ab Ausonia pelletur barbara pubes,
Nec dux externus vestris dominabitur oris!
Libertas propriis popularis legibus urbes
Oenotriae reget, et mixtus cum plebe senatus
Iura dabit, meritis digni tribuentur honores.
430Iam requiem tanto fessi sperate labori!"
Talibus hortantem regem Mavortia turba
Audit, et applausu fremuerunt castra secundo.