argomentum
Alter agit latebras Polidoro frondis ad umbram.Discurrit rex mente orbem. Polinestora tutum
Confugium sancit. Phebe indignatur ob hanc rem.
Rem dixit princeps Hecube: tremit illa peroptans
5Cum puero transire fretum; negant ille. Serenant
Veste, auro gnatum quem dicit Tracibus Alcon.
Suscipit hunc letus Trax; Alcon navigat. Inquit
Dardanide responsa ducis. Tros plausit alumni
Exequias simulans ut fictis fallat Achivos.
10Trax Troem pompis ornat, stupet omnis ovantem.
Iam regis fit voce nepos. Fit saltibus acer,
Strenuus in ludis, cui narrat bella tirannus.
Attonitus Phebe puer est. Troia ardet. Anhelos
Eneas, Anthenor agunt. Insanit alumno
15Otrisius, trepidum perimit quem falce cruentus.
Eacidem mulcet mactata Polissena. Mater
Haurit aquas ut busta lavet: videt equore prolem
Exanimem. Regi furiis armatur avaro.
Est locus Ilione virgultis integer in quo
Exiltat divina cohors. Hic leta Napee
Numina distendunt Driadesque et grata Caristo;
Pullulat hic, apices extollens, mesta cupressus
5Quam lacrimis Ciparissus alit, quam sorte maligna
Thesiphone inseruit, dicens hec palmite coram:
"Cresce, cupresse: ferox aderit Taumantias estu
Radices animare tuas, que iussa Tonantis
Coniuge, Dardanidum pluviis te sparget ob iram.
10Tegmine sub tanto Priamus properabit in Argon
Consiliis et Marte dolos et classe potenti
Ducere Tindaridem: tanta est insania regis!
Quo scelere exacto veniet lugubris ad umbras
Has, nati tractare fugam". Fuit, indice fato,
15Verax eloquium causis enorme duabus.
Hoc sub fronde sedens rex volvit mente profunda
Quo lateat Polidorus agro; non ipse Sienas
Eligit ignota Superis et gente modesta;
Non calidam Libiem laudat, serpentibus aspram.
20Est austro progressus atrox; Antheia, Tinges
Menia non laudat nec Cirthe rura feracis.
Ruscicadem, Tabracham, vilem fastidit Hiolam
Si fuerit devota Iube Leptimque Phiremque,
Abromatem, Dupeam mediis in sirtibus ortas.
25Trogoditas miseros spernit quibus esca colubri
Dum silvis sine lege strepunt; spernitque cohortes
Sic Garamanteas, quibus uxor certa negatur.
An velit Augillas, Stigiis si manibus ignes
Fumificos in thure sacrent, si in gente maritas
30Prima nocte parant stupris cumulantibus aurum?
An cupiat Blemias, que pectore turba gerentes
Os, aciem cervice carent? Nec Gamphasantes
Appetit, ignaros quid pax et bella ministrent.
Preterit hic Satiros quibus est humana virilis
35Effigies, incompta tamen; pars cetera membris
Monstra parant. Lateat soboles an regia secum?
Vertitur excelsam mens provida regis ad Arcthon
Que glacie nivibusque riget, que montibus aspris,
Planicie insulsa boreales seminat auras.
40Alpes unde tremor ripheas nudat acerbus
Arboribus, sic saxa patent, sic nudat agellos
Gramine multiplici, sic fructu, semine, bacho.
Non hic Alchinous, Acteon, staret Acestes
Tritolomus, non Flora placens: Erisicthona torquens
45Seva Fames ageret laqueis sua guttura mestis.
Inspicit inde Scithas, Arimaspas rex, Agatirsos,
Sauromatas quos plaustra vehunt; videt inde Satarcas,
Tauritiam gentem, furibundus viribus amplis.
Non procul Hippachares Corcinen flumina Garthos
50Constipant, urbs ipsa ferox; hoc orbe parentum
Essedones comedunt festivis funera mensis.
Orbe hoc Assiate, gens furti nescia, segnis
Est propriis, aliena cavens. Incultior intus
Ritibus est regio, cede et prelia gliscens.
55Hic cruor ebibitur morientum vulnere primo.
Exultat gens strage capax, sua federa servant
Quem simul assorbent exhausto sanguine membris.
Hic Antropofagi cupidas in carne virorum
Delicias, gens cruda, parant; cutibusque Gelones
60Seque et equos velant hostilibus, omine fausto.
Non agit his latebras populis et gaudia gnato
Rex. Spernit feritate Getas, qui funere gaudent
Festivi sobolis, strepitu natalia flentes
Qui mentes credunt redituras, corpore lapso:
65Ni redeant gaudere putant, aut umbra sepulcris
Immoritur; magis hoc, animam quam vivere, gustant.
Hic tamen eximium est si placant busta marite
Morte hilari rubicunda virum, sic urna sacellis
Congregat una duos, uniti pignus amoris.
70Devovet Histropolim, Calathem, non arva Malesis,
Tritonices nec regna cupit; quid Pristis et Alpes?
Quid Caria in pelago, Bithinis? Quid aquosa Perinthos,
Quidve Propontiacis infesta Selembria limphis?
Salsuleis quid Narbo vadis? Qua circius afflat
75Displicet, Iliade se exaugens fonte Rubressus.
Non probat Emeritam nec agros qua tingit Hiberus,
Gurges Anas florente solo, non insula Gades
Finis in Europa latebris sua pectora mulcet.
Disputat Italiam quantum est illustris et audax
80Adriaco stipata mari, stipata liquore
Tireno innumeras animat sub cedibus urbes.
Parthenope Cereris et rura Salerna Liei
In Troiam tormenta acuunt, cerealis acerbe
Trinacria insultans negat antra latentia Teucro.
85Equore Scilla latrat, vomit undas atra Caribdis
Ad quosvis infesta vagos. Hic Ethna Pelorus
Pachinus loca sunt Lilibeus acerba latenti.
Execrat hinc Caunos, Frentana vireta, Picentes
Cum Daunis Calabrumque ducem; Volcasque cohortes
90Oderat et Brutios, Lucane et spicula plebis.
Cogitat hinc Latium: latuit Saturnus in illo,
Effectu sic nomen habet. Metapontia Greci
Castra regunt, Subarim, Scilaceia Tempe, Faliscam
Ardea quos metuit, Iapige; timet ulta Polide.
95His esset sat tuta quies. Lavina venustat
Littora, Messapiam frustra cetusque Latinos.
Tollit et Anconam, Gabios uberque Cerinam
Ceretasque stupet fecundos oris et astu.
Obstrepit Ariciam que dire fertur ab ara
100Iunonis qua mente tremit: sic agna lupinos
Insultus horret visa sub imagine tristis,
Negligit Adriacis qua litus inebriat undas
Illecebris celare Phrigem. Quis postulet hostes
Auxilium? Refugit consortia cerva licisce.
105Fesuleas rupes plenas inspectat olivis.
Ianuacos Pisasque lares, hac predia Gallis
Cisalpina videt que Varrus segregat undis.
Appenninum apicem frustra Alpes laudat Etruscas,
Sic Ligures, sic regna Padi, sic regna Ravene,
110Oppida sic duplici que fors in sorte gubernat,
Quos Aquila irradians celat flaventibus alis.
Frustra agitat rex mente choros frustraque Penates
Computat Iliricos quibus Histria dirigit Alpes.
Quid magis hesperias urbes in mente revolvat?
115Quid valles? Quid saxa? Lacus? Ranusia bifrons
Hec negat; Euganeos tamen hic examinat arces.
Hec regio est felix, uber cerealibus, arvis,
Vinetis, pecorumque capax. Hic frigidus amnis
Hic est unda calens hilares enixa medellas.
120Pullulat Euganie gestis gens inclita sensus
Palladios Elicone fovens; hic templa deorum
Strenua fumoso redolenti thure triumphant.
Pace viros animat lenita potentia celi,
Hos saxis, hos valle regens; ne plura loquatur
125Commoda, Musonem sic effert laude futurum:
"Exultes, Muson, qui laurea laurens undis
Arva coles, fatalis honor. Post secla creabit
Te centena palus ornandum margine lauris.
Te super Euganea nascetur origine vates
130Dicendus Baratella tribu, qui nomina fato
Iam tua lustrabit, totumque Elicona Camenis.
Post canet insignes, Polidorea fata, libellos
Et latebras quas prorsus ago prius ista quiete,
Inscius auspiciis facili contemplor anhelans.
135In regno Tanaus longinque gentis opimas
Dormitans assumpsit opes; Egiptius heros
Finitimis potitur verax sopitus agellis;
Viderit Astiages fera somno bella nepotis;
Alcione Ceica mori. Persepe futuros
140Morpheus indiciis aperit per somnia gestus".
Dixerat. Euganie meditans includere natum;
Sic inquit, lamenta secans: "His Dardanus oris
Ante fuit princeps, Troiane conditor urbis.
Troiam urbem statuit, rediens cum coniuge regnis
145Herminiis, quam gente replet, qua tempore ludos
Constituit, sobolem, leges dedit arma recedens.
Hec mihi Laomedon (memini) pater ipse ferebat,
Euganea sic stirpe satus; gens tanta nepoti
Staret fida suo generi iunctissima Teucrum.
150Dardanus interiit; sunt regna assumpta Sabine,
Que bellis est neutra; tamen, si Marte Pelasgos
Illa timet, non est ea sedes tuta latebris,
Nec, si tuta foret, puer est servandus ad edem
Femineam, quam livor agit, quam turbat Erinis,
155Quam regit obscenus fallaci mente satelles.
Sardanapalus olens muliebri sorde priores
Fedavit ditione patres; quid femina, que sit?
Nulla est Semiramis, Tamiris stat nulla triumpho.
Nec fruar hic astu Tetidis, que vertit Achillem
160In nimpham Licomeda penes, nec forte lateret
Hic dolus; an patiar Polidorum ducere fusos?
Mas est exortus, mas vivat, mas moriatur.
Sit, quodcumque Superi parant". Ad commoda gnati
Quanta est cura patris, sibi dum petit orbe salutem!
165Discutit hinc Asiam, geminis qua fratribus efflat
Eurus, agris saxisque tumax; si clima sit uber
Gentibus et gazis, timet hic abscondere prolem.
Quid vaga si Chemnis sit cincta undante lacuna?
Non illic est tuta quies. Gens altera limo
170Oblita defunctos plangit, sua pectora rumpens.
Non cremat aut sepelit: medicatos arte celebri
In seclis durare putat; sic, indice ritu,
Collocat extensis inter penetralia membris.
Dictu est obscenum: creat hec si contio panem
175Ad luteas immunda manus si femina merces,
Si mas pensa agitet curans in gestibus aulam.
Nature est vicium si, gens infamis, adorant
Quodque animal, qua Fata sinunt. Ecelenque carentem
Imbribus, hinc Arabas, Phenicis spernit et astus.
180Bubos enim, Sidon Bactrosque Tirosque moventur
Mente potens et Smirna ducis; Marathosque, Carambis
Nil sibi Mossinos cetus ex pectore delet.
Concumbuntque palam sexus per utrosque protervi,
Auxiliis regesque legunt; hos carcere servant
185Hosque fame afficiunt meritos; stant pena per horas.
Nulla Macrocephalos sibi deligit antra per acres,
Incultos morumque rudes, nec Discera mavult
Arva, nec ad Colchos confinia Busceda turpes.
Qua sinus ad Tanaim deflectit Bosforus equor
190Hac Xamate Tetraesque sedent cum gente Phicores
Etachia, Tanai pubesque Meotica regnant.
Hic artes hominum muliebris turba frequentat,
Militia nec laude caret: vir Marte pedester,
Hec et equestris inest pugnantes impare sensu.
195Dimicat hec astu laqueis, mas ense, sagittis.
Par titulus per utrosque viget; non ulla virago
Nuberet ante hostes confusos sanguine palmis.
Si sit tanta animis virtus, femella propago
Femineum tamen optat opus; sic augibus astri
200Nature insurgens nil effert lite quietum.
Turoes animo, Tisagetas atque Budinos
Coniectat. Sua vita rudis: nemus acre feroces
Turpe colunt, saturant crudis sua viscera predis.
Axemphaciacam plebem cum gente priori
205Fastidit, portenta timens; tamen ista propago
Si baccis alitur iusta est, ut fabula narrat.
Cum satis in vigili cura secreverit orbem
Nil profugo conforme legit, sed Pergama tellus
Est contra, pontus que predia verberat Elles.
210Alpibus hic Rhodope gaudet per sacra Liei,
Migdoniis exculta choris. Hic nobilis Orpheus
Caliope et Phebo cecinit pia carmina surgens;
Hic silve, hic amnes, hic sunt et Tempe deorum
Auspiciis gavisa sacris; hic oppida florent
215Illecebris Superos etiam nascentia cultu.
Hec loca Dardanide iuvenis que viderat hospes
Pace diu tranquilla placent: "Hic" inquit "alumnus
Pace mens lateat: nil hic est fraude timendum.
Imperat huic regno Polinestor mente quietus
220Dardanidas, affinis, amans, qui nuper amanti
Clam dedit Hismarios cursores omine fausto.
Respuit Argolidas armis et classe furentes
Nos contra sincerus herus, quem voce rogarunt
Multiplici ut Phrigios modo sit violentus in hostes.
225Meret et exultat nostra sub sorte bifronti,
Sic animos per scripta aperit, sic nuntia testis
Fama est Iliacis sit quantum fedus amici.
Non Troie auxilium Lethe sepelivit atroces
Cum luerent sua sceptra dolos: tunc impiger, audax
230Perdomui insidias animans in sanguine laudes.
Si fuit ante meus, tamen, hac virtute supremam
Obsequiis dat sponte fidem; manet alter amori
Theseus ad Troes equans Hixione cretum.
Si sit tantus amans, quid tardo aperire latebras?
235Virtuti mora sepe nocet: sit congruus hospes
Otrisius genito. Mea mens hoc rege quiescit".
Diana indignans apices ingressa cupressi,
Fata videns sic orsa fuit: "Rex inscie fraudis,
Elige quid melius, vel sis sapientior ad rem.
240Difficile est rebus tranquillis noscere amicos,
Sed facile est in sorte truci, velut igne probatur
Aurum, sic quivis coamans ab amante procellis.
Non amor affinis stat semper fidus ad equum
Affinem, si probra notes: speculare Thiestem,
245Atrea et Arpapigis scelerata inspice carnes.
Mergida Cambises germanum tradere morti
Trux cupiit se sponte necans; tamen ille Comatis
Mucrone occubuit, Cambisis iussa secundans.
Rara est firma fides quam rumpit avara cupido,
250Quam rumpit Fortuna bifrons; in tempore fidus
Non cunctis animus, quia merx est cognita nulli.
His agitur latebris de vita et funere gnati.
Esto, pius pater, esto sagax! In pignore caro
Se pater infringit, patitur cum vulnera proles
255Et magis opprimitur, fuerit si causa dolendi,
Nulla animos in pace fovens. Nil peius anhelis
Quam mente assiduum vulnus nutrire sagaci".
Laomedonte satus surdas hec sumpsit ad aures
Ut puerum fraus atra necet: sic Fata trahebant
260Aspera progeniem, Troiam Priamunque ruinis.
Euriboli genitus Hipomas fraterque Meduse
Si sapiant ob Fata ruunt, non sensus atroces
Insidias poterit sat rumpere fortia Olimpi.
Clam pater accivit dextraque et voce maritam
265Lugentem tot bella procul, cui cuncta senili
Mox concepta animo secreta voce profatur.
Surrexere come, mens est presaga malorum,
Illa tamen concepta probat: lugubris et amens
Nescia quid faciat ignavos protulit astus.
270Qualis erat Niobe, sobolis dum funere languet
Latone post orsa preces in fletibus atris.
Quisque animo torpet; magnum est se vincere curis.
Iam, sibi se reddens, animo meliore subheret,
Archanis speculata virum. "Concepta paremus,
275Sic visum est" inquit "Superi concepta secundent;
Te tamen ipsa precor, sociem fac equore prolem
Hospitiis mansura suis; alimenta parabo
Sedula, blanditiis fraudes et crimina vitans.
Nam sat erit cautas aures aperire susurris
280Atque oculos hinc inde Phrigi; sic, indice visu
Aureque, solicitos rumpam, ingeniosa, pavores.
Meus labat in dubio: fac sim secura, procellas
Ne metuam fac ipsa maris. Me somnia terrent!
Vidi ego iactatum Polidori in litore corpus.
285Hoc si contigerit sine me, me funere perdam.
Quid prosit superesse malis? Si natus in undis
Ebiberet mortem, secum mea vita periret.
Si sine me pereat -despes!- insulsa querelis
Heriones tormenta sequar: sua colla capistris
290Icaris implicuit pia busta parentis anhelans.
Me sine prole videns, ad somnos anxia tristis
Semper ero quocumque die; mens queque parentum
Integra solicitis soboli sub rebus anhelat".
"Coniunx cara, sinas precibus confringere regem!
295Ne timeas ostenta, soror: te somnia falsis
Precipitant rebus, quia sis confusa labori,
Tristis, hebes, meditans gnati dispendia semper
Hac illac sua fata timens. Dabit omina Phebus
Leta magis. Speres: nil est in prole timendum!
300Si secum graderis, si sumpsuris ocia secum,
Non fies secura tamen; sua fata polorum
Arbitriis obstant. An tu sua fata refringes?
Quod petis est magnum (fateor) sed rebus in aspris
Indignum, si rite putes; tu prelia cernis
305Adversa et Troiam nimio sudore labantem.
Conspice, cara, mares et natas; cerne sororem
Rumpentem stridore polos; sit cura mariti,
Sit tibi cura tribus, nobis operosa per aulam.
Est minus opprobrium prolem modo linquere solam
310Quam natos tot, sceptra, virum. Si cernere posses
Cor patris, infusum curis et clade videres.
Hinc meus abscedens Polidorus gaudia rumpit
Ridebam quo sepe dolens; in pignore parvo
Quisque parens hilari se insulsum melle saporat.
315Te places, Hecube, capiemus sepe tabellas
Testantes quid gnatus agat: sic usque sciemus
Si viget incolumis, si fert incommoda proles.
Ergo leti animis Polidoro sponte paremus
Discessum, quem nemo sciat. Sibi demus amicum
320Puppe ducem, meritos spoliis armemus honores".
Virgultis cedunt. Rogat ut sit fida cupressus
Dardanides in prole vaga; concendere vovit
Thura sue Driadi modo sit taciturna latebris.
Duploides siricas clamidesque in sede tacenti
325Expediunt, splendore pares: sic murice tinctas
Arte togas, astrum variant illustre figuris.
Stamina disponunt que linea nevit Aragne
Artifici contexta manu; sic arte galeros
Iaspideque insignes ocreas, genus omne tapetum.
330Non magis irradiat cultus super astra Tonantis
Quam tantum qualisper opus; sex mille talentis
Ditat progeniem rex, fato oblitus et auri.
Mox Alconta vocat secreta voce fidelem
Ostendens quecumque parat. "Sis strenuus" inquit
335"Ornamenta cape. Polidorum sume benignus.
Fac intres puppim cautus. Polinestora gnatum
Ad regem clam transfer aquis. Die tollat alumnum
Ut propriam sobolem". Monuit per cetera carum.
Mox sibi testantes cordis secreta tabellas
340Attribuit, titubante manu; natura repugnat
Turpibus insidiis, quam possit amica, futuris.
Non minus his Alcon stupuit quam Marte severo
Si inspiceret pietatis opus; clam iussa tiranni
Fletibus efficiens magnum patefecit amorem.
345Stringit uterque parens amplexu pignus obortis
Qui lacrimis tinxere satum, qui labra labellis
Dulcia certatim gustant et basia figunt.
Quos puer ut sensit flentes utriusque pusilla
Abstersit pius ora manu. "Ne flete, parentes"
350Inquit "adhuc Stigias non tendo vivus ad umbras.
Si sit flere pium misero sub sidere prolis
Diffugium, ne flete tamen! Precordia tristi
Omine fracta tremunt, quo mente exterritus angor.
Ut modo narrastis, opus est Polinestoris aulam
355Ingrediar sub Marte latens; sic advena regi
Obsequar ut vobis, utinam sit fidus alumno".
Se magis affligunt gestus et verba stupentes
Non pueri sed quippe senis; tunc ore trementi
Vix dixere: "Vale!", singultus cetera fregit.
360Iam Phebi radios sensit Titonia coniunx
Eoum renovare diem. Mox impiger Alcon
Nobile depositum tacita sub puppe locavit;
Littore discedunt; iam concava vela per undas
Eolides tranquillus agit. Prece Iuno tirannum
365Equoris infrendens, Polidori in morte frequentat.
Non valuere preces, precibus si Fata repugnent
Infaustis nisi sorte data; coniurat in illum
Tempore si possit dea ducere funere diras.
Diva tamen siluit limphis vestigia Teucri,
370Imperio taciturna Iovis: non ausa Minervam
Solicitare dolis, meret confusa dolori.
Iam prope Bistonias Alcon respexit ad oras,
Mente agitans arcana ducis, Venus orta per axem
Hesperium fuerat Phebo penetrante liquores.
375Littora tunc subeunt hilares, spoliantque carinam
Divitiis quas urbe ferunt; mox itur ad aulam
Principis Hismarii prima sub nocte duobus.
Rex prius insinctu Veneris vestigia Troum
Scivit, inest qua porta domo; sic solus ad illos
380Evolat ut nullo capiat presente quid orent.
Cum datur alterne dicendi copia destram
Rex pueri tenet usque manu: "Dic vota tiranni,
Quisquis es, Iliaci; cupidas tibi tradimus aures.
Tecum magna geris: que sint (sint optima glisco)
385Litterulis fac voce sciam". Mox nuncius illi,
Porrecta series sermonis, cautior inquit:
"Non ego Phrix Alcon hanc ab re impellor ad urbem
Hunc pelago tibi solus agens: res maxima cogit,
Scilicet et Phebus belloque tremendus Atrides.
390Ut scis, bella tument Phrigiis obscena catervis,
Infelix sic Troia labat, sic crimine sortis
Crimine vel scelerum victrix est Grecia vindex.
Delphicus edixit tanta sub cede latebras
Huic puero qua Fata darent; si cetera proles
395Regia deficiat, reparet minor agmina vivens.
Territus ostentis et bello territus, heros
Elegit te sorte patrem; tibi misit alendum
Carum Priamidem, stabili Polinestore fidens.
Dardanide incendit tua virtus integra flammas,
400Sic animos in amore fovet: sic estis amori
Unanimes. Cecinit sic Calcas, Trous aruspex.
Dixerat hec Calcans librans in utroque favores
Allicitos affine diu. Tunc nostra colebat
Menia concivis, Danaos nunc arte tuetur.
405Ergo hilarem letus Polidorum suscipe regno
Felici, quod pace viget. Fac nesciat ullus
Si sit stirps Priami vel quevis Troica proles:
Grecia si scierit, versuto pectore fallax
Tentaret scelus acre necis; sex mille futuros
410Carpe talenta, pater, Priamee stirpis ad usus.
Si Troia exciderit Priamus Priamique propago
Hic Troes in regna paret. Te vindice regnum
Tollat et Otrisiis Graios exterminet armis".
Bistonius princeps avidis suscepit in ulnis
415Priamidem gavisus amans, pia basia figens
Sepe genis, animat velit ad que gaudia parvum.
Iamque legit Phrigias lugubri voce tabellas
Que proli pia tecta petunt; compassus amico
Non tenuit lacrimas, Troie fata aspera cernens.
420Nec mora, litterule et Teucris confessus amorem
Alconti sic ore refert: "Quid maius adoptem
Quam, si contigerit, puero mihi ducere vitam?
Sum Tros effectu, sum Trax ab origine, servans
Iliadas in amore pari; cognoscitur ardor
425Integer adversis, quem premia nulla venustant.
Non est verus amor quem mulcet inepta voluntas,
Esca mali, sua vota petens hac impare forma,
Ut pisces hamis capiuntur pectore segnes.
Hunc ego Dardanidem (foret ac si stirpe creatus
430Ex nostra) tractabo parens; sic arte nepotem
Hunc fingam Scithicis progressum nuper ab oris.
Treiicios discet mores, idioma loquendi
Treiicium placidasque artes: sic ipse sophiis
Alter erit Solon, erit Orpheus alter avenis.
435Gaudia dant moduli quibus est in Pallade virtus
Illustris documenta animans; secreta libellis
Alma patent, animos titulis acuentia fortes.
Excellit specie sapientia quodque creatum
Celesti splendore micans: si lumine cerni
440Posset, amore suo traheret quoscumque videntes.
Nam probus ingenuo fit sensu cautior heros,
Utilius se et sceptra regens: excedat et alto
Pectore qui reliquos precellit rebus opimis.
Utque alios taceam, Salomon rex inclitus omni
445Ornatus virtute fuit; pater eius amenis
Cantibus oppressit Saulis persepe furores.
Ista Phrigi referas. Dic gnati pondera linquat,
Sit mecum labor iste pius. Dic prelia curet;
Vitabo cautus fraudes in pignore Graias,
450Usibus aurum ingens pueri servabitur a me,
Augendum si Troia cadet. Sed spero potenti
Reddere Dardanio, mittens sua pignora regi.
Quando voles abeas; tunc fausta puppe saluber
Extendas tua vela mari, tamen arce benigna
455Nostra stare velis puer hic dum tedia placet".
Nuncius assensit, nec erat discedere pulcrum
Ante aliquos a Troe dies. Polinestoris Alcon
Ede stat ut quina puerum sub luce magistret.
Discurrit vicos ignoto et menia passu
460Pulcre urbis: tot visa probat. Civesque modestos
Cernit et in rebus circumspicit omnia letis.
Non hic Thesiphonen, non hic Erisicthona vidit;
Hinc exul stat dira Fames; hic sacra Caristo
Est Bacho et Cereri connexo federe dulcis.
465Hic aperit vires Genius, terraque marique
Dat Stilbons sua iura lucris; dat pascua pingui
Pinguia crassa Pales pecori, sic omnia pinguent.
Dum tot apes Alcon vidisset, et intus et extra:
"Felices hos" dixit "agros! Hic mente quieta
470Plus quam crediderim Polidorus ludit ephebis".
Hinc iter ad Troiam rate iam disponit adunca,
Quam fulcit cum pane mero, quam carnibus implet
Assatis, armat iam remis transtra recedens.
Dixerat ante: "Vale, Teucris spes una futurus
475Priamides, pax nostra, vale! Polinestor, alumno
Spes integra, vale! Superi vos usque secundent".
Iam prudens Alcon undis aplustre regebat
Tensa auris iam vela ligans, iam littora Troie
Applicat, Iliadas qua nullus sanguinat hostis.
480Ad Phrigium regem properat, Polinestoris affert
Facta manu pia scripta sagax puerique salutem
Rettulit optatam maturans gaudia vultu,
Rettulit arcanas voces Polinestoris, actum
Dardanide sublime decus, presignia regni
485Gesta inquit, populos hilares regemque benignum.
His plausit genitor; tacita mox voce tabellas
Regales perlegit ovans, quas legit amice
Uxori latebris fuerat quia conscia gnati.
Rex, genito metuens, simulat sua funera bustis
490Que credunt plorata Phriges; sic inscius acris
Portenti inferias venture mortis inumbrat.
Exequiis gaudent si sit puer ille Pelasgi
Optantes peiora senis quo felle dolosas
In puerum fraudes Priamus cecidisse putavit.
495At pater Otrisius Polidoro sumptibus aulam
Assignat, pia vota fovens; sua vota clientes
Exornant apibus quem tollunt laude faceta.
Rex dedit arma et equos, puerum famulosque decentes;
Scripta dedit factura virum qua dote magister
500Impleam et celebrem maturet sponte sophiis.
Dum stat tanta fides, claro manifesta paratu,
Alterna plebs voce stupet, sic quisque susurrat:
"Quis puer iste novus specie presignis et audax?
At quisquis maneat: nempe est ex sanguine regis.
505Sic vestes, sic vita probat; virtute modestus
Est placidus, liber, conspectu gratus ad omnes.
Non ab re illustris iuvenem rex sumpsit in aula
Exaugens sua gesta gazis; aut indice fato
Huc venit, meritis regi est aut iunctus et astu.
510Nulla occulta diu latitant; ut flammiger ignis
Se extendit, sic fama ducum; florebit in auras
Si rosa sit, tandem quis sit puer iste sciemus".
At Tracum varia populi dux murmura sensit.
Murmur idem sedare studet: mox fingere quis sit
515Disponit ne vox Troem nocitura fatiget.
Preparat assatis mensas redolentibus heros
Alitibus qua prata virent, qua populus umbras
Maxima parturiens, Phebeos temperat estus.
Tanta Ceres, Liber convivia numine dulci
520Exornant et letus Himen; sic grandibus equant
Inclita deliciis epulas Hixione nati.
Exciti proceres regalia Tempe salutant
Laudantes quecumque vident. Ubicumque Napeis
Gratior exit odos variis florentibus herbis,
525Discumbunt hilares, saturant se dulcibus escis
Quas possent optare dei: capit ille saporas
Perdices, alius quaqualas, multique capones.
Illustrant epulas varie tres vocis ephebi
Cantantes adversa virum: tam voce canentes
530Claros precellunt quam psitacus ore volucres.
Eupolis ut periit non recte sacra ministrans
In templo cecinere Iovis; cecinere duellum
Utque Larisseo Euridamas ad Tartara transit;
Ut cadit Ambrasia Mageres a matre Phereus;
535Ut vecors uxore truci nec pelle iuvenci
Insutum Arcanidem predam tacuere suorum;
Ut Coridon cerve nutritus ad uber agones
Passus obit languore famis; famis inter amaram
Leneus cladem steriles migravit in auras.
540Ut modo Phenicem genitum creavit Aminthor
Improperans sibi stupra dolis; ut Marsia Phebo
Pelle sit exutus; perit ut Linguesius undis;
Theodes ut iacuit Phebi rimatus ad aras;
Ut cecidit Tiberinus aquis; ut membra Minermi
545Sint lacera; ut Glaucus comedens fera mella perivit;
Ut Iovis Acritam percussit fulmen, alumne
Desithoes scelus acre procum. Nec carmine tanto
Abfuit Archemon moriens serpente Ligurgi,
Utque canes lacerent Trasum dum thura Diane
550Ad Delon libare cupit, quo Delia Phebe
Ne canis in Delon vetuit protenderet ullus;
Marte ut Terrodomas cetu sociatus inermi
Interiit mucrone carens, ut livor Averno
Miserit Anticum documenta serena parantem;
555Ut Phaphagens obit furibundo dente leene
Dum catulum stravisset atrox; Dirceus ut igni
Pulvereus mansit qui Mirram condidit urbem;
Ut pius Amphion genitis se falce peremit
Illorum sic morte dolet; Lichaone cretus
560Labilis ut cecidit Caspices ignibus ardens.
Sit mora paulisper; tedas Polinestoris ore
Et fato meliore canunt: ut concitus estu
Coniugis ardentes alit alto in pectore flammas;
Ut fovet amplexu pergunt dum sepe viretis
565Formosam, sermone hilarem. Risere cohortes,
Rex simul arrisit memori letatus amore.
Iam dapibus sumptis et vino -quisque disertus-
Certatim diversa refert: stupet unus alacri
Auleis acie radiantia signa piropis.
570Tunc rex Sithonius solio sic orsus: "Amice,
Signa stupes miranda quidem: tot signa figurant
Sacra mee talamos arcthoa in gente sororis.
Lesius iste nepos (aderat Tros nomine versus)
Est noster, genitrice placens; formosa nitore
575Credita virgo fuit divas equare superbo.
Magnopere optavi puer hic ut viseret oras
Treicias patruumque ducem; rate consilit hospes
Quam sibi tradideram Tanai qua iungitur equor.
Littum init nostrum, canibus dum vecta fuisset
580Nox fuscis, orizonta secans, intravit et urbem
Atque fores nostras vestigia tanta scientes.
At quia sit pulcer genus et regale neposque
Hinc animis peramate piis; sibi dicite dulces
Blanditias, avidis nostram modo credite prolem!".
585Surrexere patres audita voce tiranni.
Certatim pia vota replent puerumque salutant,
Poplitibus flexis ut stirpem regis adorant.
His puer exultans animum disponit amenos
Ad mores, ad dogma sacrum; iam voce peritus
590Treicia loquitur Troiani ut nescius oris.
Cepit et ingenuus puerili discere ludos
In stadiis ac arma manu; qua lege duellum
Intret et impavidus gladio distemperet ensem.
Iam vagus illecebras hac illac intrat alacres,
595Plebe hilari stipatus, amans nunc cantibus herens,
Nunc choreis animat sua iam precordia plausu.
Iamque etas animos et vires auxerat; altum
Est audax tractare nemus, prosterne damas
Silvestresque capros leporesque agitare molossis
600Iamque ad silvivagos fama est presignis honores
Tam Phebe sua gesta fovet, sic gloria prede
Est similis Cephalo, memorandus ut alter Adonis.
Sit quia laude capax, quia sit sublimis amori,
Exemptum se fraude putat. Cupit ire per urbes
605Sithonias, Troie numquam rediturus ad oras.
Non bene principiis respondent ultima sepe,
Est finis censenda bifrons: perit equore navis
Sepe aquilone labans si a littore firma recessit;
Clarum sepe diem nothus undis suffocat, alvo
610Offuscans pregnante polum. Nam queque voluntas
Gestibus alternis cedit, vaga vota ministrans.
Interea Mavors utroque sub agmine plagas
Exacuit stridore furens; iam sanguine campi
Exundant, coniunx spoliatur coniuge lugens.
615Prothesilaus agens turmas ex classe furori
Hectoreo ruit ense diu; fuit inclita virtus
Marte animoque ducis, cecidit si viribus impar.
Cetus magnanimes Danaum cecidere sub armis
Iliacis in strage truci. Post Hectoris iram
620Actorides sensit poscens tumulatus Avernum.
Mnestea cede ferum fugat audax Alcamus ob quem
Troioleus reparatur honor. Perit ense Thoantis
Cassibila et Carcham Stelenus domat acer in hostes.
Mutua Sarpedon Thelamon per vulnera lapsi
625Sanguineum tetigere solum. Menelaon obarcet
Clade Paris regem quem post percussit Omedon.
Margaton Iliades ruit atque Euforbius armis
Eacide quem turba timet; ferit agmina Menon
Aurore soboles, dea cuius funere languet.
630Pollidamante cadunt hostes; cecidisset Achivis
Eneas in cede ferox, sed reppulit ensem
Obvia nube Venus, Diomedis saucia telo.
Troiolus Hectorei vindex furibundus in hostes.
Interitus sub Achille perit, Deiphebus et atrox
635Strage per Argolidas cecidit Palamede cruento,
Dardanides Cinabor Danais est victima dextris
Arma furens in Greca diu; Thelamonius Aiax
Viribus immodicis Paridem demisit ad umbras
Qui prius Eacidem leto, metuendus ob arcum,
640Phebea statione dedit. Versutus Ulixes
Rhesum cum socio straverunt nocte, Dolonem.
Gnatorum impatiens Priamus nece, torvus ob iram,
Strage acuit frendente animos. Anthenora gestis
Ultor habens compos hostili sanguine replet.
645Nec minor Atrides armis secessit inultus;
Castra tumens inimica domans, in sanguine vultus
Sepe suos, palmas vesanus coniuge lavit.
Idomeneus atrox vibrans hastile Ripheum
Sparsit humi, sine morte tamen, quem vindice telo
650Hiphanis aggreditur letans in vulnere frontis.
Pantasilea ferox Titidem Marte subegit;
Qua Thelamon sua fata dolet, qua Pirhus anhelans
Pene tulit mortem, periit tamen ipsa sub illo.
Quid tot bella canam? Frendens ruit hostis in hostem.
655Clade, dolis se quisque animat; sic Iuno, Dione
Singultanti anima gaudent, tamen impare voto.
Gesta tot et laudes Troi Polinestor alumno
Dum fierent tot facta tulit; tamen aspera fratrum
Funera conticuit, ne busto insaniat acri.
660Dixit ut Andromache natum duxisset in arcem
Ut cernat foris arma, duces. Ait inclita mostrans
Bella: "Vide Astianas, spectes pugnare parentem.
Ille est quem pulcrum videas in casside et armis
Magnanimem Phrigiumque decus. Speculare, tenelle,
665Viribus in quantis vires pessundet Achivas.
Non aliter sevit quam si lea pignus in antro
Inspiciat temerare virum, tunc anxia morsu,
Anxia tunc avidis stridens vorans unguibus hostem.
Cerne quot in turmis pater est aggressus Achillem,
670Mirmidones hinc inde necans quem sparsit equumque
Pulvere sanguineum videas resilire pedestrem;
Principis insignes palmas ligat Hector, at illum
Mirmidones traxere manu; ligat inde Thoantem
Regem, perspicias, Troiam venit ipse coactus.
675Regem, perspicias, Troiam venit ipse coactus.
Orthonomo invasus regem transfixit in armis
Atque duos hac sorte duces et vulnere tristi
Fudit equo magnum Titidem lesus ab illo.
Hectore tolle animum, fac sis illustris et audax!
680Sis armis etate ferox, a stirpe potenti
Numquam degeneret proles generosa triumphis.
Pollidamanta pater captivum liberat: ecce
Ducentes vexilla necat; modo cerne parentem
Si sternat Dorium fortemque Alphenora turmis.
685Audacem nimium ferit ense Prothenora cuius
Sparsit humi fedantem animam; sine nomine gentes
Tot necat egregias ut sit labor omnia fari".
"Non semel Astianas hec vidit, virus in hostes
Est Phrigiis Tros ampla salus, quo sospite, sospes
690Troia fit et celebres poterit sperare triumphos.
Ne dubites! Aliis ne credas omnia; semper
Diversi diversa ferunt, mendacia regnant
Vocibus in variis; fratres, Polidore, supersunt".
His puer exultat, genitus confessus anhelos
695Audivit fera busta Phrigum, quo vulnere fratres
Interiere, Ecubam lugentem funera sensit;
Corde tamen crepitat, cupidas extendit et aures
Hac illac ut vera sciat. Sic debilis, amens,
Quid faciat nescit, miseros nisi flere labores;
700At templa ingrediens aperit sic vota Diane
Extendens utramque manum: "Si Numina curant
Insontes animos, insontis cerne dolores.
Gusto pudiciciam, vestales pronus ad aras
Interdum si voce iocer, si ductus amicis
705Aspiciam Nimphas maribus gaudere choreis.
Sum tuus in silvis, adolens tibi thura sacello
Germanas quo pande neces!". Polinestor alumnum
Placat, at interitus per vicos turba loquuntur.
Mox Phebe intonuit, qualis si scinderet astra
710Rupta aquilo sub nube furens, quo lumen in aris
Accensum strepitu tenues migravit in auras.
Territus ostento puer est, sic territus ut sit
Seminecis, sua fata gemit; sub aruspice fidens
Dicere disposuit portenta incognita Phebes:
715"Iam iam Troia suis spoliata est viribus. Hinc pax
Expetitur, pax falsa datur: secedere fingunt
Argivi ut fraudes maiori in crimine texant.
Machina grandis equi, robusto armata paratu,
Extra urbem deserta fuit, quam cernere Troes
720Exibant miseri, vario sermone loquentes.
'Hoc opus' unus ait 'rumpatur; querite quid sit
Intus, inest fortasse dolus!'. Succendere molem
Alter agit; suadet pars cetera ducere in urbem.
Lacoon verbis insultans acribus hasta
725Concussit fatale sacrum: quo pignora serpens
Illius occidit et se sua vota tuentem
Hec dum mirantur constrictum fune Sinonem
Pastores cum fuste premunt; carecta latentem
Aspra per asportant, latebras ut pangat et astus.
730Huic pater Iliades: 'Quo tendis? Et unde crearis?
Quisquis ades, qua gente refer! Dic ordine molem,
Incipe, ne timeas, avidi tibi tradimus aures'.
'Sum Danaus, nec me Danaum patrem esse negabo
Si infelix sim sorte Sinon. Voluere Pelasgi
735Placare ob reditus humano sanguine ventos.
Unius exitium miseri cupiere. Videbam
Interitum, prope litor erat; mox prepete gressu,
Aufugiens, latui, ratibus dum vella dedissent.
Sic latitans, natos cum cara coniuge dulces
740Auxilio lacrimabar inops, quos cura videndi
Anxia me stimulat, quos numquam forte videbo.
Me miserum si sim patriis a sedibus exul,
Hac illac mercede vagans! Agamenona numquam
Flectere quesiero, nimis est mihi lesus ob iram.
745Machina tanta quidem vigiles Calcantis ob astus
Bellone sacrata fuit, quam maior Atrides
Ducere concupiit felici sorte Micenas.
Non potuit tantam pelago traducere molem
Armigere nec fregit opus; quo sospite pacem
750Quelibet urbs traheret (sic aiunt) urbe recepto'.
'Quisquis es ut civis nobiscum menia Troie
Usque colas, nos fidus ames. Iam solvite nostrum,
Solvite iam civem!'. Fuit hic mox fune solutus.
Iussu regis equum ducunt in menia, muros
755Rumpentes in parte Phriges. Sub nocte quiescunt
Sopita invigiles: miseros sic Fata trahebant.
Clave Sinon costas aperit: mox lignea moles
Eduxit trux mille viros. Mora nulla Pelasgi
Menia consiliunt, urbem discurrit Ulixes,
760Portarum vigiles turba sociatus atroci
Occidit mucrone furens. Anthenora somnis
Hector adit dicens: 'Fuge, Troas in equora transfer!'
Cetera gens subeunt, aderant prope menia, gazis
Expoliant quascumque domos, in sanguine rumpunt
765Troianos. Priamum necat acri cuspide Pirhus.
Inclitus Anthenor frendens leo qualis in hostes
Insurgit plerosque necans; percussit Atridas
Migdonium eripiens vicina morte Corebum.
Urbem mille focis urunt in secula flendam.
770Flamma polos excelsa petit; metuere secundo
Igne dei facibus memores Phetontis anheli.
Astra ferit clamor, leo qualem personat atrox
Dum febrit vel morte labat; vox atra gementum
Flecteret ad lacrimas Superos, ingressa Dionem,
775Que, confusa dolis regine, exasperat iras
Ante Iovem sic orsa palam: 'Nunc Iuno triumphat
Igne et clade Phrigum, luo casus territa crudos.
Astianas superest astu querendus Ulixis,
Iam pueri miserere, pater: sua busta Pelasgi
780Seva parant, morti properes absolvere parvum'.
Inquit: 'Fata obstant: ex Hectore gnatus ab alta
Turre ruit, modo cerne necem speculare querellas
Andromaches lacrimis que tritum funus inundat.
Pace obitum toleres; Eneas splendidus armis
785Vivet agens post fata polo, de sanguine cuius
Prosiliet Cesar qui sceptro temperet orbem.
Reliquie Troum fiunt in parte clientes,
Arripiunt pars mesta fugam, pars multa sequuntur
Eneam pelago magnumque Anthenora gestis.
790Urbem Romuleam robusto sidere Martis
Eneades post secla struit; Stilbonte benigno
Anthenor Patavis secundam condidit arcem' ".
Iuno Thesiphonen pavonibus acta gemellis
Sic Stigiis affatur aquis: "Polinestora Tracem
795Diva, petas; animes Polidori in cede tirannum.
Si modo robur habes aliquali numine mecum
Expedias mea vota frequens, se quisque deorum
Commodet alterius proprio cum numine votis".
Dixit et allapsa est vultu meliore per auras
800Insiliens sacra regna poli. Mox pessima labes
Thesiphone egrediens Herebum Polinestora poscit.
Mox ducis effundit sopito in pectore virus
Expediens mandata dee. Sic inficit illum
Ut letata malis redeat modo pinguis ad umbras.
805Tanta in labe furens Polinestor concipit in se:
"Quid faciam? Cecidere Phriges cum principe gnati
Et Troie imperium, flammis et strage ruerunt.
Placandum est agmen Polidori in morte Pelasgum
Ne bello mea regna domet; mihi fervet ob iram
810Cum renui Danaos Troianis commoda tradens.
Si mihi bella gerent deest Tros affinis, in hostes
Iam expertus sua gesta mihi; pereunte tiranno
Notus amor periit, nihil est in morte probandum.
Commoda pax fiet; auri sex mille talentis
815Dives ero, puer illa tulit. Quis funera noscet?
Quid si turba sciat? Res fractas integrat aurum.
Pulcra est effigies auri, sua maxima virtus
Rurales si insignit heros, si turpe serenat,
Si sensum ignavo, si laudes prebet inani.
820Eloquar in populo patriis ut Lesius oris
Ob causam rediisset ovans. Quid cede moramur?
Phrix pereat: iugulum statui proscindere cultro".
Consulto interea Polidorus aruspice scivit
Erumnas mortesque Phrigum scivitque latentes
825Insidias, celerem fallace sub hospite Parcam.
Iam fama excidium per Trois murmurat aures,
Fama urbem iam voce replet: stupor occupat omnem
Lugentem populum. Pueri tremor inquinat artus:
"Me miserum! Troes" inquit "cecidere; propago
830Omnis obit miseranda patris. Pater incolit oras
Elisias; matrem meditor periisse, sorores.
Esacus est felix si vivit in equore mergus,
Troiugenum nil triste sciens. Pincerna Tonantis,
Ebbe postposita, Ganimedes plaudit Olimpo.
835Felices stratos! Utinam licuisset in urbe
Iliaca sparsisse animam: mea busta sepulcris
Clausissent proceres lacrimis humentia matrum.
Heu, modo non lacrimas tristes nec habebo sepulcrum
In lacrimis moriturus inops, inhumatus adhibo
840Haud (quota pena anime!) Stigias, mora prava, paludes".
Dum miser Iliades hec secum volveret, inquit:
"Est hospes fugiendus atrox". Penes hospite viso
Territus aufugiens cecidit puer, ora cruentans.
Acriter ora dolens potuit vix surgere tabo.
845Heu lacrimas, fedatus, agit! Stetit edis in antro,
Clausum limen erat, miserum sic Fata trahebant,
Quem capit Otrisius frendens rubicundus ocellis
Utque lupus dum sevit equo, puer ethere palmas,
Succiduis genibus, supplex extendit adorsus:
850"Estne hec sponsa fides? Estne hec et regia virtus?
Hospitium temerare dolis, et fundere parvi
Singultantem animam? Quis te furor, hospes, acerbat?
Desine vel furiis, vel mortem protinus affer!
Seminecem do sponte gulam: nam vita misellis
855Pena, brevis mors est. Quid lapsi vivere curent?
Partes si titubent domus omnis quassa ruinam
Festinat, scelus acre parans, sic cuncta dehiscunt
Fortuna imperiis rimam faciente superbis.
Effice quid Fatis visum est". Non ista tirannum
860Verba movent, sed virus alunt: crudelis, aperto
Ense ferit iugulum; vacuat sic sanguine corpus.
Quod magis obscenum est, exponit in equore nudum
Ut pisces sua membra vorent. Mox ere sub alto
Aggregat ingluviem viciis effrenis avarus.
865Vella dabant Greci reduces. Iam littora Tracum
Intrarunt agitata nothis; tenet anchora classem
Dum tumidis ventus consurgat amicior undis,
Dum tumulum inspicerent Pelide gesta canentes,
Sublimis vox questa fuit: "Quid abitis, amici?
870Iam date Achilliacis optata piacula bustis.
Placet Achilleos formosa Polissena manes
Qua interii fervore procax". Tunc virgo sub ulnis
Insistens Ecubes voce hac exultat Olimpo.
Frangere sic gaudet festina morte dolores
875Ad Manes mansura Phrigum, concernere campis
Elisiis Priamum, germanos totque cohortes.
Iamque Neoptolomus iugulum distemperat ense
Virginem per busta patris: sic inficit aram
Sanguine votivo, patrias sic temperat umbras.
880Iamque effrena parens infausta morte, cadaver
Disponit sepelire pium; iam questibus Echon
Ethere parturiens, latices querebat anhelans.
Expetiit limphas ut gnatam sanguine tergat
Neu Manes hac tabe luant; dum sumeret undas
885Littore conspexit Polidorum cede iacentem:
Insanit genitrix ut bos, si sanguine fetum
Effuso trepidare videt. "Date Troades" inquit
"Arma, ducem Tracum furiis poscamus ad urbem.
Non hic exequiis puer est placandus atroci
890Sed pena quam cauta dabo: scelus usque piandum
Est scelere; insidias pariles in rege paremus".
