Strozzi, Tito Vespasiano Ferrara 1425 - 1505, Borsias, Borsias Bors. Borsias (W. Ludwig, 1977)

Sollicitos error cecinit iuvenilis amores,
Ingenii florentis opus. Mox lentus in umbris,
Quartisana, tuis agrestia carmina lusi.
Devia nunc alio peragrare Heliconia passu
5Dum meditor, se Borsi offert mihi gloria, quo sub
Aurea nunc agitur populis felicibus aetas,
Unde novum caelo promittere numina sydus
Certa fides. Hic erit merito mihi carminis autor.
Magnanimosque duces atque alta exordia dicam
10Gentis Atestinae Troiana ab origine ductae;
Nec minus egregia referam virtute receptum
Aequore ab Adriaco Tyrrheni ad littoris undas
Praeclarum imperium et populis data iura subactis.
Haec igitur, Musae, vestro si numine fretus
15Aggredior, vos este duces ingentibus orsis
Ac mecum seriem tantorum evolvite rerum!
Est plaga convexo caeli sublimis in axe,
Quam media nondum Sol cursus parte peracta
Paene suis attingit equis ac roscida Phoebe
20Altius oppositam directo lumine cernit.
Hanc senior genius sedem incolit, arduus unde
Terrarum tractus omnes pontumque vagantem
Despicit ac vires cunctis alimentaque rebus
Immittit; sic fata iubent et rector Olympi.
25Prisca olim dictu mirabile credidit aetas
Hunc: per se genitum nullos habuisse parentes
Conveniensque sibi Autogenae tunc nomen adeptum.
Quo patre in incertum longis abducimur annis;
Fautorem natura suum tamen esse fatetur
30Ac velut autori rerum mitissima paret.
Ille hominum genus a prisca pietate fideque
Degenerasse videns et humum, quae semine nullo
Passim sponte sua prius omnia ferre solebat,
Nunc hominum studio cultuque boumque labore
35Perdomitam miseris sperata alimenta negare,
Indoluit graviterque tulit sua iura suasque
Infringi vires; tum pectore concitus imo
Constitit ante Iovem et tristi haec deus ore locutus:
"Quo mea se tandem constans patientia vertet,
40O pater? An merui, populis sim ut fabula cunctis?
Iam me odere omnes passim; quicquidque per orbem
Infandum, triste, obscoenum et sine legibus ullis
Mortales audent, in me omnis culpa refertur.
Ipse velut scelerum furias causamque malorum
45Omnibus inspirem et iubeam, discedere ab aequo!
At si forte seges nonnumquam fallit avarum
Agricolam et frustra pendentibus uva racemis
Evanescit et in ventum spes fertur olivae,
Si Borea stridente cadunt florentia poma,
50Arida si victum pecori morientibus herbis
Prata negant, si morbi homines, armenta gregesque
Infestant, gentes passae haec me protinus unum
Respiciunt gravibusque notant ea facta querelis;
Vel senio me defecisse nihilque valere
55Immemorem vel me commissi muneris aiunt.
Scis tamen, Omnipotens, neque enim non omnia nosti
Expertes culpae nos esse et criminis huius
Atque omni studio curare, ut fraude remota
Optima sint maneantque diu, quaecumque creasti.
60Nec vero quemquam ex istis quos numina caeli
Appellant, pater, incuso, quod saepius atris
Cladibus affligunt terras, mortalibus ipsi
Infensi, dum quisque suas ulciscitur iras.
Usque pati nequeo mea iura meosque labores
65Culpari immerito tantamque insurgere molem
Undique nimirum divum mihi nemine laeso,
Quos ego vel nullos memini considere caelo
Vel saltem raros, divina potentia cum me
Praefecit rebus munusque hoc sumere iussit.
70Si deus esse feror, si me dignaris Olympo,
Dedecus a nobis hoc aufer, maxime divum!
Aut mihi succedat, quem numquam iniuria turbet,
Aut mihi tu vires antiquas redde, neque ullus
Implicet huc sese, mea qui deus acta refellat.
75Sit ver perpetuum atque eadem sit gloria terrae
Et similes illis, quos aurea protulit aetas,
Nunc quoque sint homines atque haec mala semina tolle,
Ne qua hominum post haec divos audacia laedat;
Utque mihi aeternum est, sic inviolabile numen
80Officio praesit; satis est non spernere magni
Iussa Iovis neque nos alium cognoscere regem".
Dixerat, et varie superos ea dicta movebant.
Ac velut accitos ingens ubi curia patres
Accepit magno in populo, tunc ordine si quis
85Assurgens orare parat, silet omnis et aures
Praebet turba viro in medium non vana ferenti;
Ille ubi conticuit, consessum audita per omnem
Mox hominum studiis animos discordibus actos
Verba acuunt; dictis favet hic, contrarius ille
90Haud reticet nec sentit idem. Terrena deorum
Concilio si fas conferre, haud secius illic
Contigit, et genium pars haec laudare loquentem
Non levia et quae posse putant conducere mundo,
Pars illi obstrepere et nimis se tollere fastu
95Liberiusque loqui et contemnere numina visus.
Ergo illi solita ingentem praestare favorem
Hactenus haud aequa tulerat Saturnia mente
Verba dei nec passa moram Tritonida nutu,
Quae cuperet responsa dari, monuisse putatur,
100Non infensa quidem aut odio stimulata maligno,
Sed potius ne tot caelum turbare querelis
Amplius auderet magnosque lacessere divos.
Haud secus indocili genitrix fidissima nato
Prospiciens damnat vitae illaudabilis acta
105Optat et interdum, ut dictis haud mollibus asper
Exagitet monitor cogatque ad sana reverti.
Senserat inter se coetus mussare frequentes
Caelicolum Pallas neque amico cernere vultu
Talia iactantem nec amaris parcere verbis.
110Ipsa etiam obliquo iamdudum saucia questu
Sponte sua genium paribus configere telis
Certa erat et iam tunc animo responsa pararat;
Conspecta Iunone tamen gravioribus arsit
Irarum stimulis surgensque his vocibus orsa est:
115"Res indigna tuis se, maxime Iupiter, offert
Auribus, haud ulli omnino patienda deorum
Nec toleranda tibi. Quos nullo ducere vitam
Fine iubes tecum et caeli supera alta tenere,
Accusante reos genio nos dicere causa est.
120Ipsa quidem potui nil non commota silere
Et mihi cum superis communem hunc ferre dolorem,
Quisquis is est, quando haec non unam iniuria tangit.
Sed quid ego obliquis oculis tibi saepe notata,
Vane senex, ceu prima tuae sim causa querelae,
125Dissimulem ulterius tua nec maledicta refellam?
Tanta sed in superos postquam petulantia linguae
Prorupit nec te ulla Iovis reverentia movit,
Cur tua damnatos verita est temeraria summo
Supplicio punire, geni, sententia divos?
130Fulmine Tartareas cur non ego mittor ad umbras?
Cur non exitium patior sortemque Typhoei
Vertice nata Iovis, quae te caelumque deosque
Defendi simul auspicio ductuque paterno?
Tempore quas illo strages tua dextra Gigantum
135Edidit? Aut quis te pugnantem aut arma ferentem
Pro superis vidit pro communique salute?
At cum terrore exanimis vetus incola caeli
Nil ageres, tres in numerum paulo ante recepti
Divorum intrepide superis pugnavimus armis.
140Atque ita consilio Iovis et virtute subactis
Terrigenis, paucis nostrorum in proelia missis,
Quid mirare, tuis ratione carentibus actis
Nunc genus humanum si te fastidit et odit?
At si quando fluit sterilis mortalibus annus,
145Quis dolus hic, quae culpa deum? Quid ineptus et asper
Surgis et iniustis cur omnia questibus imples?
Tu genitor, qui cuncta vides, sine numine cuius
Quicquam ulli tentare nephas hominumque deumque,
Tu nostrorum operum finem secretaque nosti
150Pectoris et minime ignoras, ut cura nocere
Nulli nostra velit, cunctis prodesse laboret.
En quantum artifici sermone disertus et astu
Conatur velare nephas! Tibi nemo deorum
Incusatur? An hos omnino aut mente carere
155Aut tua quo tendant verba ignorare putasti?
Haud quemquam, fateor, manifesta prodere voce
Visus es; at nulli simulata modestia par est.
Istud nemo tibi munus dispone timorem!
Invito eripiet summo Iove nec sibi quisquam
160Te parere iubet. Rex omnibus imperat idem.
Non ego, perpetui redeant si tempora veris
Et similes illis, quos aurea protulit aetas,
Nunc quoque sint homines, aegre, pater optime, ferrem.
Est tamen indignum, quod maiestatis honore
165Posthabito genius magni Iovis audeat altum
Consilium damnare suis ceu futile verbis.
Abs te principium, per te finem omnia sumunt.
Quid vero expediat terris, quid gloria caeli
Poscat, ab aeterno tua magna potentia novit".
170Finierat Pallas. Magni dominator Olympi
Ardores tantos animorum et iurgia saeva
Hinc atque hinc prolata odiis exosus et alto
Pectore fatorum seriem spatiosaque volvens
Saecula, sic fari coepit (quo saeva loquente
175Flamina ventorum siluere et luce serena
Purior illuxit discussis nubibus aer;
Caerula velivoli stetit aequoris unda neque amnes
Montivagi interea sonitum per saxa dedere):
"Saepe equidem tantas volui compescere lites,
180Infensos placare animos, certamina vestra
Tollere, caelicolae, atque odiis rescindere causas,
Vestra sed opposuit sese discordia coeptis
Omnia permiscens. Potuissem cogere quamvis
Obnisos contra et caeco dare frena furori,
185Sed tamen ista mihi libuit permittere fato.
Parte alia, quantum studiis mea gratia divum
Faverit, haud ulli ignotum est. Concessimus acreis
Ut Lapithas bello Mars perderet, Euhius Indos
Subderet. Eversa penitus Calydone Diana
190Conceptos vomuit flammati pectoris aestus.
Te quoque terribili iaculante fulmina dextra
Vidimus ac tristes Aiacem, filia, poenas
Solvere et afflictas scopulis haerere carinas.
Non Agamemnonias in saxa Capharea puppes
195Ventorum incertus tulit impetus; affuit illic
Ira dei neque me fallit quo numine freta.
Imperium Europae manus invasura Getarum
Argolica iam nunc speret de gente triumphos.
Invisas testor Lethaei gurgitis undas,
200Me Troiae excidium graviter Priamique tulisse.
At quibus affecti sumus, indulgere necesse est.
Ignibus ex illis terras lux sparsa per omnes
Ingentem fulgore novo illustravit Olympum,
Et Romana graves solata est gloria casus.
205Haec et multa, quibus mea fit manifesta voluntas,
Praetereunda reor, ne me exprobrare putetis.
Haec vero in primis moneo semperque monebo:
Efficite, ut vestras habitet concordia mentes,
Inque vicem vos diligite et mea iussa meosque
210Observate pii monitus, placidamque remoto
Pacem animi livore colat, me qui colit idem!
Munere quisque suo fungatur ut ante, nec ullus,
Cur ita sit, cur non, cur hoc illudve probatum,
Ulterius, quam scire decet, perquirere tentet.
215Sed non parva die quoniam pars acta suisque
Ferme omnis laribus divum se turba recepit,
Nescioquid rerum mediter. Tu nuncia mentis,
Iri, meae, cum lux orietur crastina mundo,
Illicet accitos ad me omnes ire iubebis.
220Tunc, mea quo penitus vergat sententia, pandam.
Post etiam rabidos armorum arcere furores
Diraque sanguinei disperdere semina belli
Est animus, felix venturi temporis omen".
Iupiter hic verbis finem dedit. Omnis at illo
225Caelicolum surgente manus permulta locuta est,
Indictumque avidi suspensis mentibus omnes
Concilium expectant ipsumque ad limina sacrae
Interiora domus iam sole cadente reducunt.
Vix novus expulerat taciturnas Lucifer umbras,
230Non ignara viae Thaumantis filia iussum
Carpit iter totoque deos accersit Olympo.
At Cytherea suo comitata Cupidine celsam
Contulerat se forte Paphon nec talibus orsis
Affuit. Eius enim solemni Cyprus honore
235Natalem tunc laeta diem celebrabat, et atras
Ante fores dominae absentis sopita iacebant
Ocia, servabant vigiles penetralia Curae.
Longus ad occasum limes se extendit ab ortu
Stellantis medius convexa per ardua caeli,
240Quem candore suo lactis de nomine nomen
Accepisse ferunt, Iovis unde palatia mos est
Tendere caelitibus gratosque videre recessus.
Hic nulla fabricata manu se machina tollit,
Quam nequeat solers hominum facundia, qualis
245Quantave sit, fando exprimere et laudare decorem
Eximium nec fas animo comprendere cuiquam.
Hanc pater omnipotens olim consurgere dicto
Ocyus atque operi decus omne accedere iussit.
Hinc atque hinc celsas meritis et honore verendi
250Caelicolae tenuere domos. Argenteus auro
Crustatur paries. Videas insignia divum
Nomine quaeque suo variis caelata metallis.
Diversorum operum decorantur imagine mira
Androdamantei postes, gradibusque superbum
255Puniceis ad limen eunt. Adamante columnae
Perfectae artifici circumstant atria nexu
Porticibus vallata suis ac fornice crebro.
Egregius thalamos labor et conclavia luxu
Regifico insignit. Tagus et Pactolus et Hermus
260Non illas aequavit opes, nec lucida Rubri
Ora maris, toto nec sunt tot in orbe colores.
Fulget iaspidibus paries, ardentque pyropi
Eminus, et varios opalos panchrosque videres
Lumina multiplici trahere in diversa nitore.
265Splendida chrysolithos apyrusta intermicat, alba
Sardonyci sociatur ion, laetosque smaragdus
Oblectat spectantum oculos et corda nitore.
Innumerabilibus radiant laquearia gemmis aurea.
Non desunt fontes et amoena vireta,
270Laudatae cantu volucres ac tecta pererrant.
Hic procerum locus est. Populi pars cetera sedes
Diversas tenet astriferum divisa per orbem.
Omnia quae magna voluit ratione deum rex
Iam tunc sic fieri, cum terras, aequora, caelum
275Prospiciens rebus rapido secrevit ab igni.
Talibus at per se felicia numina quamvis
Non egeant et summa boni et sincera voluptas
Aetherei regis divina in fronte morentur,
Illa tamen superum voluit pater addere regnis
280Ornamenta suis, duplici ne gratia desit
Ulla polo aut aliquid sit cuiquam optare necesse.
Ergo ubi parenteis dicto Saturnius ad se
Convenisse videt superos strepitumque per aulam
Ingentem attolli magno cum murmure sentit,
285Progreditur thalamo atque altas contendit ad arcis
Sydereae sedes, ubi curia panditur ingens
Concilio, summis quoties de rebus agendum.
Electro atque onyche et multo pinguntur achate
Ordinibus certis discreta sedilia divum.
290Iupiter hic solio medius consedit in alto,
Cui multum Aetnaeis insudavere Cyclopes
Rupibus. Hic omnem Phlegraeam ex ordine pugnam
Cernere erat stratosque immani fulmine fratres.
Aurea gemmarum triplici gravis orbe corona
295Obnubit crines. Sumptu mirabile et arte
Dextra gerit sceptrum. Sublimi argentea pennas
Vertice pandit avis, quae tela trisulca Tonanti
Suggerit igniferis Vulcano exculta caminis.
Olli vestis acu pictis amethystina limbis
300Induerat sacros artus, ubi Cecropis omni
Diva magisterio sese vertentis in orbem
Bis geminas partes et munera fecerat anni.
Flore comam cinctum in viridi Ver ibat amictu
Ante alios hilari vultu, dextraque gerebat
305Lilia pubentesque rosas, violasque canistro
Miscuerat simul et varios sine fine colores.
Nuda coronatis spica flavente capillis
Falce secat messes Aestas paribusque maniplis
Per campum in cumulos simul agglomerarat aristas.
310Cui fluidus rivis sese rubicunda per ora
Sudor agit tostosque humectat labilis artus.
Vimineis epulae calathis servantur agrestes,
Nec decocta Ceres nec Bacchi munera desunt
Lenitura sitim, patulisque veterrima ramis
315Messorum congesta tegit velamina quercus.
It caput ornatus pomis Autumnus et uvas
Colligit. Effusae populant vineta puellae
Atque graveis lenta abscindunt de matre racemos,
Ingentesque lacus mustis spumantibus implet
320Turba comes et pampinea se fronde coronat.
At pluviam secum adducens ventosque nivesque
Subsequitur glacialis Hyems, tremebundaque membra
Plurima pellis obit nodo substricta tenaci.
Innumera rerum facies compage caputque
325Obstruitur, ne qua ventorum flamina laedant.
Post duplices manibus tunicas surisque cothurnos
Inducit soleisque pedes crepitantibus armat.
Et tot operta modis semper desiderat ignes.
Talis erat magni cultus Iovis. Inde, ubi visum,
330Incipit et sacro hanc ducit de pectore vocem:
"Humani quondam generis delicta perosus
Bis terras hominesque, dei, tum quicquid ab alto
Despicitur caelo, mersi fatalibus undis;
Nec Phaethonteos ignes restrinximus, ante
335Maxima quam mundi pars deflagraverit aestu.
Paulatim sed me pietas revocavit ab ira,
Quaeque novas iterum colerent animantia terras
Restitui nec non revivescere mollia iussi
Gramina et in ramis virides coalescere foetus.
340Nec tamen iccirco melior stirps nata priore est.
Illius implacidas nulla indulgentia mentes
Lenit, et ad rectum nulla formidine possunt
Induci; concreta manet sub pectore labes.
Quid loquar infecto letales aere morbos
345Atque graves rerum eventus portentaque dira
Et varias clades hinc inde et tristia bella
Et scelerum poenas metuendaque Tartara Ditis,
Mortales quibus admoniti desistere tandem
Turpibus a vitiis faciemque horrere malorum
350Debuerant et pulchra sequi vestigia laudis?
Omnia sed frustra. Neque enim mala crimina cessant,
Inque dies aliquid peius turba impia semper
Molitur iussisque negat caelestibus aures.
Non tamen omnino perversam extinguere gentem,
355Amplius institui, donec stata venerit hora,
Ut certum immoto decurrerit ordine fatum.
Prima sed a saeclis quantum praesentibus aetas
Differat et quantum ob noxam moresque protervos
Amisere boni, tandem ut cognoscere possint,
360Ipse virum magna virtute prioribus illis
Aequandum clarumque pari pietate creabo.
Illum etenim nasci volumus, quo numina ritu
Nascuntur, nullis vinclis nec legibus ullis
Mortalis thalami debentem, nostra quibus nunc
365Derogat expensa rerum ratione potestas.
Ille patrum ingentes animos superabit et acta,
Caelitibus nova templa dabit medioque tumultu
Armorum populos tranquilla in pace tenebit.
Stirpe ab Atestina decus hoc Ferraria namque
370Sic placitum laeta accipiet lateque per omnes
Borsius hoc illi nomen celebrabitur oras.
Iustitia insignis patrias ubi rexerit urbes,
Astra petet numeroque deum sese optimus addet
Proximaque Astraea merito loca sydere fulgens
375Incolet atque suos caeli miseratus ab arce
Damnabit votis aderitque precantibus ipse".
Dixit et alatis pedibus sua ferre per auras
Mercurium mandata iubet: "Vade", inquit, "et altam,
Nate, Paphon levibus pete lapsus ab aere pennis!
380Illic formosa pulcher cum matre Cupido
Festa colit celebratque diem, quo nata Dione.
Hunc verbis affare meis et talibus insta:
'Alme puer caeloque potens terraque marique,
Iupiter haec tibi me celeri deferre volatu
385Imperat. Italico celsis urbs proxima Rheno
Moenibus assurgit; partem sibi vindicat huius
Flaminiae regio, partem sibi Gallia poscit.
Par Veneri forma thalamosque perosa iugales
Adriacis illuc virgo migravit ab oris,
390Quae Tolomenea genus alta ab origine ducit
Et patriam te, Sena, refert, verum inde profecti
Ferrariam auspicibus superis tenuere parentes.
Stella sed ardentem sic illam. nomine dicunt
Nicoleon fugiens Estensem et amare repugnans,
395Ut modo retulimus, Bentvolia venit in arva,
Certa sequi innuptae leges vitamque Dianae.
Illius ergo tuis propera lenire, Cupido,
Artibus ingenium, blando ne pugnet amori.
Namque suo felix clarissima pignora partu
400In lucem dabit et natis comitata duobus
Aethereas olim sedes veneranda tenebit.
Horum primus avos meritis Leonellus et alta
Ingenii ratione suos post terga relinquet;
Alter ad imperium populis mirantibus ultro
405Virtutem accitus, longe mortalia facta
Atque hominum mortalis adhuc anteibit honores,
Et mansura diu terris fama inclyta Borsi
Solis ad occasum solis referetur ab ortu.
Maximus hac etiam veniet de stirpe sacerdos,
410Aeneas primum Aeneae de nomine magni,
Inde Pius tendens maiora ad munera dictus;
Cognato Stellam contingere proderit illi
Sanguine et ex hisdem. traxisse parentibus ortum'.
Haec sunt, aligero quae nunc te dicere Amori,
415Nate, velim. Post haec placidis illabere somnis
Virginis atque refer, quae sit sententia nobis!"
Dixit, et audito tantorum nomine regum
Obstupuere dei. Tum magni coepta parentis
Consiliumque probant, abeuntem laeta sequuntur
420Et circumfuso comitantur numina coetu.
Martem e concilio turbatum et multa minantem
Discessisse ferunt, quoniam sua bella videret
Imperio prohibenda Iovis tranquillaque partu
Saecula pace dari atque auferri gentibus arma.
425Audiit haec absens, Cyprumque ubi pulchra reliquit,
Continuo precibus Venus est aggressa furentem
Ac suadet parere Iovi et componere mentem.
Hortatur blandisque amplexibus oscula iunxit
Atque truces iras dulci dea lenit amore.
430Iamque odoratis tenues talaribus auras
Findit Atlantiades virga piceoque galero
Insignis totumque pari se examine librat
Atque oculis metitur iter, quo tendere iussus.
Et modo per liquidum trepidantibus aera pennis
435Remigat acceleratque fugam, ceu Martius olim
Sublimem accipiter magnis terroribus actam
Cum procul insequitur per nubila densa columbam;
Et nunc immotis caelo sublabitur alis
Paulatim, similis puppi quam turbine vasto
440Horridus impulerat Boreas resonante profundo
(Continuo flatus si forte resederit omnis
Et nautae sua vela legant, tamen impetus illam
Primus agit nullo ventorum aut remigis usu).
Talis ab aetherea veniens Cyllenius arce
445Pennigero terras transmittit et aequora cursu.
Atque cavas penetrat nubes primumque relinquit
Post sua terga diem et rapidis ardoribus ustas
Desertasque plagas pernicibus effugit alis.
Ignorata diu mortalibus insula magno
450Cingitur Oceano, grandes ubi littora conchae
Nobilibus decorant gemmis Chalybumque metalla
Divitibus venis ubi terra effundit et aurum,
Terra, Lycanoii penitus quae syderis expers
Extra orbem iacet, emissis ubi navita solers
455Alitibus scrutatur iter sequiturque volantes
Immotis oculis fugitivaque littora quaerit.
Hanc terram Alcidae gratam nomenque colentem
Herculeum ac templis solemnia dona ferentem
Ad laevum Aurorae positam latus impiger Arcas
460Nomine Taprobanen obliquo lumine cernit.
Dulcibus hic volucrum resonat concentibus aer
Purior, et liquidis tenui per amoena susurro
Culta vagantur aquis sinuoso tramite fontes.
Plurima nectareos foetus et suavia poma
465Felix arbor alit, redolent cedreia tempe,
Punica pallenti sub cortice grana rubescunt,
Grandia quae praestare suis non Africa succis,
Non Campanus ager, non fertilis ora Dicarchi,
Non Caieta neget nec Ibera nec Gnosia tellus
470Aut sylvae Alcinoi; riguis non deficit hortis
Gramen; mille simul depingunt prata colores.
Frugibus immensis regio non indiga Bacchi
Agricolae votum exuperat biferoque laborem
Solatur fructu, semperque exuberat annus.
475Lanigero pecori atque ingentibus herbida tauris
Pabula sufficiunt, nec formidanda ferarum
Agmina per valles errant venatibus aptas.
Iuniperi laurique et coniferae cyparissi
Et longis palmae foliis et pinus acutis
480Sponte sua surgunt, at sydera vertice tangunt
Chaoniae quercus, et habent sua flumina pisces.
Gens patrio contenta solo, contenta quiete
Pacem agitat servatque suas aequissima leges.
Illic fata diu cunctis animantibus aiunt
485Parcere nec dulcis seriem interrumpere cursus,
Donec sera dies pariat fastidia vitae.
Temperiem his tantam caeli pretiosaque dona
Indulsit natura locis, ostendere vires
Ipsa suas cupiens; hominum quoque tradidit ingens
490Corporibus magnis robur faciemque decoram
Et rigida mores dedit asperitate carentes.
At deus hinc mites Seras celebresque labore
Lanicii sylvestris adit patriumque per amnem
Psitharacas videt ire rates portuque petito
495Permutare novas concordi foedere merces.
Atiani mox unda sinus Ciconesque volanti
Occurrunt, Stygia infecti caligine vultus,
Porrecto informes rictu labroque tumenti,
Sanguineis horrendi oculis et crinibus hirsis.
500Dextera Caucaseos apices scopulumque Promethei
Monstrat et Hyrcanos infestaque tigribus arva
Massagetasque manu promptos nec lactis egentes
Atque canum insignes praeclaris laudibus olim
Albanos; hinc se tellus ostendit Ibera,
505Gens animo praestans inimica quietis et oci.
Caspia dehinc subeunt immitibus aspera saxis
Littora et immensum pelagus patrioque vagantes
Orbe Scythae et gelidas regio quae vergit in Arctos.
India laeva deo est, in qua non segniter armis
510Formicas aurum effodere et servare sub hisdem
Fama refert superingesta tellure cavernis;
Pervigili studio peracutis unguibus ipsae
Ingentes rostroque immani et grandibus alis
Praedonum exagitant saxosa per avia turbam
515Comprensosque necant et membra trementia mandunt.
Parte alia ditem Rubri maris arduus oram
Spectat, ubi varios gemmarum ripa colores
Spargit et immenso radiat preciosa nitore;
Horrendos hominum effigies vultusque ferarum
520Terribiles videt atque Indae miracula terrae.
Mox illi virides sylvae campique feraces
Occurrunt, quos saepe rigat felicibus undis
Acesines, Hypasis, Ganges, Hyarotis, Hidaspes
Atque Indus, permulta suo qui maximus amnis
525Flumina suscipiens rapido petit aequora cursu;
Caeruleosque secans discreto limite fluctus
Immutata diu proprium tenet unda colorem.
Iamque sagittiferos Parthos palmisque refertam
Persida et Assyrios ac turrigerae Babylonis
530Prisca Semiramis cernit perfecta labore
Moenia et eversam Beli, haud imitabile cuiquam
Regis opus, molem accedit fratrumque sepulchrum.
Proxima succedit regio, quam Tigris ab ortu
Irrigat; at parteis, Zephyrus quas perflat et Auster,
535Maximus Euphrates sinuosis alluit undis.
Illa quidem angustos in longum uberrima fines
Porrigit ac nullo penitus discrimine totum
Aequavit natura solum; res nominis illi
Causa fuit, quoniam geminos interiacet amnes.
540Sindonium involvens capiti velamen in orbem
Ad numerum extrema pendentibus aure lapillis
Haud procui hinc Bactranus abest, non inscius arcu
Vulnera dirigere et patrio insultare camelo.
Post Drangas sparsi montana per avia Sacae
545Apparent; Arabum spiranteis captat odores
Naribus atque iterum Euphratem Tigremque fluentes
Vallibus Armeniis Panchaeaque prospicit arva;
Nigrantes a fronte Syros et Amania saxa
Teque, tui nomen, palmosa Seleucia, regis
550Quae retines et Orontis aquas foecunda rigantes
Culta bibis, levibus tangit Caducifer alis.
Dissimiles habitu inter se nec moribus hisdem
Nec lingua similes populos ingentia circum
Terga patris Tauri positos rupesque Ceraunos
555Protinus exuperat; mox praedatricibus adsunt
Classibus infames Lycii Cilicesque, priusquam
Pompeio tantum merito piratica laudis
Undique pacato peperisset laurea ponto.
Heu, quam post celebres pugnas latosque triumphos
560Mors optanda fuit, Pharii miserabile regis
Ne socer aspiceret lachrymoso lumine munus!
Te quoque cedrifero, sublimis Amaxia, colli
Impostam Tegeaeus adit, quam cedere regni
In partem, Cleopatra, tui navalibus aptam
565Praesidiis Latii ducis indulgentia iussit.
Inde Solos atque Arsinoen Tharsonque relinquit
Florentem ingeniis quondam et virtute virorum;
Quique secas mediam lymphis candentibus urbem,
Frigidus interdum volvens rapidissimus unda,
570Interdum stagno similis, pulcherrime Cydne,
Te super ingenti volitans cum flamine fertur.
Haud procul apparet fulvo celeberrima nimbo
Et dilecta Iovi Rhodos; hinc venerabile vatis
Carpathii specus et pueri testantia casum
575Aequora se ostentant; divinae sydera frontis
Si libet in partem paulum flexisse sinistram,
Condita Pellaeo despectet moenia regi
Et vigilem semper Pharon horrentemque Canopum
Ac Nilum, qui monstriferas septena per ora
580In mare ducit aquas implorantesque colonos
Exoratus adit sitientiaque irrigat arva
Gurgite nimbifero, ignotis caput abditus oris.
Haec super innumeros dextra laevaque iacentes
Transgreditur populos et nantes Cycladas undis,
585Donec in apricam torquet talaria Cyprum.