Mantovano, Battista Mantova, 1447 - 1516, consolatio super morte Collae, consolatio super morte Collae consol. consolatio super morte Collae (L. Cupaerus, 1576)

¹
Dulce Refrigeri Vatum decus Aoniorum
Qui veteres rivos bibis et nova flumina Phoebi,
Dulciloquus laurae vates ubi proluit ora,
Extinctum nostra dici testudine collam
5Poscis, et antiquae me regna revisere Dirces
Oblitum per iter, lucosque subire silentes
Rupit ubi sanctos monstri gravis ungula fontes.
Cogit amor parere, tamen grave pondu abhorret,
Debilis, et tardi sensus sibi conscia virtus.
10Ingrediar quasi nauta fretum cui nulla secundat
Aura, legam remis, donec ferat Aeolus austros.
Rore Meduseo quisquis perfusus et arte
Fretus Apollinea vult digno extollere cantu
Ex oculis raptum praesenti funere Collam,
15Diffusum lateque patens se mittit in aequor
Non nisi consumptis subiturus littora remis.
Hic vir erat, quem dum terras pietate carentes
Flaminiamque premi civilibus oram
Vidissent superi, quorum ossa Bononia sacris
20Aedibus obserat, fractis misere daturum
Rebus opem, superis etenim tutela piorum est.
Hic vir erat similem raro cui nostra tulerunt
Tempora, cordate servans, in pectore mentem
Innocuam, longo rerum prudentior usu,
25Consilio bonus, ore potens, pietatis et aequi
Publicus assertor, doctrinarum atque leporum
Hospitium, redimendum hederis et virgine Phoebi.
Eximius foris atque domi, bellumque togamque
Ante alios doctus, doctus componere pacis
30Ocia, civiles iras compescere doctus,
Praecipites levis vulgi sedare tumultus.
Illaesum servare inopem, succurrere egeno.
O quoties rixas, quotiens surgentia pugnae
Germina succidit, primoque repressit in ortu.
35Saepe recrudescens odium fracturus in arma
Prosiliit, clausitque fera bella periclo,
Neve forent orbi prole, parentes
Fecit, et obscuro mortis de limine rapta
Duxit ad afflictas sua dulcia pignora matres.
40O quoties vetuit tristes incedere pompas
Funeris et ferri terres per compita taedas.
Si modo lex esset qualis fuit ante Latinis,
Cingere frondenti victricia tempora quercu
Belligero civem si quis servasse ab hoste,
45O quoties decus hoc, quoties haec gloria Collam
Insignisset, honor nulli datus iste fuisset
Saepius, a teneris ita se assuefecerat annis.
O dignum Pylios hominem qui vinceret annos,
Et qui Chalcidicae vatis transcenderet aevum.
50Omne bonum paucis properans elabitur horis,
Invisasque domos hominumque pollutaque linquens
Limina, syncerum petit unde recesserat orbem,
Non secus ac variis amissi fontibus amnes
In magnum refluo volvuntur Nerea cursu.
55Nam quod amant superi procula tellure lutoque
Ad sese in sublime levant, terrenaque regna
Egregiis spoliant animis, Dictaea corona,
Iulia flamma, puer Phrygius, Iovis hispida nutrix
Et fera quae circa Ripheum volvitur axem
60Hoc docuit, testantur idem nova funera Collae.
Et quicquid placuit superis rapit arduus aether.
Et licet Asculiae veniens a moenibus urbis
Fregit ubi Aeacidem Romana potentia Pyrrhum
Advena Flaminiis foret et novus incola campis,
65Felsinea tamen urbe donatus adibat
Concilium patrum, et consulta arcana senatus
Sex deni, quae Felsineis est summa potestas.
Hic plebem, populum ac patres gentemque sequutus
Bentivolam genus excellens et amabile nomen,
70Magna quidem, meritis tamen et virtute minora
Dona tulit, patriaeque suae decus attulit ingens.
Venit ad exequias et lamentabile funus
Turba frequens animi lachrymis testata dolorem.
Vix aliunt tantis flevit singultibus unquam
75Felsina, vix tanto fuit unquam naufraga luctu.
Germanum flevere patres, flevere minores
Patronum, miseri atque inopes flevere parentem.
Qualis enim ardenti quum Delius ignea curru
Herculea premit ora ferae morientibus herbis
80Rivus, et altivolis cribrati nubibus imbres,
Hic vir erat talis miseris et egentibus, ante
Quam foret illius facies tua funere tristis.
Affuit Hannibalis proles pulcherrimus Heros
Et patria priceps et lebertatis amator,
85Ignea dentatae cui sunt insignia serrae
Et veteris moesto lachrymas in funere amici
Fudit, et inferias tristi decoravit honore.
Sic nostras fugit ille domos, fruituraque coelo
Mens abit in terris spolium mortale relinquens.
90Tu Collam Baptista gravi moerore sepultum
Prosequeris, lachrymisque modum non ponis, amati
Fata senis plorans longo sine fine dolore.
Hactenus est flevisse satis, decet ocia fessis
Reddere luminibus, longum suspiria tempus
95Increpat, hoc animo forti negat esse decorum.
Hoc potius muliebre opus est, et molle, quod omnes
Magnanimi fortesque viri damnabile dicant.
Hoc est more ferae sensum sine lege vagantem
Post habita ratione sequi. Si tristia ferre
100Non potes, humanis opus est discedere rebus.
E vita migrare opus est, quia vita dolorum
Est pelagus, fons curarum, sententia laborum,
Quid te inconsulte pergis macerare? Quid omnes
Perdis in hoc casu lachrymas, quasi nulla supersint
105Tempora, quae poscant lachrymas, foecunda malorum
Sors tibi multa parat luctu non flenda minori.
Paulatim lamenta move, nec libera curis
Lora dato, totosque sinus ne pende querelis.
Una dies homini non est ploranda, sed aetas.
110Moerori gemitus aliquot servare futuro
Ne pigeat, lugubre aliquid lux altera portat.
Quod doleas aurora dabit tibi crastina semper.
Colla tibi lachrymis volat in sublime relictis,
Atque leves hominum curas vanosque timores
115Mortis et insanum vitae inconstantis amorem
Mirantem pudet his tantum latuisse sub umbris,
Stulticiae pudet humanae, mens ebria quando
In membris habitata mortalibus, omnia visu
Prospicit obliquo, nec coelum agnoscere, nec se
120Scire potest, moles terreni corporis aufert
Iudicium, plorat quae sunt ridenda, pavetque
Profutura, cupit nocitura, ignara futuri,
Interitus studiosa sui, labat, ambigit errat.
Vilibus exemplis res insinuare latentes
125Cogimur, ex minimis deprendere maxima fas est.
Si qua ovis in tenebris et opaco semper ovili
Vixerat, ignoransque diem sub nocte senescat,
Nec riguos unquam fontes nec amoena virentis
Rura soli, neque florentes cognoverit agros.
130Non volet obscuri trans pallida limina tecti
Ferre pedes assueta fimo brevibusque latebris.
At quae graminei cognovit pascua campi
Quae potavit aquas rivi salientis et amnes,
Quaeque solet molli recubans in gramine natos
135Mirari inter se teneros colludere in herba,
Et nondum natis praetendere cornibus iram,
Mane memor ruris balatibus ostia crebris
Pulsat, et ad campos rogat importuna reduci.
Sic quid mente polum fuerit transgressus, et altos
140Viderit aeterno fulgentes lumine campos
Non metuit tua lingua Charon, non flumina Lethes.
Nec pavet ad triplicis latrantia guttura monstri.
Haec trepidant, quibus ignavos inscita sensus
Lethaeis hebetat nebulis, quae in tartara prona
145Ora gerunt, nullumque tenent in pectore numen.
Aspice sydereum Paulus qui viderat axem
Quam magno terrena contemnat, et ipsam
Qua nihil est homini gravius quo pectore mortem
Intentatam adeat, rigidos ut rideat enses.
150Heu demens, heu mentis inops, heu luminis expers,
Qui solas miratur opes telluris et undae.
Nec videt aethereus cur splendoribus orbis
Luceat, et tentum cur sol ferat ore decorem.
Scilicet arrident nobis coelestia, nosque
155Laeta vocant, vultuque invitant astra sereno.
Nos bona sola rati nostro quae proxima sensus
Dulcibus illecebris palpant, curare solutos
Credimus haec eadem (tanta est dementia) manes.
Quae peiora colunt animae loca tartareumque
160Sub Phlegetonte chaos, vitales forsitan auras
Ut fugiant tormenta volunt, iterumque subire
Corpora, et aegra pati rursum moribundaque membra.
Sed quae foelices habitant immobile coelum
Quasque sub obscuris cruciat brevis ignibus ardor
165Ut superos sine sorde petant, et in aethera functae
Fecibus ascendant, remeandi in corpora nulla
Cura movet, nullo vivendi ardore feruntur.
Illectae campis illae melioribus, istae
Tempora ne pedant, et quo coelestis Olympi
170Inveniant breviora viae compendia ad arcem
Accipe, et antiquos paulum reminiscere casus,
Quos legisse etiam primo te credimus aevo.
Navibus instructis Euxina per aequora Colchi
Et Asia Europam cursu petiere citato,
175Cum Medaea patrem fugiens tulit aurea secum
Vellera, et occisi discerpsit viscera nati.
Curva diu postquam legerunt littora circum
Remigio absumpto fessis iam puppibus isti
Grandia conversis subierunt ostia proris.
180Fluminis hospitibus ripae arrisere virentes,
Et longe herboso vestiti gramine campi.
Pannoniis tandem regnis ratibusque relictis
In loca venerunt agris contermina nostris,
Illyricum iuxta pelagus, ripamque Timavi.
185Miratique solum foelix foecundaque rura,
Et nova regna magis Phoebo vicina calenti,
Dedidicere lares patrios et frigida Ponti
Rura, suasque alio sedes sub sole locarunt.
Et fluvio per quem fluctus liquere marinos
190Traxerunt quod adhuc retinent cognomen ab Istro.
Quodsi terra ferax et agri melioris imago
Usque adeo Scythicae durissima pectora gentis
Flexit, ut et dulcem patriam charosque penates
Sponte sua linquens Italis consederit oris,
195Cur animas quae iam pedibus sublimia calcant
Sydera, quasque brevi poena afflictura dolore
Mittet in aethereos parvo post tempore cives
Miramur natale solum contemnere, et omnem
Progeniem post se terrena in luce relictam?
200Est etiam quare remeandi nulla libido est
Manibus haec ratio, quod scilicet omnia norunt
Saecla illuc pronis ut lubrica flumina lymphis
In mare deferri, quod proxima sata suorum
Esse vident, sperantque brevi se cernere functos
205Corpore, quos ardenter amant, ac cernere curant.
Adde quod assidue properantibus undique ad Orcum
Ex tellure animis quos carcere fata relaxant,
Quicquid agunt vivi in terris et in aequore discunt.
Dic age, cum luteo fractis e corpore vinclis
210Evolvat in tenues liberiam spiritus auras,
Utque aiunt morimur gelidosque relinquimus artus,
Quae bona vel potius quae non mala perdimus? Errat
Quisquis in hoc aliquid terreni fornice mundi
Syncerum putate esse bonum. Chaos omnia in unum
215Haec humana Deus grandi confudit acervo,
Tristia cum laetis glomerans simul omnia miscens,
Ne pax hoste carens transiret in ocia somno
Dedita, ne nostros sopiter inertia sensus.
Ut cecinit solers rerum speculator Homerus,
220Iuppiter ante suum statuit duo dolia limen.
Laevum felle, dextrum capit aurea mella.
Quando leves animae celeri per sydera lapsu
Ingrediuntur iter, veniuntque in noxia membra,
Sunt quae caerulei cratera et pocula fellis
225Sunt quae mixta bibant cum glauco mella veneno.
Mel nulli sine felle datur, quia pura voluptas
Mortales pertaesa domos et perfida regna
Postquam cesserunt Iove principe saecula patris
Fugit in aethereos naturae simplicis ignes.
230Fugit, et huc dixit nunquam sine matre redibo.
Mater ei fuit Erigone, quae innoxia rexit
Saecula, quae fugit scelus indignata nefandum.
Sunt quoque qui memorent animas, cum sydera lapsu
Praetereunt volucri, moribundaque membra subintrant,
235A stellis trahere affectus habitusque malignos.
Et dare Saturnum lachrymas, mendacia fraudes
Mercurium, coitus Venerem Mars dicitur iram,
Sol risum, somnos nocturna infundere Luna.
Haec figmenta volunt hominem dum vescitur aura
240Aetherea non posse malis se absolvere, quando
Ipse etiam nocet adversis in fluctibus aether.
Doctiloqui Vates animas oblivia Lethes
Cur potare canunt, quando in mortalia rursum
Corpora coguntur tristi descendere fato?
245Nempe quod istius non posse incommoda vitae
Ferre putent illas, si colei gaudia et illud
Dulce recordentur vitae genus, unde coactae
Sunt labi ad miserae vana haec ludibria terrae.
Prosequar aerumnas veterumque antiqua malorum
250Principia, ex ipso sic sacra volumina cogunt
Credere, ad humanas mentes labentia coelo.
Prima Deum priscis legitur discordia chartis
Coelituumque gravi motas in bella ruisse
Seditione domos, aciesque in tartara victas
255Se turpi vertisse fuga, non noverat ante
Bella recens mundus, prima hinc exordia pugnae.
Parvus adhuc et adhuc infans cunabula mundus
Dum tenet, ex utero matris vix aedita proles,
Nondum nata rudes animos acuebat ad arma.
260Ista mali labes morbi haec contagia coelo
Orta gravi terras divorum exempla sequentes
Incendere igni ac magnis volvere ruinis.
Nec dilata lues in saecula plurima, bellum
Gessit prima domus, fraternaque pectora primum
265Funestis accensa odiis docuere nepotes
Hostiles armare manus, et stringere tela.
Mors modo nata suas tum primum exercuit iras,
Atque suis niti coepit crudeliter armis.
Pugna fuit mortis genitrix, mors prima cruenta
270Ac violenta fuit, vitam natura sinebat
Longius ire, odium impatiens cohibere furorem
Non potuit, livor Stygia face concitus arsit.
Ipse etenim fratrem offendens se offendit, et ipsum
Se premit fratrem perimens, quia corpora fratrum
275Corpus idem patris eiusdem sata semine eodem.
Non erat ensis adhuc, nec duri lamina ferri,
Nullaque pinnatos feriebat machina muros.
Bella geri pugnis primi coepere sub aevo.
Hinc oritur pugnae nomen, mox aspera cornus,
280Faxineaeque ludes, aliaque ex arbore trunci
Et rigidi silices atque usu praelia doctae,
Arma fuere ferae. Vastus canis ibat in hostes.
Assuetus certare leo, depressa ferebant
Cornua facturi semper duo vulnera tauri,
285Dente sues curvis pugnabant, unguibus ursi.
Inuentus mox usus, qui fraenata capistris
Ora manu regere incoepit spumantia sessor:
A longe conspectus eques non terga sedendo
Visus equi premere, ast unum duo corpora corpus
290Credita, Centauros dici nova fecit imago.
Tum faber adductis accendere follibus ignes
Coepit, et in gladios candens extendere ferrum,
Vulnificique aciem chalybis praefigere ligno,
Et telis armare manus ac tela veneno.
295Tunc clypei, parmaeque breves, lituique, tubaeque
Venere, et rauco stridentia cornua cantu,
Tum didicit Calaber sonipes Cataphractus in hostem
Currere, et armatos equites in praelia ferre.
Oppida tum fossis circumdata, moenibus urbes
300Et procula duectae peregrino a littore merces.
Tunc abies montana fretum sulcavit, et alnus
Incrementa mali tepefactis sanguine terris.
Tunc etiam nostra rubuerunt aequora caede.
Tum procerum delecta manus, tum Typhis et Argon,
305Inclyta Phryxaeae petierunt praemia lanae.
Iam nullus sine caede locus, pax nulla per aequor,
Nulla quies terris, totum scelus occupat orbem.
Tristia quid memorem Thesaeae carbasa prorae?
Quid patris interitum Thesei? Quid Cnosia virgo
310Te referam, quam durus amans pro munere vitae
Liquid in ignotis morituram atrociter oris?
Quid iuvenem lacerum? Matrem quid Amazonia raptam,
Confusamque domum Priami, Troiamque ruentem?
Quid genus Aeneadum? Quid nigri regna Darii
315Lapsa canam? Quid rapta Ducis tentoria Pori?
Quid siculum Libyco spumantem sanguine Pontum?
Praetereo Gallorum ausus, Italosque tumultus,
Arma Tagi taceo, profugum pavoque latentem
Navigio Xerxem, totum qui abscondere aequor
320Puppibus, et latos armato milite campos.
Te quoque praetereo tua quem pulcherrima proles
Misit in arma senem luctuque affecit amaro
Rex Solymi venerande soli, tua gloria tantis
Obscurata malis, nisi te miserata fuissent
325Numina in aeternam visa est descendere noctem:
Dicite Agenoris infoelicissima Thebae
Classica, et accensos in mutua vulnera fratres.
Quid sibi vult Progne pectus signata cruentum?
Quid Cyris turrita caput? Sua quaelibet aetas
330Quaelibet orbis habet regio monumenta malorum.
Neve putes solos includi hoc turbine reges,
Foelicemque dari tecto sub paupere vitam,
Nusquam tuta quies, regum sublimia tecta
Pastorumque casas humiles malefida ruit sors.
335Eschilus evadens hominum consortia solis
Errabat campis, non illi regna, nec urbes,
Nil a sorte datum quod perdere posset, habebat.
Carmen opes, et poma cibus, tectum fuit aether.
Ocia securo invidit dulcia vati,
340Et tandem incautum meditans qua falleret arte
Invenit fortuna viam. Testudine lata.
Quam modo piscosa raptam de valle ferebat
Aera per vacuum clauso Iovis armiger ungue,
Percussum caput in patres, heu, quattuor acrum est:
345Et scarum in gelida sparsum est tellure cerebrum.
Reddere foelices fertur voluisse metellos,
Sed vetuit rapidis ex ignibus eruta Pallas,
Atque repentino mors intentata tumultu.
Incoepit prodesse homini, coepitque repente
350Poenituit, si inconstans, sic perfida semper.
Si quibus indulget multum, servatque tenorem
Prosperitas, et blanda diu fortuna secundat,
Formidanda magis, nam contrahit omnia unum
Aspera, ut incautos uno magis obruat ictu.
355Fata probant istud Samii metuenda tyranni
Cui datus ex imis iterum fuit annulus undis.
Nam cum triste nihil sors semper amica tulisset,
Experiar certe quaesit sors aspera dixit.
Et ridens percussis aquas adamante marinas.
360Nec mora, Rhombus adest, escam ratus esse lapillum
Prosequitur rictu, et gemmam vorat ore natantem:
Forte superveniens piscator in aequora fundam
Iactat, et inclusum piscem dat dona tyranno.
Ille auro simulat et rhombo gemmaque potitus
365Credidit in se aditum sorti non esse sinistrae.
Insidiis tandem captum crudelis Oroetes
Iussit in excelso lapidosi vertice montis
Affigi, praedamque feris avibusque relinqui.
Quid brevia incertae fugitivaque tempora vitae
370Stringimus? Aetatem properantia sydera nostram
Diripiunt, meliorque prius pars occidit aevi.
Est tamen indoctum vulgus quae fallere possit
Falsa boni species, quam qui comprendere frustra
Nititur imprudens et spe se ludit inani,
375Hic est fallidicis sua qui quaesivit in undis
Ora puer, modo flos, retinens cum nomine formam.
Apenninigenae prope saxea flumina Rheni,
Sylva per umbrosas ubi surgit plurima valles,
Vidimus humanae speciem vitaeque nescisque
380Hic quercus iacet annoso quae elanguit aevo,
Hic procera abies, crebris quam lata securis
Ictibus excudit, dum vox a rupibus altis
Pulsa redit, resonatque aspris in cautibus Echo.
Hic alni, tiliaeque lenes, et fraxinus ingens,
385Praecipites iuxta ripas quae creverat alto
Radicata solo, cum grandibus eruta saxis
Procumbit glareae, atque comis cubat arida lapsis.
Glandiferas illic austri violentia phagos
Stravit, arenoso implumis iacet aequore truncus.
390Solivagis umbrosa feris habitacula quondam,
Garrula frondoso dulces quae in culmine nidos
Foverat, ablatum nemus admiratur, et umbras
It quaesitum alias, aliisque cubilia ramis
Fabricat, inque nova suspendit pignora fronde.
395Sic homines in fata vocat non exitus idem.
Hic ruit ex alto praeceps, animamque gementem
Exhalat collisus humi, subit ille ruinam
Mole sub ingenti fractus, iacet obrutus undis
Alter, equo labens alius perit, ilia contus
400Huic penetrat, tepidoque cadens rigat arma cruore.
Et tandem variis mors omnia casibus aufert,
Quicquid alit tellus avida vorat improba fauce:
Magna Deum mater grandi turrita corona
Quae ligat Idaeo Libycos temone leones
405Quicquid inest nobis fluxum et mortale capaci
Colligit in gremio, vitae nuda ossa futurae
Servat, et implendos auris melioribus artus.
Quid iuvat assiduis curas augere querelis?
Non revocant surdos hominum suspiria manes,
410Nostra nec extinctis possunt lamenta mederi.
Qui semel occiderit dulcesque reliquerit auras,
Non illum nostri gemitus, non humida fletu
Lumina, non pullati humeri, non plurima mente
Caesaries, non ora situ squallentia turpi,
415Sed neque dona Deum templis oblata iuvabunt.
Hanc si forte duae legem fregere sorores
Quae fratris potuere animam revocare sepulti,
Non tamen haec nobis sunt expectanda, Deum rex
Haec facit, et raros miracula servat in usus.
420Ponite mortales curas, qui condidit orbem
Ipse regat, sua pereant custodiat ipse.
Ipse gubernator sapiens, et amore paterno
Res hominum curat quicquid descendat ab illo
Ferre decet, nec enim quicquam dat inutile nobis.
425Quare illum toties precibus pulsamus ineptis?
Arbitrioque regi petimus coelestia nostro?
Num coeli turbanda via est ne funera fratrum,
Ne morbi eveniant, ne grandine vapulet hortus?
Aspice quo cursu coelum, qua mole feratur.
430Et cupis illa tuo tam ingentia corpora nutu
Fraenari, legemque pati? Tu portio rerum
Tam brevis et vilis, cui formidabilis una
Est apis, insomnem pulices animalia rostri
Tam tenuis, dictu indignum, quem reddere possunt,
435Flectere vis superos, et vincere fata precando?
Ac revocare pios in olentia corpora manes?
Cur retine, et toto noli insanire cerebro,
Non puer Astyanax matri, non chara Creusa
Redditur Aeneae, frustra sua pignora plorat
440Ausa nimis Niobe, frustra vocat Hectora mater.
Quid teris argutae nervos testudinis Orpheu?
Quid canis ad surdos rapta pro coniuge manes?
Fata redire vetant, et lex immobilis Orci.
Quid frustra Alcides puerum per littora et agros
445Quaeris Hylam? Dum te insano clamore fatigas,
Ille inter dulces vitreo sub gurgite Nymphas
Dormit, et affectus ridet mens libera nostros,
Non secus ac provecti annis ridere solemus
Infantes cum nocte pavent tenebrasque horrescunt.
450Tu quoque quid surdum quondam florentis amici
Quottidie irroras lachrymis Baptista sepulcrum?
Crebra quid infestant aegrum suspiria pectus?
Hos tantos animae luctus, suspiria nostra haec,
Haec graviter lamenta ferunt, nam mutuus illis
455Est amor, est pietas, tolerantque incommoda tristi
Nostra animo, cur ergo animas vexamus amicas?
Forte times diras leges Acherontis avari
Insignes pietate animas post fata subire,
Exiliumque pati aeternum et sine fine dolorem.
460Ne tibi ita illudas, neu rem turpem atque nefandam
Hanc ascribe Deo, nihil haec nisi credere iniquum
Crudelemque Deum, quo nil absurdius unquam
Audiri dicive potest, natura Tonantis
Quae summa est bonitas tantum scelus istud abhorret.
465Si nescis, vitio sua sunt, et sunt sua laudi
Praemia, nec tectis coeunt post fata sub hisdem
Candidior Virtus, nitidoque simillima Phoebo,
Et miserum scelus obscura fuligine tinctum.
Illa volans pulchrum tremulis caput inserit astris,
470Hoc pressum gravitate sua se in tartara condit.
Ista duas fecere domos, amplissima tecta,
Orbe alio distincta animis habitacula nostris.
Vivimus hoc mixti, mixtique recedimus aevo.
Sed post fata Deus meritis loca debita fixit.
475Coeli orbem centrumque soli distantia magnis
Regna interstitiis, quorum confinia longe
Ne coeant elementa suis quater orbibus arcent.
Sunt quos a vitio foedaque libidine ventris
Blanditiae nullae, nullus divellere possit
480Laudis amor, nullus larium timor infernorum.
Et veluti sua lustra sues et olentia tecta
Praeponunt regum laribus, quos nobile circum
Vestit ebur, Pario tellus ubi marmore fulget,
Sic hominum genus istud iners et inutile prorsus
485Ocia delicias, Veneres, convivia et omne
Quod sensum delectat opus praeponit Olympo.
Hos procul a superis coelique decemplicis axe,
Pellit ab aeterno Deus antra sonantia luctu.
Huc omnes quibus est nimium dominata voluptas
490Et divina quibus visa est nimis aspera virtus
Degeneres animae quasi purgamenta feruntur.
Sunt quibus aspectu superi meliore dederunt
Mitius ingenium, minus implicitumque tenebris,
Corporeaque minus pressus caligine sensus.
495Hi quanquam maiore animo nitantur ad astra
Non tamen omne nefas possunt avertere, contra
Conspirante orco, sensuque in bella vocante
Saepe animum, saepe amissa rationis habena,
Saepe velut ventis navem rapientibus extra
500Rectum iter rationem affectibus aegram.
Propterea functos vita contagia terrae
Imbibitasque abolere opus est post funera sordes.
Hi subeunt Stygios amnes, errantque per umbras,
Donec pestiferos mores et noxia vota
505Exuerint. Auro tandem quod in igne recoctum est
Persimiles, lucem subeunt, et in aethera migrant.
Sunt quae coelesti perfusae nectare mentes
In purgata magis labuntur corpora, quando
Fortunata iuvant clementi sydera vultu.
510His oritur coniunctus amor virtutis, et omnes
Adversos superant invicto pectore casus,
Et quia deberi norunt virtutibus astra,
Lubrica derident mortalis tempora vitae.
Hos multis fortuna modis contraria iactat
515Non superat, Scopulorum instar fremitum maris omnem
Immota qui mole ferunt, sub pondere nullo
Deficiunt, etenim nullo pondere Virtus
Consummata labat, moribunda et tabida membra
Esse sciunt animi aeterni tectoria quaedam
520Non victura diu, ruituraque tempore parvo.
His coelum se sponte aperit, redeuntibus omnis
Coelituum chorus assurgens occurrit, et altam
More triumphali gaudens assumit in arcem.
His pater extremi qui summa cacumina mundi
525In stellante throno residens te annuit alta
Fronte suam vultu sobolem confessus amico.
Aliger insignis gladio atque micantibus armis
Atria qui servat, primoque in limine semper
Excubat, et merita ingenti probat omnia lance,
530His quibus ad magni sublimia tecta Tonantis
Panditur introitus, laetis ita vocibus inquit.
Vivite securi iam nunc, veterumque laborum
Praemia percipite, et sedes implete beatas.
Discite quid pietas, et quid reverentia legum,
535Quid servasse fidem, quid flumina sancta subisse,
Quid castae mundaeque manus a sanguine et auro,
Quid coelo delatus honor, quid thura quid ignes
Profuerint, gratesque pio persolvite regi.
Talibus ingressi coelestia limina dictis
540Immortale bibunt divorum pocula nectar
Quantum quisque sitit, passim convivia, passim
Quae nunquam pariunt alacres fastidia mensae.
Omnibus una fames, eadem sitis omnibus unae
Sunt epulae cunctis, sed pars non omnibus aequa.
545Transit in has igitur partes genus omne animarum.
Nam vel regna tenent quae purgatoria dicunt,
Vel damnata malis nunquam cessantibus, aether
Restat apex mundi, divum domus atque Tonantis.
Non habet in Collam ius tartarus. Illa repellunt
550Antra pias animas, fugit impia tartara Virtus,
Et Phelgethontaeis nunquam fuit incola campis.
Vel superos adiit, vel certo temporis orbe
Exulat, ut maculas lustralibus abluat undis.
Mox iter ingrediens qua primo lucifer orto
555Nunciat Indorum populis ascendere solem,
Ibit aethereos orbes et in ardua templa,
Qua duodena micant obliquo limite signa
Transgressusque iugum coeli glacialis in altos
Scandet, ubi loca lata carent vertigine, campos.
560Quare age deposito luctu et moerore iacentem
Tolle animum, pelle hanc Stygiam de pectore noctem,
Regna nec invideas patriae melioris amico.
Nos quoque mortales cum vita exegerit annos,
Ibimus in coetus illos, ubi gaudia plenis
565Evomit aequoribus nunquam moritura voluptas.
Thraicios imitare Getas, qui extrema suorum
Laetitia celebrant et dulci funera cantu.