Verino, Ugolino Firenze, 1438 - 1516, Carlias, Carlias Carl. Carlias (N. Thurn, 1995)

Interea glacialis hyems Aquilone nivali
Horrebat, gelidisque rigebant arva pruinis.
Gallorum at magni proceres et Celtica pubes
Non luxu et plumis brumam thermisque fovebant,
5Sed nunc Palladio torpentia membra liquore
Uncti exercebant Sparthano more palestram,
Nunc nivis intacte celeres per vellera currunt,
Ut nulla a volucri fierent vestigia planta,
Nunc ludunt disco, nunc lento in pulvere proni
10In gyro flectunt spumantia frena volantis.
Sic illi in gelidis Borealia flamina pratis
Spernebant sevi Martis simulachra cientes.
At pars ancipites recoquunt fornacibus enses,
Loricas galeasque novant thoracis aenae,
15Ferrea taurino connectunt tergore frusta;
Pars spoliant silvas et lustra horrenda ferarum
Denudant magnasque evolvunt montibus ornos
Glandiferasque Iovis quercus et robora caedunt.
Ut renovata minas ventorum et murmura ponti
20Irati spernant dure tabulata carine,
Stupea suspendunt proceris vincula malis.
Nec cuiquam cessare datur presentia regis
Assueti tolerare imbres et frigus et aestum
Cum plebe atque omnis pariter perferre labores
25Urget et imperium rectorum leta facessit;
Et tales populi, quales in principe mores
Esse solent, studiumque ducis vitamque secuntur.
At rex Epyri, dum classem Belgica pubes
Quassatam reficit, dumque intractabilis unda,
30Dum concreta riget brumali frigore tellus,
Caonios statuit lustrare indagine saltus
Et Dolopum et Carne densas inquirere silvas.
Fama erat ingentem iuxta peragrare leonem,
Qua secat Ionias Achelous truncus arenas.
35Dicta dies aderat, cum circum regia tecta
Conveniunt Galli proceres Argivaque pubes.
Extremis rutilans cum lucifer exit ab Indis,
Venantum subito portis erupit apertis
Agmen in arva volans; agrestis turba Molossos
40Aere cohercebat; latoque ardentia ferro
Expediunt tractantque tenaci spicula dextra
Audaces iuvenes; pars grandia retia tendunt,
Pars furtim occulto condunt in tramite capses.
Inde ubi nodoso cinxere cacumina fune,
45Vincula odoripetis canibus demuntur, et omnes
Disquirunt latebras et tecta cubilia dumis,
Defigunt nares et rostra herentia terrae.
Protinus e saxis lepores capreeque volantes
Decurrunt, celeresque canes fugientia terga
50Extensis afflant rostris. Iam iamque teneri
Credentes morsu dammae elabuntur inani.
Fontibus irriguo centenis silva Talaro
Monte fuit semper florentibus horrida ramis.
Castanee ingentes illic et plurima fagus
55Et densae corili brumaque intacta cupressus
Et procera abies et durum robur et ilex
Stabant et patulis ramis ad sidera pinus.
Hanc densi vepres cingebant sepibus altis.
Hinc rapidae ingentem multis latratibus ursum
60Excussere canes, qui pinguia culta Chimerae
Vastabat ceu dira lues pecudesque bovesque
Horrendaque ipsos lacerabat caede colonos.
Tantus erat villisque minax et dentibus asper.
Ut procul immanem densis e sentibus actam
65Audivere feram latrantiaque ora Molossum
-Tollitur in celum clamor, reboatque Talarus -,
Spicula contorquent validis librata lacertis
Nequicquam Argivi iuvenes. Thoracis aeni
Instar pellis erat non ulli pervia ferro.
70At fera consuetas violentius arsit in iras
Dilaceratque canes et retia dissipat ungue.
Mox ruit in ferrum et densas rabiosa cohortes
Erectoque ferox per silvam corpore sevit.
Nec procul infelix Guido, Magantia proles,
75Servabat callem angustum, quem belua morsu
Discerpit lacerosque eiectat dentibus artus
Letalique alios frendens eviscerat ungue.
Diffugiunt Dolopes, proiectis Caones armis
Commissas liquere plagas, perque invia saxa
80Degener Aetholus, tantum mutatus ab illo
Oenide, trepido cursu Calidona petivit.
Exanimos triplicis celsa de rupe Chimerae
Delabi ut vidit Graios Amonius heros,
Praecipiti lapsu, ceu saxum e rupe revulsum,
85Ceu celer, aetherea ut vidit de nube columbas, .
Stridore ingenti defertur chillo per auras,
Haud secus arrepta decurrit Martius hasta
Et procul exclamat: "Quae tanti causa pavoris?
State, viri! Cohibete fugam!" Saltuque profundam
90Transgreditur vallem et gradientem cominus ursum
Stridenti mucrone petit. Stat belua contra
Nequicquam frendens et aduncos exerit ungues.
Nanque iterans rigido repetit precordia ferro
Villosumque femur letali cuspide figit
95Horriferumque caput secat et sublime ferendum
Argivae tradit pubi et simul increpat illos
Tardantes et adhuc caesum spectare timentes.
Interea magnis clamoribus insonat aer,
Intremuitque canum latratibus utraque vallis,
100Cum setosus aper luco silvaque palustri
Excitus iuvenes prosternit fulminis instar
Obvia prorumpens magno virgulta fragore.
Hemoniique femur percussit et ilia rupit
Et miserum socio auxilium Calidona ferentem
105Dentibus excussit; confractaque viscera vepres
Foedarunt. Fortisque Pelops et Pyrrhus et Almon
Euridesque ferox et Agis, Sparthana propago,
Laetiferi horrendo perierunt fulmine monstri.
Preduris quanquam armarant thoracibus armos,
110Porrectum spumantis apri tamen omnia telum
Tegmina disrupit; ferturque per avia preceps
Nec minor Aetholo, quem Carne et montibus Halis
Torva pharetratae produxerat ira Dianae.
Quin etiam illius perhibent de stirpe coloni
115Progenitum Cereri, Baccho arboribusque ruinam!
Aeneus huic rictus, pes ferreus, aerea seta.
Ah, quotiens olim turba irritatus agrestis,
Ut fera tempestas, ut nimbis concita grando,
Prostravit Sarati segetes Tympheaque rura.
120Viderat hunc alta de rupe Britannicus Astur
Se petere erectis setis rictuque minaci:
Tela manu cecidere metu, fugit otior Euro.
Forte illic patulos quercus Dodonia ramos
Pandebat multosque metu servata per annos,
125Fatidicae postquam niveo candore columbae
Prebuerant olim priscis oracula seclis.
Hanc subito ascendit. Ramis sic tutus in altis
Spumantem despexit aprum. Nec segnior illo
Proditor annosam subrepit Ganus in ulmum.
130Dissipat ore canes, funes et vincula rumpens,
Agmina venantum disiecit anhela pavore.
At rex increpitis sociis capit aerea pila
Fraxineamque trabem peracuta cuspide torquens
Callosum ingenti terebravit vulnere tergus;
135Victricique ferae stricto caput abscidit ense.
Mox formidandus vasto prorupit ab antro
Non procul a liquidis Acheloi fluminis undis,
Qua Pindi de monte fluit, leo. Clamor ad astra
Tollitur! Accurrunt proceres et spicula iactant
140Irrita; nec stricto propius concurrere ferro
Audent, sed missis irritant eminus hastis.
Ille autem multo stimulatus verbere caudae
Horrendumque fremens saltu per tela, per hostes
Emicat. Hermenium lacerat, qui primus in illum
145Torserat ingentem nequicquam viribus hastam.
Non tulit Antilocus dilecti corpus amici
Tam foede ante oculos laniari: hastile tremendum
Concitat et magni perstringit terga leonis;
Vaginaque ensem Pleuronius eximit heros
150Villosasque iubas acie pertentat inani.
Quem fera discerpit frustra prohibente corona
Francorum impavidusque trahit laceratque cadaver.
Triballusque licet fugeretque imbellis Achaeus,
At non magnanimis cessit fiducia Gallis.
155Acrius invadunt strictis mucronibus hostem.
Ante alios nudo Milonius advolat ense
Inque feri rictum capulo tenus arma recondit.
Horriferas secuit fauces et discidit arctus.
Hos inter motus Aracinthi a littore cervus
160Extrusus per aperta canes et retia linquens
Transvolat et ventos cursu celeresque sagictas.
Rumor erat decies centum vixisse per annos,
Cuius et inscripto collum muniverat auro
Pelleus princeps, ne quis telove dolove
165Lederet imprudens. Sed opertum texerat aetas
Pelleque crescenti insertum celaverat aurum:
Secula tot referunt vivacem evolvere cervum.
Leucadiae hunc olim gentes ceu numen agreste
Sacratumque tibi coluerunt, Cinthia virgo,
170Gallica quem fixit medicata cuspide cornus.
Aepiri postquam saltus atque omnia lustra
Excussere canes aditus reditusque ferarum,
Electi proceres repetunt cum regibus urbem.
Et iam roriferos crines nigrante galero
175Nox tecta obscuro terram involvebat amictu,
Iamque aderat volucer Laeteo a flumine Somnus
Fessa soporiferis demulcens corpora lymphis,
Cum seram tandem Carlus per membra quietem
Accepit. Cari tum lapsa parentis imago
180De caelo visa est thalamoque effulsit ut astrum;
Ambrosiumque torus fragrans spiravit odorem,
Qualis, odoratos adeat si vere Sabeos
Sulcator rubri ponti spirantibus Austris,
Felicis silvae longe dispergitur aura.
185Nec mentem variis insomnia falsa figuris
Ludebant, sed coram oculos faciemque parentis
Spectabat vigil haec roseo sic ore loquentis:
"O, mihi dilectos inter carissime natos,
Carle, meus sanguis, superi qui dogmata Christi
190Amplificas, magni cui paret machina mundi,
Maumettique nefas labemque abolere Photini
Niteris et, quicquid Manicheus et Arrius olim
Scripserit erroris, deles ultricibus armis!
Iam nunc externis Aeneia regna tyrannis
195Eripere et Latio crudelem excindere gentem,
Scandavios sevosque Gothos Scythiaeque colonos
Delere intendis dignosque assumere fasces
Caesaris et victor remeare in regna paterna.
Quo facere id melius totamque evincere molem
200Instantem possis, quae dicam, mente teneto!
Cum bis fraternis tenebrosum Cynthia cornu
Imbuerit radiis, signum cum Pisce relicto
Phrixeum auratis percurret Apollo quadrigis,
Ausoniam tunc classe petes et littore Tusco,
205Non procul Alpheas qua Pisas permeat Arnus,
Expones turmas. Tunc omnis Aetruria contra
Lombardos iusto insurget flammata dolore,
Plurimaque Italiae tecum pars agmina iunget.
At sunt infernae sedes et Averna fragosis
210Stagna prius visenda vadis Stigiique liquoris
Atra palus sulcanda tibi. Gyrosque per omnes
Inferni incolumem et per inhospita Tartara Ditis
Te summo delapsa polo Titania virgo
Ducet et Elysios campos Astrea docebit.
215Mox te gemmiferis pennis demissus ab astris
Suscipiet Seraphis, portam qui pandet Olympi.
Alite quo vectus super ardua culmina caeli,
Quanta sit aeternae, spectabis, gloria gentis,
Aliferasque novem circum praetoria turmas
220Meque iterum aspicies nostrosque ab origine reges."
Haec ubi dicta dedit, tenues effugit in auras.
At Carlus somno attonitus visisque paternis
Prosiluit strato secum divina revolvens
Siderei praecepta patris tantosque labores,
225Cui tantam belli molem sociosque relinquat.
Iam Iovis aeterni natalis et annuus ortus
Venerat, horrifico sevit cum bruma Decembri,
Ante alias veneranda dies, nec cernere tristem
Fas quenquam. Exultat tellus et pontus et astra,
230Quod Deus humanos artus de virgine cretus
Induerit mortisque iugum infernique dolores
Solverit atque homini reserarit limina caeli.
Francorum interea iuvenes Argivaque pubes
Venerat ad ludos. Locus est celeberrimus urbis,
235Quem nostri circum, Grai dixere theatrum,
Marmore quod Pario forma cinxere rotunda.
Bis septem posuere gradus panisque supernae
Liquerunt spatium, praetores unde solebant
Aedilesque simul ludos spectare curules.
240Inferior campus fuerat substratus arenis:
Illic Sparthano celebrabant more palestram
Uncti oleo iuvenes Danai, nec turpe dabatur,
Quod permixta viris sine vestibus horrida Martis
Virgo exerceret populi spectante corona
245Proelia. Perfecto victrix certamine primae
Ingenti applausu capiebat premia sortis.
At rex Iustinus simul et Pipinius heros
Purpureis sedere toris atque aurea dona
Suspendunt, magnaque invitat voce Molossos
250Ebalius preco, et vicinas missus ad urbes
Nuntius enarrat ludos et munera regum.
Ac primum alipedum ponunt certamen equorum.
Aurea victori cratera (hac Porus Idaspis,
Dum venabatur, latices potare solebat)
255Ponitur et Tyrio bis tincta rubore secundo
Vestis, quam Phrigius Pythias contexuit auro.
Omnibus et Syrius dabitur certantibus arcus.
Aliferas primus Dolopum de gente quadrigas
Ippopulus duxit, cuius feriebat Atenis
260Terribilis saevis tenues hinnitibus auras.
At Pyrrhus geminos lactenti corpore Cycnos
Ducebat -sic nomen equis-, quos concolor uno
Enixa est partu genetrix ad pabula Mobrae.
Quin ferus Eutidamas Blemmeni lumine torvo
265Ora reluctantis duris spumantia frenis
Vix poterat compescere equi; celeremque Podarcem
Purpureis loris Siculus ductabat Himilco.
Strenuus Asteropes Troiano e sanguine cretus
Post eversa solo periurae moenia Troiae
270Hectoreos frenabat equos repetitaque longe
Dardana fulmigerae portabat signa volucris.
At niveis pedibus, nivea quoque fronte Toochum,
Pollydamantis equum, ventos anteire ferebant.
Quin bellatorem Albanus tentare Phonandrum
275Non timuit ductor Graiosque lacessere ludos.
Plurimaque obscurae venerunt nomina plebis,
Quae tenuis fama et sub noctem subruit evum.
Inde, ubi compositi spatioso in carcere currus
Audivere tubam, prorumpunt finibus omnes
280Ingenti strepitu, colliduntque axibus axes,
Ultima vix celeri signant vestigia cornu.
Non ita precipites patefacto cardine montis
Aeolii erumpunt venti, cum turbine caelum
Aequoraque insanis agitant convulsa procellis!
285Et primum nudo velox volat orbita campo,
Mox urbem et circum lapidosi angusta theatri
Fertur, et horrendo silices stridore quadrigae
Concutiunt; reboantque aedes vallesque propinquae;
Scintillantque rotae, ceu candens forcipe ferrum
290Aethnei vasta versent incude gigantes.
Evolat ante alios volucri pernicior Euro
Trinacrius, gemini quem Cycni naribus afflant.
Tertius indignans Cycnos iam calce Toochus
Urgebat, post hunc Blemmenus et ipse Phonander
295Ambo una currus iuncto temone trahebant.
At formidando Mavortius ore Rinaldus
Increpat alipedem; tum longo fuste volantis
Terga premit stimulisque acres irritat ad iras.
Evolat, ut vocem domini sensisse putares,
300Otior excusso turbati fulmine caeli,
Eutidamanta retro frustra clamore cientem
Blemmenum linquit. Mox Pollydamanta feroci
Apprehendens morsu curru deiecit inani
Et volucri Cycnos saltu post terga relinquens
305Agrigentinum premit assequiturque Podarcem.
Quod nisi currentem Autumedon auriga quadrigam
Flexisset leva interius metamque petisset
Trinacrius, vel si spatium tunc longius esset,
Albanus prime meruisset praemia laudis.
310Tres postquam primi cinxerunt tempora palmis
Optate et meritos ceperunt sortis honores,
Protinus invitat, pugiles unctamque palestram
Qui certare velint nudamque lacessere pugnam,
Taltibrius tubicen ponitque argentea dona.
315Nec mora, prosiluit compacto corpore Lacon
In medium Alcydamas, mox Larisseus Amintas;
Aetholusque Cyclops, horrenda mole superbus,
Gallorum irritat proceres ac nudus arenis
Consistens magnos villosi corporis artus
320Ostentat monstransque artem diverberat auras.
Nec quisquam tanto Graiorum ex agmine contra
Audet adire virum, nam dextra suetus inermi
Cornibus apprehensos tellure illidere tauros.
Ut vidit regem, ut Gallos Amonius heros
325Secum indignantes, immani concitus ira
Exiluit curru proiectisque impiger armis
Invadit nudis vastum Cyclopa lacertis.
Nia terribilis contundit anhela gigantis,
Saucia quin iacto saltans ferit inguina calce.
330At contra Aetholus dextram rotat, insuper urget
Nequicquam prehensare volens fugientia membra.
Instat atrox Calidon dextra vultuque feroci
Territat incassum minitans: nam grandinis instar
Gallus utraque manu pulsatque abigitque minantem.
335Mox pronus strictis devincit crura lacertis
Connixusque humeris sublatum illidit arenis.
Parte alia Lacon et Larysseus Amintas
Horrida fulmineis miscebant prelia pugnis.
Tunc facies tumidas manantiaque ora cruore
340Cernereque eiectos licuit cum sanguine dentes;
Bracchiaque annixi concussis viribus ambo
Luctantur. Geminos Tuscis in montibus ursos
Concurrisse putes, stimulat cum dira libido.
Ambo cadunt pariter nexi, multumque diuque
345Seu duo cristati longo in luctamine galli
Stant procul et lassi torvo se lumine cernunt.
At rex Francorum iussit certamina tolli
Collaudansque ambos simili donavit honore.
Nunc fera terribilis proponit prelia Martis,
350Qui certare velint non iactis eminus hastis
Parcentes gladiis, sed acuta cuspide longe
Innixi pinus galeas clipeosque ferire.
Premia ponuntur victoribus aurea cassis
Nodorumque rigens triplici lorica catena,
355Quam quondam in bello gestaret Tracius Alcon,
Ponitur et spolium Armeniae de rege Thoante
Ensis et insignis rutilo vagina pyropo.
Haec dona in summo pendebant fixa theatro.
Continuo horrisono tonuit clangore tubarum
360Circus, et in campum phaleratum proruit agmen.
Thessalus Eacidum stirpem mentitus Achilles
Sculpserat Occeanum in clipeo nimphasque sorores
Caeruleosque toros Thetidis iuxtaque cubantem
Pelea et infantem, Stigiis quem mater in undis
365Tingebat, quin Philliridem caelarat et arma
Vulcani caedesque Phrigum Troiaeque ruinam,
Hermacreontis opus. Quem mox Phocensis Hiantes
Subsequitur. Post hunc niveo prevectus olore
Ingreditur campum Pelopis de gente Pylemon.
370Affuit Alcides Pallena ex urbe profectus
Nequicquam Herculeo tumefactus nomine et armis;
Nec te preteream, procerum memorande Cleone,
Quem centum electi iuvenes fulgentibus hastis
Stipabant pariter Tyriis in vestibus omnes.
375Euhius haud aliter Satyrum comitante triumpho
Intrat Agenoreos frenata tygride muros.
Ipse quoque Asteropes, Troianae stirpis alumnus,
Curriculo quamvis primo non victor abisset,
Attamen Odrisium voluit tentare furorem,
380Ut probet Hectoream manifesto robore prolem.
Parte alia proceres feralia prelia Galli
Pertentant. Populusque omnis secedit arena
Et linquit purum solis certantibus aequor.
Undique belligeris lituum clangoribus aether
385Personat, accendunt horrentia classica mentes.
Ac primum Asteropes ab equo deiecit Alardum,
Quam longa hasta fuit, ceciditque Britannicus Astur
Arcados incursu Alcidae, Ganusque Cleoni
Thebani ingenti resupinus concidit ictu
390Et pariter fractos vomuit cum sanguine dentes.
Hinc et Tantaleus magno stridore Pylemon,
Hinc Claron querna incurrit Mavortius hasta.
Sed Graii tantum confracta Pylemonis ornus
Non potuit Gallum ferrata excludere sella.
395Illum autem Claron deiectum stravit arena.
At non Asteropes casu concussus amici
Alipedis fodiens aeratis calcibus armos
Claronem invadit frustraque umbonis aeni
Frassineo septem quatit aerea tegmina trunco.
400Sanguine Pelliaco tumidus Penneius heros
Bucephali dorso vectus prorumpit in agmen
Et primum sorte Orlando concurrit iniqua.
Nec taurinus equus valuit nec ferreus umbo
Sufferre ingentes fatalis cuspidis ictus.
405Fulminis in morem longe est excussus Achilles,
Prostratus crepuit sonipes, prostratus eadem
Corruit Alcides quercu. Rursusque Pylemon I
Consertis ausus concurrere cominus hastis
Concidit infoelix Orlandi viribus impar.
410Disrupto cecidit clipeo moribundus Hiantes.
Ipse etiam multos Thebanus straverat heros,
Ut soli ex numero restarent quatuor omni
In circo heroes: Orlandus et ipse Cleonus,
Asteropes Claronque, duces. Tria munera tantum
415Extabant. Iterum infestis concurrere telis
Iusserunt reges, tribuat cui premia virtus
Tertia. Confestim Claron et Dardanus una
Concurrit princeps, abeunt in nubila frusta
Hastarum, reboant percussa fragoribus astra.
420Hesit uterque tamen sellis ceu fixus in uncis,
Concussisque alias fregere umbonibus hastas.
At Milone satus nodoso robore nixus
Thebanum aggreditur, fulvaque extendit arena.
Iure igitur primae dant omnes premia palmae
425Orlando; paribus Claron et Troius heros
Ornantur donis, circumque theatra feruntur .
Et iam perfectis ludis nox roscida surgens
Occeano terram piceo involvebat amictu
Somnifugas fesso componens pectore curas.
430Omniaque in terris animantia somnus habebat,
Solus magnanimi Carlus precepta parentis
Volvit et insomni percurrit mente paludes
Tartareas versatque animo Plutonia regna,
Purgatique animi claris virtutibus astra
435Ut petat. Absterrent nimbosa cacumina celi,
Ne gravis aligeram terrestri carcere mentem
Sarcina conturbet Stygiis neu mergat in undis.
Talia versanti de caelo flamma reluxit.
Ecce iterum Pipinus adest natumque morantem
440Hortatur monstratque viam: nihil esse volenti
Difficile, et, quamvis sit primum asperrima virtus,
Paulatim mollescit iter, salebraeque recedunt.
"Surge, age! Labuntur fugitivae tempora vitae.
Libera dum meritis operetur, nate, voluntas,
445Non expectate confringunt stamina Parcae
Persaepe, et medio cursu intercepta morantem
Spes hominem fallit." Nec plura locutus in auras
Discessit tenues. Nec segnis Belgicus heros
Surgit et Orlando exponit precepta parentis.
450Discessumque suum, donec celestia regna
Visitet, occultet, turmas et castra tuatur,
Nec procul a signis miles vagus erret et arma
Expediat navesque paret, mora ne qua reversum
Tardet, et instructis discedat vere carinis.
455Haec ait et subito corpus fulgentibus armis
Cinxit et Orlando, sociis atque urbe relicta
Concubia nocte Epiri per devia fertur.
Ingens silva fuit densisque horrenda tenebris;
Vix ipsis adeunda feris Stygioque dicata
460Plutoni et multis quondam memorabilis oris.
Ut perhibent Grai, post aurea secula regis
Falciferi in peius rueret cum decolor orbis,
Improba caelestum mundum discordia fratrum
Divisit. Dominis iam tunc contenta duobus
465Regia nulla fuit. Neptunno contigit aequor,
Astra Iovi et sceptri cecidit sors prima superni,
Ultima Plutoni tribuit lachrymabile regnum
Inferiore plaga mundi centroque sub imo.
In medio silvae quondam Saturnia proles
470Foedera percussit Parioque in marmore leges
Perpetuas sculpsit; summoque in vertice montis
Titani fratres triplicis struxere Chimerae
Suffulctum Lybicis templum admirabile saxis,
Relligione patrum priscis venerabile seclis.
475Quicunque intraret Dictei numinis aedem
Vel temere, horrendas lueret cum sanguine poenas
Ante sacros tanquam iugulatus victima postes.
Pro foribus stabant curvi divosque triformes
Orabant populi in dubiis responsa petentes.
480Sed cecidisse ferunt ut cuncta oracula divum,
Sidereum cum virgo Deum sine sanguine cretum
Humano peperit. Nunc aspris obsita dumis,
Si qua manent, longum vestigia substulit evum.
Nec procul hinc Graio cognomine tristis Aornos
485Exhalat diram horrendo fetore mephitim.
Proxima pestiferis Acherusia prosilit undis,
Quae Stigias intrat valles nigramque paludem
Auget et infernas non uno gurgite sedes
Circinat et caelum nebuloso sulphure ledit.
490Dum rex obscure dumosa cubilia silve
Lustrat inops animi tenebras noctisque locique
Explorat gladio virgulta morantia frangens,
Ignarus, dextramne petat levamne capessat,
Heret et aspectans silvam vestigia firmat,
495Ecce inter tenebras effulxit lyncis imago.
Iocunda aspectu primo facieque decora
Fingit adulando cauda molissima terga;
Blanditurque duci exultans sensumque labantem
Illecebris captat precordiaque intima reptat.
500Iam stupet attonitus formosae tegmine lyncis
Immemor incepti cursus iussique paterni.
Arboris ut Cypriae densa resideret in umbra,
Ecce leo ante oculos immani vastus hiatu
Constitit et sevis implet rugitibus auras
505Tartaree silvae; timuitque in faucibus Horci
Cerberus et Stygiae sulcator pallidus undae.
At lupa post tergum rictu macilenta rapaci
Saepius audita est nigras ululare per umbras,
Ut quondam stimulante fame catulisque relictis
510Hercinie lucos egressa in pascua fertur
Lanigerum raptura pecus, manditque trahitque
Imbelles pecudes, nondum satiata cruore.
Martius at ductor, quamvis fatalibus armis
Tectus erat, timuit tamen et conterritus ensem
515Fulgentem eduxit frustraque immania monstra
Aggreditur. Vanae deceptus imagine formae
Nequicquam tenues gladio diverberat auras.
Ceu qui per somnum venientes viderit hostes,
Protinus exclamat pugnamque lacessit inanem,
520Haud aliter Carlus circum fera monstra vagatur,
Incertusque animi nunc huc, nunc fluctuat illuc,
Cum circumfusus prorupit ab aethere fulgor
Discissumque supra caelum resonantibus alis
Intonuit. Tum lapsa polo Titania virgo
525Nuda pedes, niveo circumdata pectora velo
Ignea ceu lampas prestrinxit lumina Carli,
Maiestasque in fronte sedet, mitemque rigorem
Sidera bina vomunt mixta gravitate nitori.
Apprehensaque ducis dextra, "Depone timorem,
530Et magno", dixit, "valletur robore pectus.
Me duce sulcabis calidas Phlegetontidos undas
Tutus et inferni lustrabis opaca baratri.
Te licet infestet rapidarum turba ferarum
Impediatque iter et mortem portenta minentur,
535Ne tamen absistas nec retro lumina flectas."
Dixit et antetulit gressum silvaeque profundae
Iam medium carpebat iter; nec segnius ipse
Ductricem aequabat vadens sevumque leonem
Instantemque lupam nequicquam verberat ense.
540Saepe Cilissa suum maculoso belua dorso
Inceptum turbabat iter, ni virgo morantem
Traxisset dextra et dictis monuisset amaris:
"Sic cessas, dum tempus habes! Properemus ad undas
Tartareas tristesque lacus Acherontis avari."
545His ille increpitus luci per devia pernix
Astream sequitur. Sed longe e rupe sonora
Fluminis auditur per saxa sonantia murmur,
Qualis in ingressu Deltae de vertice celso
Ingenti sonitu caelestis labitur amnis.
550"Quis fragor, o virgo, nostras pervenit ad aures?"
Carlus ait, "Quis teter odor? Cur turbidus aer?"
"Incipit horrendum hic caput implacabilis Horci,
Ostiaque inferni Ditis", Titania, "cernes."
Iamque propinquabant fluvio, cum rupibus altis
555Aspexit Carlus piceos erumpere fontes;
Et velut Aegeis sparguntur Cyclades undis,
Tartara sic attis cenosus cursibus ambit
Gurges, et una ratis casuris sufficit umbris.
Illic innumerae cunctis e partibus orbis
560Errabant animae tristes fluviumque petebant
Suppliciumque suum. Christi sic summa potestas
Exigit, ut meritis plectantur crimina penis.
Non tot in occiduo volvuntur littore fluctus,
Cum premit Herculeas Doris violenta columnas,
565Ardua dum spumat roranti aspergine Calpe,
Nec metit in Lybicis campis tot Poenus aristas,
Agmine quot magno labuntur ab aethere cassae
Corporibus lucumque vagae littusque pererrant.
Stabat terribilis nigranti in puppe biremis
570Portitor, ad pectus cui cana incultaque barba
Prominet, et nigros humeros erepta draconi
Pellis obit pectusque tegit, sed caetera nudus.
Luminaque in torva flammas imitantia fronte
Terrorem incutiunt, et dentes fulminis instar
575Os utrinque armant. Urgetque morantia conto
Agmina, dum pleno transmigrent littora lembo.
Utque pedum sensit strepitus, utque arma per umbras
Vidit et ingentem properare ad flumina regem,
Protinus exclamat: "Non hic patet exitus ulli
580Spiranti! Solas animas ad Tartara vecto!
Cuique intrare licet -foribus stat semper apertis
Ianua-, sed pigras nulli remeare paludes
Concessum est; nam fata vetant et Iupiter obstat."
Inde umbris foetam cymbam detrusit in aequor
585Obnixus conto; tum vela nigerrima pandit.
"Verte ratem", virgo, "retroque relabere", dixit,
"Portitor! Imperio Iovis huc Pipinius heros
Ante diem extremum manes descendit ad imos.
Et me demissam caelo comitemque ducemque
590Prefecit regi, donec lustraverit omnes
Tartaree vallis sedes lucumque piorum."
Nec mora, deiectis umbris ad littora proram
Vertit et ensiferam cum rege accepit in alvo;
Mox ferrugineo stridentem fuste faselum
595Dispulit. Illa volat Stygias secura per undas.
Quamvis iam senio putris sub pondere cymba
Insolito gemeret rimisque fatisceret alvus,
Atra tamen novies tranavit stagna paludis;
Limosum intravit portum irremeabilis Horci
600Caenosaque ambos Charon exponit in ulva.