1. veneratur Pelignos et agrum Sulmonensem
Hine amnes, haecne aoniis loca grata puellis,Pelignone haec sunt rura habitata seni?
Hosne lacus, haecne antra colit descriptor amorum?
Manibus haec sacra sunt, magne poeta, tuis?
5En vati dilecta Dryas fert rustica dona,
Fert myrtum, ac violae lilia mista nigrae,
Fert hederam, fert veris opes. Quin ecce Corinna:
Ipsa canit, voces fluminis aura refert:
"Erramus per prata, nec est quod laedat amantes,
10Et iuveni iuncta est usque puella suo;
Pascimur amplexu tenero, fovet aura cubantis,
Pennarum admotu quam levis afflat Amor.
Quod nemus, aut quaenam umbra meos nunc servat amores?
Huc ades in molli, Naso, fovende sinu."
15Ille refert: "O ante alias mihi cara puellas,
Ipsa veni ad nitidos, culta Corinna, lacus,
Qua strepitat leve murmur aquae, qua laurus in umbram
Se iacit, et densum texit opaca nemus,
Luxuriat qua mollis humus; te plurima myrtus,
20Te manet irriguis floridus hortus aquis.
En assum tibi certus amans." Vix ille, repente
Virgo movet niveos ad loca nota pedes,
Ac, nudata sinum, cervici innexa pependit;
Ora, oculos, pectus cordaque iunxit amor,
25Osculaque et iunxit, suspiria et intima iunxit,
Mistus et ex uno spiritus ore coit;
Incaluit tunc umbra novo succensa calore,
Mox gratum repetit altera et alter opus.
Ludite, felicis umbrae, quibus una voluptas
30Vivitur atque unus pectora iungit amor.
Nunc, age, quae myrteta colis mihi consita, nymphe,
Quaeque tenes hortos, Antiniana, meos,
Pauca meae, nam pauca seni Cytherea ministrat,
(Ipsa leget coniux) tu modo pauca refer.
35Extinctos in corde seni quis suscitat ignes?
Quae nova sopitas nunc movet aura faces?
Incendi novus auctor an est? Suspiria, coniux,
Hoc tua et accensi pectoris aura facit;
Pectoris huc venit aura tui, vetus inde resurgit
40Et reparat vires ignis ab igne novas;
Iam saevit, iam flamma furit; suspiria coniux
Movit, et a nostra mutua flamma viget;
Urimur absentes unoque adolescimus igni,
Et vires uno fomite uterque capit.
45In somnis mihi nocte venis, succenditur ignis,
Vexat nocturnus pectora adusta calor;
Ante oculos versare die, tum subdita venis
Spirat anhelantis flamma diurna faces:
En volitant rutilantque vagae de corde favillae,
50Et fax absumptis ossibus usta micat;
Iam serpit venis, imas iam flamma medullas
Corripit ac toto corpore lapsa furit.
Quisquis ades, procul hinc, ne vos meus ustilet ignis:
Fervet et accensos huc agit hucque globos;
55Inque faces flammasque abeo, iam vertor in ignem,
Vertimur, en iam iam nil nisi flamma sumus.
2. ad uxorem
Natalem Domini sine me Ianique calendasEt sine me Regum tempora tristis agis,
Tristis et in templis ad publica munera perstas;
Tristis et a templo cum petis ipsa domum,
5Illic te absentis torquent monumenta mariti,
Ante tuos oculos quae tibi multa iacent,
Illic desertusque torus succurrit amanti,
Quaeque vacat viduo sponda relicta loco.
Ingeminat tum corde dolor, crudescit et acre
10Vulnus, et ipsa super lapsa dolore cadis:
Non soror et geminae longo molimine natae,
Vix revocat lacrimis qui tibi natus adest.
Iam, coniux, iam parce novis, Ariadna, querelis;
Non te nunc primum contigit iste dolor:
15A teneris eadem mira virtute tulisti,
Matronae et laudes ipsa puella refers.
Difficile est tolerare, tamen laus omnis in hoc est,
Et labor assuetis mollior esse solet.
O non sic aliis tua nota exempla puellis,
20Servandique tori facta magistra fores,
Digna quidem amplexuque frui thalamoque mariti,
Gaudiaque assueto continuare toro.
Virtutem sed dura probant: hinc fama pudicis,
Hinc meruit nomen Penelopea suum.
25In pretio sunt rara, nihil virtute sed ipsa
Rarius: haec superis nos facit esse pares.
Iam, coniux, laetare; nihil nam mente pudica
Rarius; haec superos in sua vota trahit.
Sed tibi nec monitore opus, officiumque maritae
30Exigis et per te munera matris obis.
Cum Domini natalis adest, laetare, tibique
Si non vis, natis, optima, parce tuis:
Mane simul geminis comitata operare puellis,
Et tibi placatos iusta precare deos;
35Sint nato, sint vota viro rata: ponat iniquum
Mars odium et redeat pacis alunna quies.
Di faciles; tu iusta petis; iamque auguror ipsum
Annuere et capitis signa dedisse Iovem.
Omine quo regressa larem fac splendeat aula
40Munditiis, festos duc sine nube dies;
Omnia sint tibi laeta domi, felicibus annus
Auspiciis peragat, quod bene cepit, iter.
Cura sit et mensae, quae non aliena puellis,
Larga quidem, sed non luxuriosa tamen;
45Mensa suos habeat lusus, et saepe parentis,
Saepe viri nomen anxia verba sonent;
Sit cura et patrii ritus morisque vetusti,
Qui statuit posito regna beata mero.
Quod felix faustumque, fabae sors regia cuia est?
50Nate, tua: ardenti subdite ligna foco,
Stet myrto, stet rore maris lauroque comatus
Ipse focus; calices et nova vina date.
Funde, puer; bonus annus eat, pax laeta sequatur.
Eveniet: micuit sparsus in igne liquor.
55Funde iterum: ter flamma coma crepitante reluxit,
Ter saliit vivo laurus adusta foco:
Pax aderit, iam signa domum redeuntia cerno;
I, puer, et veteri vincula deme cado.
Quisquis ades, dic laeta; dies hic nubila pellat,
60Instauret positum sedula turba merum.
Absenti mihi chia date, date cresia regi;
Inde bibat dubio tota corona pede.
Tu vero hunc mihi, cara, viro praestabis honorem,
Tingat ut auratus mollia labra calix,
65Et memor ipsa mei dicas: "Haec oscula, coniux,
Illa tua, haec, coniux, te properare iubent."
His addas etiam suspiria, teque subinde
Admoneant reditus tempora certa mei.
3. epithalamium in nuptiis Aureliae filiae
Huc ades, o Hymenaee, nec est quod rura recuses:Rura tuas primum festa tulere faces,
Rura novos tibi prima iocos statuere, tuoque
Lutea puniceo vincla dedere pedi,
5Cultaque solennem duxere ad compita pompam,
Omine cum fausto foemina virque canunt.
Hic primum laeto sonuit nova tybia cantu,
Movit et artifices compta puella pedes;
Rure arcum sibi fecit Amor strinxitque sagittas,
10Accenditque novas, rure parante, faces.
Tum iuvenis primos sensit malesanus amores,
Arsit ab insolita tacta puella face;
Hinc iunxere pares communi foedere dextras,
Affuit et tectis saepe vocatus Hymen.
15Flammea tum tibi prima deo sunt sumpta, decensque
Praeluxit digitis aurea gemma tuis,
Sedisti medius iuveni mediusque puellae,
Deliciasque toro gaudiaque apta doces.
Tum felix, praesente deo, torus esse iugalis
20Legitimam et thalamus coepit habere fidem.
Ergo ades, o Hymenaee; vocant te rura, tibique
Culta domus cultus et tibi ridet ager;
In foribus te culta manens Ariadna decentis
Et nectit flores et nova serta parat.
25Dum nectit flores, illi per candida fulgent
Ora rosae, Charites quas posuere genis,
Spirat et ex oculis nova gratia (flectere divos
Dum cupit, hac risum temperat ipsa Venus);
Quin etiam canit: "Ad mensas, Hymenaee, venito,
30Te vocat ad thalamos nupta novella suos.
Pulcher Hymen, Hymenaee, Hymen, Hymenaee, venito;
Te chorus et cantus, te tua pompa manet.
Pulcher Hymen, Hymenaee, Hymen, Hymenaee, venito;
Tybia iam teneros fundit eburna modos,
35Ocior ut venias, en rustica fistula cantat,
Teque vocat numeris Antiniana novis:"
"Irriguis sic hortus aquis, sic prata salictis,
Sic gaudent pratis ipsa salicta suis,
Laetantur sic melle favi, sic robora glande,
40Laetus ut ad thalamos carmina pangit Hymen,
Pulcher Hymen, Hymenaeus, Hymen, cui filia vatis
Se colit, et thalamos nupta pudica parat;
Qualis roscidulo florens hyacinthus in horto
Puniceo primae certat honore rosae,
45Hunc Dryades coluere, hunc et coluere Napaeae,
Nais et assidua fessa rigavit aqua.
Myrtus honos Veneris, myrto laetantur amantes:
Pendeat ad cultas myrtea virga fores;
Laurus honos Phoebi, praefert et laurus amores:
50Ornent et festam laurea serta domum.
Vitibus est decori pendens sub fronde racemus,
Arboribus decori quae bene poma rubent:
Picta chlamys phrygiaque manu variata supellex
Est decori thalamo, purpureusque torus
55Ipse rosa syrioque decens perflatus amomo
Mille parat dominae gaudia, mille viro.
Felix deliciis et felix lecte susurris,
Per te vir domina, nupta beata viro est.
Pan iungit calamos: iungitque Hymenaeus amantes;
60Pan amat: ad calamos dulce iocatur Hymen,
Pulcher Hymen, Hymenaeus, Hymen, cui flammea curae
Et iuvenum lusus et sine lite torus.
Lite fugatur amor, concordia nectit amorem,
Concordis animos lectulus ipse facit;
65Hunc amor, hunc pax ipsa locum statuere quieti,
Hunc legit fidei vincula castus Hymen,
Castus Hymen, Hymenaeus, Hymen; age, fistula, Hymenque
Dic et Hymen; gaudet saepe iteratus Hymen.
Ut flos, aestivo sitiens cum terra calore,
70Nocturno refici lassus ab himbre cupit,
Non illum Zephyrique valent auraeque recentes
Mulcere aut densa nexilis umbra coma,
Sola illi est in rore salus, spes omnis in himbri,
Languet honos, cecidit languida sole coma;
75Sic tacitos in corde fovens nova nupta calores,
Optato refici coniugis ore petit,
Non illam patris amplexus, non oscula matris
Aut iuvat artifici purpura picta manu;
Suspirat tantum amplexus, tantum ora mariti,
80Moeret, abestque illi qui fuit ante decor.
Quam, raptam matrisque sinu colloque parentis,
Coniugis ad cari limina ducit Hymen,
Mitis Hymen, Hymenaeus, Hymen, cui mollia curae
Coniugia et parili vincula nexa iugo.
85Ut flos in verno laetatus sole nitescit
Fulgidus, et gaudet purpura honore suo,
Mane tepor, sub solem aurae, ros noctis in umbra
Mulcet, et ipse suas iactat honestus opes;
In molli sic virgo toro complexa maritum
90Nuda nitet, caro ludit amata sinu,
Mane sopor, sub sole viri suspiria mulcent,
Nocte iterata venus, saepe receptus hymen,
Dulcis Hymen, Hymenaeus, Hymen." Sed fulget olympo
Vesper; pone tuos, fistula lassa, modos.
95Vesper adest, Hymenaeus adest; consurgite mensis:
Vesper amat cantus, carmine gaudet Hymen.
Iam, iuvenes, simul ad choreas, simul ite, puellae,
En canite, et phrygium carmina dicat ebur.
Vesper adest, gaudete, viri, gaudete, puellae,
100Seque paret socio nuptaque virque toro.
Ad thalamos Hymenaeus adest, iace, virgo, pudorem;
Et vir adest, et adest qui bene iungat Amor.
Prima Venus teneris legem praescripsit ocellis,
Quave palam fiat quave tegatur amor;
105Primus Hymen blandis statuit sua iura labellis,
Diceret ut iuvenis: "Tu mihi, virgo, places."
Ipsa viro Venus e coelo, Venus ipsa puellae:
"Ludite, ait, florem carpite amoris," ait;
Ipse et inexpertos iungens Hymenaeus amantes
110Instituitque rudes, deliciasque docet.
Sola Venus docuit, decepta ut matre puella
Clam cuperet iuveni cauta coire suo;
Solus Hymen iussit, patrio lare nata relicto
Iret ut ad iuvenem, matre vetante, suum.
115Blanda Venus sine veste monet dormire puellas,
Gaudiaque instanti nulla negare viro;
Blandus Hymen sine veste iubet dormire maritas,
Et cupidum ad lusus sollicitare virum.
A Venere est quodcunque viro, quodcunque puellae
120Inter delicias et bona dulce venit;
Quod tenerum, quod dulce, ioci quodcunque Hymenaeus
Condit, et ore duas claudit in uno animas.
Sed numeros mutare licet: nam Vesper olympo
Conditur, et somnos imperat alma Venus.
125Intravit thalamos felix Hymenaeus, et omen
Ipse dedit; lecto virgoque virque cubant.
Ducite felices concordi foedere noctes,
Dulciaque unanimi carpite poma manu;
Ver flores, segetes aestas, autunnus et uvas,
130Delicias thalamus tempus in omne dabit.
Serpite in amplexu, certent pugnantia linguis
Oscula, blanditiis absit utrique modus;
Sic hederae serpunt, sic iungunt rostra columbae,
Murmuris et taciti ludit in ore sonus.
135Aetatis breve ver; vos veris carpite florem;
Hunc florem lusus deliciaeque decent.
Ludite, deliciisque brevem complete iuventam;
Hoc agite, ut cupidos prole iuvetis avos.
Nascatur Paulo similis, qui reddat utrunque
140Scitus avum ingenii dexteritate, puer:
Nam patrium nec Pierides nec sprevit Apollo
Et Mars ipse sua fovit et auxit ope,
Maternum Musae aonio fovere sub antro,
Protexit galea Mars quoque saepe sua.
145Nascatur quae nata tuos, Aurelia, mores
Et faciem referat foemineumque decus;
Nanque tibi matrique tuae nil aequa Minerva,
Nil Charites sociae, nil negat ipse pudor.
Hinc illinc generis series. Age, ruris alunnae,
150Et nemorum dominae, silvicolaeque deae,
Mane novo nuptisque novis de flore recenti
Serta date, et calathis spargite ruris opes;
Ipsa favos et mella ferens et lactis honores
Dic fesceninos, Antiniana, sales.
4. epithalamium in nuptiis Eugeniae filiae
Rura iterum te, Hymenaee, vocant. Quid in urbe moraris?Te lyra, te thiasi, te tua pompa manet;
En iterum laeta ad lusus et gaudia nota,
En vocat ad teneros Antiniana sales;
5En tibi formosae texunt nova serta puellae,
Et tibi non solita carmina voce canunt:
"Te molles violae, te purpurei hyacinthi,
Te rosa et assyrio sparsa liquore domus,
Nos te ad delicias cultae invitamus, et ipsi
10Invitant thalami, compositusque torus.
Quid cessas, Hymenaee? Tibi sua basia quaeque,
Amplexusque suos quaeque puella parat;
En tibi tractandas damus has sine labe papillas,
Sponsa quoque ipsa tibi nuda videnda venit,
15Cui roseis diffusa genis nova purpura fulget
Ac niveum in reliquo corpore candet ebur.
Talem Helenen sociae nudam videre puellae,
Cum lavat ad fontis, blanda Theranna, tuos;
Talis et in viridi visa est requiescere prato
20Nondum experta viri Laodomia torum.
Ipsa quiescebat; placidae circum ora Napaeae
Mulcebant somnos, flabra ciente manu;
Haec digitos, illa est tenerum mirata labellum,
Fusus ut e niveo pectore candor eat,
25Dumque alia extremum foemori subducit amictum
Obstupuit raris conscia facta bonis.
Nec properas, Hymenaee? Nec est quod rura revisas?
Nec praefert sanctas Antiniana faces?
Nec teneras tibi blanditias, nec carmina bella,
30Ingeminat nec: Hymen o Hymenaee, Hymen?
Mollis Hymen, Hymenaee, Hymen, Hymenaee, venito;
En propera ad lusus, o Hymenaee, tuos.
Libat apis tenerum rorem, fluit atticus ille
Inde liquor, dulci cerea mella favo;
35Libat Hymen tenerum florem, inde et acidalius ille
It liquor, in tepido munera grata toro.
En te septenae, felix Hymenaee, puellae
Invitant cupido munera ad ista sinu,
En tibi acidalium spondent ad munera florem;
40Ipse leges, ipsi diffluet ille liquor.
Illa, vides, ut blanda oculis utque innuit ore,
Flammeolum ut gestit laeta videre tuum?
Illa, vides, quos docta modos, quae carmina cantet,
Offerat ut flores in tua dona suos?
45Haec tibi purpureum stringit lasciva labellum
Atque ait: Hunc rorem libo, Hymenaee, tibi.
Haec choreis tete in mediis suspirat, et aegro
Ventilat ipsa tuas corde, Hymenaee, faces.
Haec tibi lacteolas, atque haec, atque illa papillas
50Nudat, et: Has, inquit, nudo, Hymenaee, tibi,
Has et delicias, haec oscula prima novosque
Amplexus servo gaudia et illa tibi.
Fauste, veni, formose, veni, tibi nupta parata est
Quaeque sinu veneres spiret et ore charin,
55Ore charin veneresque sinu, ast, ubi eburnea lectum
Intravit, spiret tum tibi veris honor,
Stillet et ambrosiae decus immortale, tibique
Et Charitum et Veneris dona beata fluant.
Euge, veni, bone dive, veni, bone sancte, venito:
60Euge, venit sanctus, divus et ipse venit.
Nunc, age, culta quidem divo sis obvia mater,
Et sanctum amplexu suscipe blanda tuo;
Sparge rosam, da serta deo, dic et bona verba,
Oreque cum fausto carmina fausta cane.
65Tu quoque felicis iam nacta, Aurelia, tedas,
Ad primos postis compta sororis ades;
Hic Genium accipies, Genio sua munera fundes,
Quaeque Cypros mittit quaeque sabaeus ager.
Casta quoque ad thalamos dux ipsa Hymenaeon amatos
70Duc castum, casto qua cubat ore soror.
Flammeolum ut Genio nitet atque ut coccina vestis,
Ut decet in molli socculus ipse pede,
Quam gemma in digitis, ut sertum in fronte virescit,
Ridet ut ipsa domus, tecta ineunte deo.
75Plaudamus Genio, sociae, Geniumque salutet
Cuncta domus, Genio plaudat et omnis ager;
Dicite io, domus omnis io, ager omnis et aer
Dicat io, resonet longe Hymenaeus io,
Faustus Hymen, formosus Hymen, felix Hymenaeus
80Laeta canant, felix et sine lite torus:
Felici cum prole genus carumque nepotem
Reddat avo, reddat pignora cara patri
Eugenia, et faciles ducat cum coniuge tedas,
Quique amor est iuvenum, sit quoque et ipse senum.
85Nunc, age, felicis cultor non segnis agelli,
Cui sonat apposito fistula blanda sono,
Dic aliquid geniale deo, dic et bona nuptae;
Nupta sono gaudet, carmine gaudet Hymen."
"Ipse diem solem ad rapidum cum torreor aestu,
90Uxor adest gelidas et mihi portat aquas;
Mox densas simul ad salices secedit uterque,
Mecum Amor, at lateri coniugis haeret Hymen;
Hic nos iungit Amor, lusus Hymenaeus Amori
Monstrat, et ad partes hic venit hicque suas.
95Nocte quidem tenue ad lumen dum vellera pecto,
Torpet et hiberno frigore fessa manus,
Hanc uxor refovetque sinu reficitque papillis;
Somnus adest, lateri coniugis haeret Hymen;
Hic nos iungit Hymen, lassos mox repit in artus
100Somnus, init placidus pectora anhela sopor.
Muneris hoc, Hymenaee, tui est. Age, fistula, blandum
Dic aliquid, quod rus quodque Hymenaeus amet.
Educit teneros foetus, fovet anxia nidum
Mitis avis, fesso comparat ore cibum;
105Ast illi, ut tenues plumae increvere, relinquunt
Et nidum et matris dulcia rostra suae:
Ipsa suo natam in gremio fovet anxia mater,
Educitque sinu sedulaque usque colit;
Ast illa ut viditque virum sensitque hymenaeum,
110Linquit laeta domum matris et ora suae.
Munus et hoc Hymenaee tuum est: tibi luce puella
Comitur et formae sedula quaerit opem,
Nocte autem parat illecebras, parat oscula, dulcemque
Amplexum et lusus deliciasque parat.
115Ut tener aprico crescens hyacinthus in horto
Ipse manu colitur, ipse rigatur aqua,
Illum aurae tepidique fovent sub sole calores
Guttaque, nocturno quae vaga rore cadit;
At postquam culto nituit spectatus agello,
120Ipse tener domini carpitur ungue sui;
Sic tenera in molli crescit quae nata cubili
Ipsa sinu matris, ipsa fovetur ope;
Hanc et munditiae thalami comptusque decentes,
Hanc iuvat artifici purpura texta manu;
125Sed postquam incaluitque toro cupiitque hymenaeos,
Hanc vir ab iniecta vendicat ipse manu,
Asserit et sibi iure suam atque Hymenaeon ad aram
Clamat: io munus hoc, Hymenaee, tuum est,
Munus et hoc, Hymenaee, tuum est. Age, candida, carmen
130Nunc itera atque sales, Antiniana, tuos;
Te domini, te cura et agri studiumque puellae,
Te moveant thalami iura et amicus Hymen."
"Ne saevi, generose; tua est sine lite puella,
Illa tibi placido est tota fovenda sinu;
135Neve nega, formosa, viro, quod dulce rogarit,
Ipse quidem dulci dulcia mente petet.
Sit pax, sed sine lite tamen sint murmura; uterque
Pacem amet et pacis murmura uterque sonet.
Ne pugna, mihi care; nihil pugnare necesse est,
140Concedet blandis victa puella iocis;
Neve viro, mihi cara, tuo vestita repugna,
Vestis obest rixae, rixa terenda ioco est.
Ludite; sed medio in lusu pax saeviat, ut pax
Rixa sit, ut rixae pax eat ipsa comes.
145Iam ludunt, geminata sonant iam murmura; postes
Claudite; adesto tuis, sancte Hymenaee, focis.
Vos, nuptae, quibus est coniux suus, ite, parate
Gaudia vestra viris et sua dona toris.
Vos quoque, virgineus chorus innuptaeque puellae,
150Omnia felici dicite fausta die,
Atque animo optatas iam iam praesumite tedas;
Nanque sua et vobis gaudia servat Hymen."
