1
Mens mea nescio quo iamdudum impulsa furore
Ardet lauriferos Parnassi inuisere colles,
Ruraque Castaliae Musis celebrata canoris:
Cirrha placet, semperque virens nemus. O ego quantas
5Effugiam tenebras! video surgentis Eoo
Luciferi radios paulatim albescere coelo.
Liuor, abi et stygio procul hinc te absconde profundo.
Vincit amor Musae, vincit Deus: ardua quamuis
Sit via, non metuit virtus inuicta laborem.
10O Phoebe pater, vatumque decus, da noscere calles
Ambiguos, auidumque reple ambrosia Aganippe:
Lux tua monstret iter, per quod penetralia templi
Ingrediar veneranda tui, et me subtrahe vulgo.
Non ego, quod veniam nouus ignotusque sacerdos,
15Gratus ero fortasse minus: si numine dextro
Excipies blandoque sinu. Tu tollis ab imo,
Nobilitasque viros: sine te mortale peribit
Ingenium, vox raucescet, nil dulce sonabit
Vana chelys; quod si fueris mihi dexter, adibo
20Sidera, spectabitque altos mens enthea diuos.
Sis igitur mihi, quaeso, fauens, Latoe, tuumque
Tollere humo (nisi fata vetent) dignare clientem.
Et vos, Castalides Nymphae, si pectore puro
Limina vestra adii, si non contagia caecae
25Luxuriae iuuenem potuere auertere vestro
A cultu, nec me vicit vesana libido,
Tradite me famae, ne prorsus inutilis olim
Vixisse hic videar, pereamque in funere totus.
Spes famae solet ad virtutem impellere multos.
30Tu vero, Dux, Herculeo qui nomine gaudes,
Ausonios inter proceres celeberrime nostro
Tempore, et Estensis certissima gloria gentis,
Quem Parnassiacis Pallas nutriuit in antris,
Et sacro a teneris aluerunt lacte Camoenae,
35Vnde sibi sperant decus immortale futurum,
Cirrhaeasque iterum per te reuirescere lauros:
Quanquam obstat Mauors atque inuidus in sua quaerit
Promissis, aliisque modis, te ducere castra,
Castra ubi perpetuos merearis victor honores,
40Et tua lauriferis decorentur signa triumphis,
Adsis, et placido vultu dignare poetam
Aspicere, insolitas intentatasque volentem
Ire vias, vatum quas non ulla orbita signat
Hactenus, et timido optatum largire fauorem.
45Sic tua te incolumem videat Ferraria semper,
Donec, post longae felicia tempora vitae,
Decedens terris, ad caeli sidera migres.
Illa dies olim veniet (modo stamina nobis
Longa trahat Lachesis) quum te et tua facta canemus
50Vberius, nomenque tuum Gangetica tellus,
Et Tartessiaci resonabunt littora ponti:
Ibit Hyperboreas passim tua fama per urbes,
Et per me extremis Libyae nosceris in oris.
Tunc ego maiori Musarum percitus oestro
55Omnibus ostendam, quanto tenearis amore
Iustitiae, sit quanta tibi pietasque fidesque,
Quantum consilio valeas, et fortibus armis,
Quam sis munificus, quam clemens: denique per me
Ingenium moresque tuos mirabitur orbis.
60At nunc ista, tibi quae tradimus, accipe laeto
Interea vultu, et praesentibus annue coeptis.
Scribere fert animus multa et diuersa, nec uno
Gurgite versari semper: quo flamina ducent
Ibimus, et nunc has, nunc illas nabimus undas,
65Ardua nunc ponti, nunc littora tuta petemus.
Et quanquam interdum, fretus ratione, latentes
Naturae tentabo vias, atque abdita pandam,
Praecipue tamen illa sequar quaecumque videntur
Prodesse, ac sanctos mortalibus addere mores,
70Heu penitus (liceat verum mihi dicere) nostro
Extinctos aeuo, quo non obscoenius ullum
Aut fuit, aut posthac erit; et quaecumque nocentes
Languenti valeant animo detrudere morbos.
Non melior, non virginibus magis apta Camoenis
75Materies, quam quae tractat de moribus, ulla est.
Haec hominem reddit sanum, ingenioque valentem,
Sit quamuis hebes, et stolidi cognatus aselli,
Impius, et recti contemptor, turpiter et qui
Luxuriam sequitur, vel quem scelerata cupido
80Sollicitat, cuiusue premit praecordia dirum
Inuidiae virus, mendax, vafer atque bibendi
Consultus, demum vitio quocumque laborans.
Hac poterit sola peruersae crimina mentis
Exuere atque viam vitae reperire salubrem.
85Efficit haec claros homines, et honoribus aptos,
Qui sibimet, domuique suae, patriaeque decenter
Consulere, ac dubiis rebus succurrere norunt.
Non tantum facies roseo niueoque colore
Mista placet, pulchrique oculi pulchrique capilli,
90Singulaque aethereas imitantia membra figuras;
Quantum compositi mores, et splendor honestae
Mentis, quam vitio virtus seclusit ab omni;
Quid quod iustitiae cultor morumque bonorum
Laetus agit, speratque Deos sibi profore semper?
95Nec curat, siquis secreta in aure loquatur;
Nec trepidat Regis vel Iudicis ora vocatus.
Contra, qui malus est, formidat semper apertum
Ne fiat facinus, quod clam commisit; et ictus
Fulmineos, tonitru audito, sibi conscius horret.
100Siquid secum homines mussant, nunc dicitur eheu
De me, nunc recitant nostrae praeconia culpae.
Quid faciam? Iudex vel Rex me accersit. Adibon'?
An potius fugiam miserae discrimina vitae?
Lege deum stabili semper metus angit iniquos.
105Namque malus, quamquam interdum gaudere videtur,
Aestuat ipse tamen mediis ut Strongylos undis
Aethnaue, quum fabricat flagrantia tela Pyracmon.
Num magis ergo canam mille oppugnata carinis
Pergama, periurum stulte miserata Sinonem?
110Ogygiasue domos infausto Marte petitas?
An laudabo aliquem dictis mendacibus, ut pars
Magna solet vatum, et coruum phoenica vocabo?
Num melius plumis Iunonia regna secantem
Daedalon, Icariosque ausus et fata gementem,
115Mutatasque deum atque hominum memorare figuras?
Et vacuas aures nugis mulcere canoris?
Num melius iuuenum lasciuos dicere amores,
Quodque nefas maius, dictis temerare profanis
Coelicolas? quid enim dementia nostra veretur?
120Concumbunt, rapiunt pueros, vitiantque puellas;
In coelo est meretrix, in coelo est turpis adulter.
Pro pudor! haec pietas? hoc fas? haec debita diuis
Gratia, thura, foci, pecudes, altaria, laudes?
Quid non mentiri, vel quid non protinus audet
125Fingere mortale ingenium, ut sibi maior eundi
In praeceps pateat via, liberiorque potestas
Peccandi detur, minus et peccata pudoris
In se contineant? O stulta, o putida certe
Scriptorum turba Anticyris purganda duabus,
130Ad vos hic sermo est; alios vexatis et ipsi;
Nec parcit cuiquam vestrae petulantia linguae.
Quid mirum, si vos eadem quoque fulmina tangunt?
Dicite, quid tantum noctesque diesque laborem
Fertis? dumtaxat pro vobis? at nihil inde
135Laudis habere licet: nam qui sua commoda solum
Quaerit, nec prodesse aliis curat, potius sed
Damna aliena malus ridet, dum quod sibi credit
Vtile perficiat, saeuissima iure meretur
Bellua, non homo dici. Ergo sic scribere oportet,
140Vt quicquam inde boni valeant haurire legentes,
Ne frustra tempus sese triuisse querantur,
Fallaces nugas et inania monstra legendo.
Atqui scire opus est, triplex genus esse bonorum,
Vtile, delectans, maiusque ambobus honestum.
145Horum aliquod, vel plura ferat quodcumque poema,
Sic tamen, ut metae nunquam frangantur honesti.
Sed quibus est dignus titulis, qualiue corona,
Qui non vana modo, ac nullam praebentia frugem,
Verum quae potius vitam corrumpere, necnon
150Insanis possint maiorem adhibere furorem,
Affigit chartis, dirae monumenta relinquens
Luxuriae, et populis deliramenta futuris?
Heu quantos urget stimulos, et qualia nequam
Sermo animis aconita propinat! ab auribus audet
155Improba vox imas cordis penetrare latebras:
Ad scelus inde solet torpentia membra mouere
Dicet forte aliquis, delectant talia magnum
Saepe virum, cuius florente satelles in aula
Plurimus est, et quem rerum iubet esse verendum
160Copia, cui ridet modici fortuna cerebri.
Quid tum? proinde licent, et sunt laudanda, quod ipsis
Diuitibus placeant? Non sic. Nam quilibet haud scit,
Quot bipedes aurum, quot purpura vestit asellos.
Sunt o sunt multi, Sidonia concha superbos
165Quos facit, et Seres depexae frondis honore
Obducunt, quorum digitis nitet aureus ingens
Annulus, et rubro collecta in littore gemma:
Hos tu iurares magnum superare Platona
Ingenio, et sanctis non cedere moribus illi,
170Quem solum cecinit Phoebi cortina beatum.
Nil tamen intus habet species haec tanta: sed ipsos,
Nomine non vano, ventosos dixeris utres.
Magna voluptatem generat fortuna, voluptas
Stultitiam, et prorsus lumen rationis obumbrat.
175Inde fit ut raro sapiant. Tolerare laborem
Propter virtutem quis vult, si praemia desint?
Praemia quis quaerit, nisi quem dura urget egestas?
Gaudia sectatur diues, dulcemque quietem:
Dumosos odit calles, cliuosque viarum
180Difficiles, per quas doctrinae scandimus arcem.
Non possum tota non excandescere bile,
Quin ego deuoueo versus pariterque poetas,
Cum video pueros, obscoena docente Magistro
Carmina, peiores fieri, primumque pudorem
185Linquere paulatim, et sceleratos discere mores,
Vnde magis possit natiua augerier illis
Nequitia, et citius sub tartara delabantur.
Sed mihi non desunt solatia debita; nam cum
Scribant, ut magnam possint acquirere laudem,
190Magnam ignominiam pro laude, et dedecus ingens
Accipiunt. Merito quis enim non iudicet illos
Flagitio imbutos omni, talesque fuisse,
Qualia sunt chartis quae mandauere nefandis?
Index est animi sermo, morumque fidelis
195Haud dubie testis; quoniam quisque illa libenter
Et crebro loquitur, quibus oblectatur. Arator
De bobus, rastris, de vomere; nauita narrat
De velis, remis, de restibus atque carinis;
Miles equos memorat, gladios, hastilia, pugnas;
200Sic obscoeni homines plerumque obscoena loquuntur.
Vos moneo, quorum est fidei commissa iuuentus,
Et quorum est teneras puerorum fingere mentes,
Ceu molles digito ceras; haec scripta perosi
Deteriora, aliis incumbite; et illa docete,
205Arida quae non sint, et non indigna referri.
Historiae placeant nostrates ac peregrinae;
His se cirrati oblectent, has mente reponant.
Nectareos manant succos, (mihi credite) vitam
Instituunt, quae sint fugienda sequendaque monstrant.
210Fabula non omnis spernenda est. Saepe legatur
Vtile quid moneat puris Comoedia verbis.
Sunt etiam (fateor) complura poemata, prauis
Haud temerata iocis, sed quae grauitate virili
Procedunt, placitoque tegunt sub cortice mella.
215Ista iuuant, eadem pariter sine crimine prosunt;
Istis discipulos epulis educite vestros.
Firmior at postquam viuendo accesserit aetas,
Liberius poterunt lato discurrere campo,
Et quascumque volent decerpere tutius herbas.
220Est operae pretium post haec perpendere, maius
Vtrum opus atque utrum potiori in sede locandum,
Quo probitas, an quo tantum ipsa scientia crescit?
Praestet utrum esse bonum an doctum? diuina
quidem res
Doctrina est, decorat mites oditque superbos;
225Ipsa voluptatis refugit somnique clientes,
Nec nisi per longum tempus multoque labore
Percipitur; regit haec urbes; haec arma ciere,
Haec auferre potest; terras et sidera monstrat,
Morborum expultrix: varias formare figuras,
230Et numerare docet fidibusque apponere vocem;
Tecta Dei scandit, naturae arcana recludit;
Qua sine nemo potest perfectus dicier; haec nos
Dissimiles pecudum reddit, similesque deorum;
Fit tamen exigui pretii perditque nitorem
235Ipsa suum, quoties vitiorum faecibus oblita
Induit informes vultus; ceu sordet Iaspis
In putri demersa luto, ceu Phoebus ab atra
Obductus nebula, vel cum premit ora sororis.
Nec modo vilescit, sed fit quoque noxia; quippe
240Si malus hanc habeat, poteris concessa furenti
Dicere tela, quibus valeat transfigere plures,
Baccharique magis. Quisquis sine crimine vitam
Ducere conatur, diuina humanaque seruans
Iura scelusque cauens, tanquam praeuisa draconis
245Guttura, quem stimulat pastus insana cupido,
Sit licet upilio vel agaso aut mulio, libros
Qui nullos penitus norit, preciosus haberi,
Laudibus ac debet magnis ornarier; illum
Spernere non homines, non coeli numina possunt.
250Quis, nisi mentis inops, virtutumque improbus hostis,
Non amet, atque illum laudet, qui sacra veretur,
Iustitiamque colit, caeco non vincitur auro,
Non aliena rapit, miseris succurrit, et arcet
Infames a se; ast humiles fouet, impia linguae
255Mordacis vitat contagia, laedere quemquam
Non gaudet, potius cunctis prodesse laborat?
Quodque decus mirum est, in re quacumque modestum
Ostendit sese? felix hic nempe. Sed illum
Felicem magis esse reor, qui pollet utroque,
260Qui probus atque idem doctus; diademate talem
Quis dignum neget? hic aliis praecellit, ut aurum
Est orichalco nobilius, vitroque pyropus.
Tu tamen inuenies raro peccare peritum,
Vel caute aut leuius; rudibus vix ulla pudoris
265Est ratio atque palam vetitos labuntur in actus;
Irridetque sacras petulans inscitia leges.
Vt caecus nescit scrobibus diuertere ab imis,
Impinguntque pedem tenebrosa nocte vagantes,
Quum silet inferno recubans Proserpina lecto;
270Sic mens quae caeca est, sine lumine doctrinarum,
In quodcumque nefas facili descendere lapsu
Non dubitat, nisi sit poenae compressa timore;
Nec quicquam quod non placeat sibi, iudicat aequum.
Saepe vicem tamen ipsa gerit natura magistri,
275Inque utero ingenium multis largitur, ut illi,
Quod schola non docuit, coelesti munere discant.
Quid prohibet tales insontem ducere vitam?
Maxima ergo illi debetur gratia, cuius
Praestat utrumque liber. Bifidi vos numina montis,
280Quae colui, quibus et reliquos deuouimus annos,
Munera si fas est paruos tam magna rogare,
Tale mihi carmen quaeso concedite: vel me
A pipere et scombris saltem defendite, nostros
Tardipedis nec Vulcani voret ira labores.
285Hactenus haec Aries, qui nostri limina seruat
Zodiaci, iam vult properanti cedere Tauro,
Meque noui finire iubet praeludia cantus.
This text is part of:
Click on a word to bring up parses, dictionary entries, and frequency statistics
1 Aries
zodiacus vitae (J. Chomarat, 1996).
This work is licensed under a
Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 United States License.
An XML version of this text is available for download, with the additional restriction that you offer Perseus any modifications you make. Perseus provides credit for all accepted changes, storing new additions in a versioning system.