M. Annaeus Lucanus, Pharsalia
Carolus Hermannus Weise, Ed.

At procul extremis terrarum Caesar in oris
Martem saevus agit, non multa caede nocentem,
Maxima sed fati ducibus momenta daturum.
Iure pari rector castris Afranius illis
5Ac Petreius erat: concordia duxit in aequas
Imperium commune vices, tutelaque valli
Pervigil alterno paret custodia signo.
His praeter Latias acies erat impiger Astur,
Vettonesque leves, profugique a gente vetusta
10Gallorum Celtae, miscentes nomen Iberis.
Colle tumet modico, lenique excrevit in altum
Pingue solum tumulo: super hunc fundata vetusta
Surgit Ilerda manu: placidis praelabitur undis
Hesperios inter Sicoris non ultimus amnes;
15Saxeus ingenti quem pons amplectitur arcu,
Hibernas passurus aquas. At proxima rupes
Signa tenet Magni: nec Caesar colle minore
Castra levat: medius dirimit tentoria gurges.
Explicat hinc tellus campos effusa patentes,
20Vix oculo prendente modum, camposque coerces,
Cinga rapax, vetitus fluctus et litora cursu
Oceani pepulisse tuo: nam gurgite mixto,
Qui praestat terris, aufert tibi nomen Iberus.
Prima dies belli cessavit Marte cruento,
25Spectandasque ducum vires numerosaque signa
Exposuit. Piguit sceleris; pudor arma furentum
Continuit; patriaeque et ruptis legibus unum
Donavere diem. Prono tunc Caesar Olympo
In noctem subita circumdedit agmina fossa,
30Dum primae perstant acies, hostemque fefellit,
Et prope consertis obduxit castra maniplis.
Luce nova collem subito conscendere cursu,
Qui medius tutam castris dirimebat Ilerdam,
Imperat. Huc hostem pariter terrorque pudorque
35Impulit; et rapto tumulum prior agmine cepit.
His virtus ferrumque locum promittit: at illis
Ipse locus. Miles rupes oneratus in altas
Nititur: adversoque acies in monte supina
Haeret, et in tergum casura, umbone sequentis
40Erigitur. Nulli telum vibrare vacabat,
Dum labat et fixo firmat vestigia pilo,
Dum scopulos stirpesque tenent, atque, hoste relicto,
Caedunt ense viam. Vidit lapsura ruina
Agmina dux, equitemque iubet succedere bello,
45Munitumque latus laevo praeducere gyro.
Sic pedes ex facili, nulloque urgente, receptus,
Irritus et victor, subducto Marte, pependit.
Hactenus armorum discrimina: cetera bello
Fata dedit variis incertus motibus aer.
50Pigro bruma gelu, siccis Aquilonibus haerens,
Aethere constricto pluvias in nube tenebat.
Urebant montana nives, camposque iacentes
Non duraturae conspecto sole pruinae:
Atque omnis propior mergenti sidera coelo
55Aruerat tellus hiberno dura sereno.
Sed postquam vernus calidum Titana recepit
Sidera respiciens delapsae portitor Helles,
Atque iterum, aequatis ad iustae pondera Librae
Temporibus, vicere dies: tunc, sole relicto,
60Cynthia quo primum cornu dubitanda refulsit,
Exclusit Boream, flammasque accepit ab Euro.
Ille suo nubes quascumque invenit in axe,
Torsit in occiduum Nabataeis flatibus orbem:
Et quas sentit Arabs, et quas Gangetica tellus
65Exhalat nebulas, quidquid concrescere primus
Sol patitur, quidquid coeli fuscator Eoi
Intulerat Corus, quidquid defenderat Indos,
Incendere diem nubes, oriente remotae;
Nec medio potuere graves incumbere mundo,
70Sed nimbos rapuere fuga. Vacat imbribus Arctos
Et Notus; in solam Calpen fluit humidus aer.
Hic, ubi iam Zephyri fines et summus Olympi
Cardo tenet Tethyn, vetitae transcurrere, densos
Involvere globos; congestumque aeris atri
75Vix recipit spatium, quod separat aethere terram.
Iamque polo pressae largos densentur in imbres,
Spissataeque fluunt: nec servant fulmina flammas,
Quamvis crebra micent: moriuntur fulgura nimbis
Hinc imperfecto complectitur aera gyro
80Arcus, vix ulla variatus luce colorem,
Oceanumque bibit, raptosque ad nubila fluctus
Pertulit, et coelo diffusum reddidit aequor.
Iamque Pyrenaeae, quas numquam solvere Titan
Evaluit, fluxere nives, fractoque madescunt
85Saxa gelu. Tunc, quae solitis e fontibus exit,
Non habet unda vias: tam largas alveus omnis
A ripis accepit aquas. Iam naufraga campo
Caesaris arma natant, impulsaque gurgite multo
Castra labant: alto restagnant flumina vallo.
90Non pecorum raptus faciles, non pabula mersi
Ulla ferunt sulci: tectarum errore viarum
Fallitur occultis sparsus populator in agris.
Iamque, comes semper magnorum prima malorum.
Saeva fames aderat: nulloque obsesses ab hoste
95Miles eget; toto censu non prodigus emit
Exiguam Cererem. Pro lucri pallida tabes!
Non deest prolato ieiunus venditor auro.
Iam tumuli collesque latent: iam flumina cuncta
Condidit una palus, vastaque voragine mersit:
100Absorpsit penitus rupes, ac tecta ferarum
Detulit, atque ipsas hausit, subitisque frementes
Vorticibus contorsit aquas et repulit aestus
Fortior Oceani. Nec Phoebum surgere sentit
Nox subiecta polo; rerum discrimina miscet
105Deformis coeli facies iunctaeque tenebrae.
Sic mundi pars ima iacet, quam zona nivalis
Perpetuaeque premunt hiemes; non sidera coelo
Ulla videt, sterili non quidquam frigore gignit,
Sed glacie medios signorum temperat ignes.
110Sic, o summe parens mundi, sic sorte secunda
Aequorei rector facias, Neptune, tridentis:
Et tu perpetuis impendas aera nimbis;
Tu remeare vetes quoscumque emiseris aestus.
Non habeant amnes declivem ad litora cursum,
115Sed pelagi referantur aquis: concussaque tellus
Laxet iter fluviis. Hos campos Rhenus inundet,.
Hos Rhodanus: vastos obliquent flumina fontes.
Rhipaeas huc solve nives, huc stagna lacusque
Et pigras, ubicumque iacent, effunde paludes:
120Et miseras bellis civilibus eripe terras.