Satura XV
Quis nescit, Volusi Bithynice, qualia demens
Aegyptos portenta colat? crocodilon adorat
pars haec, illa pavet saturam serpentibus ibin;
effigies sacri nitet aurea cercopitheci,
5dimidio magicae resonant ubi Memnone chordae
atque vetus Thebe centum iacet obruta portis,
illic aeluros1, hic piscem fluminis, illic
oppida tota canem venerantur, nemo Dianam,
orrum et caepe nefas violare et frangere morsu;
10o sanctas gentes quibus haec nascuntur in hortis
numina! lanatis animalibus abstinet omnis
mensa, nefas illic fetum iugulare capellae:
carnibus humanis vesci licet, attonito cum
tale super cenam facinus narraret Vlixes
15Alcinoo, bilem aut risum fortasse quibusdam
moverat ut mendax aretalogus. ‘in mare nemo
hunc abicit saeva dignum veraque Charybdi,
fingentem inmanes Laestrygonas atque Cyclopas?
nam citius Scyllam vel concurrentia saxa
20Cyaneis plenos et tempestatibus utres
crediderim aut tenui percussum verbere Circes
et cum remigibus grunnisse Elpenora portis.
tam vacui capitis populum Phaeaca putavit?’
sic aliquis merito nondum ebrius et minimum qui
25de Corcyraea temetum duxerat urna.
solus enim haec Ithacus nullo sub teste canebat;
Nos miranda quidem, set nuper consule Iunco2
gesta super calidae referemus moenia Copti,
nos volgi scelus et cunctis graviora cothurnis;
30nam scelus, a Pyrra quamquam omnia syrmata volvas,
nullus aput tragicos populus facit, accipe, nostro
dira quod exemplum feritas produxerit aevo.
Inter finitimos vetus atque antiqua simultas,
inmortale odium et numquam sanabile vulnus,
35ardet adhuc Ombos et Tentyra. summus utrimque
inde furor volgo, quod numina vicinorum
odit uterque locus, cum solos credat habendos
esse deos quos ipse colit, sed tempore festo
alterius populi rapienda occasio cunctis
40visa inimicorum primoribus ac ducibus, ne
laetum hilaremque diem, ne magnae gaudia cenae
sentirent positis ad templa et compita mensis
pervigilique toro, quem nocte ac luce iacentem
septimus interdum sol invenit, horrida sane
45Aegyptos, sed luxnria, quantum ipse notavi,
barbara famoso non cedit turba Canopo.
adde quod et facilis victoria de madidis et
blaesis atque mero titubantibus. inde virorum
saltatus nigro tibicine, qualiacumque
50unguenta et flores multaeque in fronte coronae:
hinc ieiunum odium, sed iurgia prima sonare
incipiunt, animis ardentibus haec tuba rixae;
dein clamore pari concurritur, et vice teli
saevit nuda manus, paucae sine vulnere malae;
55vix cuiquam aut nulli toto certamine nasus
integer, aspiceres iam cuncta per agmina vultus
dimidios, alias facies et hiantia ruptis
Assa genis, plenos oculorum sanguine pugnos.
ludere se credunt ipsi tamen et puerilis
60exercere acies, quod nulla cadavera calcent.
et sane quo tot rixantis milia turbae,
si vivunt omnes? ergo acrior impetus, et iam
saxa inclinatis per humum quaesita lacertis
incipiunt torquere, domestica seditioni
65tela: nec hunc lapidem, qualis et Turnus et Aiax,
vel quo Tydides percussit pondere coxam
Aeneae, sed quem valeant emittere dextrae
illis dissimiles et nostro tempore natae.
nam genus hoc vivo iam decrescebat Homero;
70terra malos homines nunc educat atque pusillos;
ergo deus quicumque aspexit, ridet et odit.
A deverticulo repetatur fabula, postquam
subsidiis aucti, pars altera promere ferrum
audet et infestis pugnam instaurare sagittis,
terga fugae3 celeri praestant instantibus Ombis
qui vicina colunt umbrosae Tentyra palmae,
labitur hic quidam nimia formidine cursum
praecipitans capiturque. ast illum in plurima sectum
frusta et particulas, ut multis mortuus unus
80sufficeret, totum corrosis ossibus edit
victrix turba, nec ardenti decoxit aeno
aut veribus: longum usque adeo tardumque putavit
expectare focos, contenta cadavere crudo.
Hic gaudere libet quod non violaverit ignem,
85quem summa caeli raptum de parte Prometheus
donavit terris; elemento gratulor, et te
exultare reor. sed qui mordere cadaver
sustinuit, nil umquam hac carne libentius edit.
nam scelere in tanto ne quaeras et dubites an
90prima voluptatem gula senserit; ultimus autem
qui stetit, absumpto iam toto corpore ductis
per terram digitis aliquid de sanguine gustat.
Vascones, haec fama est, alimentis talibus olim
produxere animas, sed res diversa, sed illic
95fortunae invidia est bellorumque ultima, casus
extremi, longae dira obsidionis egestas:
huius enim, quod nunc agitur, miserabile debet
exemplum esse cibi, sicut4 modo dicta mihi gens:
post omnis herbas, post cuncta animalia, quidquid
100cogebat vacui ventris furor, hostibus ipsis
pallorem ac maciem et tenuis miserantibus artus,
membra aliena fame lacerabant, esse parati
et sua. quisnam hominum veniam dare quisve deorum
ventribus5 abnueret dira atque inmania passis,
105et quibus illorum poterant ignoscere manes,
quorum corporibus vescebantur? melius nos
Zenonis praecepta monent, nec enim omnia, quaedam6
pro vita facienda putant; sed Cantaber unde
Stoicus, antiqui praesertim aetate Metelli?
110nunc totus Graias nostrasque habet orbis Athenas,
Gallia causidicos docuit facunda Britannos,
de conducendo loquitur iam rhetore Thyle.
nobilis ille tamen populus quem diximus, et par
virtute atque fide sed maior clade Zacynthos
115tale quid excusat: Maeotide saevior ara
Aegyptos; quippe illa nefandi Taurica sacri
inventrix homines (ut iam quae carmina tradunt
digna fide credas) tantum immolat, ulterius nil
aut gravius cultro timet hostia, quis modo casus
120inpulit hos? quae tanta fames infestaque vallo
arma coegerunt tam detestabile monstrum
audere? anne aliam terra Memphitide sicca
invidiam facerent nolenti surgere Nilo?
qua nec terribiles Cimbri nec Brittones umquam
125Sauromataeque truces aut inmanes Agathyrsi,
hac saevit rabie imbelle et inutile vulgus,
parvula fictilibus solitum dare vela phaselis
et brevibus pictae remis incumbere testae.
nec poenam sceleri invenies nec digna parabis
130supplicia his populis, in quorum mente pares sunt
et similes ira atque fames, mollissima corda
humano generi dare se natura fatetur,
quae lacrimas dedit; haec nostri pars optima sensus.
plorare ergo iubet causam dicentis amici
135squaloremque rei, pupillum ad iura vocantem
circumscriptorem, cuius manantia fletu
ora puellares faciunt incerta capilli.
naturae imperio gemimus, cum funus adultae
virginis occurrit vel terra clauditur infans
140et minor igne rogi. quis enim bonus et face dignus
arcana, qualem Cereris vult esse sacerdos,
ulla aliena sibi credit mala? separat hoc nos
a grege mutorum, atque ideo venerabile soli
sortiti ingenium divinorumque capaces
145atque exercendis pariendisque artibus apti
sensum a caelesti demissum traximus arce,
cuius egent prona et terram spectantia. mundi
principio indulsit communis conditor illis
tantum animas, nobis animum quoque, mutnus ut nos
150adfectus petere auxilium et praestare iuberet,
dispersos trahere in populum, migrare vetusto
de nemore et proavis habitatas linquere silvas,
aedificare domos, laribus coniungere nostris
tectum aliud, tutos vicino limine7 somnos
155ut collata daret fiducia, protegere armis
lapsum aut ingenti nutantem vulnere civem,
communi dare signa tuba, defendier isdem
turribus atque una portarum clave teneri.
Sed iam serpentum maior concordia, parcit
160cognatis maculis similis fera; quando leoni
fortior eripuit vitam leo? quo nemore umquam
expiravit aper maioris dentibus apri?
Indica tigris agit rabida cum tigride pacem
perpetuam, saevis inter se convenit ursis.
165ast homini ferrum letale incude nefanda
produxisse parum est, cum rastra et sarcula tantum
adsueti coquere et martis ac vomere lassi
nescierint primi gladios extendere fabri,
aspicimus populos quorum non sufficit irae
170occidisse aliquem, sed pectora bracchia voltum
crediderint genus esse cibi. quid diceret ergo
vel quo non fugeret, si nunc haec monstra videret
Pythagoras, cunctis animalibus abstinuit qui
tamquam homine et ventri indulsit non omne legumen?
