2. ad Bertutium Lambertum primatem Tarvisinum: | homines non eum, quem deberent, finem quaerere
Saepe ego, Bertuti, compresso in pectore risu,Mortales miro volvi per inania curas;
Interdum, nequis vitio mihi vertere possit
Haud veritus siqua ingenio permittere curem,
5Illhuc immissis adeo delabor habenis,
Vix ut surgentes valeam cohibere cachinnos.
Nam quotiens animo scrutor quo tendere nostrum est
Peneque diversum video spectantia signum
Omnia quae nobis aptantur spicula cornu,
10Apparet totiens manifeste qui stupor intus
Humanas habeat mentis, quae tramite recto
Propositum nequeuntque sequi nec cernere finem.
Principio insevit nobis natura perennes
Igniculos, quibus accensi conquirere rerum
15Semina possemus nec non per lubrica firmos
Ferre pedes verique invento insistere calle.
Hinc varie expulsis artes fulsere tenebris,
Quae regerent certum per iter mortalia corda.
Nanque aliae, quantum possit promittere sola
20Cognitio, tanto contentae lumine praebent,
Se nobis comites, seu per concreta perenni
Materiae motuque obnoxia, sive per illud
Quod mens ex iis seducit fingitque remotum,
Seu per sensilibus vere semota tenendum
25Est iter, et pura coelestes mente petendum.
Ast aliae his etiam cognatae quid sumus ipsi
Et quod opus nobis proprium et qui denique finis
Expediunt ducuntque pios verosque per actus
Humanum genus, ut semet virtutibus inde
30Ingenuisque domos curis et moribus urbes
Expleat, ac iustis mortalia legibus aequet
Unde scatet plene liquidi fons purus honesti,
Ex quo quid nosse et quantum decet ac quibus uti
Conveniat quaeve elargiri quidque periclis
35Sive labori est praebendum, qua parte decori
Danda opera, haurimus; nec non ut candida nobis
Relligio et cultus divini numinis insit,
Qua sine nil horum esse potest, nec profore quicquam.
Quae cum sic habeant, quem nam de millibus unum
40Invenias, qui tanta, ac non contraria curet?
Quem non praecipitem cunctarum inscitia rerum
Sic agit, ut nusquam titubet nulloque feratur
Errore? At contra quis non ad parvula quaeque
Haeret et offendit minimis obstantia rimis?
45Quis non alterius quae sunt, iis certat abuti,
Seu fas sive nefas? Erga quis honesta benignus
Nunc opera inventus? Quis inerti e pectore tristem
Segnitiem pellit? Quis non vel turpia quaeque
Et facere et fari consuevit? Denique cui non
50Vana superstitio mentem suspendit inanem?
Quid, quod avarities et honorum insana cupido
Mortales adeo miseros exercet agitque
Per scelera et fraudes, per vim quoque perque ferinos
Et nocuos usus omnes, quo ducta furore
55Non sibi, non aliis ullo sub tempore parcit?
O diras hominum pestes, et vulnera vitae!
Nec me animus fallit, quam non haec posse probari
In vulgus videantur; ita tamen ipse teneto,
Nullam aeque ingeniis sublimibus esse fugandam
60Perniciem, quam quae misera sub pectoris ampli
Ambitione latet, sensim nanque illud edendo
Deiicit atque animi cogit mox esse pusilli.
Nec minus his fugiendus amor sceleratus habendi,
Quo nil sordidius, nihil et quod ad ima ruentes
65Nos adigat magis, ex altoque exturbet honesto.
Felices nimium mortales, cernere si se
Interius possent! Neque enim per devia quoquam
Errarent, sed iter rectum certosque regressus
Instituant illhuc, unde olim accedere terras
70Posse datum est illis, et eodem posse reverti
Rursus pro meritis, ubi mens conversa superne,
Principio rerum summo proprioque propinquans,
Insinuet prorsus solam sine corpore soli
Felicique illhic vita vacuaque laborum
75Exemptaque libidinibus curisque fruatur.
Hic erat ille animi risus spernentis aperte
Humana et sese occulte tollentis in altam,
Quam quaerit speratque, viam, qua semper anhelet
Inventa, donec placidae per munera pacis
80Corporea exutus turbarum labe quiescat.
Haec ego non ut iter, Bertuti, notius extet
Id tibi, cum tu eadem per te sapis omnia; sed quo
Parvula significem vacuae conamina mentis
Utque, mea si forte aliquid prodesse virili
85Iam valeo, tentem currenti subdere calcar.
