Maffei Veggii Laudensis ad Marrasium Siculum
Musa, age, sopitas in carmina concipe viresIngeniumque tepens, pulcher Apollo, move.
Pauca canam nostro vati quem vulnera flentem
Saeva pharetrato vidimus acta deo.
5Ille est Marrasius, quem nostro Antonius aevo
Clara Panhormigenae gloria gentis amat.
Vade, age, vade; suos solabere, Musa, dolores;
Hoc primum nostri pignus amoris erit.
Fac etiam ut teneas nostri mandata Catonis,
10Scilicet hunc salvum nomine adire suo.
Maffei Veggii carmen ad Marrasium Siculum | pro Angelina
Quid quereris, quid te tanto maerore fatigas,Spes mea, blanditiae delitiaeque meae?
Quid gemis et totiens singultus pectora rumpunt?
Quid lacrimis totiens lumina maesta madent?
5Sume animos, lux nostra, animae pars altera nostrae,
Qui vitae arbitrium mortis et unus habes.
Sume, age, sume animos, o vita dulcior, o mi
Dulcis amor vita carior ipse mea,
Pone modum lacrimis, tantos compesce dolores;
10Angelina rogat: quod rogat obsequere.
Heu miseram! Quot dura pii patiuntur amantes!
Quantus in insano regnat amore dolor!
Quanta est credulitas tenero sub amore, quot ignes!
Quam multi gemitus quantaque cura latet!
15Quis mihi tunc animus, quom te crudelia vidi
Facturum in Gaio funera fonte legens?
Nec mihi mens, nec vita fuit; labefacta pererrans
Ossa tremor corpus debile pressit humo.
Pectus erat sine mente, caput sine voce, nec ullus,
20Hei mihi, in exangui corpore sensus erat.
Utque animi rediere, dolor rediere pavorque;
Percussit teneras utraque palma genas.
Vix tenui duro foderem quin pectora ferro
Et fieret nostro sanguine turpis humus:
25Fecissem aut tristi fregissem colla capistro,
Ni tuus ardentem me tenuisset amor.
Ah! pudet et dicam: "Quae tanta insania mentem
Cepit, ut optares me sine velle mori?
Debuerat saltem, si te tua vita salusque
30Non moveat, vitae tangere cura meae.
Dii melius fecere! Tuo si sanguine Gaius
Forte cruentatas fons habuisset aquas,
Ipsa ego, nulla mora est, eadem per vulnera praeceps
Foedassem limphas saucia ab ense suas.
35Atque ut vos quondam fidi cecidistis amantes,
Quorum purpureo mota cruore rubent,
Sic fuerat nobis aequali morte cadendum:
Extinctos arbor texerat una duos,
Fons unusque duos traiectos ense tulisset
40Et quae nunc vitrea est nunc aqua nigra foret.
Vos etiam ut semper memori vivetis in aevo,
Sic nostrae mortis viveret altus honos.
Haec quoque marmoribus posuissem carmina nostris,
Quae caneret molli quilibet ore legens:
45'Marrasius propria periere atque Angela dextra;
Consumpti cineres hic posuere suos'.
Perge ergo ut valeas, vitae spes unica nostrae:
Si valeas, nostrae causa salutis eris.
Nonne es tu ille meus quo non mihi carior ullus,
50Marrasius Siculo vectus ab orbe meus?
Ille es qui tepidos movisti solus amores,
Ille es flammatas qui geris ore faces,
Quem quotiens video, totiens incensa videndo
Delitias videor laeta videre meas.
55Ante tuos vultus posuit sua castra Cupido
Deque tuis oculis spicula iacta volant.
Quae non arderet saevis truculentior ursis,
Esset et irato surdior illa freto.
Ferrea non ego sum neque sum de tigride nata,
60At placidus sanguis nobile corpus alit;
Nec te crediderim rapidos genuisse leones,
Nec rigidum fixo corde adamanta geris.
Te clari exornant mores, te vivida virtus,
Te decor atque altae nobilitatis honos.
65Et tibi frons laeta est et amica virentibus annis
Ingenuusque tuo splendor in ore sedet.
Illa gerit silices et clauso in pectore ferrum,
Quae talem imprudens nescit amare virum.
Cetera praetereo, sed me tua sancta poesis
70Movit et ardentes misit in ore faces.
Illa animum miro tepidum succendit amore:
Saeva pharetrati sentio tela dei.
Numen inest cunctis et mens divina poetis,
Non laedit vates si movet ira Iovem;
75Quicquid habent celebres a diis cepere poetae,
Quicquid agant sanctis vatibus astra favent.
Quod cupiunt docti divorum munere vates
Efficiunt; superos in sua vota trahunt.
Allicit ut reliquos teneras sic Musa puellas;
80Si nolint, summus Iuppiter ipse iubet.
Tutius est sanctos celebres et amare poetas:
Cautius hi sapiunt quid sub amore latet.
Cetera turba ferat cupidas in proelia dextras,
Vomere scindat humum vel mare navigiis.
85Hoc proprium est vatum, propria est haec cura deorum,
Quid sapit ardentes inscia turba focos?
At quia tu nostram potuisti innectere mentem,
Laetor in ingenio, clare poeta, tuo.
Laetor in ingenio, clare poeta, tuo.
90Ut quondam Gallo placuit sua blanda Licoris
Lesbiaque, ut fertur, grata, Catulle, tibi;
Ut fuit Ovidii cantata Corinna, Properti
Cinthia et ut Nemesis pulchra, Tibulle, tua;
Sic ego Marrasii ferar Angelina Sicani,
95Aeternumque tuo carmine nomen erit.
Hoc unum superest, ut me miseratus amantem
Excipias nostros in tua iura sinus.
Tu me ardere facis, tu me languere furentem:
Causa meae vitae causaque mortis eris;
100Tu nostrum sidus, tu gloria nostra perennis,
Omnia tu nostrae iura salutis habes;
Forsitan obducens mihi frontem et lumina fingo
Interdum vultus nolle videre tuos.
Rectius id factum est meque ipsam cauta repressi,
105Ut lateant vulgus crimina nostra loquax.
Forma fuit teneris semper suspecta puellis,
Blanda nocet sanctae forma pudicitiae.
Verum, si qua sapit, quod amat sapientius ardet;
Saepe quod optaret docta puella negat.
110Nunc ego per nostrum qui nos flammavit amorem
Te rogo perque alti regia celsa Iovis
Hanc tueare animam quae in te conversa profundit
Quotquot habet blandas, magne poeta, preces".
1. Marrasii responsio ad Maffeum Veggium
Maestus eram; veniunt ad me tua carmina, Veggi,Excutiuntque meum dulcia verba metum.
Et decies postquam et totiens tua dicta relegi
Et quom terdecies, tunc placuere magis.
5Namque lira et fidibus nostrum venere Camenae
Ad thalamum, cithara venit Apollo tua;
Et cecinit nivea vestitus pectora veste
Pexit et auricomum lucidus arte caput,
Quamvis incomptis solet errabunda capillis
10Tempora et incultas undique ferre comas;
Et cecinere tuum, Phoebo saltante, sorores
Carmen et alternis saltibus ille canit.
Splendida post sequitur coetum Angelina dearum
(Splendidior cunctis ipsa deabus erat)
15Et gemitum et luctus et quem sufferre dolorem
Vix poteram excussit carmine sola tuo.
Tale tuum carmen, quo me solatus amantem es,
Quale fuit, dixit: "Sicilis esse volo".
Angela vera fuit, sed non persona locuta
20Ulla fuit, quamvis Angela ficta fuit.
Hos inter cantus subito moribunda resurgunt
Pectora, deinde abiit pallidus ore color;
Non minor et nostro datur his medicina labori
Quam data Romuleis quaeque Sabina fuit.
25Praeterea ante oculos posuit tua Musa Catonem
Et te, quem pedibus sola elegia premit.
Antoni vatis divino carmine laeti
Aeternam famam saecla futura colent:
Ovidii eloquium nec te, lascive Properti,
30Horrescit, nec si vivus uterque foret.
Ante alios alium ponunt sua iura, Catonem,
Quem Lex et Musae et sancta Poesis amant.
Magna tuis calamis referatur gratia, Veggi:
Namque ego servatus carmine teque fui.
35Dii te perpetuent, cuncta et per saecula laetum
Reddant, sint vitae stamina longa tuae
Et neu frigescant vires; mihi micte Thaliam
Cum cithara et cantu carminibusque tuis.
2. responsio ad Leonardum Arretinum | de laudibus et numine Gaii fontis
Non opus est Scithicum senibus disquirere fontem,Quo sub demersis prima iuventa redit.
Siccus apud Scithiam per saxa latentia repit,
Funditat et limphas ante Senense forum.
5Hic situs in media fons est argenteus urbe
Et tumulus vivis ossibus ille meis.
Phoebus ab Eoo roseas quom solvit habenas
Mane, videt Gai lumine fontis aquas.
Quaecumque hos latices haurit, quaecumque liquores,
10Et calet in primis et iuvenescit anus.
Vidi ego, Nestoreos qui iam transiverat annos,
Summersum iuvenis membra referre senem.
Sed si forte meis tete iuvenescere sentis
Versibus, his limphis uda papyrus erat:
15Non versus fecere mei, nec inepta poesis,
Sed quibus aspersus saepe libellus aquis.
Fons hic exornat iuvenes urbemque Senensem;
Numen habet: laqueos, retia, mella, iocos,
Sanguineos arcus, pharetram flammasque, sagittas
20Deposuit Gaio candida fonte Venus.
Hac satus ulterius nec vult volitare per auras:
Exuit hic pennas deposuitque faces;
Per turres tantum volitat nec moenia nostra
Egreditur; fessus fonte Cupido sedet.
25Algentes ardent et sunt in amore furentes,
Quam primum biberint pocula dulcis aquae.
Huc, Leonarde, veni, sacros hausture liquores:
Sic iuvenis fies, sic in amore furens.
Postquam marmoribus gelidoque in fonte resedi,
30Plena fuere mihi corda furore gravi.
Vellem divini raperent mea corda furores
Ad quos me hortaris, dive poeta, tuos.
Sed ne intemperiae dubito mea pectora vexent,
Ridiculum ut dicar qualibet urbe caput.
35Si manifesta meam rapiet vesania mentem,
Prima salus gelido mergere fonte comas.
Nam quem Gorgoneum primo appellare poetae,
Hunc fontem Gaium tempora nostra vocant.
Cruda voluptatis si quid mea verba tulerunt,
40Carminibus nostris si qua libido fuit,
Laus omnis Veneri detur, omnis gloria fonti:
Quos cecini versus, hos mihi dictat aqua.
Quid tibi collibuit me inter numerare Tibullos?
Credo meas nugas captus amore probes.
45Si te ego descripsi priscos superare poetas,
Me, licet immensus, numquam fefellit amor;
Nec quia laudarit decepta est lingua, sed illa
Nescivit laudes, accumulare tuas.
Postremo, ne longa trahar per devia, sacros
50Hic superat fontes numine, melle, ioco.
Huc, Leonarde, veni, suaves hausture liquores:
Sic iuvenis fies, sic in amore furens.
3. Hecatombe ad Karolum Arretinum
Credebam Gaios latices coluisse Camenas,Solum quae canerent impare dicta sono;
Horrendas acies horrendaque proelia cerno,
Karole, quae dictas his madefactus aquis.
5Armatae veniunt, mirum est, e fonte sorores,
Intrant et thalamum splendida turba meum.
Secum blanditias lascivaque verba ferebant
Otiaque et plausus delitiasque prius:
Consuevere comas niveis ornare ligustris,
10Cingebat frontem fulva corona suam;
COnsuevere caput viridi connectere oliva,
Stabat et auratis vestibus arte nitor;
Aurea per flavos serpebat spira capillos,
Ornabat nitidas candida gemma manus.
15Nunc clipeos hastasque ferunt parmamque sudemque
Pilaque; sunt manibus tela verenda suis.
Carmen voce gravi me me offendere canentem
Ranarum et murum bella timenda Iovi.
Dum legerem timui Meridarpaga Borborophontes:
20Ut timeam maior sollicitudo fuit.
Obstupui medius galeata per agmina murum:
Territus hinc ranis, inde deabus eram.
Nec me interpellant nymphae tua dicta legentem;
Talia perlectis una locuta fuit:
25"Karolus udus aquis et nostro numine dignus
Pollicitus centum est caedere rite boves.
Bos ubi centenus? Quando centena dabuntur
Munera? Vota dei persoluenda volunt.
Ipse boves habeat centum totidemque capellas
30Atque sua irroret iugera sola Tagus.
Nos volumus cantet titulos et numina nostra,
Quom testudineam pulsat Apollo liram.
Centum elegos faciat, centena poemata nobis
Poscat et accipiet grandia dona sinu".
35"Accipite hos, dixi, seque hoc absolvite voto:
Centum elegos pro se composuisse libet".
Illa refert: "Sua sunt gratissima carmina nobis,
Sunt et apollineis illa canenda sonis.
Lauro ornandus erit, nisi sit quod serta corymbis
40Laurea nique hederis vincat honore comas".
Inde abiere omnes et me sibi multa volentem
Quaerere destituunt diffugiuntque thorum.
Centum elegos una petierunt voce puellae;
Centum elegos placida scribere mente velis.
45Karole, rivus aquae manat qui fonte Senensi
Nec tibi nec cuiquam despiciendus eat.
Tarquini coniunx Gaios libasse liquores
Fertur et ante alias facta puella proba est;
Hinc proba quaeque fuit primaeva aetate puella
50Et Tanaquil primo Gaia vocata fuit.
Hunc Gaium vocitant certe a probitate sororum
Fontem, quem celebrant numina sacra novem.
Karole, crede mihi, non haec sententia nostra est:
Quae cecini foliis verba Sibylla dedit.
55Obsequere interea, quamvis tua carmina Homerum
Spirant et quamvis numen Homerus habet.
Namque polita nimis nimis et limata fuere
Carmina Phoebeo suscipienda sinu.
Certant Virgilio, sunt et certantia Homeri
60Versibus et certant si qua Tibullus habet.
Sive Helicone tui fundantur saepe capilli,
Sive caballina sparserit unda pedes,
Seu iuga Parnasi spatiere per ardua montis,
Sive per Ascraeos iveris ipse lacus,
65Sive habites villas aut florea rura pererres,
Sive suburbanas legeris arte rosas,
Sive ubicumque velis requiescere, protinus illuc
Adveniet celeri quaeque Thalia pede,
Ut timeam Gaio repetant te fonte relicto
70Atque habitent pectus turba decora tuum.
Musas nec metuas, nam si te linquere vellent
Et Phoebus fugeret, te Nicolaus amat:
Hic habet et Musas et mille poemata, mille
Historias, priscos et bene noscit avos.
75Eia agites, postquam cecinisti parva sub antro
Maeonio, Antiphaten! Eia Ciclopa agites!
Non facile est clarum quicquam componere, siquis
Neglexit primo scribere velle iocos.
Non pelagi tumidos fluctus secuisset Iason,
80Is nisi per tenues saepius isset aquas;
Qui postquam medium sulcavit nauta profundum,
Auratae ad patriam vellera vexit ovis.
Cortice populeo ni sese armasset Achilles,
Fixisset timidas ni prius ille feras,
85Vulcani tam magna humeris numquam arma tulisset,
Sanguine ab Hectoreo nec rubuisset humus.
Muribus et ranis nisi praelusisset Homerus
Iliadi, magnum non cecinisset opus.
Et postquam eloquio cantasti parva rotundo,
90Adgredere aeternam, te precor, Iliadem.
Ulterius proprias non vult errare per urbes
Maeonides, Tuscas vult habitare domos.
Ilias, antiqui quam nescivere poetae
Transferre et Latiis edere quippe novam,
95Mavult in linguam per te migrare Latinam
Quam velit Argolicas nunc habitare casas.
Te petit iste labor, tibi gloria summa relicta est
Sitque humeris validis sarcina grata tuis.
Sed prius his nymphis placida parere decorum est
100Mente: fac extollas nomen ad astra suum.
Centum elegos una petierunt voce puellae;
Centum elegos placida scribere mente velis.
4. ad Angelinam Cornelianam | ut Cornelio indulgeat ob pestem Senas fugienti
Cornelius, dirae pavidus formidine pestis,Se miserum! dixit: "Terra beata vale!
Angelina vale tuque o formosa valeto
Eva et convaleant gaudia nostra Senae!"
5Cornelius mortem fugitat, non ut sibi vita
Carior est oculis, Angela pulchra, tuis.
Se cruciat fugiens et te te hac lege relinquit:
Quam primum salvas velle redire Senas.
Angela, candentes libeat mactare iuvencos
10Atque boves aris multaque tura crema.
Cornelius salvus redeat vivatque saluber;
Cornelio salvus sospite semper ero.
Ut tibi servetur, te, Corneliana, reliquit;
Tuta manes: nullo tempore numen obit.
15Vive, puella, annos ut Nestora vincere possis,
Vincas Tithonum et Laomedontiaden.
Et postquam totidem tu, lux sua, vixeris annos.
Non maculet roseam foeda senecta cutim
Et niveis semper sint candidiora ligustris
20Pectora, sit semper Cornelianus amor.
5. ad Evam pro Sabino Siculo
Eva, vale, quondam mea lux, mea vita, voluptas;Cornelius valeat, fidus ubique comes.
Servus eram laqueosque tuos et vincula solvo,
Ut pedibus collum nulla puella premat.
6. ad Margaram ut Fabritium redamet | et Grifo Siculo in amore non respondeat
Margara, siquis erit merito tibi dignus amari,Fabritius cunctis anteferendus erit.
Omnibus ex rebus sunt elicienda vetustis
Quattuor, et praestant rebus honore novis.
5Primum erit ex illis, quem flexo poplite adores,
Qui laqueo illaqueat colla fugacis, Amor.
Consule Fabritium et tu nosces cetera, namque
Dimidiam nostri detinet ille animam.
Pone novum et veterem repetas dulcedine amorem:
10Cantabunt laudes carmina nostra tuas.
7. ad Evam pro Sabino suo
Esset apud Latias formosior Eva puellas,Pectora ni glacie frigidiora forent.
Algentem video sese noctuque dieque
Et friget quotiens itque reditque via.
5Ignibus Aetnaeis maiores pectore flammas
Ardentesque faces corde Sabinus habet.
Frigida, quid dubitas manibus disrumpere pectus?
Carior est facies, quam sibi vita, tua.
8. ad Evam puellam pro Sabino suo
"Postquam limato iecisti spicula ferro,Audes 'quis moritur?' dicere cruda mihi.
Quis moritur? Pulchrae moritur dilector Evai.
Te miseram! mortem Siciliensis obit.
5Mortuus hoc tumulo tam dira morte Sabinus
Claudetur; lacrimis funera flebo meis".
"Si lacrimis te flere iuvat me claudier isto
Marmore, ut aeternum nox premat una duos.
Aut ego cum lacrimis animam revocabo Sabini,
10Postquam coniungam nostra labella suis,
Aut superincumbens moriar consumpta dolore
Et quem non vivens mortua habebo virum".
9. ad Petrum Victorinum pro Fabritio | suae animae dimidio
Si maiore opera celebres clarosque poetasAut elegos coleres, doctior ipse fores.
Vellem te Musis dulces adhibere labores;
Cures ingenium nobilitare tuum.
5Aeterni vates, aeterno carmine laeti,
Aeternam famam saecula cuncta tenent.
Sed si alio te ducit amor et pectora torquet,
Si illaqueat mentem pulchra puella tuam,
Ut facilem reddas versu nugeris amantem
10Et dominam flectes calliditate metri.
Omnis carminibus donata est, Petre, potestas:
Mitescunt duri saxea corda viri.
Si tamen aeternos velles conscribere versus,
Virgilium ante oculos nocte dieque tene;
15Si tu lascivas velles vocitare Camenas,
Nasonis primo sit tibi nota domus.
10. ad Barnabam studia humanitatis deserere volentem
Qua monitus fueras mihi dulcis epistola ad auresVenit, ab ornatis verba legenda viris.
Scriptum erat in primis: "Barnabeu, trado salutem
Ad te ego Petrucius, comis amice, meam".
5Non dubito is faciet limato te atque vetusto
Eloquio ad priscam protinus ire viam.
Flecteret immitem quo quondam capta noverca est,
Hippolytum Phaedra et mortua nulla foret.
Si Phalaris quemquam vellet comburere tauro,
10Voce sua accensum extingueret ante focum.
Proposito affixos poterit deflectere divos
Deque tuis humeris solvere, Phoebe, liram.
Sed risu dignam volui prius ipse fabellam
Scribere, et attendes carmina mixta ioco.
15Cur sereret nullas segetes quaesivit egenum
Dives; respondit: "Semina quisque serit.
Tempestate alia pauci sulcare solebant
Horrebamque famem, frigora longa, sitim.
Tunc ego fortis humo mandabam semina, laetus
20Excepi fructum ac aurea poma simul;
Nunc potero ad tantas aliorum vivere terras,
Dulcia vina bibam, dulcia mala legam".
Dives ad haec: "Propriis implebunt horrea granis
Agricolae et frugis quisquis avarus erit.
25Adventante hieme et longaevo frigore noctis,
Tu sine pane bibes pocula tristis aquae".
Despexit ditem cautum sententia egeni
Atque urgente fame mortuus ille fuit.
Non aliam poteris causam praebere roganti
30Quam de fruge habuit dives ab agricola.
Audes humanis studiis indicere bellum?
Indignum facinus tempora nostra vident!
Monstra quis haec credat? Medias sitibundus ad undas
Non bibit, ille vorax despuit ore cibos.
35Temporibus primis tu solus in urbe colebas
Rhetores, et quamvis nullus in urbe foret,
Pauperie tunc dives eras, nunc copia egenum
Te facit: affluxus rhetoris ipse nocet.
Non opus est monitu, quom te Andreotius ardens
40Admonuit: placidos edidit ille sales.
Si a se discedis, tu te discedis ab ipso
Deque viro armato factus inermis eris.
Si studia atque artes fugies tu pectore nostras,
Ex Erebo infernas ipse vocabo deas,
45Non nisi Tisiphonen et Tisiphonesque sorores,
Aut si quid Stygio gurgite peius erit.
Irruet ante oculos Furiarum turba; timebis
Flagra dei inferni et milia, crede, faces.
At si non fugies, sacras vocitabo Camenas,
50Aut si quid coelo dignius esse potest;
At si non fugies, suaves opobalsama odores
Spirent et violae, spargat et aura crocos.
Aut repetas Musas aut tot pellemus ab urbe
Rhetores, et primas ique redique vias.
11. ad Mauritium Lutium ut suae nuptae | primos flores decerpat
Tonia formosa est et sanguine clara parentumEt veterum fama est nobilitata patrum.
Quando puella uterum matris delinquit et aura
Vescitur, adventant Iuno, Diana, Venus.
5Iuno thorum speciemque Venus, sed Luna pudorem
Affert: quaeque suo munere donat eam.
Luna verecundo depinxit in ore ruborem
Et posuit capiti sidera bina suo.
Haec ubi facta, Venus nitidis arrisit ocellis
10Et dixit: "Rutilas spargo per ora rosas".
Et triplici dono donata est virgo pudica:
Connubio stabili est tradita Mauritio;
Et manibus divum facta est Antonia sacris
Splendidior speculo candidiorque nive.
15Felix ante alias tanto exornata marito
Quae thalamum intrabit splendida nympha tuum!
Festina hibernas secum consumere noctes
Et matutinas collige prime rosas!
12. ad Aeneam Silvium responsio
Non hilarem accipiat meme Trinacria tellus,Ni dedero Aeneae carmina mille prius.
Verbula quae niveo tu vis mea marmore pingi
Sunt tectura piper, cinnama, thura, crocum.
5Versibus ornasti tantis Marrasia Tempe,
Ut me immortalem longa papyrus agat.
Nugas non agito, nisi sint mea plena furore
Pectora: tunc scribo quom venit ille furor.
Silvius Aeneas cantabitur atque decora
10Picula et alteruter carmina nostra leget.
Ipse vale et laudes si mille optaveris, ora
Ut cito diripiat pectora nostra furor.
13. ad deas aquarum
Nymphae, carus amor fugit hinc: vos currere ad ortusIncipite et Venetam correvocate meam.
Et te cymba, precor, nostrum quae ducis amorem,
Quam modo puppis aquam nunc tua prora secet.
5Cymba, redi subito; nam te rediisse iuvabit:
Lignea quae modo sis, aurea puppis eris.
Fluminaque ad proram veluti nunc saxa rigete,
Ut redeat lasso remige cymba suo.
Nymphae, carus amor fugit hinc: vos currere ad ortus
10Incipite et Venetam correvocate meam.
Dicite Hamadryades et rustica numina clament:
"Clausum iter ad Venetos, clausum iter ad Venetos".
Semper Hamadryadum coluit qui templa puerque
Navit qui latices saepius ipse fui.
15Exclament omnes et concava saxa vocabunt:
"Clausum iter ad Venetos, clausum iter ad Venetos".
Nymphae, carus amor fugit hinc: vos currere ad ortus
Incipite et Venetam correvocate meam.
Tu, Neptune, velis extollere ad astra procellas,
20Territus ut fugiat nauta pericla maris,
Aut tenui astrictum mare sit glacieque geluque,
Ut neque sit remo nec via tuta pede.
Tunc tibi, Neptuno, niveum mactabo iuvencum:
Gnosia, si libeat, Gnosia vacca cadet.
25Nymphae, carus amor fugit hinc: vos currere ad ortus
Incipite et Venetam correvocate meam.
Te, Venus, humanos superant si fata dolores
Adversa, in saxum si mea membra rigent,
Oro, animam e nostris fugientem siste medullis,
30Neve anima primum corpus inerme ruat.
Sed praesens facilisque meo succurre dolori;
Corruet ante tuos candida vacca focos.
Nymphae, carus amor fugit hinc: vos currere ad ortus
Incipite et Venetam correvocate meam.
14. ad Franciscum Tallonum, qualem puellam | cantari dignam eligere debeat Ferrariae, | tibi puellae amantis mores describuntur
Pestis ab Etrusca postquam me depulit ora,Ingenio et Musis et sine amore fui,
Et raucae nostrum ranae excussere cerebrum,
Quae Patavi fines et loca spurca natant.
5Tris inter medicos vigilavi squalidus annos,
Hippocraten legi non sine rege Arabo.
Expertus varias herbas variosque liquores,
Aegrotis didici ferre libenter opem.
Interea nullo caluerunt pectora amore,
10Saeva nec iniecit spicula acerbus Amor.
Nunc ego limosas timeo algentesque paludes
Inviaque et steriles undique stagna lacus,
Ut dubitem in saxum subito mea corpora vertant,
Neu rigeant veluti frigida corda nives.
15Cum, Francisce, tibi divum non defuit umquam
Ingenium versus atque decoris item,
Cum relegis nostros atque oblectaris eisdem
Versibus, et nugae cum placuere meae,
Ut redeant primae citharae Musaeque priores,
20Nunc tibi arundinea est quaeque petenda palus;
Fluminaque et rivi, fontes et stagna petantur
Et quoscumque locos splendida nympha colit.
Saepe inter salices nymphas errare videmus,
Saepe inter calamos, saepius inter aquas.
25Excerpenda tibi nunc est ex vallibus istis
Nympha decora meis saepe canenda sonis.
Hos habeat mores: mentemque animumque modestum,
Nec modo sit facilis, nec modo cruda nimis;
Gaudeat interdum me praetereunte, revolvat
30Interdum faciem dissimuletque suam;
Nec me discruciet quotiens me viderit illa,
Laeta nec ex abitu saepe sit illa meo;
Illa mihi facie nitida vultuque sereno
Rideat, ut nostrum bulliat igne iecur;
35Illa Medusaeo nec me respexerit ore:
Sim velut Aglauros, frigidus unde lapis;
Me flentem si quando etiam tristemque videret,
Se mitem atque hilarem praebeat illa mihi.
Hanc mihi si dederis divam, Francisce, puellam,
40Mille elegos fingam conficiamque sibi.
Hoc mihi natura est: nisi sim devinctus amore,
Nulla fluunt nostro carmina docta sinu.
Nec tibi deficient ex nostro carmine, laudes
Atque mihi aeterno tempore amicus eris.
15. de transmutatione ac laboriosa amatorum vita | ad Medusam divam puellam
Quam timui, ante meos oculos obiecta Medusa esEt mea tu laqueo colla superba ligas.
Scis, renui faciemque tuam mihi saepe minantem
Extimui et mores insidiasque tuas.
5Quid, si te fugio, me firmius ipsa catena
Stringis? Si redeo, me quid iniqua fugis?
Tu quotiens nostros mutasti carmine vultus?
Tu quotiens oculis pectora tota tuis?
Saepe ego vipereos sumo cervice capillos
10Oraque terna humeris stant rabiosa canis;
Saepe fui mitis, tenero mansuetior agno
Et mea caesaries aurea saepe fuit.
Ah quotiens stabulis foenum paleamque momordi!
Excubui quotiens more timentis apri!
15Me celerem quotiens texit fumaria vestis,
Nec mihi pistori ianua aperta fuit!
In me praecipites veniunt qui moenia lustrant,
Pervigiles cursant in mea crura canes;
Teque iubente canis mea sumpsit imago figuram:
20Quem lanient hostem non habuere canes.
Efficior tener atque macer, pinguissimus; adde
Uno eodemque die vir, puer atque senex.
Quid referam? Convertor amans in mille figuras
Quaque die et totidem nocte silente novas.
25Brachia tu quamvis mutasti et corpora nostra,
Non animum poteris, blanda Medusa, meum.
Contribuere mihi nascenti sidera legem
Et connexa pari fila fuere manu,
Ut numquam sine amore velint mea corda manere,
30Seu Paris ipse mihi, seu mihi Nestor ero.
Ergo si quis erit qui me prohibebit amare,
Ixionis poterit sistere nempe rotam,
Tantaleamve sitim poterit sedare famemque
Vulturis; impleta vasa ferentur aqua.
35Brachia tu quamvis mutasti et corpora nostra,
Non animum poteris, blanda Medusa, meum.
Te propter quotiens faciem percusserat imber
Dempserat et capiti tegmina nostra furens!
Saepe per ardentes movi vestigia soles
40Et redii hiberna quam madefactus aqua;
Saepe mihi placuit ventis committere navem,
Saepe suam venti commaculare fidem.
Mobilior quamquam tu sis quam ventus et unda,
Cur tamen in te una stat mea fixa fides?
45Herculeos sibi quisque animos assumat amator,
Damnaque sub domina deteriora feret.
Ipse ego pro nihilo facio, mihi crede, labores
Herculis: ingredior Tartara mille vices,
Tartareusque canis, superas extractus ad auras,
50Venit et extimuit meque meamque manum;
Et Furiae infernae me cognovere furentem
Et mirata meum dira Chimaera caput.
Ad me confugiat Stygiam transnare paludem
Qui cupit, inferni si bene nescit iter:
55Notum iter et sedes et quae sub nocte volantes
Perpetiuntur aves et vada, cymba, Charon.
Vix poteram prius ipse leves sufferre labores,
Nunc graviora libens et leviora puto.
Nulla subest illi potior medicina labori,
60Quam veniat, domina, sub dicione tua.
Ah, quotiens volui committere lumina somno!
Fugerat at somnus lumina clausa meus.
Ante tuos postes noctem vigilavimus omnem;
Praeterii ante illos lumine mille vices.
65Si qua datur somno requies, si lassa quiescunt
Membra thoro, in mentem blanda Medusa venis.
Aestivus quotiens dum sol exureret agros,
Intrarunt guttur pocula nulla meum!
Multotiens sine pane diem consumpsimus omnem,
70Vexabat quamvis viscera nostra fames.
Consueram lacrimas nullas perfundere, sive
Mortua mater erat, vel meus ipse pater;
Unde sit admiror mihi nunc data copia flendi.
Non nisi sunt lacrimis lumina plena meis.
75Iuppiter, ut fama est, periuria ridet amantum,
Sic lacrimas ridet nocte dieque meas.
Totque fui postquam poenas ego passus amaras,
Tu nostri luctus es miserata graves
Et mihi dixisti: "Relegas quid epistola dictat
80Nostra brevis, quam nunc aurea fila ligant".
Tunc ego: "Complures oculos quam pastor habebat
Argus, quam coelo sidera nocte micant".
Et subito, nivea vestitus pectora veste,
Nocte sub obscura prata secanda peto.
85Luciferi ante ortum felicia gramina legi
Quae fuerant atro sanguine tincta lupi;
Et mihi per gelidos campos quaesita cicuta est
Et quae cantantes adiuvat herba manus.
Quin etiam ad tumulos media sub nocte resedi
90Et traxi digitis virginis ossa meis.
Per similes artus facta est tibi cerea imago
Et cordi infixa est ferrea fortis acus.
Suppositum Veneri Martem cum vidimus omnes,
Collecta artifici profuit herba suo.
95Tunc incude faber ferii et fornace metallum
Excoxi et factus anulus inde fuit.
Quantum in amore valet tu scis, mea diva puella,
Aureus hic nostra circulus arte cavus.
Namque obscura die facta est nox clarior omni,
100Qua concessisti gaudia cuncta thori.
Tecum si possem tales consumere noctes!
Nox aeterna, veni; lux reditura, fuge.
16. congratulatio de pace ad Leonellum Estensem
Non nisi de sancta volui, clarissime princeps,Pace loqui nostris versibus atque iocis.
Pax tranquilla tuos populos sine fine tenebit:
Tu pius et verus pacis amator ades.
5Fortis es et iustus non iusto tempore princeps,
Quem tibi subiecti numinis instar habent;
Tu iuvenis natu, sed prudentissimus heros,
Tu regis imperiis regna paterna tuis;
Atque ita tu populos, cives gentemque gubernas,
10Ut videare tuis anteferendus avis;
Atque ita tu cunctis dignos largiris honores,
Ut te divinum quilibet esse putet.
Est opulenta viris urbs haec Ferraria multis:
Hospitium pacis te duce semper erit.
15Non minus et patris semper fuit aucta triumphis
Tellus finitimis invidiosa locis.
Hesperia de gente truces mortale duellum
Expleturi hostes hic habuere locum.
Indixere diem pro se sibi quisque tyrannus:
20Armati veniunt ad fera bella viri;
Dumque animus dubio, dum mors vicina videtur,
Divisit sapiens proelia voce parens:
Quos neque magna ducum nec magna potentia regum,
Hos potuit genitor conciliare tuus.
25Adde quod et Latiis erat exitiale periclum
Urbibus et multis bella futura malis,
Et populi atque duces accingebantur ad arma
Atque erat Italicis una ruina deis
Ni pater illustris tecum posuisset opimam
30Pacem inter Venetos anguigerumque Ducem.
Conticeo proavos quibus exornaris ab aevo,
Unde Estense genus, quis, Leonelle, parens.
Magnum opus et magnas res scribere non sine magno
Ingenio et nostrum quam puerile vides.
35Sed si forte meum nunc fortunatius esset
Ingenium, canerem teque tuamque domum.
Gaudeo quod studiis, rarum est hoc tempore, princeps
Deditus humanis clarus et eloquio es.
Maecenas obiit, simul oppetiere poetae;
40Sed tibi nascetur, dive, poeta tuus.
Est opulenta viris urbs haec Ferraria multis:
Hospitium pacis te duce semper erit.
Est Baccho Cererique etiam gratissima; Phoebus
Hanc amat hancque colit hancque tuetur Amor.
45Tantis culta deis visa est mihi dulcis; amavi
Hanc urbem, placuit mosque genusque suum,
Ut nulla sub parte poli perpessus iniquas
Tot fuerim poenas totque timenda mala.
Res mira, et nostris non est audita nec ullis
50Temporibis, volui quot fera bella pati.
Audi et vera leges quot sunt discrimina amantum
Quotque viae et quantis subdita vita malis:
Pro nihilo faciunt et mille pericula, mille
Mortes atque volunt mille perire modis.
55Haec mihi nota via est per quam vestigia movi
Saepius et vidi quam sit amara via.
Si tantis adiecta malis est vita, voluptas
Una subest illi, quae mihi pluris erat;
Haec erat ut facerem placidam facilemque puellam,
60Ut veniat domina sub dicione mea.
Post multos luctus, lites saevosque labores
Pax tranquilla fuit non habitura modum.
Et iuvenes pacem retinent pacemque puellae:
Si quid agunt, pacis omnia plena vides.
65Pax tranquilla tuos populos sine fine tenebit:
Tu pius et verus pacis amator ades.
17. de ortu, obitu et vita larvarum | pro Sucino Bentio suo | ad Nicolaum Marchionem Estensem
Larvati dicunt, princeps animose, salutem,Marchio, quos genuit desidiosa Venus.
Nos uno partu, nulli coniuncta marito,
Parturiit caeca lucida nocte parens,
5Et nobis geminas facies oculosque quaternos
Confinxit celeri composuitque manu.
Hinc Lachesis timuit cuicumque revolvere fila
Per geminos fusos per geminasque colos.
Fata deam flentem sunt et miserata timentem
10Et statuere uno funera nostra die.
Tandem nostra parens divos et fata rogavit,
Nec potuit lacrimis fata movere suis,
Sed sibi deflenti nos concessere renasci
Postque mori, annalis conficiendo iocos.
15"Vita brevis sit, laeta tamen, sat mensibus unis,
Dixere, ut Lachesis stamina pauca neat.
Larva oculis oculos comedat digitosque nitentes
Cum digitis, crescat semper edendo fames.
Protea Vertumnumque patrem Dryopemque sequantur,
20Censores habeant undique mille senes
Et dicant quaecumque velint impune loquentes,
Sive iocosa velint, sive pudenda velint.
Bacchus avus: celebrent sua dulcia templa nepotes
Larvati, epotent munera lauta patris".
25Cum spatium vitae breve sit, Venus ipsa medetur
Huic morbo cantu, saltibus atque lyra;
Et nos edocuit citharam sua verba sequentem
Artificesque pedes organa docta sequi,
Et iussit nos tela pati, quaecumque Cupido
30Coniceret: nobis dux fuit ipse datus.
Nos monet hoc versu noctuque dieque canendo
(Aspera non illi vox neque rauca manet):
"Si vixit paucos, multos si vixerat annos,
Saxeus ille fuit, qui sine amore fuit.
35Nil Iove maius erat, nil et Iove maius habetur:
Coepit amare puer, nec sine amore senex".
Sed quoniam nobis est vita brevissima, ludos
Ipse velis, festos et celebrare dies.
Marchio concelebra, heroum clarissime princeps,
40Qui laeta efficient funera nostra iocos.
Formosae pulchraeque petant tua tecta puellae,
Est quibus aurata et candida vestis honos,
Et cunctae Veneres, tua quas Ferraria nutrit,
Et si qua auratis vestibus una decor,
45Ut digitos digitis possint coniungere nostris,
Ad citharam ut possit quaeque movere pedes.
Haec si praecipias, ex Gaio fonte Camenas
Traducam ad clari brachia longa Padi.
Maiorum laudes, titulos et gesta tuorum
50Illustremque domum et te, Leonelle, canam.
Dii tibi dent quaecumque velis, quaecumque rogabis:
Asper qui fuerat sit tibi mitis Amor.
Dii te perpetuent, cuncta et per saecula laetum
Reddant, nec subeat vita beata necem.
55Unum oro: nostros iocundo lumine versus
Perlege; Sicanios incipe amare viros.
Nicolaus Marchio Estensis | ad Succinum Bentium et Marrasium Siculum
Vos laetis oculis, laetis complector et ulnis,Laetitiae nati laetitiaeque patres.
Vos pax dulcis alit placidusque per otia risus,
Vos iocus et ludus, vos comitatur amor.
5Talis nostra deos Ferraria fertilis optat,
Cum lascivus ager urbsque canora salit.
Non ego vos claros obscura nocte creatos
Crediderim: melior iactat origo suos.
Nam vates celeber, tragici decus ordinis, olim
10Aeschylus in scaenam multa notanda tulit,
Inter quae larvam mimis pulchrosque cothurnos:
Sic locupletat eam versibus atque habitu.
Hinc personatae primum sonuere Camenae;
Nutriit ast larvas insidiosa Venus.
15Palpat amans, loquitur tractatque licentius artem,
Dum larva, ut clipeo, retia operta iacit.
Nec minus antiquus larvam tibicen habebat,
Quom festos coluit maxima Roma dies.
Larva oritur ceu myrrha, croci, rosa, lilia, odorae
20Ceu violae: cessant tempore quaeque suo.
Pectoribus tacitis generosi vivit amantis,
Pascitur haec venis, cordibus ipsa viget.
Ergo patres nacti tales, his moribus alti:
Ad nos non pudeat ferre gradum propius.
25In primis magno veniens Ugone parente,
Quem Phoebus lustrat quemque Minerva colit,
Insignis Succine veni, comitante poeta
Marrasio; Musis regia nostra sonet.
Ocius hic adsint ornatae faxo puellae,
30Narcissi plures cumque Helenis Parides.
Cantibus et cithara saltus agitate decoros,
Ut satyri cunctos exhilarate choros,
Virgo senex vir nupta, ioco invitante procaci.
Huius laetitiae quo meminisse queant,
35Intentus cunctos citat, ecce, Cupidinis arcus:
Si fugiant, laesus vulnera acerba dabit.
Is namque imperium terris exercet et undis
Inque deos omnes: sola Minerva vacat.
Huius signa subit quisquis victricia miles,
40Membra senex fiet, ast animo iuvenis.
Dum sinit ipsa dies, dum vestra decentius aetas,
Carpite iocundo gaudia plena sinu.
Aspicite ut celeres serpant ad tempora cani,
Quis modo caesaries flava nimis fuerat.
45Aspera mox veniet dapibus regina severis,
Quae luxum frangat, corpora tota domet,
Urgeat edicto sensus frenare petulcos,
Ferre sitim et duram viscera nostra famem,
Post cantus lacrimis sanctos audire prophetas
50Et nudo ad templa saepius ire pede
Atque oculis castis alienam cernere nuptam,
Stringere labra simul nullaque vana loqui.
Dum datur ergo animis manifesta licentia vestris,
Lascivum moveant ora, pedes, oculi.
55Dulcior interea gnatus pia cura parentis
Sit Leonellus ovans saltibus atque ioco,
Promptior ut Musas ac Pallada deinde revisat:
Intermissus enim fit labor ipse levis.
18. ad Guarinum Veronensem virum litteratissimum
Postquam tu nostris respondes, dive, tabellis,Postquam complacuit nostra Camena tibi,
Gloria Marrasio dabitur non parva Sicano
Atque futurus bonos non mihi parcus erit.
5Omnia quae veteres nostri scripsere Latini
Carmine, prosa etiam, cuncta, Guarine, sapis;
Nec minus et Graias inter doctissimus artes,
Sive velis prosa, carmine sive velis.
Adde quod historias scripsit quas doctior Argis
10Plutarchus transfers et meliora doces.
Non ego descripsi quam prima theatra colebant
Larvam, sed quam nunc regia quaeque tenet.
Si primos ortus primaeva ab origine vellem
Scribere, principium tunc mihi Tespis erat.
15Post Tespim palla cum mimis atque cothurnis
Aeschilus ad nostri tecta secundus eat.
Tunc me oblectarent dicentem haec omnia, sed nunc
Faece nihil calamos ora peruncta iuvant.
Idcirco mimos, scaenam grandemque cothurnum
20Praeterii: non hos fabula nostra colit.
A me tibicen, populus spectator et omnis
Tibia praeterita est praeteritaeque tubae;
Sed ne cui dubio foret haec mea larva legenti,
Personae alterius tempora et arma canis,
25Quae, veluti flores quando cecidere, moritur.
Larvatus moritur, quom sua larva cadit.
Nil moritur, cessare suo si tempore dicam
Nonque mori: cessat ceu rosa quisquis homo.
Quam mihi misisti larvam, sine matre novercam
30Ipsa habet et plures est sibi nacta patres;
Quam tibi, nullus inest genitor, sed candida mater
Mitior atque illi nulla noverca fuit.
Ipse meam tuque ipse tuam iungamus utrasque
Coniugioque adsint Bacchus et ipsa Venus.
35Ex his ambabus nascetur filius unus,
Monstrum, quod vultus continet ante retro.
Haec iocor, haec habui festis aptanda diebus,
Officii ingratus ne ferar ipse tui.
Maxima carminibus referatur gratia, namque
40Perpetuo vivent carmina nostra tuis.
19. ad Kyriacum Anconitanum | rerum vetustarum indagatorem diligentissimum
Si qua fuere virum divina epigrammata saxisInsculpta obscuro nomine, clara facis.
Tanta libido animo veterum monumenta videndi
Fixa tuo, ut mundus area parva fuit.
5Hinc tibi praeclaro Musae arrisere Latinae
Hincque tibi Argivae mille dedere iocos.
Comis es et frugi vel sancto dignus honore,
Kyriace; hinc larvas accipe, amice, novas.
Illis siquid inest crudum aut non auribus aequum.
10Si qua iuventa illis nunc videatur iners,
Id reseca, sive ipse tua fac arte senescat,
Iocundo ut possint lumine verba legi.
Kyriace, hoc pacto capias munuscula nostra,
Ut mihi larvato tu comes esse velis.
20. ad serenissimum ac invictissimum principem | Sigismundum Ungariae et Boemiae regem | nec non Ramanorum Caesarem semper Augustum | congratulatio de assumpta laurea et exhortatio
Temporibus diris laetor tibi, maxime Caesar,Postquam serta tuum circumiere caput
Et fasces meriti vetus et diadema priorum,
Frontem etiam cinxit fulva corona tuam.
5Hoc facinus clarum, quod non potuere Latini,
Complesti, Romam quom tetigere pedes.
Italiam confectam odiis et ad arma furentem
Venisti atque etiam ad bella cruenta ducum,
Auspiciisque tuis tranquilla pace relinquis
10Tu Latios populos, oppida, rura, focos.
Maecenas studiis cum sis et Iulius armis,
Augustus pacis totius orbis eris.
Si claro voluit Maecenas vivere versu,
Aeternus versu maluit esse deus,
15Quam sua membra forent in duro sculpta metallo,
Aurea sive forent aenea sive forent.
Sciverat aeternos homines non posse metallum
Efficere, historicus sive poeta facit.
Extinctus merito maiori est laude canendus
20Maecenas, vivus quam fuit ullus Otho;
Illius extincti nomen delere senectus
Non poterit, vivus mortuus hicque fuit.
Humanis studiis quom sis ornatus et armis,
Arma tenes: defit qui tua gesta canat.
25Numquam animo heroes, numquam ardua facta deorum
Scribere, non umquam fortia bella fuit.
Horridus in primis strepitus, concursus equorum
Audax, dirus erat sanguinolentus eques.
Ipse ego te postquam vidi, invictissime Caesar,
30Mutavi mentem propositumque meum,
Unde elegos, lusus et mollia carmina linquam
Cantaboque pari regia bella pede.
Nulla dies nostro fuit hac iocundior aevo,
Qua tibi nunc dico: "Maxime Caesar, ave.
35Maecenas studiis cum sis et Iulius armis,
Augustus pacis totius orbis eris.
Restat ut hunc mundum discordi lite cadentem
Concilies: nam te sidera et astra vocant.
Parendum est superis, quorum terrena potestas
40Numine et augurio consilioque datur.
Humani generis fatum pendere videtur,
Imminet et cunctis summa ruina deis.
Ergo, age, discordes animi iungantur in unum,
Ne in priscum redeant tempora nostra chaos.
45Dissidia et lites et tot discrimina postquam
Dempseris ipse tua, maxime Caesar, ope,
Tum genus et proavos et felicissima patrum
Nomina teque prius et tua gesta canam".
21. ad Panhormitam divum poetam, ut solvat | problemata quae ei Venus ante oculos adiecit: | unde est <ut> unus gallus centum gallinarum sufficiens | fututor sit, centum homines non unius feminae; | alterum ut pulcherrima puella uni paediconi | superabundans sit, milia vero epheborum vix sufficiunt
Siquis erit Latio, qui possit solvere nodos,Quos mihi subridens attulit alma Venus,
Ipsus eris, sacrum calamum cui cessit Apollo
Et citharam suavem et, sancte poeta, lyram.
5Centum gallinas cum gallus pressitet unus,
Gallus sufficiens omnibus unus erit;
Non satura est centum mulier nec lassa priapis,
Comperta est dicens femina nulla: "sat est".
Una supervacua est etsi pulcherrima virgo
10Robusto iuveni, si foret illa Venus;
Si teneros centum quis paedicaret ephebos,
Milia si veniant, non erit ille satur.
Unde est orta animis tantum diversa voluptas?
Si sapis, ornabunt myrtea serta caput.
15Haec Cytherea mihi solvenda aenigmata mandat:
Ni faciam, ex coetu me fugat illa suo.
Antoni vates, aeterno carmine laetus,
Aeternam famam saecula cuncta tenes.
Enuclees mihi verba deae commixta tenebris;
20Est mea vita tuas inter, amice, manus.
Implicitum his curis tu me, divine poeta,
Extricare velis, dive poeta, velis.
22. Marrasius Antonino suo salutem
Antonine, tuos quotiens numerabis amicos,Fac meus in prima parte legatur amor.
Me tulit Alvriacus non longe a litore collis,
Me dudum Tusci detinuere Lares.
5Hinc me diva suis revocatum cepit ocellis
Angela, nunc lauro me tegit ipsa sua.
23. epigramma sculptum in fonte Gaio Senis
Marrasius moriens vitamque animamque reliquitFonte sub hoc; retegit frigidus ossa lapis.
24. ad Nicolaum Papam in alios elegos praefatio
Quam tibi cui melius poteram committere versusQuos castigandos sciverit esse meos?
Illis si quid inest crudum aut non auribus aequum,
Aut lima aut dolabra tu resecare potes.
5Humani interitus si quid male concino, quis te
Philosophos inter clarior unus adest?
Arbitrii nostri si quid male colligo, nemo
Divinum poterit te superare virum.
Sidereos motus, errantia sidera septem
10Atque retrocessus quis trutinare potest
Et melius praebere vias lunaeque labores
Dicere et aequatos connumerare dies?
Saturni atque Iovis si ex triplicitate volarunt
Sidera et amborum linea centra scidit,
15Quicquid agit natura potens et viribus instat,
Omne aenigma potes solvere, sancte pater.
Philosophi centum non suffecere Latini
Nec tibi si quid habet lingua Latina decus.
Omnia rimatus veterum commenta, novorum
20Si quid honoris habent visa fuere satis.
Ingenii vis magna tui contenta Latino
Non fuit eloquio; Graeca videre libet.
Argolicas artes, divina volumina ab Argis
Edita, quae a claris scripta fuere viris
25Et quaesita diu tandemque inventa, Latine
Nunc translata vides et bene lecta sapis.
Argolicis opulenta viris est reddita, quamvis
Dives erat doctis lingua Latina suis.
Philosophi plures temptant quadrare rotundum:
30Palma Syracusio iam data palma fuit.
Amplior atque minor reperitur circulus, ergo
Quadrato aequalis: talia Brisso refert.
Antiphon in trigonis trigona accumulare laborat,
Ut tandem in curvam linea recta cadit.
35Hi suadere queunt quod demonstrare volebant:
Nulla sagitta ferit proxima signa virum.
Musa Syracusium voluit cantare Maronis
Theocritum extinctum saecula trina senem;
Sed Iacobus, Graium genuit quem Mantua civem,
40Transtulit in linguam Dorica scripta meam.
Sicelides Musae tibi se debere fatentur,
Mantua, quas nulla laude perire sinis.
Pontifici summo Peragatur gratia primo,
Qui transferre facis mortua dicta viri.
45Mortua millenos ac incinerata per annos
Spera Syracusii, sive cylindrus, erat.
Incipit a spira quum vult quadrare rotundum,
Sed trigonum et spirae quadra rotunda probant.
Quadratura fuit per saecula nulla nec aevum
50Scita: Syracusio cognita prima fuit.
Theophrasti veteres plantas facit ecce novellas
Theodorus, Graecus natus, in Urbe probus.
Conticeo innumeros quae sunt memoranda per annos,
Quae traducta facis: solus Homerus abest.
55Ulterius proprias non vult errare per urbes
Maeonides, Latias vult habitare domos.
Si barathro ex imo revocabis ad aethera nostrum,
Incola Romanus factus Homerus erit.
Ilias, antiqui quam nescivere Latini
60Transferre et Latiis edere quippe novam,
Mavult in linguam per te migrare Latinam
Quam velit Argivas nunc habitare casas.
Roma viros claros quot sint, mirabile dictu,
Pascit pane tuo, ditat et aere tuo.
65Nam quota pars orbis melior subiecta Tonanti
Te petit atque tuos est venerata pedes.
Magnificos sumptus abs te pro Caesare factos
Praetereo: illud agam posteriore die.
Est opus ingenio, veniunt in carmina divi;
70Non timeo: versus censor amicus eris.
A te principium, nostri quoque carminis auctor;
Quicquid agam, semper tu mihi numen eris.
25. DN Papae Nicolao V Romae III nonas aprilis 1452
Quis quis es, insignis, triplicis cui machina mundiObsequitur nutu clausa et aperta tuo?
Infera regna timent, coelestia gaudia sumunt;
Sunt homines medii, qui inter utrumque natant.
26. Nicolai Papae V responsio
Sarsana quem genuit, Thomas sum, nunc NicolausPapa vocor quintus nomine velle Dei,
Cui Pater omnipotens coelum terramque patentem,
Cui sub posse meo Tartara nigra dedit.
27. vaticinium ante XX annos ultra | de Nicolao Papa V actum Bononiae
Quum vidi te velle omnes superare legendoEt rebus sacris velle praeesse deis,
Praetereundo pares nec non aequando priores,
Doctrinam cunctis posse docere tuam
5(Nec conferre pares, nec te superare priores,
Nec tacitum poterant reddere voce sua,
Sed tua sublimis cunctas superabat, ut omnes
Argumenta queant discere acuta tua),
Praesagire animum fecisti haec omina nostrum
10Et te praedixi vincere posse deos.
Non me Tiresias docuit nec Apollinis aedes,
Sed divum ingenium cum probitate tuum.
28. congratulatio dignitatis supremae | ultimaeque laudes de rebus gestis
Pro! Deus in terris, cui tanta potentia regumAtque ducum paret, Caesaris alta subest
Et quicquid magno et salso est a gurgite cinctum,
Sis felix, felix: te duce scisma ruit.
5Nullum maius inest monstrum et letale venenum
Ecclesiae, humanum corruit unde genus.
Scisma cadens inter cives populosque ferendum est,
Firma suo regi si datur una fides.
Si caput arripuit grave et insanabile vulnus,
10Ni fuerit cervix secta bipenne mala,
Dissidia et plebis rixas et iurgia princeps
Castigat, si non conciliare potest.
Diviso templo geminum caput esse necesse est:
Utrumque istorum iusta fovere putant.
15Si facile est multos cives coniungere in unum
Discordesque animos inde tenere manu,
Vix synodus poterit pastores iungere binos,
Alter ut alterius det sua colla iugo.
Evertunt hereses populos et vota potentum;
20Scisma sequestrat eos a meliore sinu.
Ambigitur quis peior homo: qui mittit ad ignem
Tot populos aut qui pellit ab aede bonos.
Gloria magna tibi, quam non habuere priores:
Unio namque tuo tempore facta fuit
25Immensamque tuis veniam feliciter annis
Addidit omnipotens, vota suprema, Deus.
Unio cum venia duo sunt clarissima mundo,
Quas supra optari res bona nulla potest:
Una ministrat opes, pacem vitamque quietam,
30Altera laeta Deum, sidera et astra videt.
Unam forte alii, geminas tu solus adeptus;
Famam hanc extingui tempora nulla queunt.
Venit ab extremis hominum pars maxima Romam,
Ploeripedes celeres ulterioris humi;
35Eoi venere, austri gelidique triones
Et zephyri, quartas quas tuus orbis habet,
Atque inter medios homines misere canentes
Tellus quaeque suos et plaga quaeque suos.
Nocte sub ingenti parvo et sub sole morantes
40Iurant astra suum deposuisse situm.
Est conata tuam faciem vultumque videre
Parrhasis et nequiit pondere pressa suo.
Laudibus addo tuis: orator principe ab Indo
Missus iter vetitum transiit atque novum.
45Res mira audita est nullo neque tempore visa,
Postremis Indis has patuisse vias.
Abbatem fluctus Siculas divertit ad oras:
Acceptus patria non sine honore fuit.
Lauta fuere suo placido condita sapore
50Fercula, diversae complacuere dapes.
Fine epulis posito et quae praebet mensa secunda
Expletis, cecinit quae iubet alma fides.
Convenere viri nostri, statuere coronam
Et cupidi quae fert India mira rogant.
55Hic sermone suo, mediante interprete, fatur
Armatos barrum ad proelia ferre viros;
Maioresque canes nec non genus omne luporum,
Denique erat nostris grandius omne pecus.
Sincipitis medio affixis cornibus unis
60Est fera, quae volucres unica vincit aves.
Maxima quaeque refert animalia vivere terra;
Et quae pontus habet grandia monstra natant
Diversa in specie nostris; hic nescius audet
Dicere quam maius non variatque minus.
65Thus et ebur sileant illaque opobalsama quis non
Concretum est lac vel sua gutta natat.
Plurima praeterea redolentia aromata, gemmae
Et lapidum species grata colore suo.
De Phoenice parum; de Nilo multa recludit
70Codicibus nostris consona verba nimis.
Enarrat fontes magna virtute feraces,
Vix Siculi credunt, qui uberiora tenent.
Unius scatebras describam, limpida cuius
Ab radice Aetnae frigida bullit aqua.
75Intense nigrum capiet tela alba colorem
Mersa sub hac: vidi haec experimenta probans.
Extat Agrigenti species salis: igne repostus
Liquitur at refugit vel crepitabit aqua.
Tandem ego: "Fare, precor, vestro de principe verum
80An fictum quicquid fama perennis alit?
Relligiosus homo fertur vitaeque sacerdos
Caelibis, uxoris pondera nulla gerens.
Reges atque duces magni sua sceptra verentes
Subiecti et solus pace gubernat eos".
85Dixit: "Habet natos et pignora cara probamque
Uxorem, generos ingenuasque nurus.
Esse sacerdotem, cui nulla potentia compar,
Verum est, et reges sub iuga colla tenent.
Indus ab his Indis venio; sub principe tanto
90Dego; mei reditus sit comes ipse Deus.
Antoni sancti gracilem mea dextra bacillum,
Laeva crucemque gerit, pondera grata mihi".
Post haec plura refert quae non sunt digna relatu,
Pace viri, surdis auribus illa meis.
95Quando redire meus poterit pes lapsus ad Indos,
Qui tot per leucas distat ab Urbe tua?
Mercurio similis, talis qui nexuit alas,
Necte tibi pennas, pes meus, atque vola.
Non opus est aura, remo pedibusque volantis
100Fulmineo cursu dona petentis equi.
Ausoniam petito, felicia templa Deumque
Quem colis et supplex ad sua tecta redi.
En redii montes et flumina et aequora mensus;
Tam celeri penna nulla rediret avis.
105Protinus Italicas cum sis regressus ad oras,
Incipe ab Ausonia dicere, si quid habes.
Italiam confectam odiis et ad arma furentem
Vidisti et regum et proelia longa ducum.
Auspicioque tuo cessarunt bella minaeque;
110Reges atque duces pax tenet atque fides.
Pax tranquilla placet nec sanguinolenta ministrant
Arma; tibi excudit fulmina nemo faber;
Scorpio, funda, arcus, tormentum, blida, sagittae,
Hasta, aries, iaculum, pila, macera vacant,
115Atque horum generum quibus est sua vita futura
Perniciosa viris arma sepulta iacent.
Quae, si quando Dei bellis vexilla praeibunt,
Resplendere suo lumine acuta voles.
Reiecta galea tutum te reddit amictus
120Et quae circumdat magna tiara caput.
Non lorica tuos thorax nec protegit artus,
Alba sed ardentis stamine texta Dei.
Tu baculo templum, populos tu pace gubernas,
Romam, alias <urbes>, oppida, rura, focos.
125Uberius laudes cumula, cape laudis acervos
Et laudum cumulis ditior unus eris.
Nil melius, nil maius erit, nil sanctius orbe
Quam Christum pedibus menteque corde sequi.
Eius sectaris vitam et vestigia mores,
130Pacem quam cunctis iusserat ipse dari.
Nonne reservatas tibi per tot saecula laudes
Aspicis? Et merito: contulit ista Deus.
Unio quem tollit propulso scismate? Magna
Quem venia? Ausonia est pacificata cui?
135India, quae reges multos alit ampla potentes
Atque suus princeps, quos adivere pedes?
Expediam paucis ad quem confluxit ab omni
Parte orbis melius quod plaga quaeque tenet?
Et casura quibus inanibus vitare ruinam
140Templa datum primis et meliora dari?
Maxima quae aedificas sacrata palatia Romae
Ceu troni superant tecta superba tua.
Te Pater aeternus multo ad maiora reservat,
Ut sanctos inter connumereris avos.
145Annua festa tibi celebrabunt templa per orbem,
Interiment laudes saecula nulla tuas.
29. exhortatio, ad movendum bellum iustum | contra Syros, qui Terram sanctam occuparunt, | ad Nicolaum Papam V
Si quis forte roget qua sit ratione gerendumImperium, Augusti nomen habere putet.
Quid fundare novas aut amplificare pusillas
Aut urbes proprio iure tenere iubet?
5Moenia sancta suo sunt expugnanda labore,
Quae possessa diu perfidus hostis habet
Aut quae iam nostra sub relligione manebant,
Aut si qua infidis pergama rapta videt.
Barbara gens pereat, pereant qui bella retardant,
10Quae poteris contra iusta movere Syros.
Nulla prior sacris accessit gloria rebus,
Quam poteris titulis accumulare tuis.
Eia age, frange moras; nam nec violenta movebis
Proelia, natura non fugiente necem.
15Sponte sua venient; venient non forte vocati
Quos aluit reges unica nostra fides;
Et transalpini venient sine munere reges
Atque duces quibus est oppida parva focus.
Pauperis est animo fixum sua pignora Parthis
20Vendere et uxorem, si qua pudica manet.
Cum caput in terris, tua cum sit prima voluntas,
Ipse quid expectas? Erige signa crucis!
Quanta mala eriperes! Et quanta strage careret
Nostra fides! Quanto stercore munda foret!
25Nam quae cruda solent immittere bella fideles,
Ultrices vertes ad tua signa manus.
Pax tranquilla tuos fidos sine fine tenebit,
Unde tibi aeternum nomen adesse potest.
Tunc tibi, dive pater, divina poemata nectam
30Cantaboque pari proelia iusta pede
Et simul heroes et regia bella ducesque,
Si fuerit mores turma secuta tuos.
Fama perennis erit cunctis tua castra secutis;
Numine namque tuo splendida semper erit.
30. ad Deum omnium rerum opificem summum, | ut ab aegritudine ipsum liberet | et tempus paenitentiae concedat
Summe opifex, aeterne Deus mundique creator,Incommutabili qui ordine cuncta regis
Praeter vota hominum, quibus est sua tota voluntas
Libera, quae nullo vimine nexa manet,
5Arbitrii libertatem veram puto causam
Totius esse mali, totius esse boni.
Hinc video horrendas poenas tolerare nocentes,
Hinc bona quaeque suum concomitantur opus.
Si sic, peccandi quibus est ablata potestas?
10Humano arbitrio subdita semper erit.
Deliqui, fateor, nec me peccasse negabo;
Indulgere tuum est, sed cecidisse meum.
Ipse meas tuque ipse tuas agitemus utrasque
Partes: tu clemens, ipse beatus ero.
15Esse Deum decuit, docuit clementia patrem
Esse, inclementem non decet esse Deum.
Philosophi primam causam dixere moventem
Omnia posse nisi falsaque vera simul;
Nil mixti, nil compositi, nil materialis,
20Sed sine mensura cuncta tenere bona;
Vivere praeterea, qua nec praestantior ulla
Vita nec posset quis meliore frui.
Assentire placet, fidei non ista repugnant;
Assensi postquam, non ea sola iuvant.
25Adde quod, humana fracta compagine, quidam
Compositum totum morte perire tenent;
Quidam animam, quidam corpus consurgere, utrumque
Quidam, alii neutrum sed velut una mori.
Haec fugienda mihi praeter consurgere utrumque
30Pugnant cum nostra verba sonora fide.
Multa canunt vates sancta et cecinere prophetae:
Extant naturae dicta superba nimis.
Ite procul, vates, procul hinc vos ite, prophetae,
Tartara nam vinctos vos tenuere diu.
35Peccarunt primi qui nos genuere parentes,
Tam subito manibus membra creata tuis.
Adde quod humana melior natura superbi
Luciferi e coelo decidit ima petens.
Errarunt sancti patres, cecidere eremitae
40Immaculati annos per quadraginta prius;
Quamquam diva canant, iam deliquere prophetae.
Occidere homines unus et alter item:
Clamque viro uxorem rapuit, iubet inde maritum
Ire aciem ad primam perniciemque suam;
45Alter quem necuit sicca sepelivit arena,
Fugit et atrocem, dira ferendo, necem.
A cuius facie ille fugit? Mandata refutat
Cuius? Et ad Tarsos quo prohibente fugit?
Hic freta conscendit, putat hic evadere frustra;
50Carpit iter: velo et remige tutus erit?
Nam salis intumuere undae fluctuque procella
Et nimbo atque imbri pellitur ipsa rates.
Naufragium timuere omnes dum causa latebat;
Viva freto iacitur sarcina iniqua rati;
55Torrentem superare suis qui viribus audet
Mergitur, a multa saepe repulsus aqua.
In mare proiectum sorbes, balena, ciboque
Laeta manes; vivas non coquis ipsa dapes,
Speque cibi fueras cum tu fraudata, putabas
60Pasci et cras pastus vivaque cymba seni.
Tresque dies mirum gravida quod vixit in alvo,
Sed magis hunc stomachum posse nutrire cibum.
Tertia cum rutilans ad nos aurora redibit,
Ad litus venies tunc vomitura virum.
65Evomitus Ninivem venit, intrat, moenia lustrat;
Praedicat hos cita morte perire viros,
Clamitat atque: "Dei ira est subversura nocentes
Urbem, delicias et pecus omne simul,
Ni vos paeniteat scelerum; ieiunia servent
70Usque ad oves, carnem pallia dura tegant".
Egrediturque urbem ne, si subvertitur, illum
Ipsum hiet; ast hederae tutior umbra sibi.
Meque coquente aestu tenuit? sat tectus ab illa?
Non concessa basis nec mihi cuspis erat!
75Debuerat cuicumque aegro et si non morituro
Se praebere hilarem se facilemque mihi.
Fastidit: vomerem citius quam sorbere vellem;
Fastidit: stomacho nausea facta meo.
Non mirum si illum vomuit testudo, sed illum
80Quod potuit ternos ventre tenere dies.
Ipse tibi invideo; poenas pro crimine mallem
Saepe dedisse tuas quam tolerasse meas.
Integer atque propheta aliis praedicere casus
Missus es; in nostros pellimur ire rogos.
85Si medias iactus tumidas proclivis in undas
Decidis, in primis labor et inde cremor.
Tris te ventre dies servat testudo sepultum;
Ipse annos totidem febribus ustus humor.
Solibus aestivis hederae protectus ab umbra es,
90Quae mihi non solum, sed prohibentur aquae.
Iamque vale, ingredior nunc portas quam fugis urbis
Inveniamque umbram et qui mihi tecta dabit.
Non poterit Ninivita meos spectare dolores
Nec poterit fletus ipse tenere suos.
95Tu siccis oculis, tu cruda mente videbas,
Nec lacrimis siccae commaduere genae.
Est gravior mihi poena meis ex carnibus esse
Et saccum et cinerem et graviora pati;
Est rugata cutis saccis et durior illis
100Quos Ninivita humeros induit atque latus;
Nec mihi deficiunt cineres: cum scalpere pellem
Incipio, multus decidit ungue cinis.
Est consumpta dies longisque ambagibus acta;
Pauperis ex hedera regia tecta peto.
105Quam cito mutata est lacrimis superbia regis!
Ira remollita est, quae prius acris erat.
Scivi equidem et menti nulla est oblivio, cui iam est
Posse datum vita per tria lustra frui.
Quisquis es, o nimium plorasti ultroque dedisti
110Mitem animum, unde Dei lenior ira venit.
Non me animo miti superas nec fletibus ullis,
Sed regno atque opibus divitiisque tuis.
Consueram lacrimas nullas perfundere, sive
Mortua mater erat, vel meus ipse pater;
115Unde sit admiror mihi nunc data copia flendi:
Non nisi sunt lacrimis lumina plena meis.
Depost enixas pecudes tu sceptra tenebis,
Speluncam fugies quae tibi vita fuit.
Persequitur si te validum regemque futurum
120Rex ferus, hospitia ac atria tutus habes.
Rure, foco, patria, templis et flumine, villis
Aeger et extorris pellor et exul agor.
Exilium patria ampla foret: nam figere sedem
Concessum, necubi spes datur ulla mihi.
125Psallentis cithara vox exaudita; reflentis
Plorantisque mei bucina surda gemit.
Quid referam cunctos primaeva ab origine, cum sint
Ausi omnes vitam commaculare suam?
Ipse ad me redeo peregrinaque crimina curae
130Sint aliis; nostrum discutiatur onus.
Si scelera admisi me damnatura nocentem,
Si struxere meam Tartara nigra domum,
Audi quae patior Stygias superantia poenas
Tormenta: et tauri est aerea poena levis.
135Ipse bis undenos steteram sanissimus annos;
Nescio nostra salus cui invidiosa fuit.
Non potuit plus mula meos quam rumpere renes,
Turbidus argilla dum fluit amnis aqua.
Haud sibi consueto saltu vada prosilit uno,
140Quae volucer pedibus nullus adiret equus,
Unde fui e tota sublatus circiter ulnam
Sede; repercussae condoluere nates.
Nox media aestivis dum solibus alta teneret,
Frigidus excussit percita membra tremor
145Successitque calor febrilis, sanguinis uber
Mictus; magnus erat pectinis inde dolor.
Hic calor accensus crescit, desiccat et urit;
Extenuat carnes et coquit ardor epar;
Dimminuit vires per venas fusus in omne
150Corpus et assidue me cruciare solet.
Nec requies datur ulla mihi, nec somnus amicus;
Lis est cum somno magna labore meo.
Ipse animo lassus quotiens mea membra quieti
Commendo, requies ac si inimica fugit.
155Est mihi cum somno bellum; pax nulla futura;
Si innocuus fugit et si nociturus adest.
Claudo vigil quotiens oculos, phantasmata terrent
Pallida et atra caput, squalida et hirta comas,
Per varios conficta modos variasque figuras,
160Manibus ut Furias velle nocere putes.
Tragelaphos centum, hircocervos atque Chimaeras
Harum, quae apparent, una figura gerit.
Adde quod in Cancro sol ferventissimus extat,
Miscuit et vires fervidus ipse Canis;
165Praeteriitque gradus omnes et corda Leonis
Cernebatque suus Virginis ora rubor;
Et lances geminas aequali pondere Librae
Intravit, quamvis non sua tecta forent.
Sol, focus et ventus, febris, phantasmata vexant;
170Cuncta simul nobis agglomerata nocent.
Unus Sole satus si orbem combussit et astra,
Huic tot coniunctis ustio maior erat.
Circumsaepta domus longo certamine ab igne
Et flammis validis extitit ustus ager.
175Pro zephyro molli regnabat turbidus auster,
Ut gelidae extiterit percalefactor aquae;
Unde inspiratus tam primum expellitur aer,
Quam primum calidi limina cordis adit.
Non sunt de numero, quae torquent accipientem,
180Pharmaca amara nimis linguaque fissa siti
Ah volui quotiens ardentem extinguere febrem!
Ustio poscit aquam, lingua crepata fugit.
Interea exurit, depasta est pessima corpus
Febris; parvum olei nostra lucerna tenet.
185Arida facta cutis; sunt haec exausta medullis
Ossa; caro fluxit; spiritus unus inest
Artubus exustis; mirum est ex corpore toto
Unde fluit sudor nabilis instar aquae.
Indefessa meum torquent haec omnia corpus;
190Maius supplitium est tot mala ferre simul.
Non possem graviora pati si Tartara adirem;
Si natura hominis limite clausa suo est,
Ad flagrum mihi cuncta manent; haec aspera vitam
Prosternunt, sanctis vix toleranda viris.
195Tartarus a multis et subterraneus orbis
In centro terrae creditur esse locus;
Credo super terram, patior cum vulnere poenam,
Aut sine cur subter Tartara opaca fore.
Sorte mea si forte ratum vel fixa voluntas
200Te mihi supremam constituisse piram,
Ante obitum concede, precor, tam poplite flexo
Quam capite obstipo, numen adire meum.
Me ad steriles artes et barbara regna tenentem
Atque rebellem hominem forsitan esse putas?
205Hic virtute puer, cum pubertate virebat,
Virque, senex fidus nunc tibi semper erit.
Hunc ego, tu nosti melius, qui totius orbis
Imperium mavis quod regat omne tuum.
Romam habitat, quem tota cohors regumque ducumque
210Caesareumque colit supplice voce caput.
Multa loquenda tacens et plura tacenda locutus
Si fuerim, quae scis praetereunda loquor.
Quid memoro poenam, qua non violentior ulla
Scitur posse dari nec truculenta magis?
215Si e medio tollar non viso numine nostro,
Nil mihi sub terra saevius esse potest.
Visa mihi totiens sunt infera regna deique
Tartarei et quid agant: est mihi tota cohors.
Pro nihilo facio quod sub tellure timetur;
220Assueto flagris sunt leviora mihi.
Tartareusque canis, superas extractus ad auras,
Venit et extimuit meque meamque manum,
Et Furiae infernae me cognovere furentem,
Et mirata meum dira Chimaera caput.
225Sed si morte mea coelestia regna darentur,
Illa secunda mihi, non mihi grata forent.
Non repetam quae dicta prius, sed nulla viarum
Quas cecini, nostrae causa salutis erit.
Haec commenta abeant, quae non fecere beatos,
230Aeternam quae non perdocuere domum.
Tunc genus humanum fusca sub nube latebant
Misteria, et clara luce carebat idem.
Sumpsisti postquam nostro de stamine pellem
Et Deus ex diva Virgine natus homo es,
235Occultae patuere fores et gloria coeli,
Et, quae ignota prius, nunc manifesta via est.
Humanum genus exiliens praecepta redemptum est
Sanguine, velle, cruce et morte tui Geniti.
Gutta nec effusa est pro nobis sanguinis una?
240Sub specie humana denegor unus homo?
Quot rediere mali, cunctis tua brachia pandis;
Qui rediere ad te, nulla repulsa datur.
Accinctus venio; deliqui, paenitet; arma
Non aliena fero, si meliora tua.
245Si miserere hominum libeat, si parcere lapsis
Non pigeat, redeant si ad tua tecta velis,
Pater omnipotens, cuius clementia fines
Exiit et nullo limite clausa fuit,
Contrito da corde meos plorare reatus,
250Exaudi fundo, quas sine fine, preces;
Da spatium vitae, quod crimina deleat et quo
Me pudeat sceleris, me iuvet atque mori.
Oro post tantas ne mors suprema sequatur;
Quam mereor noli plectere morte virum.
255Si moriar, spes nulla meae nec causa salutis:
Fata sinunt homines ire, redire negant.
Mors mea iusta quidem; non est mea causa querelae
Iusta quidem; nec ob id iustior esse potes.
Noli obitum horrendum nostrae mortemque animai;
260Intereant nulla membra caduca nece.
Non est artificis partes coniungere et illas
Frangere et eiusdem rumpere facta manu.
31. oratio exaudita et modus curationis | ad Nicolaum Papam V
Annuit Omnipotens; vox exaudita precesque,Et dixit tenui talia verba sono:
"Archigenes Terrana, veni; praebeto salutem:
Marrasium nulla morte perire volo".
5Archigenes, tacto pulsu ac urina revisa,
Praecipit: "Abstineas, ne moriare, cave.
Intensa est febris, diffusum cauma per omne
Corpus, et in noctem nulla futura quies.
Incidenda epatis vena est, ut sanguis acutus
10Exiliat, febris bulliat utque minus.
Hordea cocta cibus, sint lympha et zuccara potus;
Sit medio horarum quattuor acta mora"
Haec mihi, cognatis et cunctis sanguine iunctis
Et toti populo quam manifesta facit.
15Postquam abiit, famuli praecingunt se ordine dicto;
Non ventosa ferunt hordea cocta mihi.
Nescius aeger erat famulus purique Falerni
Praecupidus, farris nullius estor erat.
Interea dum hausturus eram mea pocula, iunxit
20Et risit rauce verba tacenda loquens:
"Archigenes aufert iumentis hordea, nobis
Donat; amatque merum, vix mihi praestat aquam.
Dulcia vina bibit, succos propinat amaros;
Estque cibos suaves, praebet inesibiles".
25Arguit aegrotus medicos, bene rectus ab illis
Si non concedant quae nocitura forent.
Archigenes praecepta dabit: parere necesse est;
Nolenti mors aut tarda futura salus.
Reiciunt doctos quibus est gula tota voluptas;
30Cessuros votis saepe vocare solent.
Ille inter medicos solitus ditescere, qui scit
Blandiri aegrotis et dare grata suis.
Sancte pater, ride; delectant carmina risu
Digna; prius risit verba legenda Deus,
35Et pepulit mortem instantem vitaeque pepercit:
Pulsa febre fuit reddita prima salus.
32. elegia ad Nicolaum Papam V: | quot mala pestis et quartana habent
Quam timui fugiendo putans evadere mortem,Interrupit iter pestis iniqua meum;
Pessima me ad canos et multa pericula traxit,
Mille meis oculis obtulit illa neces;
5Praestabatque mori quam vitam saepe tueri
Mortibus innumeris pestiferisque modis.
Nupta ter octavos nondum compleverat annos
Et prima infelix peste perempta fuit.
Postridie eiusdem media sub nocte sepultus
10Indolis egregiae frater amatus humi.
Hausit putrem animam, dum viveret ille, sororis;
Se comitem vita praebuit atque nece.
Expulsus subito ipse fui patriaque domoque;
Oppida cuncta suis me pepulere focis.
15Vix iter in campis, ubi templum sorte repertum est,
Grata quies: nullum mel sine felle fuit.
Mortua nata mihi caruit cruce, morte sacerdos
Nullus, sed servis est tumulata meis.
Et famuli extincti veluti iumenta per agros;
20Alterius moriens triste cadaver humat.
Maurus, quem nigro pinxit natura colore,
Alterius comitis guttura nigra secat.
Disparibus causis nostra periere ruina:
Perditus iste nece, perditus ille fuga.
25Rumor it, incursat plebs convicina repente:
Armati expellunt meque meamque domum.
Hic morbus sanos facit insanire, timentes
Audaces mitem belligerumque facit.
Nam mihi poscenti nummis panemque roganti
30Et quae vera sitis postulat atque fames
Ostendunt latices, lapides pro pane rotundos
Iactant ut ficus castaneasque pira;
Saxa volant et saxa legunt et saxa ministrant:
Qui salebrosus erat fit via plana locus.
35Cornipedis levitas mihi grata et calcar amicum
Et fuga pervolucris vita cibusque fuit.
Praesentantque oculis adversa haec omnia mortes
Mille nec occidunt, sed cruciare volunt.
Vita fatigata est homines peritura cadentes,
40Aut dormire velis aut vigilare velis.
Somnus, si quis erat (nam nos dormire necesse est),
Somnia, si qua aderant, plena timoris erant;
Et quota pars noctis fessos submittit ocellos,
Digna quies odio facta labore meo est.
45Non mirum: timui. Sed quis non ista timeret?
Sed timor ille minor, credere quippe mori.
Cetera praetereo, quae sanctis dura fuissent;
Si ad mentem redeunt, concutit ossa tremor.
Quicquid erat, discrimen erat: mea vita periclum,
50Vivere supplitium delitiaeque mori.
Nam me per geminos <febres> habuere decembres:
His quartana malis addita pigra fuit.
Si deses, si tarda venit, si denique fallax,
Vicini insultus praevia signa gerit.
55Incurvare solet quae primo brachia tendit,
Verberat et dorsum fractio longa meum.
Concutit inde tremor nostros sine viribus artus
Atque molas strepitus fortis in arma vocat
Dentatasque acies curvatis cornibus ambas
60Alteram in alterutram bella movere facit.
Irruit ima cohors superamque impellere visa
Dentem unum ex superis in duo frusta scidit.
Nec tantum posset crepitare ciconia rostro
Ad nidum, teneras quando salutat aves,
65Quantum ego, concussis geminas dum saepe per horas
Dentibus infringor, vexor et inde, meis.
Nonne vides? Febris littoribus haec dominatur;
Tortores tantos nulla tyrannis habet.
Somnus hebes, clamosa sitis vomitusque, labores
70In somnisque tremor me cruciando premunt;
Me quacumque die quarta afflixere: per horas
Quadraginta latex non datur atque cibus.
Nonne alios longe melius curare fuisset?
Nam mihi nunc auro plena crumena foret.
75Scire quid est morbus medicos iuvat et cibat; omnes
Morbum ferre nocet, carne cibatur egri.
Adde quod insanis nec delectaris amico
Eloquio ut quando, sed taciturnus abis;
Adde quod insanis et sunt odiosa petenti
80Cuncta tibi et nullae complacuere dapes,
Optatumque merum veniens ex montibus altis
Vallibus aut imis respuis atque fugis.
Altilis ova mihi meliora recentia sunto,
Quae vetula et pinguis parturit atque cubat,
85Quam superincumbens commotis fortiter alis
Calcasti pedibus, galle marite, tuis.
Dura nocent quocumque modo, sed mollia prosunt,
Sive patella coquat seu coquat ardor aquae.
Ambrosiae succo atque aliis bene olentibus herbis
90Mixta nihil sapiunt foeda sapore meo.
Dulcis fastidit me Ponticus acus acutus:
Insipidus, salsus, pinguis, amarus obest.
Mortua nunc virtus, ablata potentia edendi,
Quae placidos etiam respuit ore cibos.
95Quadrupede et bipede est melioris carnis edendae
Francolina volans, sed mihi grata parum.
Assa nocent nec frixa iuvant, sed cocta lebete
Profectura mihi sumere lingua timet.
Si qua tenella caro peditantis sive volantis,
100Si qua natat pelago, flumine sive lacu,
Sive ubicumque velis mixtim terraque marique,
Mixta sapore alio sive sapore suo,
Crate, veru aut patina vel si bene cocta lebete,
Si prodesse mihi, nulla placere potest.
105Fercula nulla salem possunt sufferre nec ulla
Iura, sed evomito sorpta vitella sale.
Quo placuit condire epulas terrebar aceto
Et quo non poterat mensa vacare mea.
Putet munda Ceres, terret me Bacchus in auro
110Aut vitro et necubi posse videre datur.
Partes quasque meas oris sensisset olentes
Cuius odoratus debilis ille foret.
Et me pertaesum fuit olfecisse culinae
Nidorem, quamvis fercula lauta forent.
115Iuxta meos oculos iam scintillare videtur
Littera; si qua trium, quattuor esse pedum.
Ipse opulentus eram, plura et maiora videbam;
Divitias istas hostis habere queat.
Saepe procul melius vidi spectare senectam
120Quam prope, qua melius sana iuventa videt.
Spiritus est senibus grossus paucusque videndi,
Subtilem possunt reddere visa procul.
Quid vagor alterius citius numerando labores
Et taceo ipse meos, quos recitare grave est?
125Quod sibi longa dies, quod multa aboleverat aetas,
Id mihi subtraxit morbus acerbus idem.
Alba recocta suo privantur vitra colore
Et revoluta suo vina sapore carent.
Saepe infelicem torquebat sibilus aurae,
130Saepe means tonitrus, saepe refluxus aquae.
Tinnitu surdaster eram noctuque dieque;
Frigida hirundo meis auribus alta canit.
Os natura meum armavit triginta duobus
Ossibus, officio quae caruere suo.
135Non mordere valent nec quicquam findere morsu
Aut molere aut ulla stringere parte cibos.
Ossa aliena meis visum est mihi ferre labellis
Infixa; et nullum robur habere queunt.
Rectius ista leget bili percitus ab atra
140Aut cui quarta dies febre molesta fuit.
Captus ab indomita quartana mense novembri
Ipse fui prima praetereunte die.
Expleturus erat sextam turri mensis aprilis
Supremamque diem qua sine febre fui,
145Quando resurrexit qui nos a morte redemit:
Surrexi a morbo protinus ipse meo.
Me thalamo tenuisset hebes quartana iacentem
Sex menses, totidem nos adeundo dies.
Longior hora die, iam lux extentior anno;
150Unum habuit pestis, febris acerba duos.
Sic sterilis mea vita fuit, sic tempus inane
Lapsum dic melius: mortua vita fuit.
Tris hiemes avido mihi defluxere; volebam,
Non merui, sanctos pronus adire pedes.
155Quando erit ut possim nostros deflere reatus,
Pontificis summi cum dabo labra pedi?
Interdicta mihi Romana est semita, Campus
Martius, Exquiliae, Numen adire tuum?
Non hiemare datur Romae, aut audire cicadas
160Sive videre rosas, aut nova musta bibi?
Si mihi fata dabunt faciem vultumque videre
Laeta tuum et sacros cernuus ante pedes
Oscula ferre tuos et tete audire loquentem,
Polliceor templis munera lauta tuis.
165Quid magis optandum? Nihil est quod gratius esset,
Nil mihi sub coelo sanctius esse potest.
33. transfretatio coepta Panhormi, | absoluta Puteoli decimo Kalendas martias, | ubi continentur laudes Alfonsi regis magni
Regia me postquam suscepit celsa triremis,Cui bellaturae Lipparis arma tulit
(Quae tunc est nostrum vectura in proelia regem,
Cum petet Eoos regna beata Syros;
5Quam superare potest, dum pandit carbasa ventis,
Qua melius pelagus nulla carina secat),
Quam primum ascendi, venti adventare furentes
Adversi et pellunt aequor ad astra maris.
Pons mihi securus fuit irretitus eundo
10Et clausere meum pontus et eurus iter;
Circius et boreas vastas fregere procellas,
Et cum saxa sonant, unda refracta cadit;
Circumsaepta fremit quam multa grandine et imbri,
Et tonitru et nimbis regio plena manet;
15Qui virides cingunt, veluti sua pergama, montes
Urbem, sunt tecti nocte sequente nive.
Excelsi montes faciunt nos frendere, namque
Algentes sufflant frigora magna nives.
Frigore vexati magnos percingimus ignes
20Et colimus sacros quaeque caterva Lares.
Africus atque notus sunt nisi evertere pontum
Et salsas dulces efficit imber aquas.
Concitus atque ictus crebris conflictibus aer
Mugit; adhuc resonant concava saxa metu.
25Interea optabam pulsis tot flatibus austrum,
Ut rectum et tutum prora secaret iter.
Pulverea accumulat nimia caligine nubes;
Expansis alis praecipitatus adest,
Qui mare, qui terras, qui totas turbidus undas
30Vertit, et e fundo saltat arena salo;
Irruit et duros nimio stridore rudentes
Hanc tamen in portu si navita crederet austro,
Concutit, et titubat tota triremis aqua.
Vidisset superos versa carina deos.
35Sed postquam vires furibundus perdidit auster
Atque abiit pelago saevior ira sui,
Fit mare tranquillum, sunt venti circumeuntes,
Nulla quibus dubiis est adhibenda fides.
Pacatum ventis magnum sulcavimus aequor
40Et velo et remis magna carina volat.
Ustica nos tenuit, dum fit combustio Phoebes;
Per geminos pisces Luna trahebat equos.
Nocte sequente Africus nos est comitatus euntes
Et pariter validus nocte dieque notus,
45Ingentesque maris montes transnavimus; inde
Cumaeos portus docta Sibylla tulit,
Et retulit foliis, veluti mos unicus illi est:
"Credite, Lipparei, prima triremis erit;
Neptuno et ventis haec praeceptura videtur,
50Quum fuerit regis pondere pressa sui;
Illa sibi fluctus remis supponet eunti
Et velo, reges supprimet alta reos.
Quaestor adest, nummos potuit quot ferre ministrat,
Nec dubitat saevas mille subire neces;
55Desus adest, Graffaeus item, qui puppe gubernant,
Qui vitam ventis opposuere suam,
Ut maiestati sacrae servire deoque
Possint et numen iam coluere suum.
Sed si forte alia maiora oracla velitis,
60Quae ponto et terris exiget iste deus,
Si quota pars orbis pedibus subiecta futura
Scire libet, primo sacra piate Deo".
34. Lucretiae Parthenopaeae puellae fortunatissimae | laudes per Marrasium Siculum pro Alfonso rege magno
Sanguinea sese Lucretia morte peremitEt meruit casti corporis esse ducem.
Caesaris Alfonsi si praegustasset amores,
Nulla cruore suo permaduisset humus;
5Nec tibi Tarquinio peregrina taberna fuisset
Hospitium, patria nec caruisset armis.
Pulchrior haec illa meliore a sanguine nata,
Quo primore fuit Caesare amata meo.
Pulchra placet, sed casta iuvat, quantoque pudica
10Tanto crevit amor, principe digna suo.
Ingenii vis magna sui, quam vincere reges
Non potuere: suo victus amore fuit.
Non minus hac dignus quam digna Lucretia nostro
Rege fuit, nec eo dignior esse potest.
15Felicem voluere suam per saecula vitam
Fata, voluptates tot voluere suas.
Quid magis optandum? Quid plus concedere possent?
Fortunam pedibus supposuere suis.
Diva puella, vale, magno et sub Caesare laeta
20Degas; sint vitae stamina longa tuae.
35. ad Alfonsum regem magnum
Regibus Odrysii munuscula ferre solebant;Odrysiis reges munera magna dabant.
Unusquisque suas partes habuere decentes:
Magna decent parvos, parvula dona deos.
5Alanum donare canem qui vult, dare mavult
Non obscuri animi signa decora sui.
Alanum si dono canem tibi, tradere malo
Ipse animi ingenui pignora tuta mei.
Saetigeros siquando sues hic dentibus ardens
10Traxerit, esto memor pignoris ipse mei.
36. Grassiae Hispani strenuissimi equitis infausta mors
Montibus Hispanis Romam descendit et, omniDeleta macula corporis atque animae,
Grassias validus Siculas discurrit ad oras;
Cui non fratre frui, fata videre sinunt,
5Praesulis Alfonsi frater dilectior inter
Quattuor et tali dignus amore fuit.
Laetos quinque dies voluit fortuna videre
Atque omnes maestos pessima morte dies.
Venatu leporum lustrata est vallis; ovantes
10Divertit cunctos sus ferus atque fugit.
Cornipedem stimulat, quassans venabula dextra,
Primus Grassias insequiturque suem.
Intrepidus pungebat equum, quo more solebat
Per medias acies ferro aperire vias.
15Fortis eques sonipesque primus cecidere ruentes
Saxa super lati fluminis alta parum.
Stratus humi sonipes confractis dentibus ictu
Contremuit nequiens inde movere pedes.
Ille repente cadit subitoque infringitur illi
20Sinciput et lympha est sanguine rubra suo.
Illum illum excipiunt famuli lacrimasque dolentes
Germano effundunt; cogitat unus opem.
Solicitus praeses Regalis Montis in urbem
Cursores agiles ipse volare facit:
25Praecipites veniant medici qui vulnera curent,
Docta manus quibus est ossa secare loco,
Expertusque senex, quo non prudentior alter
Natura et iuvenis primus in arte fuit.
Hi pellem cum carne secant atque ungue latentes
30Fissuras nudant, ut resecare queant.
Serra rotunda suos ubi fecerat undique gyros,
Ossibus extractis facta fenestra fuit,
Quae vomuit calidam ferventis sanguinis undam
Foedantem vultus, tempora et ora, suos.
35Panniculi duri facies est visa nigella,
Quae numquam roseo melle reducta fuit.
Hoc animadverso atque aliis sine nube revisis,
Ex medicis primus talia verba tulit:
"Assidua cum febre rigor stridorque molaris,
40Mollities lateris panniculusque niger
Vulneribus magnis capitis, sua cruda labella
Cum fuerint, refero proxima signa neci.
Hactenus occului germani fratris amati
Mortem, nec volui flere reflere tuum.
45Non opus est medicis sed pallinctoribus atris:
Haec tibi sint curae sacra, colossus honos.
Septima lux clari germani claudet ocellos,
Extinctura suos, gaudia et arma, iocos".
Praecipit exsequias, fraternum funus honorat
50Alfonsus magnis sumptibus et precibus.
Ardent innumerae taedae, stant lumina circum
Cerea, quae magno principe digna forent.
Et luctu et planctu cuncti flevere gementes
Et veras lacrimas fundere quisque potest.
55Illi morte nihil, vita nil defuit illi;
Defuit hoc unum, vivere, morte sua.
Magnificus sumptus medicis non defuit atque
Magna sepulturae gloria honorque fuit.
Eripuit validam mors immatura iuventam;
60Coelum animam, corpus regia busta tenent.
37. ad praestantissimum virum | dominum Alfonsum Montis Regalis praesulem
Desidia affectum non me culpare licebit;Quartana oppressum dicere quisque potest.
Desidia affectum non me admirabere, namque
Causa mei reditus tardior ipsa fuit.
5Me thalamo tenuisset hebes quartana iacentem
Sex menses, totidem nos adeundo dies.
Nunc ego praecipiti veniam, sine tempora, penna,
Nam velo et remis nostra carina volat.
Grassiae infaustam volui describere mortem,
10Ut tibi pergratum collibitumque fuit,
Interitumque suum placuit flevisse; triumphum
Scribere spero tuum et si qua trophaea manent.
38. Grassiae Hispani strenuissimi equitis epitaphium
Montibus Hispanis Romam descendit et, omniDeleta macula corporis atque animae,
Grassias validus Siculas discurrit ad oras:
Germanum et sedem fata videre sinunt.
5Quinque dies risit fortuna, invidit honori:
Cornipedis casu fortis ad ima ruit.
Scissa fronte suum plures videre cerebrum,
Unde obiit, vita nunc meliore fruens.
39. epitaphium eiusdem
Romae habita venia, Siculis allabitur orisGrassias; fratrem fata videre sinunt.
Impavidus stimulavit equum, quo more solebat
Per medios hostes ferro aperire vias,
5Insequiturque suem quassans venabula dextra
Et sonipes cecidit et cadit altus eques.
Eripuit validam mors immatura iuventam;
Coelum animam, corpus regia busta tenent.
40. epitaphium eiusdem
Grassiam Hispanum mors accelerata vocavit:Praesulis Alfonsi frater amatus erat.
Romae habita venia, Siculis allabitur oris;
Germanum et sedem fata videre sinunt.
5Intrepidus stimulavit equum, quo more solebat
Per medias acies ferro aperire vias.
Fortis eques sonipesque primus cecidere ruentes;
Coelum animam, corpus regia busta tenent.
41. epigramma pro Gallina nostro ex Cosinano fonte
Pauca licet numero, dum sint victura per annosInnumeros, certe carmina multa facis;
Carmina nulla facis, quamvis tot milia fingas,
Si sint ad paucos interitura dies.
42. epitaphium domini Nicolai Tudisci | Panhormi antistitis, iuris pontificii principis
Morte tua canon, leges et iura QuiritumOccubuere: tibi contumulata iacent.
Tu Nicolaus eras Tudisco a sanguine natus,
Panhormi antistes, sed Cathinensis eras.
5Eugenio et Basilea concordi lite ruebat
Nostra fides; steterat, te duce, concilium.
Nominis et tituli cumulos et laudis adeptus,
Unde tuum texit rubra tiara caput.
43. tetrasticon ad Marcum de Grandis
Marce, tuum tristi praesta de Tristibus, oro,Nasonem; titulo nam mihi compar opus.
Lectio iocunda est et quicquid continet aptum
Et faciem atque oculos exhilarare meos.
44. subitus interitus Pinae puellae pudicissimae
Pina, prothomedici coniunx et filia, morteInterii subita, fulminis icta foco.
Non me combussit, membris sed flamma pepercit:
Ista pudicitiae signa fuere meae.
5Petro Alisandro cum sim disiuncta marito,
Non doleo, vita cum meliore fruar.
Te, pater Antoni, peto; vir natique valete
Quattuor; ex utero nata puella vale.
45. ad Avanellam
Tris concede, precor, fuerant hi quinque, libellos;Quartana oppressus quaerito namque iocos.
Ut cibus in longo placidus fastidit edentem
Usu, sic rarus saepe placere solet.
46. ad Nicolaum Papam V
Edita quae teneris, sed non limata, vetustisAnnis non puduit scribere nostra manum,
Haec sunt, ut videas quando ingrata otia serpunt
Aut cum te fessum seria multa tenent.
5Ferrea vis nulli, nulli est sua ferrea cura,
Saepe etiam vincit ferrea cuncta labor.
Si prodesse negant, se delectare fatentur
Atque animo lasso gaudia ferre tuo.
Orbis habet quaecumque queunt prodesse volenti
10Et mala, quae invito grandia saepe nocent.
Quis poterit cunctos animi vitare labores?
Quis poterit nutu volvere cuncta suo?
Utile laetitiam, pariunt nocumenta dolores
Maestitiamque simul nocte dieque suam.
15Hos auferre potest festivus sermo, iocosum
Eloquium et si qua est lingua faceta valet.
Dixero pace sua, non omnia seria coelo;
Saepe etenim minimos gaudet habere deos.
Utile quid coelo citharae resonantis amoenum
20Permodulare sonum et thura Sabaea dare?
Quid prosint etiam fumosi thuris honores,
Pallia texta auro et murice tincta Deo?
Delectant pia thura focis levioribus usta
Et quae circumdat plurima gemma togam.
25Sed tu, qui superos omnis veneraris et ornas
Templa Dei et cunctis antelocanda iubes,
Cum te primum habeat divini cultus honoris,
More suo placeat dicta iocosa cani.
Psalterio aut cithara si quando propheta canebat,
30Nonne Deus dixit: "Fila canora placent"?
Frangitur interdum, qui semper tenditur, arcus;
Dextera tendentis fessa reperta fuit.
Interdum requie ac interdum lassa labore
Perniciosa suis membra fuere viris.
35Utitur alterno motu requieque decenti,
Qui sua sana modo pectora habere cupit.
Laetatur luditque sua perdice, sed alter
Bellatorem opici scalpere muris ovat.
Plurima habere petas, quae te iocunda salutant,
40Cum solus curas totius orbis habes;
Hinc muteta tuos illinc Perusina labores
Laetitia expellet, quando molesta subis.
Hinc tua vis primo poterit compescere fluctus;
Quid mea, quam nullum robur habere puto?
45Diversas epulas gustusque oculusque requirunt;
Saepe novella placent, saepe vetusta placent.
Mitia poma solent prius immatura placere,
Dulcia vina probant, Pontica saepe probant.
Cum variare <velis>, quae possunt tollere causas
50Langoris, nugas experiare meas.
Ut cibus in longo placidus fastidit edentem
Usu, sic rarus saepe placere solet.
Quandoque in pretio est lauta inter fercula blitus;
Dulcius efficiunt altera vitra merum.
47. doctrina carminum et versuum, | qui tali nomine nuncupari merentur, | ad Nicolaum Papam V
Accipe primitias et delibamina quaedamTemporis adversi quae meus annus habet.
Insomnis intus febres agitare solebam
Carmina, quae somnum surripuere meum;
5Surreptumque suis sic infixere medullis,
Ut dormire magis quam vigilare velint.
Si somno careant aegri, si languida volvunt
Membra thoro et fessis vix datur ulla quies,
Carmina, quae tali sunt evigilata cubili,
10Nescio si versus nomen habere queant;
Si non illud habent, ea somnolenta vocentur,
Donec eis dabitur pervigilare nimis.
Luciferi ante ortus experrectura cubantes
Carmina si fuerint, vivere posse puta;
15Si nequeunt vigilare neque expergiscitur ullus
Sensus acutus, hebes sed gravat illa sopor,
Torpida ad interitum ibunt perniciemque latentem
Sunt habitura, crocum aut dilacerata tegent.
Carminibus cunctis non sat vigilare, sed illa
20Morte silente decet solicitare viros.
Alliciant cantu pueros iuvenesque senesque,
Nec pigeat cithara detenuisse deum.
Taedeat illa tamen si non surrexerit ullus
Ante diem et mentem solicitarit ovans.
25Talia ni fuerint, tinea rodentur et inde
Iam sunt ad paucos interitura dies.
Illis vigilia est opus et mihi claudere ocellos,
Si quod honoratum nomen habere volunt.
Lapsibus oppositis nos aegrotare videmur:
30Haec perimit somnus, me vigilare nimis.
Et pretiosa mihi medicina est morbus eorum;
Qui mihi morbus obest est sibi tota salus.
Una ope tu poteris binis succurrere morbis:
Aufer eis somnos, quos mihi cede, precor.
35Si mihi dulce, Pater, dulcem somnumque quietum
Aut si oculis nostris otia tuta dabis,
Incolumis qui te colit et tua numina adorat,
Ingenium et mores integra semper erunt.
Grata quies oculos poterit submittere nostros.
40Versibus unde queat nomen adesse suum.
Tunc potero cantare tuas per saecula laudes,
Et memor et gratus muneris ipse tui.
