Calenzio, Elisio Fratte, 1430 - 1502, Hector libellus, Hector libellus Hect. Hector libellus (M. De Nichilo, 1981)

Phoebe, mone meliora, rogo. Quid tristia vatem
Prodigia horrendosque iubes haurire tumultus?
Nescio quid superi nobis crudele minantur,
Quove trahant Stigiae pendentia fila sorores.
5Horresco. Nova bella tremens, nova proelia cerno.
Aspicio Iliacis surgentem sepulchris
Hectora Priamiden; ut torvo infrenditant ore,
Ut rugit fronte atque oculis truculentus et acri
Pallidus aspectu crispoque in crine tremendus!
10Spumat apro similis magnaque exestuat ira
Horridus incensaque furens tota urbe vagatur,
Quasve per arva ferox iactat Retheia voces:
"En quid hoc est? Ubi nam Priamus, qui sceptra tenebat,
Et genitrix? Ubi tot claro de sanguine fratres
15Et puer Astianas et digna cubilibus uxor?
Quid cecidere domus divinaque Pergama Troiae?
En iacet Ilium et alta deum delubra ruerunt.
At Simois tantum super est et Xantus et Ida
Et littus patrium quae non potuere moveri.
20Quis Troiam antiquam, felicis nominis urbem,
Eruit? Hoc regnum Priami? Pro Iupiter!, unde
Tanta in Dardanios iniuria lata nepotes?
Sic morimur, Frigii reges? Sic perdere Teucros
Insensi superi potuere urbemque potentem?
25Non patiar nostram extingui sine vindice gentem.
Quo ferar? Agnosco Graiorum insignia regum
Armaque Prothelei et nomen fallacis Ulixis.
Antiquumque odium non tota e mente recessit.
Hoc mihi apud manes suffectam cede sororem
30Narrantem memini, latices ignara priusquam
Hausisset, Troiam excisam Priamumque peremptum
Et fratres totamque domum Frigiosque nepotes
Graiorum insidiis et nota fraude virorum,
Seque ipsam Aeacidae simul occubuisse sepulchro.
35Sic certe est. Vos me, Eumenides, vos ferte furentem
In Danaos. Te te Ditem et tua numina iuro
Ultorem; fruar auxilio et melioribus armis.
Si sumus invisi superis, tua signa sequemur".
Quid furit insanus? Iam iam clamore tremendo
40Germanos vocat et Sigeia territat arva.
En Paris, en alii, Deiphebus, et acer in armis
Troilus it torquens oculos et brachia iactans.
Nescio quid meditatur. Habet puer improbus ensem
Sanguine nigrantem et picea ferrugine tinctam.
45Cui rabidus poenas et vulnera seva minatur?
Ast ipse ad tumulum magni furibundus Achillis
Hector abit, spargit cineres et clausa sepulchro
Membra viri lacerat; strident sub dentibus ossa.
Pro scelus, o rabido facinus crudele leoni,
50Faucibus humanis humana rescindere membra!
"Mene - ait - extinctum potuisti, perfide, saeve
Circum urbem patriam raptare iterumque iterumque
Demissum curru, dehinc auro vendere corpus?
Accipe nunc; utinamque utinam tua viva darentur
55Viscera et venis quem possem haurire cruorem,
Non cinis et quae nunc arentia mandimus ossa.
Persequar omne genus Dolopum, genus omne tuorum,
Perfide, et excindam flamis ferroque fameque,
Evertam veteres Tebas Pithiamque revellam,
60Extinctumque Frigem post tempora sentiet Argos
Meque meosque atavos flebit cineresque meorum".
Instat Alexander dictis atque aggerat iras:
"Si potui, germane, sequi tua proelia quondam,
Dum stabat regno Priamus sceptrumque tenebat
65Infelix, multo natorum marte superbus,
Et nunc ante alios potero nec Graia timebo
Agmina nec geminos fugiam bellator Atridas.
Nil mihi crudele in Danaos dirumque videri
Unquam adeo poterit, cum tot data funera nobis
70Et patriae cladem lachrimasque in pectore volvo.
Hei mihi, quos gemitus Frigiae, quos illa dolores
Insperata dies Priamo afflictaeque parenti,
Quos nobis dedit, ante oculos faciemque tuorum
Cum ruis hostili traiectus pectora telo,
75Cum te sub Danais nostri flevere cadentem!
Nec lachrimis modus ullus erat nec vocibus usquam
Per Troiam. Magnis resonabat questibus Ida,
Cum trahere exanimum corpus tua menia circum
Aspicimus dirum Aeaciden sparsamque cruore
80Hectoreo Iliacam tellurem ac vulnera nullis
Defecisse locis et opertos sanguine vultus.
Quem tunc rere animum nobis Frigibusque relictis
Quemve fuisse patri, cum te, germane, supulchro
Condimus? Hic visi bellum patriaeque salutem
85Linquere et immiti portas aperire tiramno.
Nec longe nimium post tristia funera et ignes
Hectoreos iterum moestis assistere rebus
Cogimur et, dire, ad tua busta, extincte, vocamur,
Troile, cum lachrimis. Hic vulnera flemus eadem
90Facta manu, hic moesta geminamus voce querelas
Et patriam antiquam, simul et genus omne superbum
Flevimus Iliacasque domos Troiamque cadentem.
Tunc oblitus ego Priami patriaeque meique
Aggredior ferro iuvenem nullo arma timentem.
95Plurima perque animam sceleratam vulnera victor
Eieci canibusque dedi populantibus artus.
Post illud, fateor, tristem me vindice casum
Diraque tela tuli et cecidi Telamone creato.
Detulit una duos in tristia Tartara cimba.
100Dardaniae flamas atque ultima fata parentis
Non vidi, video vulsam a radicibus urbem
Atque aequata solo mea menia. Pro furor! ibunt
Incensamque ferent Troiam sine vindice Graii?
Te, germane, sequar nec me aspernabere bello".
105Dixit et excussa frendens cervice minatur.
Prosequitur puer infelix et talibus ardens
Troilus ingeminat dictis: "Per Tartara et umbras
Perque meos iuro cineres manesque meorum,
Te nunquam, germane furens, per tela per ignes
110Desero, tecum una flamis incensa cremabo
Moenia Mirmidonum gaudens ipsosque per omnes
Persequar exilio et crudeli vulnere terras
Schiriadas ferro extinguam nec proelia sistam,
Donec cuncta pari tristetur Grecia luctu
115Et passim Iliacos aequet deleta labores.
Sed quos ira magis faciles differtur in annos?
Quin properamus? Ubi es, Deiphebe oblite tuorum?
Quid meditare? Taces vultum demissus et acres
In terram fixos oculos mentemque fatigas".
120Incipit ille: "Tacens equidem sub corde voluto
Nostrorum insidias et apertam nocte per umbram
Troiam Argis totoque immissos agmine Graios
Cum flamis urbem in patriam et delubra deorum.
Heu noctem infandam Priamo Frigibusque mihique!
125Vos, dire extincti fratres lachrimisque sepulti!
Cum Priamus vocat infelix in regia Teucros
Atria et in medium quid cuique in mente resurgat
Ferre iubet, pacem primus veniamque precari
Antenor reddique Helenen pro foedere suadet.
130Non tulit Amphimacus talemque ingentibus ausis
Increpat et patri bellum pro funere fratrum
Promittit laudatque una seu sorte perire,
Seu patriam sevis ulcisci acerrimus armis.
Arguit Aeneas animum sortemque futuram.
135Nos contra exoritur per regia tecta tumultus
Et voces variae et dispar sententia regni
Verbaque plus iusto Frigium tangentia regem.
Hic Priamus fatis casuque invictus acerbo
Imperat exposci bellum pacemque relinqui.
140Nec sine Marte mori statuit. Nos iussa secuti
Bella iterum Danais iterumque abiecta paramus
Arma virisque animos et iustas addimus iras.
Tum ferus ante alios, divorum oblitus et urbis
Antenor sotios vocat in sua tecta furentes
145Aut odio aut captos pretio tristive pavore.
Conveniunt scelus in patrium sub nocte per umbram
Pollidamas facti interpres Dolonque ferusque
Amphimadas, ferus Ucalegon Venerisque nefandae
Filius Aeneas, Priami gener, impius ipse
150Et pater anchises. Factoque hic foedere leti
Admittunt Danaos et Teucria moenia pandunt,
Qua sub marmoreo patuit Sigea caballo.
Ipse Neoptolemum facti dux acer in arcem
Ducit opemque viro telis facibusque ministrat.
155Ille ante ora deum longevum seva parentem
Obtruncat flamasque iacit per inania tecta.
Ardet ubique deum domus et labor, excita Troia.
Undique sparsa ruunt celeres in moenia Graii.
Incendunt, violant, rapiunt mactantque feruntque
160Immistique cadunt Teucris et vulnera plorant.
Hic ego Mirmidonum multo cum sanguine vitam
Deserui vobisque comes sub Tartara veni.
Non Danaos igitur ferro, germane, petendos
Esse reor tantum, sed diram Antenoris urbem
165Aeneadasque fero quaerendos Marte per orbem,
Quocunque invisas posuere in littore sedes.
Fratrem Helenum poscamus". Adest. "Dic, optime vatum, ****
Qui nosti secreta deum, qui stagmina solvis".
Haec Timbreus ait facie pallente sacerdos:
170"Dixi olim expretus Troiae Frigibusque futurum
Excidium, nec me tripodes Phoebusve fefellit.
Vidistis quantas, germani, admisimus iras
Divorumque hominumque, et moestam flevimus urbem
Nos, quibus incensos potuit fortuna penates
175Exitiumque domus ostendere, vos pia circum
Moenia divinosque infesto vulnere muros,
Germani, cecidistis et ipso in tempore belli.
Ast ego post cineres Troiae, post tanta meorum
Funera et exequias indignaque fata parentis
180Aspexi casum parvi Astianattis et idem
Cum caderet Graio iugulata Polixena busto,
Servitiumque tuli misera cum matre superbi
Aeacidae, simul Andromache, quae nupta marito
Moesta Neoptolemo mecum sua pignora flebat.
185Nunc aliter superi et magno labentia caelo
Sidera (siquid habent veri pia lumina) suadent.
Nec frustra didici causas temptare latentes
Rerum humanarum divinaque munera sensi.
Unde homini ratio et mentem quibus ignibus hausit,
190Quae terras potuere polo vincire catenae,
Quisve potens animis numerum dedit, unde hominum mors,
Et varios celi motus et sidera novi,
Unde trahant stellae radios, quis torqueat orbes
Contrarios, quotiens Phoebe declinet ab auge,
195Dum redit in Cancrum sol aureus, unde laboret
Exesum populis ignem demittere Phoebus,
Quor magis urget equos percurritque otius orbem
Vere novo quam sub Cancro vel sub Capricorno,
Quid properat, nunc sera meat Latonia virgo,
200Nunc latet, oscura nunc iactat cornua fronte,
Nunc totos aperit vultus orbemque reducit,
Et totiens stratis illudit Cinthia terris.
Nec Martem horrendum visu torvumque Saturnum
Aut Paphiae Veneri comitem Stilbona recuso.
205Novi etiam volucres atque exta trementia, tandem
Omnia pollicitis video spirare secundis.
Praeterea si vera monet me dicere Apollo,
Hector, habe hoc, haud ulla time contraria fata.
Excindes Danaos, Partum ditione tenebis
210Imperium legesque dabis Troiamque recondes.
Verum ubi tempus erit, quo sol pater aureus ima
Fronte quaterdenas repetitis orbibus auges
Transierit totidemque soror compleverit orbes,
Impia tum magno se Grecia tota tumultu
215Excutiet lateque fremet Martemque novabit,
Romanasque aties, et quas videt Hesperus et quas
Respicit obliqua decurrens luce boetes,
In te, germane, irruere et tua signa videbis.
O quae tum cedes, o quantum sanguinis illo
220Fundetur, quae fata ferent crudelia Teucri!
Eiciere loco tandem Graiosque relinques.
Hic tu nequa time Danaorum proelia, frater,
Nec te quodcunque est peregrinum terreat agmen.
Sume animos atque arma para gentemque furentem
225Aggredere ingenti numero et maiore paratu.
Atque iterum cape Mirmidones sedemque relictam
Et larga populos frena ditione Pelasgos;
Mox alios ferro et crudeli Marte per orbem
Insequere. Aspicio sub Teucria iura potentem
230Venturam Hesperiam multo cum sanguine et urbes
Pandonas Rhenumque humilem Gallosque frementes.
Et nisi fata vetent poterintque resistere Parcae
Aut sua perpetuus mutarit Iupiter orsa,
Urbs olim geminis male condita fratribus uni
235Non fles? Non superos in te sua tela ferentes
Moesta rogas meliora? Rues altissima tandem.
Tempus erit cum te stratam mirabitur hospes,
Tarpeio speculatus agros et moenia dicet:
"Haeccine magna ducum genitrix? Haec maxima quondam
240Terrarum, cui vix totus suffecerat orbis,
Unde tot hesperii vates cecinere deorum
Progeniem victricem armis belloque potentem?
Quam Romam dixere patres urbemque superbam,
Terrarum dominam? Nunc triste et inane cadaver".
245Nil venit aeternum sub sidera, credite fatis.
Haec monuisse sat est Helenum, sed cetera cunctis
Tempora crudele exitium flamasque minantur".
Conticuit vates. Quid nam excitat Hector?
"Hancine, germani, cladem patiemur inulti?
250Hosne inpune ferent obitus, sine vindice tantam
Iniuriam Priamo et natis fecisse Pelasgos,
Turpiter incensam patriam regemque parentem
Mactatum ante aras, iugulatam ad busta sororem,
Servum Helenum matremque hecuben ipsamque Pelasgo
255Donatam Andromachen comuni sorte marito,
Demissum scopulo natum raptamque per aras
Cassandram, amissos tot iniquo funere fratres
Et nos preterea per vulnera seva peremptos?
Quid potuere magis Danai? Quae denique in hostes
260Peiora aut ulli poterunt graviora putare?
Aut quid Dardanio generi modo denique restat?
Ereptum imperium, deletum nomen et urbes
Incensae, violata domus sparsique penates
Sanguine, servitium. Num graviora feremus,
265Cum non sint graviora hominum? Properanda profecto est
Ultio. Vos me nunc sumptis comitaminor armis,
Germani. Extinguam Danaos et vulnera reddam,
Iactabo tecta in flamas omnemque cremabo
Dulichiam et campis equabo ingentibus urbes.
270Perdam aties, perdam arva et opes, populisque superbis
Terror ero, maria ac terras caelumque movebo
Et tremere Argolicos montes et littora Coha
Spartenque et magnas cogam servire Micenas
Imperio Frigio. Iuvat exiliisse sepulchris
275Et caelo revocasse animam. Si, Tartara, posthac
Aeolidenque unquam et labentia saxa revisam,
Haud equidem non ultus eam patriamque domumque
Et meme Frigiosque deos Priamumque parentem:
Aeacus inferna redeuntem sede timebit.
280Quid moror? Hoc placitum superis alternaque poscunt
Stagmina, nec Stigio frustra revocamur ab Orcho.
En ruit auxilio cunctis e partibus ingens
Teucria. Iam spectate duces ultricibus armis,
Qui quondam ad Troiam bello cecidere Pelasgo.
285Undique bella cient danais flamasque minantur.
Portius Ascaniusque Friges et letus in armis
Antipus, e Litia Sarpedon sevit et acer
Glaucus, item Zelia curvato Pandarus arcu
Et dux Amphiarastus, agit ferus agmina Perses
290Dardanio veniens cum Memnone gentis Eoae,
Nestrius Amphimacusque ruunt, Colophonia pubes,
In pugnam veteris memores ad Pergama belli,
Eupesus Hippotheum Larissae a moenibus urget,
Amphius Adrastusque movent Agrestia regna,
295Poenia Prethemeso bellum duce concitata ardens,
Cernite, Pistropilo Boetia, Tracia Pirrho
Sevit et Archiloco, fervet Cixonia Remo,
Cogit alizonios immitis Epistropus Argis,
Patria Philomenes Palaconia regna relinquit
300Magnanimus, quondam solitus prostrare catervas
Argolicas mecumque duces demittere morti.
En domitrix animosa virum fulgentibus armis
Pentasilea ruit medios furibunda per enses,
Bellum iramque fremens Danais indicere temptat.
305Nulla mora est. Parere parant. Assum, optima virgo,***
Pro superi, quae tot populos invisa ducesque
Terra tulit? Video innumeris fervere catervis
Sigeos montes et Teucria littora passim.
Antiquam veluti quercum seu turbine tactam
310Seu ferro aut crebris Terei trucis ictibus illam
Protinus innumeris formicae milibus abdunt,
Concursant sumoque fremunt a stipite, nec iam
Sufficiunt trunci, campos funduntur in omnes,
Sic quoque Dardaniae turmae, quis Troia tellus
315Deficit, en maria et fluctus rate currere tentant,
Arma parant. Prohibete minas, di cuncta potentes!
Undique sevus agit populos in proelia Mavors.
Non colles campique viris, non aequora classi
Sufficiunt, ducitque rates eurosque ministrat
320Aeolus et placidam Neptunni verberat undam.
Tete, Graia, petunt tanto conamine, tellus.
Aspicio torquere tuos in carbasa portus
Et tandem armatas sistunt in littore turmas.
Non capit innumeros infelix Grecia Teucros.
325Bella gerunt. Ferus ante alios ut fulminat Hector!
Obsedere urbem antiquam Bizantiaque arva.
Perstrepit omnis ager silvaeque ante ora recedunt,
Littora curva sonant passim lateque remugit
Aether et immensum resonat percussus aenis
330Ictibus. Ingeminant ignes Vulcaniaque arma,
Et teli volat omne genus celeresque feruntur
Per caelum abrupti montes, immania saxa
Decrescunt summoque ruunt a culmine turres,
Procumbunt muri, iam moenia tuta patescunt.
335Primus in audentes Priameius irruit heros,
Subsequitur genus omne Asiae Danaosque trucidant
Et Graias populantur opes. Te, maxime, cerno,
Graiorum, Priamo comitem sotiumque laboris.
Idem te casus longevum, sceptra tenentem
340Excipit et sine honore iaces in pulvere truncus.
Hostis habet late regnum victisque superbi
Dardanidae Argivis et Troius imperat Hector.
Ecce alia de parte ruunt in proelia turmae
Auxoniae magnoque fremens Europa tumultu
345Excitat in Teucros vires populosque furentes.
Emicat ante alios aquilae fulgentis imago,
Nec te, Galle, minor sevis exasperat armis
Impetus. Agnosco felicia signa ducesque.
Conseruere manus aties; boat undique caelum
350Et fremitu resonant silvae dirusque per omnes
Sevit agros Danaum multo cum sanguine Mavors.
At Frigii dant terga fugae Martemque relinquunt.
Turba cadunt fugitiva, cadunt in littore Teucri.
Heus nostri!, date dira manu, date vulnera genti
355Dardaniae et patriis propellite finibus hostem.
Nostra haec alma dies, nostra est victoria. Cedunt
Laumedontiadae patrioque in limine sistunt.
Signa viri fortesque duces in proelia cogunt.
Iam pulsi revocant vires trans aequora Troes,
360Arma iterum comitesque parant, omnisque movetur
In Danaos Asiae tellus populique frementes,
Atque iterum portus Graiae telluris et urbes
Invadunt numero maiore sub Hectore, qualem
Nec magno quicunque natant sub equore pisces,
365Nec volucres caelo poterunt aequare volantes.
Cedite Romani. Satis est voluisse potentes
Vincere. Cum magnis superis contendere durum est.
Ianque abit in predam Sparthe, clarasque Micenas
Aspicio Pithiamque viris Colaphinque Pilumque
370Nestoreum Locrosque iterum succumbere Oleos,
Et Cretam Iovis antiquam, Idomeneia regna,
Xantippique domum Melibeiaque arva Philontis,
Calcedonem Antipidum genitricem et dira Toantis
Moenia, Prothelei Magnesia tecta Rodumque.
375Velluntur postes Itacae rapidoque feruntur
Igne domus, quondam Lahertia regna, caditque
Magna faretrato Polibetae grata Larissa,
Et Salamina iacet Telamonia, diruta Lemnos
Et Choum et magnae mutarunt nomen Athenae.
380Flet Stelenum fortesque duces quos protulit Argos;
Ciprum et Schiriadas vastant hominesque domosque.
Tandem victa iaces, magnarum Grecia rerum
Inventrix divumque parens et maxima quondam
Terrarum ingeniis et virginis arte Minervae.
385Nec sufferre valent nostri fusique per omnes
Diffugiunt (miserum!) campos urbesque relictas.
At iovis, indignum facinus, cadit alitis ingens
Gloria, sed magno se successore tuentur
Deserti per rura viri camposque iacentes.
390Nec minor ille piis atavis claroque parente
Audet adire ferox paucis cum milibus hostem
Innumeris cintum clipeis et milite forti
Et turbare vias atiesque avertere bello.
Nec sistunt nec castra movent sine vulnere Graii.
395Sanguine spumat ager vicinaque littora. Tandem
Occidit infelix patriae defensor et omnes
In comitem Frigiae sese vertere falanges.
Ferte laboranti auxilium, succurrite Gallo
Quisquis ubique potens armis seu viribus ullis,
400Quique auro et magnis opibus, qui classe fugaci.
Nec tu adeo, Romane, animum permitte furori,
Ne patere incassum vires ac grandia solvi
Nomina, siqua tua est pietas, sive hic tua primum
Res agitur. Properate, hominum genus utile nulli,
405Ignavum, satur, pecus et lasciva
O genitor, magno qui prospicis omnia caelo,
Aspicis haec paterisque, deum pater atque hominum rex,
Nimirum pateris: tuaque haec iustissima nostri est
Ultio. Sigeas servitum hinc imus ad urbes.
410Hesperiam, Hesperiam clamant omnisque sub ipso
Nomine versatur rumor. Parat impetus ignes
Armaque Troiugenum populis incognita nostris.
Claude, oro, secreta deum, pater optime, vati,
Claude perhorrendis iam iam miracula monstris.
415Non ego fata meae patriae clademque futuram
Aspiciam. Videant alii quibus impia vita est.