1. Elegiam alloquitur
Huc ades et nitidum myrto compesce capillum,Huc ades ornatis, o Elegia, comis,
Inque novam venias cultu praedivite formam,
Laxa fluat niveos vestis ad usque pedes.
5Molle micet tenues inter dilapsa papillas
Quae legitur Rubro lucida gemma mari,
Perque humeros levi demissa monilia collo
Addeceant; aurum serica vestis amat.
Aurea subductum constringat fibula pectus,
10Aureaque in limbo fila rigente micent.
Quaque moves, arabum spires mollissima nardum,
Lenis et assyrio sudet odore liquor.
Tecum etiam Charites veniant, tua cura, puellae,
Et iuvet insolita ducere ab arte choros;
15Tu puerum Veneris primis lasciva sub annis
Instruis et studio perficis usque tuo,
Et quotiens lasso ducit reses ocia nervo,
Huc placido refoves, candida nympha, sinu.
Hinc tibi perpetuae tribuit Cytherea iuventae
20Tempora, neu formae sint mala damna tuae,
Hinc iuvenum curis et dulci conscia furto
Blanditiisque capis pectora cuncta tuis.
Ergo ades et cape, diva, lyram, sed pectine molli,
Sed moveas dulci lenia fila sono;
25Nam tibi Mercurius pater est, tibi sedula mater
Eurymie cantus nosse lyramque dedit.
Quin etiam tu, experta novos (ni fallor) amores,
Dulcia supposito gramine furta probas:
Nanque ferunt patrios vectam quandoque per Umbros
30Clitunni liquidis accubuisse vadis,
Hic iuvenem vidisse, atque incaluisse natantem,
Et cupiisse ulnas inter habere tuas:
"Quid tibi lascivis, puer o formose, sub undis?
Deliciis mage sunt commoda prata tuis;
35Hic potes e molli viola iunxisse coronam,
Et flavam vario flore ligare comam,
Hic potes et gelida somnum quaesisse sub umbra,
Et lassum viridi ponere corpus humo,
Hic et adesse choris Dryadum, et saliisse per haerbas,
40Molliaque ad teneros membra movere modos."
His iuveni succensus amor, formamque secutus
Et facilem cantum, quo capis ipsa deos,
Tecum inter salices, sub amicta vitibus ulmo,
In molli iunxit candida membra toro,
45Inter et amplexus lassi iacuistis uterque,
Et repetita venus dulce peregit opus.
Quo mage pauca meo, nymphe, concedis amori,
Quosque legat versus nostra puella cane.
Haec ego; cum subito visi ridere penates,
50Et nova fulgenti lumina adesse domo:
Astitit, et risu facilem confessa, deditque
Adveniens animi nuntia signa sui,
Deque sinu fluxere rosae mollesque hyacinthi
Et violae et rubro lilia mista croco;
55Tum cecinit plectroque fidem percussit eburno,
Et liquidam socio temperat ore chelyn:
"Desine divitias versu conferre beato,
Et faciem pretio vendere velle tuam;
Non ego laudarim, cupias si, vate relicto,
60Divitis argentum, culta puella, sequi.
Forma bonum coeleste, auro quam vendere non est;
Nam miser e terra fodit avarus opes.
Et canos, formosa, time celeremque senectam,
Ante diem cupidis quam deus esse iubet.
65Aurum crimen habet, aurum prae carmine dulci
Sordeat; ingenii fide, puella, bonis.
Odi etiam fastus; quid enim fastidia prosunt?
Hinc odii veniunt semina mille procis.
Dum temnit Glaucum formae confisa superbae,
70Dum latet et surda reiicit aure deum,
Cermenis obriguit, saxoque in membra recepto,
Perpetitur tumidi verbera saeva maris;
Nunc quoque signa manent patriis malefida carinis,
Quae procul abducto vela rudente ferunt.
75Neu studium tibi sit peregrinos quaerere cultus:
Contenta est facies simplicitate sua.
Sint compti crines, nitido sit vestis amictu:
Munditiis capitur deliciosus amor.
Pauca loqui studeas; verum tibi pauca loquenti
80Sit pudor et, niveo qui decet ore, rubor;
Libertas oculis neu sit: fac tempora serves,
Quis capitur, captus quis retinetur amans.
Sitque uni placuisse satis: crudelius ures.
Artibus ingenuis forma iuvanda bona est.
85Forte aderam, cum laeta Venus dodonide silva
Sedula non solita poneret arte comam;
Dum fingit crines, speculum dum consulit, illi
Ludebant similes ante pedes volucres,
Et modo plaudebant pennis, modo dulcia miscent
90Oscula, cumque suo murmura grata sono.
Laudavit dea mitis aves ab amore fideque:
Exemplum certi, dixit, amoris erunt.
Sed neque te capiat iuvenis, cui picta capillum
Sit coma, cui nimia quaeritur arte decor:
95Hic vanas captatque auras, mutabilis huic est
Mens, et in incerto qui levis errat amor.
At vates, cui numen adest, cui delphica serpit
Laurus et arguto carmen in ore sonat,
Illi tibi coniuxne velis? Non esse recuset;
100Anne comes? I.ateri sit comes usque tuo.
Dumque tibi placuisse velit, non horrida vitet
Praelia, non scythici litora adire maris;
Non illum gelidi remorentur signa Bootae,
Non usta assiduo sole libystis humus;
105Coniugiique fidem seros perducet ad annos,
Tecum amet, et socio vivet amore senex.
Et tibi sint faciles anni, nec amara senectus,
Obsequio dulcis functa puella viri.
Anne iuvet residem frustra duxisse iuventum
110Expertem grati credula coniugii?
Quin potius laudanda fores, si coniuge caro,
Si Veneris placidis ipsa fruare bonis.
Ut sine aqua fluvius utque est sine frondibus arbor,
Ut sine sole dies, nox sine luminibus,
115Sic turpis sine amore pari, sine coniuge lectus:
Deliciis ille est illecebrisque locus.
Ipsa meum teneris noctu complexa lacertis
Clitunnum cupido demoror usque sinu.
Nocte etiam viduo solam cessare cubili
120Ipsa vetat, noctis quae dea finit iter;
Nec Veneri lux grata adeo, quam gaudia noctis.
Tune deas dubites, scita puella, sequi?"
Haec, et virginea tetigit mea tempora lauru;
Laurea nam dextrae sceptra Elegia gerit;
125Tum liquidis dilapsa Notis, quaque ipsa recedit,
Linquit odoratae mollia signa comae.
Dum spirant ignes, capiunt dum incendia vires,
Et dea tam facilem spondet in arte chelyn,
Tu quoque, blande puer, in me nova vulnera tenta;
130Deprecor imperii non ego iura tui:
Ure acer, fige indomitus, neu parce pharetris,
Neu tepeant modica pectora nostra face.
Tum mihi mollis eat versus, tum laeta sonabunt
Carmina, tum dulcis profluet ore sonus.
135Tu quoque materiam saevoque alimenta furori
Da, curis requies una Ariadna meis,
Neve oculis inimica veni, neu dura precanti,
Per spem coniugii vinclaque nostra rogo:
Vel miseranda tibi est arsuri flamma mariti,
140O socii consors cara futura tori.
Haec precor, haec utinam nitidis argenteus alis
Annuat et digiti pignore firmet Hymen.
2. carmen nuptiale. Tybicinem alloquitur
Hos numeros, tybicen, ama atque hos incipe cantus,Et placidos festa concine luce modos.
Primus Hymen trucibus mollivit corda puellis
Atque animos facili contudit arte feros,
5Primus inexpertos vinclo sociavit amores,
Legitimo statuens debita iura toro,
Et primus gratae decerpto flore iuventae
Primitias Veneris et sua dona tulit.
Hos numeros, tybicen, ama atque hos incipe cantus,
10Et placidos festa concine luce modos.
Hic docuit lentis innectere colla lacertis
Atque renudato iungere membra sinu,
Hic rixas pacemque simul, nunc ore recluso,
Et nunc consertis oscula ferre labris,
15Hic lingua titubante loqui, dum spiritus hudo
Gutture, dum querulo ducitur ore sonus.
Hos numeros, tybicen, ama atque hos incipe cantus,
Dum texunt virides laurea serta fores.
Hoc primum virgo didicit bene culta magistro
20Et foemur et lateri conseruisse latus,
Atque inter questusque leves et murmura nota
Nunc has, nunc alias arte novare vices,
Dum gratus resilit membris tepor, imaque venis
It venus, et fesso corpore languet amor.
25Hos numeros, tybicen, ama atque hos incipe cantus,
Dum texunt virides laurea serta fores.
Quis fulgor? Deus, ecce deus. Nunc ore favete,
Desine et impariles, tybia, ferre modos:
Sanctus adest coetusque suus invisere gaudet,
30Castaque coniugio nectere vincla parat,
Atque haec ut placitis firmet connubia votis,
Talia divino sancit ab ore deus:
"Has ego felici iungo nunc omine dextras;
Dic, iuvenis, dic tu, bella puella: Placet.
35En placet: ore tuos, iuvenis, nunc excipe amores,
Oscula neu, virgo, prima dedisse neges.
Convenit: dedit hic, accepit et illa. Pudicum
Hoc est. Quid vultus, scita puella, rubes?
Atque oculis animum fas est atque ore fateri,
40Gaudia neu tacito, virgo, reconde sinu.
Caetera nox et nos et Amor lectusque docebunt;
Haec tu nunc fidei pignora certa cape.
Quam bene, quod digitis aurum perlucet in istis;
Anulus hic vobis, quod scit uterque, dabit.
45Ite pares, paribusque animis in vota iuventae,
Et sua concordi reddite iura toro,
Iungat Amor, quos iunxit Hymen tedaeque iugales:
Quae iuvenes, teneat haec quoque cura senes."
3. carmen nuptiale. Hesperum alloquitur
Exorere optatumque viro optatumque puellae,Et gratum thalamis, Hespere, tolle iubar;
Tuque tuos, Erycina, toros visura, canoras
Iunge et aves rutilas praefer et ipsa faces,
5Qualis adesse soles sanctis celebrata hymenaeis,
Cum timet a cupido nupta novella viro,
Quos, dea, concilias rixamque in gaudia vertis
Et tenerum florem carpere amica doces.
Tecum Amor, et casto gaudens Concordia lecto,
10Cumque sua veniat Gratia iuncta Fide;
Sancte Geni, nardoque comam perfuse madenti,
Felicique assis, hora benigna, pede.
Hesper adest, video ecce faces, "Hymenaeeque" clamat
Vulgus, et omnis: "Io," turba, "Hymenaee," vocat.
15Ipse deus spargitque rosas spargitque hyacinthos,
Ac sua nimirum munera laetus obit,
Ipse et adest agitatque faces. "Hymenaee," vocate,
Dicite: "Io," ter, "io, o Hymenaee, io."
Quicquid odoris habent Arabes unctique Sabaei
20Secum habet, atque suo spirat ab ore deus,
Deque coma sertisque fluunt quoscunque liquores
Assyrio veniens devehit orbe ratis;
Ipse choros mistus pueris mistusque puellis
Ducit, et ad numerum crura manusque movet.
25Vos celebrem cantate deum atque "Hymenaee" vocate,
Dicite: "Io," ter "io, o Hymenaee, io."
Nympha venit; praeit ipse deus, praeeuntque sorores
Idaliae, atque novem thespia turba deae,
Scilicet assuetasque domos assuetaque visunt
30Limina, et est vatis sedula cura sui.
Cernite, ut apposito moveant vestigia gressu,
Et plaudat felix agmen, ovante lyra.
Dum choreas, dum plectra movent euantia divae,
Dicite: "Io," ter "io, o Hymenaee, io."
35Iam venit, cohibete modos; iam, tybia, siste;
Haesitat ad primas iam nova nupta fores,
Atque hanc cunctantemque gradus atque ora rubentem
Admonet his Erato, dulciaque ora movet:
"Nec dubita, sustolle pedem, felixque marito
40Et felix natis, o mea, limen adi.
Fortunata domus tibi erit sanctique penates,
Candidus imprimis et sine lite torus,
Isque etiam coniux, cui prae te et munera Croesi
Et dives rutilis sordeat Hermus aquis."
45His Erato. Subit ornatis Elegia capillis,
Candida, punicea conspicienda toga:
"Ne lacrimis, ne foeda oculos, formosa, nitentes;
Ad pacem, ad lusus, cara puella, venis,
Deliciasque tori molles dulcemque quietem.
50Quid tua singultu pectora rupta sonant?
Aspice, ut haerentes in te defixit ocellos,
Ut miser e lacrimis liquitur ipse tuis.
Nil iuvenis miserere; vetat te flere Hymenaeus
Et nox deliciis prima futura tuis.
55Ergo, age, neu viri amplexus, neu gaudia differ
Longius, et caros, aurea, vise lares.
En bene habet: placidos intrasti, dia, penates,
Dexteraque est cupido tam bene iuncta viro.
Ite simul, capite amplexus et colla ligate,
60Ut natos videant pignora cara suos;
Iungantur suaque ora simul, resolutaque venis
Molliter irroret languida membra venus.
Complexi, quales hederae sua brachia nectunt
Chaonis et qualis oscula iungit avis,
65Neu dulcem cohibete animam: pax rixaque murmur
Alternent, neu dens linguave ponat opus.
Claudite iam postes, iam lectus cepit amantes:
Mutua quid testes gaudia differimus?
Solus ades, genialis Hymen; te murmura testem,
70Te lacrimas, risus, praelia nosse decet:
Nos alio. Capite optatam post bella quietem,
Dum rediens abigat somnia grata dies."
4. uxorem alloquitur
Qualis ab herculeis surgens complexibus HebeVisa est erepta virginitate queri,
Cum lacrimis suffusa genas, impexa capillum
Non oculos coram est ausa levare suos;
5Talis mane mihi somno digressa mariti
Et queri, et lacrimis ora, Ariadna, mades.
Scilicet et pudor est huius tibi causa doloris,
Utque putas merito, te tua damna movent.
Sed tamen est Veneri quod debes, nec tibi soli
10Nata, sed et socii sunt tibi vincla tori,
In partemque viri cessit pudor; utitur ille
Hac sibi permissi conditione tori.
Non est quod doleas: mutata pudore voluptas
In partem cessit, cara puella, tuam.
15Utere sorte tua, neu te tibi subtrahe flendo,
Gaudia neu tristi perdere mente velis.
Quid resides annos iuvet exegisse? Iuventae
Munera cur nullo colligis ipsa sinu?
Et fructum flos iste dabit. Tu gaudia carpe
20Quae coniux, quae te carpere iussit Amor.
Hic pudor atque venus thalamo iunguntur in uno,
Haec sunt legitimi vincula honosque tori;
Et venerem salvo potes exercere pudore,
Et pudor agrestem praeteriisse notam.
25Quae, nisi rusticitas, lusus fugisse iugales?
Quaerit Hymen lusus, gaudia lectus amat.
Rusticitas inimica toris, male grata maritis;
Comparat haec lites; pacis amicus Amor;
Blanditiae thalamo gaudent, thalamis Hymenaeus.
30Tu fac blanditiis usa ferare novis.
Andromache armati fertur petiisse mariti
Oscula, et est blando molliter usa viro;
Illum bistonii redeuntem e munere Martis
Excipit in mollis uxor amata sinus,
35Oraque ab ore fovet multoque madentia siccat
Pulvere, et amplexus datque capitque novos.
Festa deum genitor summo celebrabat olympo;
Conveniunt omnes dique deaeque simul.
Inter coelicolas forma praestabat Apollo,
40Vincebat cunctas Lux in honore deas.
In lucem conversi omnes iuvenesque senesque,
E facie Phoebi quaeque puella perit;
Illum exoptabant iungi sibi, at ipse dolebat
In facie fixus, lucida nympha, tua.
45Lux quoque non notos paulatim concipit ignes,
In vultu inque oculis signa dolentis habet;
Nec sine luce sua choreas agitabat Apollo,
Nec movet ad numeros hoc sine nympha pedes.
Crescit amor, quantoque magis iam crescit, amoris
50Vis patet et tanto proditur ipse magis;
Nam sibi dum cupidisque oculis nutuque loquuntur,
Et male furtivas dant capiuntque manus,
Illa rubet, stupet hic, numerosque oblitus uterque est,
Atque imperfecto verba tenore cadunt.
55Cognita res, facilesque Iovis pervenit ad aures:
"An mea non illos iungere cura potest?
Et Phoebo digna est, inquit, Lux coniuge coniux,
Digna Iovisque domo, digna tonante nurus;
Et Luci coniux, coniux si debitus ullus,
60Non alius Phoebo dignior esse potest."
Dixerat et dextra Phoebum Lucemque sinistra
Iam tenet, et iussus carmina pangit Hymen.
Iam Phoebus sponsae, sponso Lux oscula praebet,
Optatoque parant iungere membra toro.
65Tum Phoebus: "Mea Lux, Lux o carissima, dixit,
Quae tibi prima velis munera, posce, dabo."
Illa viri iniectis collo suspensa lacertis:
"Haec tua te, coniux, munera prima peto,
Ut tibi nec sine me, mihi tecum scandere detur
70Auratos currus luciferasque rotas,
Ut tecum optatoque sinu cupidisque lacertis
Amplexuque tuo conspicienda ferar.
Me sine nulla dies, nulla et sine Luce voluptas,
Nulla venus sine me sit tibi, nullus amor."
75Annuit his Phoebus. Phoebei Lux candida curru
Fertur in amplexu conspicienda viri,
Laudaturque sinu coniux perlata mariti,
Et merito felix conditione sua est.
Tune deas Lucemque sequi, formosa, recuses?
80Exemplum nec te, dura, movere potest?
Et brevis est aetas, brevis est et forma puellis;
Illa volat, parvo haec tempore nulla manet.
Heu, quae nos fortuna manet? Miseranda senectus,
Et morbi comites, quaeque dolenda ferunt.
85Frustra praeteritos olim revocaveris annos;
Carpe diem, et Genii munera redde toro.
Hoc tua te vel forma monet, vel coniugis ardor,
Hoc lex coniugii vinclaque amoris habent.
5. uxorem alloquitur de militia conquerens
Non ego divitias, coniux, aurumque secutusAd tua constiteram limina amata procus,
Sed mores, sed pura fides, sed gratia traxit,
Et formae quod erat candida fama tuae;
5His ego permotus connubia grata petebam,
Et tali felix coniuge visus eram:
Favit Amor tenerique parens insignis Amoris,
Et sua coniugio vincla paravit Hymen.
O mihi felices noctes lucemque beatam,
10O mihi blanditiis gaudia plena suis.
Ergo ego vota bonis laribus Genioque ferebam,
Placabam et multa numina sancta prece:
Invidit bellorum auctor, qui, pace repulsa,
Concutit Aemiliae sanguinolentus agros.
15Saeve pater, tua tela, precor, tuaque arma reconde,
In Veneris niveos, fesse, recurre sinus:
Illa tibi ignotasque vices ignotaque servat
Gaudia; delicias, lente, morare tuas?
Mars, propera, sic poscit amans; sed terge cruorem,
20Et tua seposita corpora veste tege;
Illa quidem tibi tota vacat, dum coniugis artes
Lemnos habet, dum vir fulmina nigra quatit.
Quid cessas, violente, tuosque moraris amores?
Me miserum, falso nomen amantis habes.
25Te belli, te caedis amor, non mollia tangunt
Oscula, non gratae dulcia ad arma vices.
Immemor amplexus et murmura blanda relinquis,
Immemor? O mira rusticitate deum.
Non tibi post iuvenilem operam mistasque querelas
30Succurrit lenis lassa per ossa sopor,
Non facilis post bella quies? Frustraque capillum
Nunc colit, et roseo splendet ab ore Venus?
Heu heu, crudeles coeunt ad signa manipli,
Heu heu, non segnes miles obarmat equos,
35Militiam sequitur vates, fert tela maritus:
O grave coniugium Pieridesque malas.
Ocia Pieridum fuerant requiesque maritis:
Non mihi coniugium, non mihi Musa valet.
Sed neque me vel tela movent vel letifer hostis,
40Aut iuga perpetua continuata nive;
Tu, coniux, tu sola moves, tu causa dolorum,
Qua sine nec videor vivere posse mihi.
Lux gravis, at graviora manent me somnia noctis,
Somnia imaginibus nigra futura suis.
6. ad uxorem
Parce meum, coniux, absens temerare cubile,Castaque legitimi fallere iura tori,
Neu alii compone, leves imitata puellas,
Neu mihi sint fidei pignora vana tuae.
5Qui primus lateri ferrum crudele revinxit
Movit et audaci ferrea bella manu,
Illi sint tristes dirae, cineremque revellat,
Ianitor, et rabida deterat ossa fame.
Ille mihi caros iuveni detraxit amores
10Durus, et a domina iussit abesse mea.
Ferrum hosti, cupido noceat cur ensis amanti?
Tela absint; felix me mea teda iuvet.
Tu tamen interea cari memor usque mariti
Pro reditu, coniux, plurima vota dabis;
15Assistatque tibi soror et sanctissima mater,
Absentis curas quae levet usque viri.
Et tela noctes, et acu traducere lucem,
Exemplum fidei Penelopea docet:
Illam non longi mutarunt tempora cursus,
20Non simili ad Troiam praelia gesta mora.
Casta mane, neu te lusus, neu munera vincant;
Coniugii dotes vita pudica facit.
Sive domi tristes fuso solabere curas,
Sive foris festae tempora lucis agent,
25Coniugis occurrant animo tibi mille labores:
Me coeli pluvias, sidera iniqua pati,
Forsitan et lateri saevum quis dirigat ensem,
Et quae praeterea mille timenda, time.
Dum vir abest, neglecta sinus, incompta capillum
30Maesta sedet vidua Laodomia domo;
Saepe illam aemoniae blandis adiere puellae
Alloquiis: "Cultus indue, dia, tuos,
Neglectas dispone comas; quid lucida fronti
Gemma, quid a digitis anulus omnis abest?
35Non cultus capit illa suos, non lucida fronti
Gemma micat, digitis anulus omnis abest.
Quid non Evadne Thebas urgente marito,
Impia cum fratres traxit ad arma furor,
Ah quam difficiles egit noctisque diesque,
40Ah quam omnis miserae pectore sensus abit.
Non choreae cantusque iuvant, non porticus illam
Publica, non templis vota sacerve dies.
"Evadne, quid sola domi, quid pensa columque
Usque trahis, lacrimis humidaque ora rigas?"
45"Me miseram, cui laeter abest, cui dextera cesset,
Cui colar et formae debita cura meae est."
Ergo inter famulas lanaeque addicta trahendae,
Squalida neglecto delitet in thalamo.
Utraque laudata est, exemplumque utraque fidae
50Coniugis et casti certa fides thalami.
Sed neque sic te exempla movent, ut non magis ipsa
Coniugis officio sponte fruare bono,
Quodque decet castas, sola virtute magistra
Exsequere, et per te quid decet ipsa sapis,
55In partemque venis nostrorum sponte laborum,
Remque domi et natos qua licet arte iuvas.
Forsitan et nobis quae sit mens ipsa requiris,
Neve tui mihi sit mutua cura times.
Non ita nos facili iunxit concordia nexu,
60Ut sine te coniux ulla sit hora mihi,
Nec sic nostra levi firmata est pignore dextra,
Non sit ut in nostro pectore prima fides.
Ut praesens mihi sola quies, sic pectoris absens
Una tenes curas, tu regis una virum.
65Sed dabitur, cum laeta feret pax ocia nobis,
Reddere tam caro munera coniugio:
Tum liceat thalamoque frui socioque cubili,
Mutuaque in tacito gaudia ferre sinu,
Tum nova suscipient vires incendia rursus,
70Rursus et iniicies vincula, castus Hymen.
Interea memor ipsa tori sanctique pudoris,
Spe modo venturi tempora falle viri;
Nec spes destituet, nanque ultima ducitur aestas,
Candida cum celeri sub pede musta fluunt,
75Frigidus illyricis Aquilo dimissus ab oris
Admonet hibernas haud procul esse nives,
Defunctusque dari sibi postulat ocia miles,
Et parat ad patrios arma referre lares.
Ipse mihi videor iam primae ad limina portae
80Iam thalami cupidas victor adesse fores,
Teque meos inter collapsam vita lacertos,
De desiderio languida facta mei.
Atque ubi mens rediit, longo sermone referre
Quantum difficile est coniuge abesse suo,
85Implicitamque humeris atque oscula grata ferentem
Vix rediisse tibi credere posse virum;
Quod tu, sancte, toros celebras qui Hymenaee maritos,
Annue, et his precibus, candide dive, veni.
7. animum suum alloquitur
Heus ibis, sine me tamen ibis, quo duce, quaeso,O anime? Anne Amor est, qui tibi monstrat iter?
Scilicet ille viae tibi duxque comesque futurus;
Et dominae tecum commodus hospes erit.
5I felix, felixque redi, felicior hospes.
O utinam qui te, nos quoque ferret Amor.
Me miserum, quanti montes et flumina quanta
Amplexus prohibent, cara Ariadna, tuos.
Quid tecum, Arne, mihi? Quid cum Rhenoque Padoque?
10Aut quid cum telis, Mars violente, tuis?
O pereant ensesque feri galeaeque minaces;
Pax, ades, et vincto praelia Marte vacent.
Pace coronati ludunt ad pocula amantes,
Inter et insanos vina ministrat Amor,
15Atque aliquis memor absentis conviva puellae
Cantat, dumque canit ebria turba favet,
Sollicitaque choros planta implicat, adsonat hudis
Tybia, et aurato pectine pulsa chelys.
Pace Ceres Bacchusque vigent: tum vinitor uvas,
20Tum messor spicas grataque poma legunt;
Assidet his coniux, posito quae sedula fuso
Optatasque dapes vinaque inempta ferat,
Et nunc veloci messem diventilat aura,
Impleat ut spoliis horrea triticeis,
25Et nunc calcatis spumantia prela racemis
Diluit ac multo decoquit igne merum,
Nunc legit arbuteos foetus et olentia poma,
Quae ferat in calatho filia parva domum,
Et nunc selectis matura cydonia ramis
30Decutit, et filo deligat inde brevi.
Festa dies redit ornata cum coniuge coniux
Prodit, et agresti dat sua vota deo,
Primitias, mollemque hedum cum pinguibus agnis,
Quaeque tegant sacras plurima serta fores;
35Inde domum laeto comitatur fistula cantu,
Splendet ubi apposito mensa benigna mero;
Ipsa viro coniux, uxorique ipse ministrat,
Et plaudit dominis sedula turba suis;
Vina diem celebrant, vino somnusque venusque
40It comes et veneri gaudia nota suae.
O qui me Boreas, o qui divusve deusve
In gremio sistat, pulcra Ariadna, tuo.
Bacche, veni memor ipse tuae, sed contine ab ista,
Meque feras curru, Bacche benigne, levi;
45Ipse tuas referam laudes: tu gaudia moestis,
Tu requies fesso es, te sine dulce nihil;
Ipse seram vites, ulmo quas rite maritem,
Ipse traham lenta sarcula dura manu,
Ac circa levibus vinclis intenta puella
50Subliget intortis brachia viminibus,
Non tamen ut falcemve manu rastrosve lacertis
Incutiat; fortis sit labor iste viri:
Tunc iuvet inter opus raptimque interque laborem
Oscula de roseis grata tulisse labris,
55Tum sparsos libet ad frontem componere crines,
Turbatasque manu restituisse comas.
Felices Arabum gentes, quibus uxor in armis
Astat et audaci strenua fertur equo:
Illa sudes hastamque viro iaculumque ministrat,
60Adiuvat, et nulli non favet ipsa loco,
Communisque utrique labor fortunaque belli,
Atque idem casus, vitaque morsque manent.
O mihi si, coniux, o si galeamque sudemque
Ipsa geras, forti quam lubet esse mihi;
65Castra placent; date tela mihi, perque arma tubasque
Iam iuvat audaces conseruisse manus.
Dum lateri meus ignis adest, non ipse verebor
Solus in adversos corpora ferre globos,
Solus et urgenti clipeos opponere turmae;
70Mille licet feriant, mille repellet amor.
Me miserum, neve ora calor, neu frigora laedant,
Atterat heu molles neu gravis hasta manus.
An mihi iam fuerit dulcis victoria tanti,
Ut tibi sint formae damna timenda tuae;
75Tene ego sustineam rapidi fera sidera Cancri,
Tene graves hiemis continuare nives?
Tene himbres Eurosque? Procul sit gloria belli,
Rursus in aerios, praelia, abite Notos,
Et rursus, pax alma, redi, cui blanda voluptas
80Sit comes, et felix omina cantet Amor.
8. queritur de expeditione obeunda
Musarum quondam Bacchique domestica curaIpse tuam colui, candide Phoebe, lyram,
Assuetus rivisque sacris et rure beato
Compositae mentis ocia grata sequi,
5Cum Veneris placidos componebamus in usus
Carmina, quis esset conciliandus amor.
Nunc vates ad bella trahor Martemque cruentum:
Heu pharetris parcas, hostis acerbe, tuis,
Parce, pater Gradive, levisque averte sagittas;
10Extincto quaenam est gloria vate tibi?
In trucibus fera tela viris consumere oportet;
Praeterit imbelles ira leonis oves.
Te quoque movit amor: prosit mihi nomen amantis,
Et supplex et amans noscat amantis opem.
15Imbellis mihi fila lyrae, non letifer arcus,
Et placet apposito plurima mensa mero,
Et placet, arenti sitiunt cum rura Leone,
Umbra, sonat placidae qua leve murmur aquae,
Aut tenuem visco praedam vel arundine piscem
20Excipere, aut alta tendere valle plagas.
Arma viros ac bella decent: nos grata Camoenis
Ocia et in molli culcitra picta toro;
Et tamen instructasque acies ac signa videre
Cogimur, et patria tam procul esse domo.
25Me miserum, poterone tuis, Ariadna, lacertis
Longius et facie sic caruisse tua?
Et poterone oculis? Non haec constantia nostra est.
Vincat amor; iam iam, turbide Sene, vale,
Castraque turrigero valeant circumdata vallo:
30Meme amor audaces cogit inire vias.
Ille per oppositas secreto limite turmas
Ducit et hostiles praeterit insidias,
Ille iter in tenebris explorat et obvia monstrat;
Hoc duce per Syrtes sit via tuta mihi.
35Heu heu, quam pleno decurrit margine Senus,
Heu heu, quam ripas non capit ipse suas,
Non rapidas capit amnis aquas, trahit arva domosque,
Et iuga divulsis montibus hausta vehit.
Sors igitur plus quam vel Amor vel numina possunt,
40Exercet vires casus ubique suas;
Casus abidenis iuvenem demersit in undis
Cum petit amplexus, sesta puella, tuos;
Casus threicio consortem sustulit Orpheo,
Errat dum nudo prata per huda pede;
45Omnia casus agit; quod non dat Amorve Venusve,
Eveniet, quotiens casus et ipse volet.
Frustra igitur divos miseri veneramur amantes;
Numen Amor nullum est, numen inane Venus.
Orta mari cum praesit aquis, cur flumina parent
50Nulla, nec est misero qui ferat amnis opem?
Et quondam fontes et quondam flumina amarunt:
Saevire haec una est gloria, Sene, tibi.
Saeviat in te atroxque Canis rabiesque Leonis,
Atque hiemis medio tempore siccus eas.
9. ad uxorem de liberis educandis
Quid tibi communis natas, tria pignora, coniux,Commendem, quarum maxima cura tibi est?
Nam tua nec virtus, nec amor monitore marito
Indiget, et matris munera docta subis.
5Sed tamen, ut partesque meas et iura tuerer,
Neve absens videar non memor esse domus,
Haec obeunda tibi constanti pectore mando,
Officii quae sint munera certa tui.
Primus honos pietasque Deo templisque dicatis;
10Hoc primum discant pignora nostra, vide.
Templa adeant caste, castisque piissima votis
Dona ferant: gaudet simplicitate Deus.
Tum colere antiquas artes maternaque iussa,
Atque agili discant carpere pensa manu;
15In digitis acus, ante pedes intexta quasilli
Viminaque et fuso stamina torta levi.
Hoc Tanaquil opus, hos mores Lucretia monstrat,
Phylacidae hos coniux, Telemachique parens.
Multa pater materque valent infundere natis,
20Transit et in seri iura nepotis avus;
Insita sed studio vis confirmanda fideli est,
Natura ut mores induat usa bonos;
Arte opus est; artem sollers quoque perficit usus;
Perficit ars quicquid reperit ingenium.
25Sponte sua quamvis tellus foecunda, novari
Poscit, et optata gaudet arantis ope;
Sponte sua vitis profert baccheia racemos,
Sed tamen assidua falce colentis eget.
Quid, quod quae sterilis natura creverat arbos,
30Insita pomiferas portat honusta comas?
Arte igitur natura iuvatur, et arte magistra
Sumunt diversos pectora nostra habitus.
Format aratorem domita cervice iuvencum
Agricola, ut currus axe sonante ferat;
35Format equum domitor, sic ut petat obvius hostem,
Sensit ubi audaces signa dedisse tubas.
Dum tenera est aetas, dum mens patiensque magistri,
Tum proprias artes quisque docendus erit;
Ergo dum molles animi, nunc imprime, mater,
40Quae pietas, quae lex fasque pudorque iubent.
Plura licet nostras commendent dona puellas,
Matronae decus est una pudicitia:
Forma brevis, vigor est animi splendorque virilis.
Munificam regis addecet esse nurum:
45Nos pudor, ac probitas, nos vitae ruga severae,
Nos labor insomnis mensaque parca decet.
Ocia nequitiam suadent, dat luxus amori
Fomenta; in venerem, saeve Lyaee, rapis;
Dicitur et fontes fontanaque numina amasse
50Quae dea tutelam virginitatis habet,
Lenaeos latices odisse et pocula bacchi,
Pocula virginibus perniciosa suis.
Calisto arcadicis cur ursa erraverit agris,
Fama tenet sacrum destituisse chorum,
55Naiadum et latebras mediis petiisse diebus,
Sermone et longas continuasse moras.
Illic Oenones miseros cognovit amores,
Cognovit versos ad sua furta deos,
Illic Eveni natam pugnacibus armis
60Abreptam atque Idae praeposuisse torum,
Cognovit spretum dilecta ab virgine Phoebum,
Evenum rapidis sponte subisse vadis;
Qualia dum memorant faciles ad furta Napaeae,
Arcas amat versos ad sua vota deos.
65Corrumpunt mala dicta animum, moresque verendos,
In veros sensus saepe abiere ioci:
Lascivos igitur coetus lascivaque verba
Pignoribus nostris rite cavenda, vide.
Penelope nunquam, nunquam Lucretia vidit
70Istrio dum molli scenica voce canit.
Templa pudicitiam maculant: ni rite peractis
Rebus abis, templi noxia saepe mora est.
Rustica nec mihi sit, nec sit mihi blanda puella,
Quanquam rusticitas labe vacare potest:
75Blanda procax facile est et amata ad ludicra velox,
Sit procul o, procul o blanda procaxque mihi.
Non quales ageret didicit numerosa choreas,
Sed quos exigeret Laodomia colos.
Dum trahit ante rotas devictas Scipio gentes,
80Et peragit magnos libera Roma iocos,
Matronae iuvenesque simul per compita saltant,
Concinit et varios tybia lyda sonos.
"Romanos, inquit, numeros inflare memento,
Aemilia, et nostros, advena, tange modos."
85Non omnis igitur numeros, non quasque choreas
Quae proba, nec quaevis carmina nosse cupit.
Ausam vix memorant tectis Argian avitis
Prodisse et raras urbis adisse domos.
Quae casta est, thalamo gaudet laribusque paternis:
90Turba nocet, turbae crimina ubique placent.
Est oris quoque lex, est et sua cura capillo,
Quam tenuisse decet, praeteriisse nefas.
Evadne hoc placuit, placuitque hoc Martia cultu,
Ornatus tamen est neutra secuta novos;
95Ante Helenam nullae crines emere puellae;
Troia docet quantum non sua forma nocet;
Nec faciem, nec colla prius, nec pectora norant
Pingere, nec fuco consuluisse genis:
Primae Sirenes cultus docuere negatos,
100Est nova sed crimen poena secuta novum.
Quid tibi praecipiam molles vitare fenestras?
Ad culpas aditum laxa fenestra facit.
Libera mens, captiva tamen sint lumina, quando
Hanc animo invenit saeva libido viam;
105Cogite fallaces, animus ne peccet, ocellos,
Cogite, libertas ne peritura cadat;
Pellite materiam primasque extinguite flammas;
Vincite, vincentes palma decusque manent.
Haec tibi nunc, coniux, non ut moveamve rogemve,
110Sed studium absenti noris ut esse domus;
Perge, et consortem natis nunc exige curam:
Est labor, at merces magna parata tibi.
10. exsultatio de filio nato
Ite procul, curae insomnes; sint omnia laeta;Cretensi lux haec more notanda mihi est;
Ite iterum, curae insomnes, procul ite, dolores;
Fulxerit haec nitido sidere fausta dies,
5Qua mihi vitales genitus puer exit in auras;
Spargite nunc variis atria tota rosis;
Spiret odoratis domus ignibus, aemula lauro
Myrtus adornatos pendeat ante lares.
Ipse deos supplex tacita venerabor acerra,
10Et reddam sacris debita thura focis:
Sancte Geni, tibi solennes prostratus ad aras
Fundo merum, et multo laurus in igne crepat.
Vota manent: sua signa deum testantur, et omen
Clara dedit celeri flamma voluta gradu,
15Ipse et pacato movit sua vertice serta,
Et fragilis cecidit crine decente rosa;
Ipse manu rata signa dedit. Tu, sidere dextro
Edite, felices exige, nate, dies,
Produc fatalisque colos, et longa sororum
20Stamina dent faciles in tua fila manus,
Spesque patris matrisque auge, superesque parentum
Vota, fluant Hermus lydiaque unda tibi.
Auguror et patrias olim meditaberis artes,
Et studia antiquae non inhonora domus;
25Sive tibi carmen placeat, tibi carmina Musae
Dictabunt, virides cinget Apollo comas;
Sive vias coeli rerumque exquirere formas
Naturae et causas explicuisse iuvet,
Seu leges atque arma fori, te proxima possunt
30Exempla et patres exstimulare tui.
Sed neque te vel dirus amor, vel gloria belli
Vicerit, ut matri sis timor usque tuae:
Illa graves tulerit decimo iam mense labores,
Languida de partu mortua pene mihi.
35At tu iam tanto, mater, defuncta periclo
In nova praeteritos gaudia verte metus;
Iam, mater, quid matris opus, quid munera differs?
Cur non materno iam cubat ille sinu?
En patri similes oculos, en mater in ore est,
40En vultus, in quis spirat uterque parens,
En senii solamen adest. Vos spargite multo
Flore domum, et thalamis lenior afflet odos.
