Strozzi, Tito Vespasiano Ferrara 1425 - 1505, Borsias, Borsias Bors. Borsias (W. Ludwig, 1977)

"Postquam iacta vides solido de marmore tantae
Fundamenta domus, alias nune dicere parteis
Aggrediar coepto incumbens, Pariisque columnis
Impositum mihi surget opus, pulcherrima donec
5Sublimi ad caelum se machina vertice tollat.
Optimus Euganeis quondam accersitus ab oris
Praefuit huic populo Estensi de sanguine primus
Albertus, magnis meritis carissimus urbi.
Fretus amicorum auxiliis summoque favore
10Ramberti, nostris quo non mage civibus alter
Gratus erat, sese huc tulit Actius atque potitus
Imperio fines regni feliciter auxit.
Nominis eiusdem iuvenis laudisque paternae
Aemulus ingenti studio plebisque patrumque
15Praeficitur summae rerum. Pulcherrimus illi
Oppicius succedit, adhuc puer. Actius inde
Tertius. Hunc sequitur praestans belloque togaque
Freschius, externis armis et fraude suorum
Expulsus patria et solio spoliatus avito.
20At gemini fratres Aldobrandinus et acer
Franchus quam primum sublato hoc principe regnant
Concordes simul atque animis et foedere iuncti.
Franchus ab aucupio rediens in limine portae
Coniuratorum telis oppressus acerbo
25Funere procubuit; rerum omnis cura relicta est
Aldobrandino, qui fratrem haud segniter ultus
Quattuor his post haec annos dominatur in oris.
At tu cum fratre Oppicio, Renalde, parenti
Succedis. Nec longa mora est, regalibus alter
30Aldobrandinus sceptris praefectus. At illum,
Cui celebre agnomen Claudi prisca indidit aetas,
Nicoleos sequitur, veterem qui condidit arcem
Thomasi graviter casu commotus acerbo.
Ecce tot illustres atavos clarissimus inter
35Eminet Albertus, quo non felicior alter
Stirpe sua aut tanto dignatus honore nepotum.
Nascitur hinc alter natorum germine felix
Nicoleos, post quem imperio, Leonelle, potiris.
Horum igitur nostra auspicio ductuque virorum
40Iustitiae fama simul et praestantibus armis
Protudit antiquos regni Ferraria fines.
Quaeque mari imposuit supero vetus Adria nomen
Atque omnis late regio celebrisque Cymacli
Piscosis urbs cincta undis vicinaque ponto
45Accessere tuis pariter, Ferraria, rebus.
Pars quoque Picenae telluris parta novumque
His actaea dedit cognomen regibus Anchon.
At Mutina, innumeris exercita cladibus olim
Romanas inter lites populoque feroci
50Praedita, Rangono Estigenis praebente favorem
Principibus nostrae sociam sese addidit urbi.
Nec minus autoris Lepidi cognomine clarum
Gente sub Estensi Regium iam tempore longo
Floruit, urbs Cereri dilecta et grata Lyaeo,
55Magnanimis habitata viris, quos eminet inter
Aoniae Boiardus aquae viridantia Gipsi
Ad iuga qui sacro traduxit pocula cantu.
Quid montana tibi referam castella, quid arces
In plano positas, quid Lugum atque oppida dicam
60Flaminiae et campos cultae regionis opimos?
Parte alia vero, Ligures quae vergit in agros
Tyrrhenumque solum, auriferae se nobilis ora
Carfignanae offert, nostrae pars ultima terrae.
Est plaga, diverso quae limite solis ad ortum
65Prospicit ac veluti in longum protenditur isthmon,
Obliquo hinc atque hinc fluviorum obducta meatu;
Rodigium populis caput omnibus, altaque pulcher
Caeruleis Athesis per moenia leniter undis
Labitur, unde ortum accepit Roverella propago,
70Tot genitura duces terris, tot numina caelo.
Imperii fines locus hic regnataque nostro
Terminat arva duci et Patavi discernit ab urbe.
Protinus ad Borsi nomen, Pontane, redire
Nos tempus monet. En, agedum, mihi pandite, Musae
75Sandalides, veluti bellorum grandibus orsis
Implicuit sese patriis digressus ab oris!
Discordes igitur populos et in arma ruentes
Ductores circumspiciens, quibus Itala tellus
Floruit, et nota belli ratione, quod inter
80Insubrem Venetumque geri certamine summo
Audierat, nulli fama gestisve secundus
Carmignola ducum numero delectus ab omni est,
Egregias quo sub Martis perdisceret artes.
Ille armis antiqua suis in sceptra Philippum
85Restituit summa expulsis virtute tyrannis,
Cum puer extincto quondam genitore paternas
Amisisset opes regnoque erraret adempto
Exul opemque simul sorti imploraret egenae.
Atque ita pro magnis meritis cum maxima quaeque
90Concedenda sibi iam Carmignola putaret,
Plurima ad arbitrium duce permittente gerebat
Non spernenda suum et paribus iam paene regebat
Imperium auspiciis, fidus gratusque Philippo.
Ast alii proceres et qui loca prima tenebant,
95Invidia simul ardentes odioque maligno
Impulsi, clam praetexta formidinis illum
Culpare inque vicem suspectum reddere regi,
Quodque affectaret sublato principe regnum,
Obiicere et mores graviter damnare superbos.
100Summa viri virtus et magna potentia, quique
Imperiis animus nimios assuetus honores
Appeteret, facile id poterant suadere tyranno.
Ergo ubi percepit mutatum fraude malorum
Carmignola ducem nec se, velut ante solebat,
105Colloquiis adhiberi ullis adituque repelli,
Utque sibi assuetos comitum rarescere coetus
Mussantemque simul turbam et transversa tuentem
Infensis oculis perspexit, ut omnia vidit
Paulatim ruere in peius, cum principis aures
110Improbus obstrueret conficto crimine livor,
Fortunam tentare novam dubiaeque saluti
Consulere ac Venetam statuit se vertere ad urbem.
Hic postquam adventus causas animumque Philippi
Ingratum ostendit verbis invectus acerbis,
115Ut studium omne suum Venetis operamque fidemque
Obtulit, auditus placide cupideque receptus
Quam primum innumeris affecit cladibus hostem.
Viribus ille suis socialia iunxerat arma,
Arma Fluentinae quae nomine rexerat urbis,
120Stroccius ante obitum Nannes, quem mortis honestae
Pugnantem ob patriam pulso tulit exitus hoste.
Carmignola igitur studio superante laborem
Coenomanorum populos aggressus et arces
Acriter oppugnans, quam primum dedere qui se
125Maluerant quam vi contra contendere et armis,
Nil gravius passos animo suscepit amico;
Ast alios, servare fidem quos noverat hosti
Atque sibi omnino infestos perstare nec ullas
Formidare minas ac se defendere bello,
130Diripuit domitos et partas undique praedas
Miles agens ferro campos vastavit et igni,
Totque caput populis opibusque superba virisque
Brixia post varios casus erepta Philippo.
Et iam mensis erat, quem candida nomine dici
135Gaudet Maia suo; cum portitor Europaeus
Concedit Geminis aurataque cornua condit,
Bellipotens Mavors Pallasque et regia Iuno
Conveniunt summoque duci, dum nocte soporem
Carperet, ingentem Rugerae stirpis alumnum
140Commendant et fata docent, quibus ille vocetur
Magnarum monitu Iovis ad fastigia rerum.
Ense ferox Mavors accingitur armaque gestat
Lemniaco sudata seni. Dea vertice summi
Nata patris, rutilam redimita virentis olivae
145Fronde comam, peplo incedit spectabilis aureo
Aegide seposita et miti placidissima vultu.
Alta gradum profert Saturnia fertque coronam
Insignem gemmis auroque; atque ordine pulchro
Colla pyropeae circum candentia flammae
150Et virides radiant innexo adamante smaragdi.
Ipsa manu sceptrum, mira quod Mulciber arte
Extuderat, sublime gerit; procul aurea fulget
Virga minutarum in formas caelata volucrum
Et parvis distincta feris; at cuspide summa
155Pictas ales opes atque Argi lumina pandit
Elato arrectas ostentans vertice cristas.
At chlamys immensi contexta ab imagine caeli,
Pallados egregium munus, divina decoro
Membra labore tegit pedibusque alludit euntis.
160Hic solem lunamque simul bissenaque magni
Signa poli varios anni referentia cursus
Aeraque humentem et stellarum Cecropis ignes
Finxerat; una sibi partem hic non vindicat ullam
Parrhasis aequoreos non ausa attingere fluctus.
165Talibus induti caelestes cultibus artus
Castra petunt subeuntque ducis tentoria divi.
Nec mora, Iunonis parens Tritonia nutu
Sic est orsa loqui: 'Nos caelo misit ab alto
Iupiter atque suo haec tibi, Carmignola, referri
170Nomine verba iubet. Veniet de sanguine cretus
Borsius Estensi, tua qui puerilibus annis
Signa sequi certus sese experiatur in armis.
Huic animos viresque dabit Gradivus et idem
Successus votis laetos feret. Ipsaque Iuno
175Post patrios obitus, post cari funera fratris
Accitum fato regali in sede locabit.
Me duce tranquilla populos in pace paternos
Inde reget priscaeque addet nova nomina genti.
Gaude igitur tanto dignatus pignore divum,
180Saeva priusquam res turbet Fortuna secundas
Invidiam latura tibi casusque sinistros,
Quos tibi difficile est evadere!' Dixit et ambae
Curribus astra deae repetunt; Mars bella citato
Ad sua fertur equo pugnasque revisere gaudet.
185Protinus excutitur somno, dehinc omnia ductor
Mente simul volvens nocturnas visa per umbras
Haud spernenda putat. Tum dis parere paratus,
Ipse pio Borsi iam tunc incensus amore,
Cernere praesentem et socium sibi iniungier optat.
190At qua se eripiat gravibus ratione periclis,
Incertus quod fata parent, discernere nescit.
Quicquid triste tamen sors aspera, quicquid acerbum
Intulerit, ferre aequo animo formidinis expers
Non renuit vanumque putat sperare, deorum
195Quae ratus ordo tulit, flecti in contraria posse.
Auspiciis igitur Venetum se in castra secundis
Contulit et lectos equites peditumque maniplos
Borsius expertos belli magno agmine duxit
Mille ac ter centum numero praestantibus omnes
200Florentes armis diversaque tela ferentes.
Hi gladios hastasque gerunt parvasque bipennes
Sublimes in equis, levibus thoracibus illi
Pectora summa tegunt et longa hastilia vibrant,
Nunc proferre pedem, nunc gressum sistere docti
205Ad nutus ac signa ducum. Pars illa sinistrae
Insertat parmas et acuto lucida ferro
Missilia intorquet dextra vel comminus hostem
Audax ense petit. Pars scuta ingentia valli
In morem protenta solo declinat et agmen
210Densatis firmat cuneis et vulnera rectis
Corporibus tuta infligit sociosque tuetur.
Parte alia simul incedunt, quos lethifer armat
Scorpius, et celeres in tristia fata sagittas
Contractu artifici curvatis cornibus aptant.
215Hic laetus vultu ac verbis testatus amorem
Dux Borsum accepit numeroque cohortibus aucto
Multa illi indulsit moresque animumque virilem
Mirari haud poterat satis ipse satisve probare,
Cum prima inciperet puero florere iuventa.
220At nullis quamquam stimulis monitoris egeret
Sponte sua ad laudem properans, tamen inclyta magni
Ante oculos sibi facta ducis proponere suetus
Strenuus exercet studio se impensius omni.
Atque brevi, qualisve esset quantusve futurus,
225Omnibus indicium ratio dedit optima vitae.
Non labor indomitus, non saeva pericula, non vis
Ulla, nec hostis atrox, nec cruda furentis imago
Terrebat Martis gladioque hastaque fumantem,
Seu bellator equus sublimem in proelia ferret,
230Seu pedes adversis cuperet concurrere turmis.
Quamque manu promptus, quam fortibus acer in armis,
Ingenio tam clarus erat. Tum plena vigoris
Mens experrecti nil non laudabile agebat;
Tum, si quid gravius belli fortuna tulisset,
235Ipse ultro socium cunctis admittere ductor
Consiliis et multa simul conferre nec umquam
Illius frustra quicquam committere curae.
His quoque dexteritas morum accedebat in omnes
Officiosa gradus hominum; et contendere semper
240Cum paribus de laude suis et honore iuvabat
Ante duces; ineratque fides et gratia verbis.
Martius interea paulum si forte resedit
Impetus atque aliquam belli intermissa quietem
Obtulerat moles, non inter pocula Bacchi
245Turpiter abiectum et tentoria picta foventem
Languida segnities ac mollis inertia pressit,
Sed tunc, magnanimo quodcumque superfuit oci,
Per decus egregium et certamina pulchra solebat
Inter honoratos iuvenum consumere coetus.
250Et modo vel celerem iaculum torquere per auras
Et modo se cursu rapido exercere iuvabat.
Nunc picta chlamyde et pretioso pulcher in ostro
Ingenti comitante manu per castra vagatur;
Nunc galea tectus caput et circumdatus armis
255Alipedem per gramen equum non inscius artis
Acribus exagitans stimulis huc flectit et illuc.
Interdumque manu protenditur hasta reducta
Longius; interdumque eadem componitur alte
Ad dextrum sublata genu, cuspisque relucet
260Ferrea sole procul radiisque micantibus icta.
Haud aliter veteres Decios fortemque Camillum
Scipiadasque, ferae cladem Carthaginis, et te
Gallorum insignem spoliis, Marcelle, relatis
Intrepidumque genus, Fabios, vixisse putarem.
265Sic quoque ad imperium pervenit et aurea Caesar
Sydera conscendit, sic regis magna Philippi
Progenies terris domitis pelagoque subacto,
Par superis numen, meruit solemnia templi.
Talibus assidue studiis cum deditus esset
270Borsius atque illum quaerendi nominis ingens
Sollicitaret amor laudisque cupidine captus,
Quicquid difficile inviderat summique laboris,
Strenuus ipse sibi facile ac proclive putaret,
Miles eum colere imprimis, dux summus amare
275Et procerum series comitem sibi poscere, et idem
Carus erat sociis et formidabilis hosti.
Interea sive ipse dedit pro crimine poenas,
Sive ita fatorum tulit immutabilis ordo,
Carmignola diem miseranda sorte supremum
280Clausit et auratas inter mandante senatu
Abscissa foedum in morem cervice columnas
Vilis truncus humo iacuit, quem clara per omnem
Italiam tanto successu gloria nuper
Extulerat totoque sinu Fortuna fovebat.
285Supplicio affectum perhibent, quia creditus hosti
Prodere rem. Venetam rursumque haerere Philippo.
Infelix, sed certe omni memorabilis aevo,
Si modo saeva malus finxit mendacia livor!
Maximus haec inter gelidis de partibus Histri
290Pannonio pacem antiquam violante tumultus
Exoritur causamque novi certaminis affert.
Namque per Illyricas rupes oramque Liburnam
Gens ea descendens excursibus omnia late
Vexarat subitis, Enetus qua perfluit arva
295Oppositos Natiso longe spectantia Turcas.
Hinc transgressa tuos manus haec, Aquileia, fines
Hunnica depopulat spoliatis rura colonis
Tarvisiumque solum ferro flammisque repente
Vastat et ingentes victrix agit undique praedas.
300Id se impune ferox ausurum credidit hostis,
Pars illa imperii quoniam per foedera pacis
Ceu neglecta diu fuerat modicoque retenta
Praesidio. Partem voti Fortuna secundat,
Ultores prohibent partem succedere divi.
305Permissum, ut subita foedaret cuncta rapina
Barbarus; in patriam reditus sine caede negatur.
At Venetos inopina patres iniuria movit,
Ut primum fama allata est, habitusque senatus
Quaeritur, illatae quis cladis idoneus ultor
310Imperium accipiet sociosque hortetur in arma.
Nec mora, primorum decreto id iussus adire
Munus et implicitum praeda rapere agmen in hostem.
Borsius atque idem, Veneta si dux erit ex re,
Concessum, ut turmas equitum et levia augeat arma.
315Et iam sublatis exercitus undique signis
Ad ducis edictum coiens festinat et agros
Coenomanorum pacataque deserit arva.
Mox fines, Verona, tuos transmittit et inde
Progreditur longeque Athesi post terga relicto
320Haud procul a ripis Benaci fertur amoenis,
Unde ortum accipiens vitream pulcherrimus altum
Flumen ad Eridani deducit Mincius undam,
Mincius haud fama inferior Dirceide lympha.
Se quoque transversum Medoacus euntibus offert
325Eminus a dextra, qui saxa per aspera magno
Cum sonitu ruit et rapidas violentus ab altis
Montibus actus aquas sinuoso vertice torquet,
Donec deposita paulatim mitior ira
Lene fluit campis nec pontem forte recusat
330Atque Antenoreae prope moenia labitur urbis.
Hinc Vicentinam regionem emensus ad hostes
Accelerat missis exploratoribus ante
Borsius instructasque acies per nota viarum
Noctes atque dies properans compendia ducit.
335Nec labor aut animum aut validas infringere vires
Corporis invicti potis est. Tum nulla quietis,
Nulla cibi revocat commisso a munere cura.
Nec vacat his tantum, quantum natura putabat
Poscere, sed genium fraudans et avarior in se,
340Quam decet et ratio vivendi postulat, omnem
Mortalem ipse gradu exuperans, quodcumque necesse est
Vertit in arbitrium et summa domat omnia laude.
Nec non magnanimis ad iter se vocibus ipsi
Hortantur comites ac se non segniter urgent
345Sponte sua exemplumque ducis mox quisque secuti.
Sol quater ortus erat, toties nox humida terras
Induerat tenebris, ex quo dux agmine rapto
Coeptum iter accelerans famam praevenerat omnem
Ipse sui adventus. Sparsos Udinensibus arvis
350Securosque ducis Veneti defertur in hostes
Per noctem. Horrisono exciti clangore tubarum
Et clamore virum passim caeduntur inermes
Pannonii multa abrupto per vulnera somno.
Qui procul hinc aberant, audita strage suorum
355Arma simul rapiunt et equos calcaribus urgent
Quaque vocat clamor glomerati in dura feruntur
Proelia. Verum animo quamvis ac robore praestent
Atque pares numero coeant, tamen impare fato
Congressi tandem superantur ab hostibus et, quo
360Constiterant, cecidere loco sua funera ferro
Ulti omnes neque enim sine sanguine gloria parta est.
Quos non absumpsit gladius, quibus ira pepercit
Bellica, ferme omnes captos in vincula miles
Coniecit. At clarum luna spargente nitorem
365Nonnulli elapsi de caede per avia nota
Diffugiunt iam spe amissa, gentesque priusquam
Finitimae audito cladis rumore coirent
Perculsisque metu instarent ultricibus armis,
Praecipites montana petunt cursuque citato
370Militiae famam infaustae luctumque reportant.
Caesorum spoliis potitur praedaque recepta
Corpora depositis armis iumentaque victor
Curat, et ex longo reficit defessa labore
Membra sopor turmis equitum in statione relictis.
375Iamque Aurora diem pulsa produxerat umbra;
Borsius accitis ita fatur ab aggere celso
Militibus: 'Res magna quidem et pulcherrima vobis
Gesta, viri, summumque decus virtute parastis
Foederis ultores laesi legumque sacrarum
380Totque simul rebus sociorum ex hoste receptis
Tam subito. Quis in hoc segnes certamine dextras,
Quisve animos vobis trepida formidine captos
Dixerit, ingentes campo qui spectat acervos
Occisorum hominum? Quos si Fortuna sopore
385Per noctem attonitos vobis obiecit, eosdem
Armatos neque me fallit, qui mentibus ardor
Insideat vestris nusquam fiducia deerat
Expugnare palam et vincendo acquirere laudem.
Namque ira vos bello erudiit fortissimus ille
390Braccius, ut numquam victos victoria semper
Illustres caelo extulerit, quos, ut reor, ipso
Marte satos genitor comites mihi castra petenti
Nicoleos dedit insignes virtute fideque.
At nunc re, socii, bene gesta accedite ad aras
395Et meritas superis pro tanto munere grates
Mecum agite officii memores! Dehinc luce carentes,
Qui decus hoc vobiscum etiam peperere, sepulchris
Condere tempus erit necnon sua reddere amicis.
Et nos quam primum laetos cum laude redire
400Aequum erit ad patrias sedes, nisi forte manere
Aut alio nos vertere iter decreta senatus
Interea iubeant'. Quae dux ubi verba locutus,
Continuo gavisi omnes et grata fuisse
Cuncta sibi laeto vultu ostendere; neque ipsum
405Laudis parte tamen fraudant dictisque fatentur
Consilio ac ductu Borsi feliciter hostem
Oppressum nec, quae mandavit, obire recusant.
Illum e concilio digressum exercitus omnis,
Haud mora, subsequitur vicini ad limina templi.
410Pro duce facturus, puri se fluminis unda
Irrigat et frontem dextra pectusque sacerdos
Tangit in obliquum ducta et pia verba susurrat
Atque unum triplici sub nomine numen adorat.
Velatusque caput tunica succingitur alba
415Pendulaque illudit commixtae fascia laevae.
Tum latus e collo demissa ad utrumque refertur
Excurrens duplici per pectus vitta reflexu
Castigata manu paribus super ilia nodis.
Mox rugis manicisque carens profertur amictus,
420Quem picturato distinguens linea tractu
Sacrae instar crucis insignit, quo rite verendus
Induitur cultu pater ac se altaribus offert.
Ignibus accensis dictisque favente ministro
Conciliat superis sese et delicta fatetur,
425Si quid inhaesisset polluto in corpore culpae.
Tum pia supplicibus peragit mysteria verbis
Commiscetque meri lympham et caelestibus ora
Exaturat dignata cibis venerandaque sumit
Pocula et in terris celebrat convivia caeli.
430Ast ubi perfecto divini munere ritus
Astantem populum sacra de more sacerdos
Irroravit aqua et coetus discessit ab aris,
Conveniunt subito, qui nota cadavera passim
Exquirant; moesti pariter flevere repertos
435Munus in extremum socios tumulisque dedere.
Nec minus hostilis turbae collecta per agros
Congessere simul defossae corpora terrae,
Unus et innumeros cepit locus; arvaque tabo
Sordida, ne tellus saevum exhalaret odorem,
440Ingenti studio purgant lucemque fatigant.
Vix erat orta dies; quos raptae iniuria praedae
Traxerat, haud pauci numero se in castra tulerunt.
Borsius hos placide verbis solatus amicis
Ponere maerorem et duri infortunia casus
445Ex animo delere monet, cum tristibus hostem
Noluerint gaudere diu pia numina factis:
'Vestra quidem, socii, non parvo damna senatum
Atque omnem pariter populum affecere dolore,
Et nos tantorum audita novitate malorum,
450Si liceat, sumptis volitare per aera pennis
Iussere ac subito vestris succurrere rebus.
Idque meo ductu atque horum virtute virorum
Et superis postquam pia vota iuvantibus actum est,
Solemnes ipsis merito persolvere honores
455Obsequio sacrisque tholis suspendere dona
Vos decet. En agite, et vestrum sua protinus illic
Quisque recognoscat nostri modo parta labore
Militis atque eadem studio servata fideli!'
Dixerat, et cuncti grates egere precesque
460Non parvas adhibent, ut rerum miles et ipse
Borsius haud renuant partem accepisse suarum,
Sed frustra; atque animis sprevere ingentibus omnes,
Quae socii sponte obtulerant, intactaque praeda
Redditur. At laetae gentes exutaque vinclis
465Turba domum repetunt ac Borsi numen adorant.
Haud procul hinc lucus Dryadum celeberrimus olim
Faunorumque choris tunc alto in colle virebat.
Vertice de summo leviter per saxea rivus
Terga cadens tenui fugiebat in arva susurro,
470Donec perspicuum in fontem se cogeret unda.
Frondiferae partem sylvae, quae solis ad ortum
Vergit, Atestinae simul invasere cohortes.
Tum forte arboribus caesis ignique crematis
Mundavere soli frontem, positoque trophaeo
475Aeternum hic pugnae monumentum insigne sacellum
Dux pius extruxit Mariaeque dicavit honori
Atque hoc caelatum signavit carmine marmor:
'Pannoniis victor caesis hanc Borsius aram'.
Et iam nona dies aderat, munitaque firmis
480Undique praesidiis regio, ne transitus hosti
Rursus in Italiam pateat, sacrisque peractis
Castra movet populisque redit plaudentibus, unde
Nuper erat digressus eum revocante senatu.
Foederibus ruptis iam quaerere bella Philippum
485Fama erat; in Venetos odium accendebat adempta
Brixia Bergameaeque urbis iactura, simulque
Tot praeclarae arces amissae ac fertilis ora,
Quam secat aequoreae Minci pater aemulus undae,
Piscibus et ripa insignis Benacus amoena,
490Torquebant animum regis tot vulnera passum.
Non tamen elatae vigor ac fiducia mentis
Conciderant penitus, mediisque in cladibus ultro
Crescebat virtus magis ac spem semper alebat.
Ac velut extinctis venantum fraude leaena
495Pignoribus caris, dum praedam quaeritat absens,
Ut primum redit et largo vacua antra cruore
Sparsa videt, fremit horrendum et Getula per arva
Formidanda ruens ulcisci funera quaerit,
Haud secus anguigerum non parva iniuria regem
500Urbibus amissis in amaram concitat iram
Nec reliquum dubitat fortunae exponere regnum,
Tristem ignominiam cupiens abolere novoque
Prisca resarciri sperans dispendia bello.
Principis haec propter Gonzagae ad moenia binos
505Mitti oratores placuit, qui multa senatus
Nomine polliciti magnis honoribus instent
Inducantque virum, quando Anguiger arma minetur,
Suscipiat belli curam et legionibus unus
Imperet. Haec postquam inter se pars utraque summo
510Composuit studio princepsque in castra profectus,
Multa et magna gerit, Venetis conducere rebus
Quae putat. Externo quam primum exercitus ingens
Milite conficitur, sociorum maxima cogit
Auxilia, et frugum variarum summa paratur
515Copia, visque ingens pecoris servatur ad usum
Militis. Arma et equos conquirit, secta reposcit
Pabula per populos, victu quodcumque necesse est
Praeparat. Antiqui iam pridem turbine belli
Diruta restituit purgatis moenia fossis.
520Tum, quae fida minus Veneto putat, oppida firmis
Praesidiis cohibet, ne quicquam hostiliter ausint.
Atque homines blande appellans fera pectora mollit
Conciliatque sibi officiis placideque regendo.
Militiae ratio in castris moresque severi
525Haud quemquam torpere sinunt inhibentque rapinas
Parendique augent studium; nec linquere castra
Permissum ducis iniussu iuvenumve magistris
Invitis, poenisque nefas punitur acerbis.
Nec non tironum veteranis agmina miscet
530Militibus solitum in morem erudienda suosque
Mirandae exemplo accensos virtutis ad altum
Perducit decus atque ipsum se vincere certat.
At Venetus tali fretus duce singula regis
Anguigeri per facta animum deducit et omnes
535Conatus caute circumspicit obvia magno
Contra illaturus, si res petat, arma paratu.
Anxius haud aliter vicinis pastor in arvis,
Ingentem si forte lupum de vertice montis
Prospexit, pecori timet intentisque vagantem
540Praedatorem oculis solers observat et arcum
Saevaque tela parat sociis canibusque vocatis,
Improvisum aliqua ne Martius occupet hostis
Invadatque gregem et praeda potiatur opima.
Dux ubi perspexit coram mirabile Borsi
545Ingenium, cuius famam perceperat absens,
Et, iam conflati gereret quae tempora belli,
Ut versare animo secumque expendere coepit,
Non solum patrio iuvenem complexus amore est,
Verum etiam coluit ceu numen ab aethere missum,
550Quo sine nulla umquam felix praeclaraque tanti
Pugna sub auspicio ducis edita. Nec minus illi
Successor, Gonzaga, tuus tribuebat honoris,
Catta ferox, merito statua decoratus equestri.
Interea Alphonsus Picenis acer in oris
555Sforziadem ingentis belli terrore premebat,
Nondum odii veteres causas oblitus, ab alta
Parthenope expulsus quondam et spoliatus amore
Reginae varia se mobilitate gerentis.
Borsius auxilium iussu genitoris amico
560Laturus contra regem stipendia namque
Cum Veneto pacta explerat, rapit agmina secum
Ac se Sforziadae iungit, qui viribus auctis
Alphonso metuendus erat: pax deinde secuta.
Iamque instabat hyems. Mutinam Rugerius heros
565Pergit; in hybernis miles per rura locatur".