6. ad Iacobum de Columna
Quid agam, que vita michi rerumque mearumQui status est, audire petis. Nec vera silebo,
Nec tibi ficta loquar, michi nam loquor. Absit inanis
Gloria; nil cupio, contenta est vita paratis.
5Hoc primum placitis mecum concordat egestas
Aurea federibus, non sordida nec gravis hospes.
Si libet, exigui fines michi servet agelli
Angustamque domum et dulces Fortuna libellos;
Cetera secum habeat vel, si libet, omnia nullo
10Auferat hinc strepitu; sua sunt. Non rura requiro
Divitiasque patris, pondus grave celsa petenti
Vinclaque dura animi et cuntorum alimenta malorum;
Cirreas non tangat opes nec nostra lacessat
Otia, sollicito non ambitiosa paratu.
15Nil usquam invideo, nullum ferventius odi,
Nullum despicio nisi me, licet hactenus idem
Despicerem cuntos et me super astra levarem.
Sic res humane volvuntur. Plurima quid sim
Iam documenta habeo, nisi me mea somnia fallunt;
20Nam michi quid confert Musarum in fonte parumper
Lenivisse sitim, si me sitis altera maior
Urit et eternum subter precordia sevit?
Quid ve Helicone iuvat recubantem sepe profundo
Eminus insanos vulgi risisse labores,
25Si labor alter habet, cui merces nulla quies ve?
Quid facies preclara iuvat, si turbida mens est?
Multa quidem meritasque Deo pro munere laudes
Pendere non nostre, fateor, fiducia lingue est.
Sunt que felicem facerent, nisi forte maligna
30Roderet infaustum pectus sua cura perennis.
Iamque genas spectare tuas pietate madentes
Hinc videor, longo bene si michi cognitus usu es.
Sed quia more patris nostra omnia nosse volebas,
Urget amor calamum, nec fas, obstare iubenti;
35Eloquar, et tu consilio fortasse iuvabis,
Et michi dulce gravi mentem exonerare querela.
Est michi post animi mulier clarissima tergum
Et virtute suis et sanguine nota vetusto,
Carminibusque ornata meis auditaque longe.
40Sed redit in frontem et variis terroribus implet
Insultans, nec adhuc solio, cessura videtur.
Artibus hec nullis, sed simplicitate placendi
Ceperat olim animum et rare dulcedine forme.
Iam duo lustra gravem fessa cervice cathenam
45Pertuleram, indignans tantum in mea colla tot annis
Femineo licuisse iugo; iam tabe latenti
Confectus, iamque alter eram; iam fomite molli
Ignis ad extremas penetraverat usque medullas,
Optabamque mori vixque arida membra ferebam,
50Libertatis amor miseri dum pectus amantis
Cepit et aversas cordi suffigere curas.
Erigor, et multa iuga vi convellere nitor.
Durum opus eventu dominam pepulisse decenni
Hospitio et fractis hostem tentasse potentem
55Viribus; aggredior tamen, et Deus ipse labori
Affuit et collum veteri dissolvere nodo
Prebuit, ac tanto victorem evadere bello,
Inicit illa manum profugo dum saucia servo
Incursatque dolens, oculos dum dulce micantes
60Instruit et facibus tectis et cuspide blanda.
Heu quotiens cepto dubium procumbere calle
Compulit! Ergo iterum, quid agam? quibus artibus illi
Occurram? Vincla illa iterum asperiora parabat.
Diffugio, totoque vagus circumferor orbe
65Hadriacas tuscasque ausus sulcare procellas
Ereptumque iugo caput hoc committere cimbe
Non veritus tremule; quid enim properata noceret
Mors michi suppliciis victo vitamque peroso?
Vertor ad occasus, et Pireneus ab alto
70Vidit in aprico latitantem gramine vertex;
Vidit et Occeanus, qua sol defessus eundo
Abluit hesperio fumantes gurgite currus,
Quaque meduseo duratum lumine montem
Prospiciens longam celsis de rupibus umbram
75Proicit et Mauros festina nocte recondit.
Hinc, Arcton Boreamque petens et dissona lingue
Murmura, solus eo dubias qua turbida terras
Estibus ambiguis pelagi terit unda Britanni,
Quaque solum glaciale iacens non sentit amici
80Vomeris obsequium Bromiumque a collibus arcet
Et Cererem, sterili vix hospita terra myrice.
Quid michi restabat nisi solis adusta sequentem
Serpentum subiisse domos, immania. rura,
Et procul Ethiopes medio vidisse sub axe
85Nigra per ardentem nudantes terga Leonem,
Aut ignoratum per tot iam secula Nili
Quesitum ve caput quonam telluris opace
Abdiderit natura sinu? Lentescere fluctus
Absentis cepere animi, dolor, ira metusque;
90Humida tranquillus mox lumina claudere somnus
Rarus, et insolita risus splendescere fronte;
Iam minor occursu minus imperiosa relicte
Sensibus in nostris obversabatur imago.
Heu, heu, quid referam? sed cogis. Acerba videbar
95Vulnera et insani stimulos iam. tutus amoris
Temnere; fallebat leviter superaucta cicatrix
Et requies insueta mali. Tentoria velo
Ac certam ad mortem redeo; sic fata premebant
Impia, sic animum, sic me meus error agebat.
100Vix bene constiteram dilecte finibus urbis,
Dum subiit vacuum curarum sarcina pectus
Illa prior, rediere trucis contagia morbi.
Quid loquar? unde miser lacrimas narrare secundas
Incipiam? quis credet enim? qua carminis arte
105Expediam quotiens precibus deposcere mortem
Me dolor impulerit, quotiens graviora parare,
Quos michi libertas iterum querenda labores
Attulerit? Subsistam igitur; verum ultima tandem
Postquam cervici ceciderunt vincula nostre,
110Omnis ad arma fuge spes est michi versa; nec unquam
Navita nocturnum, scopulum sic horruit, ut nunc
Illius et vultus et verba moventia mentem
Et caput auricomum niveique monilia colli
Atque agiles humeros oculosque in morte placentes
115Horreo. Nunquid ego admittam quo tertia demum
Irato facienda deo sint irrita vota,
Dimidium ut sacro suspendam limine remum
Seu tunice fragmenta ude, tum cerea nostri
Corporis effigies trabibus subsidat eburnis
120Supplicis in morem acclinis? Comitantibus ergo
His animum curis, dum singula mente revolvo,
Hoc procul aspexi secreto in litore saxum,
Naufragiis tutumque meis aptumque putavi.
Huc modo vela dedi; nunc montibus abditus istis,
125Flens mecum enumero transacti temporis annos.
Insequitur tamen illa iterum et, sua iura retentans,
Nunc vigilantis adest oculis, nunc fronte minaci
Instabilem vario ludit terrore soporem.
Sepe etiam, mirum dictu, ter limine clauso
130Irrumpit thalamos media sub nocte, reposcens
Mancipium secura suum; michi membra gelari
Et circumfusus; subito concurrere sanguis
Omnibus ex venis tutandam cordis ad arcem.
Nec dubium, si quis radiantem forte lucernam
135Ingerat, horrendus quin pallor in ore iacentis
Emineat multumque anime nova signa paventis.
Expergiscor agens lacrimarum territus imbrem
Excutiorque toro, necdum Tithonia sensim
Candida lucifero coniunx prospectet ab axe
140Operiens, suspecta domus penetralia linquo
Et montem silvasque peto, circumque retroque
Collustrans oculis, si que turbare quietum.
Venerat incumbens eadem prevertat euntem.
Invenient vix verba fidem: sic salvus ab istis
145Eruar insidiis ut sepe per avia silve,
Dum solus reor esse magis, virgulta tremendam
Ipsa representant faciem truncusque reposte
Ilicis et liquido visa est emergere fonte,
Obviaque effulsit sub nubibus aut per inane
150Aeris aut duro spirans erumpere saxo
Credita suspensum tenuit formidine gressum.
Hos michi nectit Amor laqueos; spes nulla superstes,
Ni Deus omnipotens tanto me turbine fessum
Eripiat manibusque suis de faucibus hostis
155Avulsum hac saltem tutum velit esse latebra.
Hactenus hec; sed plura cupis. Nunc cetera vite
Accipe cuntorum breviter distincta dierum.
Est michi cena levis, cui condimenta famesque
Et labor et longi prestant ieiunia solis.
160Villicus est servus, michi sum comes ipse canisque,
Fidum animal; reliquos locus hic exterruit omnes,
Unde cupidineis telis armata voluptas
Exsulat atque frequens opulentas incolit urbes.
Hic mecum exsilio reduces statione reposta
165Pyerides habitant; rarus superadvenit hospes
Nec nisi rara vocent noti miracula fontis.
Vix mora nostra quidem, licet annua, bis ve semel ve
Congregat optatos Clausa sub Valle sodales.
Sic pietas est victa locis; at crebra revisit
170Litera; me longa solum sub nocte loquuntur
Ante ignem, gelidas me solum estate per umbras;
Sermo diurnus eis, idem sum fabula pernox.
Nil coram conferre datum; dumeta nivesque
Exhorrent nostrasque dapes, iamque urbe magistra
175Mollitiem didicere pati. Me dura professum
Destituere pii comites servique fideles;
Et si quos attraxit amor, ceu carcere vinctum
Solantur, fugiuntque citi. Mirantur agrestes
Spernere delitias ausum, quam pectore metam
180Supremi statuere boni, nec gaudia norunt
Nostra voluptatemque aliam comitesque latentes,
Quos michi de cuntis simul omnia secula terris
Transmittunt, lingua, ingenio belloque togaque
Illustres; nec difficiles, quibus angulus unus
185Edibus in modicis satis est, qui nulla recusent
Imperia assidueque adsint et tedia nunquam
Ulla ferant, abeant iussi redeantque vocati.
Nunc hos, nunc illos percontor; multa vicissim
Respondent, et multa canunt et multa loquuntur.
190Nature secreta alii, pars optima vite
Consilia et mortis, pars inclita gesta priorum,
Pars sua, preteritos renovant sermonibus actus.
Sunt qui festivis pellant fastidia verbis,
Quique iocis risum revehant, sunt omnia ferre
195Qui doceant, optare nichil, cognoscere se se;
Sunt pacis, sunt militie, sunt arva colendi
Artifices strepitusque fori pelagique viarum;
Deiectum adversis relevant tumidumque secundis
Compescunt rerumque iubent advertere finem,
200Veloces meminisse dies vitamque fugacem.
Proque tot obsequiis pretium leve: limen apertum
Convictumque petunt, quibus hostis rara per orbem
Hospitia et segnes fortuna reliquit amicos.
Vix usquam admissi trepidant atque atria ducunt
205Quaslibet interea latebras, dum frigida cedant
Nubila, Pyeria studiorum estate reversa.
Non lapides calcemque tegant aulea necesse est
Serica seu calido fument nidore popine;
Non cava multifido, famulum tonet aula fragore,
210Splendida dum crebris celerant convivia mensis.
Sobria turba coit proprio contenta, suasque
Que mecum partitur opes fessum ve cubili
Solatur roseo et mensa dignatur egenum
Atque cibis reficit sacris et nectare dulci.
215Nec solum comes esse domi, sed prompta per omnes
Ira simul saltus ac prata domestica Nimphis
Et vulgus querulum atque urbes odisse sonoras.
Sepe dies totos agimus per devia soli,
Inque manu calamus dextra est at charta sinistram
220Occupat, et varie complent precordia cure.
Imus, et ah quotiens ignari in lustra ferarum
Incidimus, quotiens animum dimovit ab alta
Cura avis exigua et post se importuna retorsit!
Tum gravis est, si quis medio se callis opaci
225Offerat, aut si quis submissa voce salutet,
Intentumque aliis maioraque multa parantem.
Et iuvat ingentis haurire silentia silve,
Murmur et omne nocet, nisi dum vel rivus arene
Lucidus insultat, vel dum levis aura papirum
230Verberat et faciles dant carmina pulsa susurros.
Saepe moram increpuit serumque in tecta reverti
Longior admonuit proprii nos corporis umbra
Interdumque referre pedem nos ipsa coegit,
Monstravitque viam et vepres signavit acutos
235Hesperus aut oriens, Phebo pereunte, Diana.
Sic sumus, hoc agimus, gravior si cura quiescat,
Felices letoque nimis sub sidere nati.
