1.
O quae venusta Sirmionis litoraColis, Catulli candida
Musa, et beatam citrii silvam doces
Pulchram sonare Lesbiam,
5En nos Taburni in valle florida tibi
Aram virenti e caespite,
Et terna melle, terna lacte ponimus
Spumante plena cymbia,
Et te vocamus voce supplici, dea,
10Ad sacra parva, sed pia,
Ut nostram Hyellam fistula dulci canas;
Qua nulla rure pulchrior
Vixit, nec ulla vivet ullo tempore
Cani puella dignior.
15At tu vireta amoena, et undas limpidi
Relinque Benaci libens.
Et hic Favoni lenis aura murmurat:
Et hic avium dulci sono
Mulcetur aer; prata floribus nitent;
20Purique fontes vitreis
Lymphis decentes frigerant nemorum deas,
Cum fessa damarum nece,
Et icta luce fervida Solis, redit
Pudica Dianae cohors.
25Quare, o puella candida, huc aditum feras,
Nobisque versus dicito,
Per quos Hyella vivat, usque dum tua
Formosa vivet Lesbia.
2.
Caper, Capella caelitum beatior,Quem tam venusta, tam puella candida,
Stipante maximo capellarum grege,
Agit per alta montium cacumina,
5Cum Sol recludit splendido caelum die,
Albentque laeta rore cano gramina.
At cum furentis excitatus ictibus
Solis siticulosus ignescit calor,
Nec aura pulchris arborum instrepit comis,
10Te ducit illa fontis ad lympham sacri,
Qui prosilit virente murmurans specu;
Domus choreis Naidum gratissima,
Et semicapri dulce lenimen dei,
Cum fessus a labore montivago redit.
15Hinc te reductis vallium cubilibus
Sistens, tenello lassulum sinu fovet,
Cingitque carum floreis sertis caput,
Suadetque, blandos sensim inire somnulos;
Nunc mollicella barbulam mulcens manu,
20Nunc dulciora melle fundens carmina,
Canente garrulo simul avium choro.
Exin cadente Sole cum Nox extulit
Micantibus stellis coronatum caput,
Et prata gryllis personant argutulis,
25Te bella Hyella cum tuis uxoribus
Domum reducit mollia ad praesepia,
Vobisque salsas frondium dapes parat.
Cui vita capro contigit iucundior?
Quem capripes Pan, aut potens pecorum Pales
30Benigniore vidit umquam lumine,
Caper, Capella caelitum beatior?
3.
Caper, capellis ire dux ad pascuaSuetus, quid aegros ultimus trahis pedes?
Tu primus alta montium cacumina,
Cum Sol quadrigis aureis portat diem,
5Primus reposta vallium cubilia,
Quo fons loquace limpidus Lympha vocat,
Primus petebas nocte cum prima domum
Magnis capellas antecedens passibus:
Nunc maestus, aeger, ultimus prodis domo.
10Caper miselle, num requiris candidam
Hyellam? et illa absente nec thyma dulcia,
Nec umbra dulcis, nec tibi est dulcis liquor?
Caper miselle; Hyella bella est mortua:
Luge, miselle; bella Hyella est mortua;
15Aliumque valle pascit Elysia gregem,
Videtque puro lacte fontes currere,
Auraque longe dulciore vescitur:
Neque amplius redire, si velit, huc queat,
Neque si queat, redire iam amplius velit.
20At tu morere, dominamque vise trans Styga:
Aut vive posthac omnium miserrimus,
Caper miselle, omnium miserrime.
4.
Adeste o Satyri, bonique Fauni, etQuidquid capripedum est ubique divum;
Mecum, numina sancta, lacrimate.
Vestra mortua bella caprimulga est,
5Illa candida bella caprimulga,
Quae vobis bona liba factitabat:
Quae dulcem mihi caseum premebat:
Quae tam carmina bella cantitabat.
Tecum delicias, Hyella, ruris,
10Tecum gaudia ruris abstulisti.
Te formosulus hortus ille, quem tu
Laetum virginea manu rigabas;
Te fons prosiliens specu e virenti,
Quem illo floridulo ore basiabas,
15Te lugent nemora, atque vallis, in qua
Pascebas niveas tuas capellas;
Nunc pictas Dryadis legens corollas,
Nunc dulci resonans avena in antro.
At tu, si sapis, o puella Ditis,
20Huic dato nitidas tuas capellas.
Hac pascente, domum tuae capellae
Ferent ubera tentiora: lacque
Longe dulcius effluet papillis.
Nullam rura tulere doctiorem
25Aut miscere coagula, aut decoras
Molli texere fiscinas hibisco:
Aut per florida prata cum puellis
Choros ducere, obstupente pago.
5.
Cur subito, fons turbidule, tuus humor abundat?Dic age, lucidulam quis tibi turbat aquam?
Ah miser! exstinctae turbat te casus Hyellae:
Ipse tuis crescis, perdite, de lacrimis.
5Infelix! non iam tanges rosea illa labella:
Candida nec liquidis membra lavabis aquis:
Non fessam, atque tuo crepitanti murmure captam,
Aspicies somnos carpere languidulos;
Dum niveas inter ludit lasciva papillas,
10Et simul aureolam ventilat aura comam:
Ac leviter motans myrtos superimpendentes,
Spargit odoratos flore cadente sinus.
Ut fulvum nitidumque aurum nitidissimus ipse
Ornat sidereo lumine chrysolithus:
15Ut laurum decorat croceis hedera alba corymbis,
Nectens formosis brachia brachiolis;
Sic formosa tuas lymphas decorabat imago,
Se vitreo quoties viderat illa lacu.
Tunc, o frigidule, blando urebaris amore:
20Vos liquidae melius tunc nituistis aquae.
O quoties, dulci cum vos libaverat ore,
Facta est Hyblaeis dulcior unda favis!
O quoties vestros requievit carmine cursus,
Cum modulans calamis luderet imparibus!
25Nunc te, sancta Pales, nunc te, Latonia virgo,
Nunc referens laudes, Pan Tegeaee, tuas.
Illa canit: tremula respondent voce capellae,
Saltat et oblitis haedulus uberibus.
At circum volitans pictis avium chorus alis
30Discit, et arguto gutture cuncta iterat.
Mirantur Satyri, Nymphae mirantur et ipsae,
Et Faunus ramis abditus arbuteis.
Ipse etiam vocemque, et formosissima mirans
Ora, suas in se vertit Amor faculas.
35Ardet Amor, pulchrisque genis, roseisque labellis
Incubat, ut myrti floridae avis foliis,
Quae Solem dulci nascentem voce salutat,
Et patulo rorem lucidulum ore bibit.
Sic Amor ore haurit dulcem dominae halitum hiulco,
40Carmina sic avida candidus aure bibit.
Talia populeis Minci cantabat in umbris,
Dum pascit niveas pulchra Amaryllis oves.
Talia cantabas viridi, Galatea, sub antro,
Formosi recubans Acidis in gremio.
45Cantabas: puer impatiens saepe intermixtis
Mollia rumpebat carmina basiolis.
Ah miser, ah male caute puer! tua gaudia Cyclops
In nebulas iam iam dissipat aerias.
Ille tuae demens correptus amore puellae,
50Ah miserum infando perdidit exitio!
Fleverunt nemora, et fontes, et Oreades altis
Montibus, et magni candida turba maris:
Ipsa comas Galatea scidit, maestoque ululatu
Implevit scopulos, caerula Dori, tuos;
55Optavitque mori subito potuisse, suisque
Amissis lucem linquere deliciis.
Non illam sociae longo post tempore Nymphae
Viderunt laetis ferre pedem choreis;
Non thalamo picta palla procedere, cinctam
60Candida puniceis tempora coraliis.
Illa vel undisoni pelagi latet abdita fundo,
Vel repetit furtis litora nota suis.
Hic fletum misera ingeminat, fletu omnia complet,
Et verti in fluidas tota cupit lacrimas.
65Hic miserum querulis compellat vocibus Acin:
Antra sonant Acin, caeruleae Acin aquae.
Tu quoque, fons miserande, tuae post dura puellae
Fata, tuis numquam pone modum lacrimis.
Quis tibi nunc texet viridanti umbracula myrto?
70Quis sepem tremulis texet arundinibus?
Quis sparget niveis onerata canistra hyacinthis,
Pictaque purpureis serta papaveribus?
Luge igitur miser, et confracta turbidus urna
Semper cresce novis, fons bone, lacrimulis.
75Cumque tumens ripa exieris vagus, haud pete florem
Ridentis calthae, puniceamve rosam,
Sed nigras violas, et caeruleos hyacinthos:
Ipsa bibat maestam maesta cupressus aquam.
Quod si pulchra puella lavatum huc venerit ulla,
80Candida seu Nais, candida sive Dryas,
Dic lacrimans: "Ne me, quaeso, pulcherrima, tange,
Neve meis corpus commacula lacrimis.
Hae lymphae non sunt lymphae, sed flebilis humor,
Quem carae dominae mittimus inferias".
6.
Sic tibi perpetuam donet Pomona iuventam,Hortule; dic, tanti quae tibi caussa mali?
Ille tuus decor in tenues evanuit auras,
Ut riget informi cum fera bruma gelu.
5Non rosa formosum calathi iam pandit honorem,
Non violae ridet purpura lucidulae.
Aruit ille suo viridi cum gramine rivus,
Daedala nec dulci voce susurrat apis.
Quaeque decora albis canebat floribus, ipsa
10Ponit odoratas citria silva comas.
Ah nivei subito cur nigrescunt hyacinthi?
Atque notis implent flebilibus folia?
Cur vivax apium moritur, croceumque papaver?
Et panace fusis roscida lacrimulis?
15Hortule, num luges fatum infelicis Hyellae,
Et piget exstinctam vivere post dominam?
Illa quidem fuerat vivens tibi caussa decoris:
Illa tibi moriens abstulit omne decus.
7.
Cum pater invitum Nisae sociasset Iolam,Venissetque viri iam nova nupta domum,
Non potuit tantos pulcherrima Hyella dolores
Ferre, nec erepto vivere coniugio.
5Sed veluti flos virgineo decerptus ab ungue,
Cum vita dulcis tabuit ille decor.
Tabuit ille decor, quo nil formosius ulla
Aetas, nil umquam vidit amabilius.
Occidis, infelix, primo sub flore iuventae:
10Occidis, heu nullo tempore digna mori!
Sed tua fama superstes erit; quotiesque viator
Praeteriens tumulum viderit, et titulum,
Ille tuo lecto suspirans nomine dicet:
Pulchrior in terris nulla puella fuit.
8.
Cum pulchra infelicem animam exhalaret Hyella,Talia cum multis dicta dedit lacrimis:
Duritia, formose puer, mihi durior ipsa,
Idem luce mihi carior, atque anima:
5Tu licet ipse meam crudeli morte iuventam
Crudelis lympham miseris ad Stygiam,
Non tamen ulla mihi vis carum nomen Iolae
Obliviscenti deleat ex animo.
Seu Cytherea meam campis lugentibus umbram
10Sistet, seu campis sistet in Elysiis,
Semper ero memor ipsa tui, quamvis laticem omnem
Lethaeum aridulis faucibus ebiberem.
At tu, care puer, pro tanto gratus amore,
Transibis quoties heu miseros cineres,
15Dic lacrimans: Heu cara puella, malus tibi vitam
Abstulit, et diro funere mersit amans.
Ah nunc saltem in morte quiescas: hoc tibi Iolae,
Qui potuit miseram perdere, mandat amor.
9.
Quisquis es, upiliove bonus, bona vel caprimulga,Siste gregem, et sacro munera fer cineri:
Da violas tumulo; fundat dulcissima vina
Cantharus, et tepido lacte madescat humus.
5Dehinc lacrimans sic fare: Cinis carissime nobis,
Nunc cinis, ast olim candida Hyella, vale.
10.
Sic Pan bicornis, et Pales vitam tuam,Tuumque sospitent gregem,
Parum resiste, pastor, et pictis sacrum
Lapidem corona floribus.
5Hic est Hyella, qua nec ulla pulchrior
Pavit capellas femina,
Nec pastor ullus garrulam umquam fistulam
Inflavit ore dulcius.
Nondum misella terna lustra clauserat,
10Cum vidit ultimum diem.
Ut flos apricus, terra quem mater suo
Dulci educabat in sinu,
Tunc primum hiare coeperat, cum tabuit
Calore tactus fervido;
15Sic pulchram Hyellam flore sub primo impotens
Amoris aestus perdidit.
At tu, viator, sic faveat Amor tibi,
Precare terram ut pulveri
Sacro puellae sit levis: dehinc floribus
20Hanc spargito; et felix abi.
11.
Pastores, teneras procul hinc arcete capellas,Et sacram nigris spargite humum violis.
Neu veteris bacchi, neu dulcis copia lactis,
Neu desit numeris tibia flebilibus.
5Hic bona Hyella iacet, pecoris formosa magistra,
Iunctaque cum domina fida capella sua,
Illam saevus amor nimium infelicis Iolae
Perdidit: hanc carae perdit amor dominae.
Nam simul exhalantem animam conspexit Hyellam,
10Ipsius ante pedes concidit exanima.
Fortunata capella! polo fulgere supremo
Dignior, Icariae quam canis Erigones:
Si tua magna fides dominae comes ire sub umbras
Audet, et ante diem reddere dulcem animam,
15At florens tua fama viget, semperque vigebit
Exemplum sanctae maximum amicitiae,
Dum silva gaudebit aper, dum monte capella,
Dum patulis ulmi decidet umbra comis.
12.
Deliciae ruris cum pulchra periret Hyella,Cum domina periit fida capella sua.
Non ipsam violenta lues, non aspera febris,
Sed dominae subita morte peremit amor.
5I nunc, et Pyladas, et amoris nomine Orestas,
Et iacta fidos, Graecia, Pirithoos.
13.
Cum misera ante diem fida comitata capella,Iret ad infernas candida Hyella domos,
Ille malus saevis redimitus colla colubris
Cerberus, invisas qui cubat ante fores,
5Non pavidam horribili tremefecit voce puellam,
Nec rabidis illam dentibus appetiit:
Sed tremulo blandae gannitu vocis adulans,
Et lingua lambens crura pedesque fera,
Aetherias voluisset eam remeare sub auras,
10Et tam formosae virginis ire comes:
Quique tot heroum magnas latraverat umbras,
Optavit parvi nunc gregis esse canis.
14.
Cum nemorum decus, et culti solatia rurisVenit ad Elysias candida Hyella domos,
Obstupuere omnes, fixoque in virgine vultu,
Spectabat pro se quisque oculis avidis
5Ardentes oculos, surasque, humerosque nitentes,
Brachiaque, et flavas per rosea ora comas.
Atque aliquis iuratus ait: Non pulchrior umquam
Venit ad Elysios ulla puella choros.
15.
Hanc fistulam, hospes, quam vides pinu sacraPendere, Pani Hyella posuit maximo,
Cum iam misella Solis aureum iubar
Linquens, beatos ferret ad manes suum.
5Hac illa pulchra fistula cum luderet
Nymphas canens, et furta earum dulcia,
Non aura laetis insonabat frondibus,
Non murmurantes obstrepebant rivuli,
Non picta garrulo avis canebat gutture.
10Quin ipse dulci carminum captus sono
Inter greges iacebat innocens lupus.
Himella florida, et Taburne pinifer
Tu testis; ipse es saepe miratus tuas
Motare pinus horridas cacumina.
15Tunc fistula haec beatior calamis fuit,
Quicumque labra docta pastorum terunt.
At nunc misella fistula aut semper tacet,
Aut si loquaci ventus illam sibilo
Inflavit, usque flebiles edit sonos,
20Acerba dominae fata deplorans suae,
Et ore caro basiari expetens.
Quo nulla pulchrius, neque umquam dulcius
Puella gessit os, neque ulla umquam geret.
16.
Quod nulla nec formosior, nec fistulamInflare dulcem doctior, niveos greges
Umquam Taburni pavit inter horrida
Pineta, pastores tuis hunc manibus
5Dicant, Hyella, lucum opacum, et hos duos
Fontes amoenos, qui levi cum murmure
E rupe muscosa alter, alter e specu
Pendente decidunt. At in medio iacens
Tua ossa fictilis urna habet, opulentior
10Quam dives Hermus, undaque aurifera Tagi.
Hanc nos quotannis, cum Favoni candida
Fert aura ver insigne floreis comis,
Dulci lyaeo, et lacte, et agni sanguine
Rigabimus: tum virgines circum integrae
15Ducent choreas, et tuas laudes canent.
Hyella mons, Hyella vallis garrula
Sonabit, et cum Sol diem face aurea
Illustrat, et cum nox polum umbra condidit.
At magnus Alcon fistula, quam capripes
20Illi dedit Pan, triste carmen ordiens
Narrabit, ut te crinibus passis deae
Oreades defleverint, cum pallidum
Videre vultum; ut arborum tonsis comis
Te silva maesta luxerit, te limpidi
25Fontes, Hyella, te Taburni horridae
Flevere cautes; caerula se condidit
Sol nube, dira ne videret funera.
Quin saevus ille lacrimis mortalium
Gaudens Cupido flexilem arcum, et igneas
30Fregit sagittas. Quantum hiems gelu aspero
Concreta Veri floreo cedit, rubus
Quantum virenti acantho, agris tantum omnibus
Tibi puellae cesserant. Ut ramulis
In valle myrtus avia nitentibus
35Crescit, quam amico rore fontis educant
Nymphae decentes; sic amabilis tua
Iuventa surgens enitebat: nec rosa
Rubente mane lucidum calathi sui
Pandens honorem est pulchrior, nec pulchrior
40Aurora, croceo cum gerit diem sinu
Coma refulgens aurea. Quis simplices
Mores, et artes Cypria dignas dea
Aequare possit laudibus? seu fiscinam
Virente hibisco texeres, formosius
45Iurabat esse nil Pales: seu duceres
Choros sub altis arborum comantium
Ramis, Napaeae candidae, et Phoebi soror
Stabant stupentes: seu levi nemorum deos
Calamo canebas, silva dulci carmine
50Gaudebat, ipse Maenalus quantum sui
Fauni sonora fistula. Salve o bona
Hyella, salve, et montibus nostris ades.
Tu Pana maximum, et sorores Naidas
Pastoribus, beata, concilia tuis:
55Morbosque lacrimabiles precibus piis
Averte, lucum et vise saepius tuum.
17.
Dum te flebilibus numeris moriturus IolasCantat, ades vati, candida Hyella, tuo.
Tale mea carmen moduler tibi arundine, quale
Deficiens dulci gutture cantat olor;
5Ut tua pastorum volitet vaga fama per ora,
Dum laetas segetes pinguia rura dabunt,
Dum flores apis, et rivos dum gramen amabit,
Dum metuet celerem tarda capella lupum.
Digna quidem fueras quam maximus ille Menalcas
10Diceret argutis semper arundinibus;
Et quam posthabita Neptunine Galatea
Cantaret Siculi clara Thalia senis.
Et facerent, si te natam felicibus annis
Vidissent oculis, candida Nympha, meis.
15Te iuga Parnassi resonarent, te iuga Pindi:
Notior Arcadiae nulla puella foret.
Per nemora, et silvas incisum cortice laevi
Mille tuum nomen viveret arboribus.
Tu quoque par esses Amphionio Aracyntho,
20Et par Maenaliis, care Taburne, iugis.
Magne pater, tali fortunatissime alumna,
Tu viridi servas ossa beata sinu:
At misera ante diem crudeli funere rapta
Ivit ad infernas non reditura domos.
25O mihi Threiciam citharam si Musa dedisset,
Quae potuit silvas ducere montivagas,
Per tenebras Orci, per pallida regna silentum
Quaesissem manes, cara puella, tuos:
Nec me tergemino terreret Cerberus ore,
30Nec torvae anguineis crinibus Eumenides.
Vel mecum vitae repetisses lumina, vel me
Obrueret Stygio mors violenta lacu.
Sed citharae si nil prodessent fila canorae,
Movissem fletu numina dura pio.
35Vidissent umbrae tenues regemque superbum,
Tisiphonemque malis illacrimare meis.
Sit licet ille fero crudelior angue tyrannus,
Non vacuum blandi pectus amoris habet.
Ipsum etiam, qui cuncta domat, Cythereius ales
40Vicit, et invito lenia corda dedit,
Tempore quo magnae Cereris pulcherrima nata
Ad nigras Erebi candida venit aquas.
Illa quidem caris Nymphis comitata legebat
Purpureos flores saltibus, Enna, tuis,
45Iamque parans in lucidulo se fonte lavare,
Traxerat e niveo mollia vincla pede,
Cum pavidam, et matrem queribunda voce vocantem
Abstulit infernis luridus Orcus equis,
Nec veritus natam Iovis est violare supremi;
50Tantum forma potest, et violentus amor.
Cur igitur caram mihi non donaret Hyellam?
Cur lacrimis flecti nollet amantis amans?
O qui pallentes Erebi me ducat ad umbras,
Et genibus sistat me, pater Orce, tuis!
55O quales tibi manarent mea lumina fletus!
Funderet o quantas lingua diserta preces!
Me certe facerent pietasque, dolorque disertum:
Verba ministraret dulcia dulcis Amor.
Quid loquor infelix? nulla est revocabilis arte,
60Cum semel exstincto lumine vita fugit.
Non revocat Syringa suam Pan magnus ad auras,
Non Phoebus revocat te, Cyparisse, tuus.
Ipse foret quamvis Cybele gratissimus Attis,
Liquerat infernas non tamen Attis aquas.
65Ah quoties nato mater Berecynthia dixit:
Per lac quod dederunt ubera nostra tibi,
Perque uteri tolerata decem fastidia menses,
Redde oro puerum, Dis, mihi, care, meum.
Non ego, felices superum translatus in oras
70Tithoni vivat saecula longa, peto.
Aurorae liceat carum servare maritum,
Aequalemque deis reddere caelitibus.
At mihi cum paucos Attis serviverit annos,
Ad tenebras redeat flebilis umbra tuas.
75Nunc pia templa colens divis operetur, et omnes
Per populos ritus, et mea sacra ferat.
Dulcia purpureae nunc carpat dona iuventae,
Nunc decoret silvas candida forma meas.
An magnum est, animam si de tot millibus unam
80Des matri, vitam quae dedit ipsa tibi?
Sic lacrimans ait: ille suis immanior umbris
Maternas dura respuit aure preces.
Vix licuit miserae manes descendere ad imos,
Atque umbrae dulci basia vana dare.
85Crudelis Pluto, nimium crudelia fata,
Quae vitae nullas heu posuere moras!
Cum silvam glacialis hiems spoliavit honore,
Vere novo silvae laeta iuventa redit:
Occidit Oceani cum Sol demersus in undas,
90Nascitur abducto pulchrior ille die:
At nobis nec laeta suo cum vere iuventa,
Nec mersa immiti funere vita redit.
Ultima cum Parcae legerunt fila severae,
Urget perpetuus lumina clausa sopor.
95Quem tamen aeterno celebrarint carmine Musae,
Ille vel invita morte superstes erit.
Sic vivis, vivesque aeternum, pulcher Alexi;
Et tu cum Gallo nota Lycori tuo.
Pan, nemorum decus, et Satyri, Nymphaeque decentes,
100Quae blando agrestes uritis igne deos,
Si formosa pie coluit vos semper Hyella,
Si mea vos semper dulcis avena canit,
Vos facite, ut longum vivant mea carmina in aevum,
Et cum carminibus candida Hyella meis.
18.
Has lacrimas, atque haec imo suspiria cordeTracta gemens libo, candida Hyella, tibi.
Haec tibi nunc, mox vitam ipsam libabo, animamque,
Cumque tuis miscebo ossibus ossa mea.
5Quosque maritali non iunxit taeda Hymenaeus,
Funerea iunget Mors violenta face.
Quod si nupta meum conscendit Nisa cubile,
Non tamen umquam animum ceperat illa meum:
Sed mea me pietas patri parere coegit
10Impia, me durus perdidit ipse pater.
Si fallo, haud ambo terra tumulemur in una,
Nec tua sit felix manibus umbra meis.
19.
Cur, ah cur ullo placui tibi tempore mortisSi, mea vita, tibi caussa futurus eram?
Cur me tam pulchrum cari genuere parentes?
Cur calamos dono Pan dedit ipse suos
5Queis ego formosas possem mollire puellas
Cantando, et duris lenia corda dare?
Quid formam queror, aut calamos nocuisse canoros?
Perfidia periit cara puella mea.
Ah! ne meis potui thalamis admittere Nisam?
10Vimne preces duri tantam habuere patris?
Fugissem durumque patrem, patriamque, priusque
Fudissem multo sanguine dulcem animam.
Sed fundam, poenasque dabo tibi, candida Hyella:
O cari manes, o, precor, este boni.
15Vos puerum vestra linquentem lumina caussa
Optatum laeti suscipite in gremium.
Et qui me nimio sponsum cupiistis amore,
Iungite nunc dulcis gaudia coniugii.
Sancta, veni, nostrisque fave, Proserpina, taedis;
20Faustaque purpureus carmina cantet Hymen:
Quique olim valida coniunxit utrumque catena,
Vivat in Elysia valle perennis amor.
20.
Pan pater, et veneranda Pales, Faunique valete,Tuque mihi quondam care Taburne vale:
Vos mihi vos misero, silvae, placuistis, opacae,
Dum niveum in vobis pavit Hyella gregem,
5Et mecum tenera furtim ludebat in herba
Ludere cum magno digna puella Iove.
Tunc mihi purpureo fulserunt lumine soles,
Tunc fuit heu nimium candida vita mea.
Nunc nemora, et fontes, et caeli lumen, et umbrae,
10Nunc ingrata meis omnia sunt oculis.
Mors mihi sola placet: mors o dulcissima rerum,
Huc ades, et vitam, mors bona, redde mihi.
Illa meam vitam rupes habet, illa sepulcro
Servat delicias terra beata meas.
15Pastores, illa dominae me iungite in urna,
Taliaque inscriptis addite verba notis:
Formosam tuus ardor, Iola, absumsit Hyellam:
Te miserum leto perdidit illa suo.
21.
Ingrate Sol, ortum quid approperas tuum?Quo lux mihi, si luce non datur frui?
Redisne, grex ut redeat in silvam meus?
At hunc Hyellae mors acerba perdidit.
5Redis, magis, magisque tabescam ut miser?
Et te fatigem questibus semper novis,
Dominae revisens pulverem sacrum meae?
An tu quadrigas aureas tuas refers,
Ut luminibus aliquam afferas lucem meis?
10At illa lacrimis, tenebrisque horridis
Assueta lucem odere, nec radiis tuis
Imbres suos siccari amant, quibus genas
Rigant, et ora amoris usta incendio.
Sed fulgeas licebit, et radiantibus
15Terras, maria, caelumque lustres ignibus,
Tamen omnia tenebris inhorrescunt mihi,
Ex quo meus Sol mihi suam lucem abstulit,
Deisque manibus occidens eam tulit.
22.
Formosa myrte, roscido imminens antro,Antrum loquaci suave murmurans fonte;
Fons care, fletu facte amare de nostro;
O quam beate viximus, quoad vixit
5Hyella vestra! quoad puella formosa
Mecum iacere ista solebat in ripa!
Hic illa cum meo in sinu recumbebat,
Mihique in aurem ludibunda cantabat,
Tunc, tunc beatam viximus deum vitam;
10Tunc invidebat ipse Iuppiter nobis.
Nunc quis miserior Solis aspicit lucem?
Quem saeviore Tartarus premit poena?
Seu vestit alma luce Sol agros, scu nox
Placida rigat gratis soporibus terras,
15Numquam remittit anxius dolor, numquam
Meos ocellos recreat quies dulcis.
Ut pinguem olivam lentus ignis absumit,
Sic cor misellum est cura saeva, maerorque.
Quo dulcis abiit, hei mihi, decor vultus?
20Quo niveus ille purpura color pictus;
Hyella quem suo anteire iurabat?
Iam lacrimae exsangues genas peredere,
Modis et ora pallor inficit miris;
Et illa pulchrior hyacinthino flore
25Inculta, squalens, hispidula coma horrescit.
Miser, ah miser Iola, tamen mori cessas?
Vitae, ac dolori pone iam, miser, finem,
Et illa vise regna quae colunt sancti
Manes, ubi beata degitur vita
30Sub arborum semper virentium ramis,
Queis insusurrat dulce frigerans aura,
Quam Tethyos circumfluae parit lympha;
At ipsa passim lucidos parit flores,
Quos lacte puro candidi educant rivi.
35Illic puellae dulcibus iocis noctem,
Diemque cum suis amantibus ducunt,
Croceis amictae carbasis, pedes nudae,
Omnesque ramis myrteis coronatae.
Semper choreis, cantibusque iucundis,
40Semper cachinnis tinnulis sonant silvae.
Has nec protervus Auster imbribus foetus,
Nec cana nix, nec aestus impotens tangit.
Sed Ver beatas semper incolit sedes,
Flavas corollis mollibus comas cinctum,
45Laetosque Flora cum sua choros ducit,
Ningens rosarum suave olentibus nimbis.
Huc te vocat puella maximis votis,
Tuasque lentas increpat moras saepe.
Valete silvae, tuque fons mihi care
50Vale, vale antrum, myrte floridula salve.
Moritur Iolas ille notus in silvis,
Peritus ore, fistulaque cantare;
Moritur, suoque vos cruore respergit,
Qui lacteo vos ante rore spargebat,
55Qui vos amoenis floribus coronabat,
Docens Hyellam vos sonare formosam.
At tu puella luce carior cara,
Qua mortua misero mihi mori est dulce,
Ades, tuisque manibus meos manes
60Amore iunge, Hyella candida, aeterno.
23.
Hos calamos, Pan silvipotens, tibi pulcher Iolas;Saepe quibus cecinit dulcia furta tua,
Dum Cytherea potens, et cara sinebat Hyella;
Quae postquam dira tabe peresa iacet,
5Pro dulci Musa, pro carminibus iucundis,
Flebilibus complet vocibus ille nemus,
Et dominam cupiens imas invisere ad umbras,
Non somnos oculis, non capit ore cibum.
At tu fortunam pueri miseratus acerbam,
10Aeternos pietas si movet ulla deos,
Aut misero tantos aufer, bone dive, dolores,
Aut illum silvas transfer in Elysias.
Sed potius longum vivat formosus in aevum,
Et cantet laudes semper, Hyella, tuas.
15Dignior haud ullus talem celebrare puellam,
Ulla nec est tali dignior ore cani.
24.
Hanc laurum, formosa, tibi formosus IolasSevit, et hanc madidis irrigat usque genis.
Seu tenebras Vesper, seu lucem portat Eous,
Et laurum lacrimis irrigat, et tumulum.
5Hinc tumulus violas, et laurus protulit umbras:
Umbrae isdem crescunt, et violae lacrimis.
Cumque umbris, violisque amor infelicis Iolae
Crescit, cumque ipso crescit amore dolor.
Hic dolor heu miserum leto dabit: hic, bona Hyella,
10Mox pueri apponet ossibus ossa tuis.
Et quos felici coniunxit foedere quondam,
Nunc infelici funere iunget amor.
25.
Haec, dulcissime TURRIANE, lusiMolli carmine, nec laborioso,
Dum ver florida laetum agebat aetas,
Quam iocus decet, ac leves cachinni.
5Nunc Musas vocor ad severiores,
Nunc rerum iuvat explicare caussas,
Et caelum memorare, caelitesque,
Et qui caelitibus praeest beatis.
O molles elegi, lyraeque dulces,
10O et myrtea serta, fistulaeque,
Faunique, Dryadesque, iam valete,
Et cum frondiferis, Hyella, silvis.
At tu, progenies Iovis supremi,
Patris deliciae, deumque amores,
15Per quam magna canunt sacri poetae,
Felix Uranie, mihi benigno
Ades numine, supplicemque tolle
Me tuo rutilante curru ad astra.
