Plutarch, De genio Socratis
Gregorius N. Bernardakis, Ed.

ὑπολαβὼν δ᾽ ὁ Θεάνωρ ‘ἆρ᾽ οὖν’ ἔφη ‘τὸ πενίαν δυσχεραίνειν ἀγεννές ἐστι τὸ δὲ πλοῦτον δεδιέναι καὶ φεύγειν οὐκ ἄτοπον;’ ¹ ‘ἄτοπον, εἰ μὴ λόγῳ τις αὐτὸν ἀλλὰ σχηματιζόμενος ἢ δι᾽ ἀπειροκαλίαν ἢ τῦφόν τινα διωθεῖται.’ ‘καὶ τίς ἄν’ ἔφη ‘λόγος ἀπείργοι τὴν ἐκ καλῶν καὶ δικαίων κτῆσιν, ὦ Ἐπαμεινώνδα; ² μᾶλλον δὲ ῾πραότερον ³ γὰρ ἡμῖν ἢ τῷ Θετταλῷ πρὸς τὰς ἀποκρίσεις ἐνδίδου σαυτὸν ὑπὲρ τούτων᾽ εἰπέ μοι, πότερον ἡγῇ δόσιν μὲν εἶναί τινα χρημάτων ὀρθὴν λῆψιν δὲ μηδεμίαν ἢ καὶ τοὺς διδόντας ἁμαρτάνειν πάντως καὶ τοὺς λαμβάνοντας;’ ‘οὐδαμῶς’ εἶπεν ὁ Ἐπαμεινώνδας, ‘ἀλλ᾽ ὥσπερ ἄλλου τινὸς ἐγὼ καὶ πλούτου χάριν τε καὶ κτῆσιν εἶναι νομίζω, τὴν μὲν αἰσχρὰν τὴν δ᾽ ἀστείαν.’ ‘ἆρ᾽ οὖν’ ἔφη ὁ Θεάνωρ ‘ὁ ἃ ὀφείλει ⁴ διδοὺς ἑκουσίως καὶ προθύμως οὐ καλῶς δίδωσιν;’ ὡμολόγησεν. ‘ὁ δ᾽ ἅ τις καλῶς δίδωσι δεξάμενος οὐ καλῶς εἴληφεν; ἢ γένοιτ᾽ ἂν δικαιοτέρα χρημάτων λῆψις τῆς παρὰ τοῦ δικαίως διδόντος;’ ‘οὐκ ἄν’ ἔφη ‘γένοιτο.’ ‘δυεῖν ἄρα [p. 511] φίλων̓’ εἶπεν ‘ὦ Ἐπαμεινώνδα, εἰ θατέρῳ ⁵ δοτέον, θατέρῳ δήπου ληπτέον: ἐν μὲν γὰρ ταῖς μάχαις τὸν εὖ βάλλοντα τῶν πολεμίων ἐκκλιτέον, ἐν δὲ ταῖς χάρισι τὸν καλῶς διδόντα τῶν φίλων οὔτε φεύγειν οὔτ ἀπωθεῖσθαι δίκαιον: εἰ γὰρ ἡ πενία μὴ δυσχερὲς οὐδ᾽ αὖ πάλιν ὁ πλοῦτος οὕτως ἄτιμος καὶ ἀπόβλητος.’ ‘οὐ γὰρ οὖν’ εἶπεν ὁ Ἐπαμεινώνδας ‘ἀλλ᾽ ἔστιν ὅτῳ μὴ λαβόντι ⁶ τὸ καλῶς διδόμενον τιμιώτερον ὑπάρχει καὶ κάλλιον: οὑτωσὶ δ᾽ ἐπίσκεψαι μεθ᾽ ἡμῶν. εἰσὶ δήπουθεν ἐπιθυμίαι πολλαὶ καὶ πολλῶν, ἔνιαι μὲν ἔμφυτοι λεγόμεναι καὶ περὶ τὸ σῶμα βλαστάνουσαι, πρὸς τὰς ἀναγκαίας ἡδονάς αἱ ⁷ δ᾽ ἐπήλυδες, αἳ ἕνεκα ⁸ κενῶν δοξῶν, ἰσχὺν δὲ καὶ βίαν ὑπὸ χρόνου καὶ συνηθείας ἐν τροφῇ μοχθηρᾷ λαβοῦσαι , πολλάκις ἕλκουσι καὶ ταπεινοῦσι τὴν ψυχὴν ἐρρωμενέστερον τῶν ἀναγκαίων: ἔθει δὲ καὶ μελέτῃ πολὺ μέν τις ἤδη καὶ τῶν ἐμφύτων ἀπαρύσαι παθῶν τῷ λόγῳ παρέσχε: τὸ δὲ πᾶν τῆς ἀσκήσεως κράτος, ὦ φίλε, ταῖς ἐπεισοδίοις καὶ περιτταῖς προσαγαγόντας ἐπιθυμίαις ἐκπονεῖν χρὴ καὶ ἀποκόπτειν αὐτὰς ἀνείρξεσι καὶ κατοχαῖς ὑπὸ τοῦ λόγου κολαζομένας. εἰ γὰρ δίψαν ἐκβιάζεται καὶ πεῖναν ἡ πρὸς τροφὴν καὶ ποτὸν ἀντίβασις τοῦ λογισμοῦ, μακρῷ δήπου ῥᾷόν ἐστι φιλοπλουτίαν κολοῦσαι καὶ φιλοδοξίαν ἀποχαῖς ὧν ἐφίενται καὶ ἀνείρξεσιν εἰς τέλος καταλυθείσας ἢ οὐ δοκεῖ σοι;’ ‘ὡμολόγησεν ὁ ξένος.’ ‘ἆρ᾽ οὖν’ ἔφη ‘διαφορὰν ὁρᾷς [p. 512] ἀσκήσεως καὶ τοῦ πρὸς ὃ ἡ ἄσκησις ἔργου, καὶ καθάπερ ἀθλητικῆς ἔργον μὲν ἂν εἴποις τὴν ὑπὲρ τοῦ στεφάνου πρὸς τὸν ἀντίπαλον ἅμιλλαν , ἄσκησιν δὲ τὴν ἐπὶ τοῦτο διὰ τῶν γυμνασίων παρασκευὴν τοῦ σώματος: οὕτω καὶ ἀρετῆς ὁμολογεῖς τὸ μὲν ἔργον εἶναι τὸ δ᾽ ἄσκησιν;’ ὁμολογήσαντος δὲ τοῦ ξένου,‘φέρε τοίνυν πρῶτον εἶπε ⁹ τῆς ἐγκρατείας τὸ τῶν αἰσχρῶν καὶ παρανόμων ἡδονῶν ἀπέχεσθαι πότερον ἄσκησιν ἢ μᾶλλον ἔργον καὶ ἀπόδειξιν ἀσκήσεως εἶναι νομίζεις;’ ¹⁰ ‘ἔργον’ εἶπεν ‘ἐγὼ καὶ ἀπόδειξιν ‘’ ἄσκησιν δὲ καὶ μελέτην ¹¹ ἐγκρατείας, οὐχ ᾗπερ ἔτι νῦν ἐφείλκυσθε ¹² πάντες ὑμεῖς, ὅταν γυμναζόμενοι ¹³ καὶ κινήσαντες ὥσπερ ζῷα τὰς ὀρέξεις, ἐπιστῆτε λαμπραῖς τραπέζαις καὶ ποικίλοις ἐδέσμασι πολὺν χρόνον, εἶτα ταῦτα τοῖς οἰκέταις ὑμῶν εὐωχεῖσθαι παραδόντες, αὐτοὶ τὰ λιτὰ καὶ ἁπλᾶ προσφέρησθε κεκολασμέναις ἤδη ταῖς ἐπιθυμίαις; ἡ γὰρ ἐν οἷς ἔξεστιν ἀποχὴ τῶν ἡδονῶν ἄσκησίς ἐστι τῇ ψυχῇ πρὸς ἃ κεκώλυται ‘’ πάνυ μὲν οὖν’ εἶπεν. ‘ἔστιν οὖν τις, ὦ φίλε , καὶ δικαιοσύνῃ πρὸς φιλοπλουτίαν καὶ φιλαργυρίαν ἄσκησις, οὐ τὸ μὴ κλέπτειν ἐπιόντα νύκτωρ τὰ τῶν πέλας μηδὲ λωποδυτεῖν: οὐδ᾽ εἰ μὴ προδίδωσί τις πατρίδα καὶ φίλους δι᾽ ἀργύριον, οὗτος ἀσκεῖ πρὸς φιλαργυρίαν ῾καὶ γὰρ ὁ νόμος ἴσως ἐνταῦθα καὶ ὁ φόβος ἀπείργει τὴν πλεονεξίαν τοῦ ἀδικεῖν̓, ἀλλ᾽ ὁ τῶν δικαίων καὶ συγκεχωρημένων [p. 513] ὑπὸ τοῦ νόμου κερδῶν πολλάκις ἀφιστὰς ἑαυτὸν ἑκουσίως, ἀσκεῖ καὶ προσεθίζεται ¹⁴ μακρὰν εἶναι παντὸς ἀδίκου καὶ παρανόμου λήμματος. οὔτε γὰρ ἐν ἡδοναῖς μεγάλαις μὲν ἀτόποις δὲ καὶ βλαβεραῖς οἷόν τε τὴν διάνοιαν ἠρεμεῖν μὴ πολλάκις ἐν ἐξουσίᾳ τοῦ ἀπολαύειν καταφρονήσασαν, οὔτε λήμματα μοχθηρὰ καὶ πλεονεξίας μεγάλας εἰς ἐφικτὸν ἡκούσας ὑπερβῆναι ῥᾴδιον ᾧτινι μὴ πόρρωθεν ἐνδέδεται ¹⁵καὶ κεκόλασται τὸ φιλοκερδές, ἀλλ᾽ οἷς ἔξεστιν ¹⁶ ἀνέδην ¹⁷ εἰς τὸ κερδαίνειν ἀνατεθραμμένον σπαργᾷ ¹⁸ πρὸς τὰς ἀδικίας ¹⁹ μάλα μόλις καὶ χαλεπῶς τοῦ πλεονεκτεῖν ἀπεχόμενον. ἀνδρὶ δὲ μὴ φίλων προϊεμένῳ χάρισι μὴ βασιλέων δωρεαῖς αὑτόν, ἀλλὰ καὶ τύχης κλῆρον ἀπειπαμένῳ καὶ θησαυροῦ φανέντος ἐπιπηδῶσαν ἀποστήσαντι τὴν φιλοπλουτίαν, οὐκ ἐπανίσταται πρὸς τὰς ἀδικίας οὐδὲ θορυβεῖ τὴν διάνοιαν ἀλλ᾽ εὐκόλως χρῆται πρὸς τὸ καλὸν αὑτῷ μέγα φρονῶν καὶ τὰ κάλλιστα τῇ ψυχῇ συνειδώς. τούτων ἐγὼ καὶ Καφεισίας ἐρασταὶ τῶν ἀνθρώπων ὄντες, ὦ φίλε Σιμμία, παραιτούμεθα τὸν ξένον ἐᾶν ἡμᾶς ἱκανῶς ἐγγυμνάσασθαι ²⁰ τῇ πενίᾳ πρὸς τὴν ἀρετὴν ἐκείνην.’