T. Maccius Plautus, Rudens
F. Leo, Ed.

Piscatores

Omníbus modis qui paúperes sunt hómines miseri vívont,

praesertim quibus nec quaestus est, nec didicere artem ullam:

necessitate quidquid est domi id sat est habendum.

nos iam de ornatu propemodum ut locupletes simus scitis:

5hisce hami atque haec harundines sunt nobis quaestu et cultu.

... ex urbe ad mare huc prodimus pabulatum:

pro exercitu gymnastico et palaestrico hoc habemus;

echinos, lopadas, ostreas, balanos captamus, conchas,

marinam urticam, musculos, plagusias striatas;

10post id piscatum hamatilem et saxatilem aggredimur.

cibum captamus e mari: si eventus non evenit

neque quicquam captumst piscium, salsi lautique pure

domum redimus clanculum, dormimus incenati.

atque ut nunc valide fluctuat mare, nulla nobis spes est:

15nisi quid conclarum capsimus, incenati sumus profecto.

nunc Venerem hanc veneremur bonam, ut nos lepide adiuerit hodie.

Trachalio

Animum adversavi sedulo, ne erum usquam praeterirem;

nam cum modo exibat foras, ad portum se aibat ire,

me huc obviam iussit sibi venire ad Veneris fanum.

sed quos perconter commode eccos video astare. adibo.

5salvete, fures maritimi, conchitae atque hamiotae,

famelica hominum natio. quid agitis? ut peritis?

Pisc.

Vt piscatorem aequomst, fame sitique speque ...

Trach.

... ecquem adulescentem

huc, dum hic astatis, strenua facie rubicundum fortem,

10qui tres secum homines duceret chlamydatos cum machaeris,

vidistis vos venire ... ? ...

Pisc.

Nullum istac facie ut praedicas venisse huc scimus.

Trach.
Ecquem

recalvom ac silanum senem, statutum, ventriosum,

tortis superciliis, contracta fronte, fraudulentum,

15deorum ódium atque hominum, málum, mali viti probrique plenum,

qui duceret mulierculas duas sécum satis venustas?

Pisc.

Cum istius modi virtutibus operisque natus qui sit,

eum quídem ad carnificem est aequius quam ad Venerem commeare.

Trach.

At si vidistis, dicite.

Pisc.
Huc profecto nullus venit.

20vale.—

Trach.
Valete. credidi: factum est quod suspicabar,

data verba ero sunt, leno abit scelestus exulatum,

in navem ascendit, mulieres avexit: hariolus sum.

is huc erum etiam ad prandium vocavit, sceleris semen.

nunc quid mihi meliust, quam ilico hic opperiar erum dum veniat?

25eadém, sacerdos Veneria haec sí quid amplius scit,

si videro, exquisivero: faciet me certiorem.

Ampelisca

Intellego: hanc quae proxuma est víllam Veneris fano

pulsare iussisti atque aquam rogare.

Trach.
Cuia ad auris

vox mi advolavit?

Amp.
Obsecro, quis hic loquitur? quém ego video?

Tr.

Estne Ampelisca haec quae foras e fano egreditur?

Am.
Estne hic

5Trachalio, quem conspicor, calator Plesidippi?

Trach.

East.

Amp.
Is est. Trachalio, salve.

Trach.
Salve, Ampelisca.

quid agis tu?

Amp.
Aétatem haud malam male.

Trach.
Melius ominare.

Amph.

Verum omnes sapientes decet conferre et fabulari.

sed Plesidippus tuos erus ubi, amabo, est?

Trach.
Heia vero,

10quasi non sit intus.

Amp.
Neque pol est neque huc quidem ullus venit.

Tr.

Non venit?

Amp.
Vera praedicas.

Tr.
Non est meum, Ampelisca.

sed quam mox coctum est prandium?

Amp.
Quod prandium, obsecro te?

Trach.

Nempe rém divinam facitis hic.

Amp.
Quid somnias, amabo?

Trach.

Certe huc Labrax ad prandium vocavit Plesidippum

15erúm meum erus vestér.

Amp.
Pol haud miranda facta dicis:

si deos decepit et homines, lenonum more fecit.

Trach.

Non rem divinam facitis hic vos neque erus?

Amp.
Hariolare.

Trach.

Quid tu agis hic igitur?

Amp.
Ex malis multis metuque summo

capitalique ex periculo orbas auxilique opumque huc

20recepit ad se Veneria haec sacerdos me et Palaestram.

Trach.

An hic Palaestrast, obsecro, erí mei amica?

Amp.
Certo.

Trach.

Inest lepos in nuntio tuo mágnus, mea Ampelisca.

sed istúc periclum perlubet quod fuerit vobis scire.

Amp.

Confracta est, mi Trachalio, hac nocte navis nobis.

Trach.

25Quid navis? quae istaec fabulast?

Amp.
Non audivisti, amabo,

quo pacto leno clanculum nos hinc auferre voluit

in Siciliam et quidquid domi fuit in navem imposivit?

ea nunc perierunt omnia.

Trach.
Oh, Neptune lepide, salve,

nec te aleator nullus est sapientior; profecto

30nimis lépide iecisti bolum: periurum perdidisti.

sed nunc ubi est leno Labrax?

Amp.
Periit potando, opinor.

Neptunus magnis poculis hac nocte eum invitavit.

Trach.

Credo hercle anancaeo datum quod biberet. ut ego amo te,

mea Ampelisca, ut dulcis es, ut mulsa dicta dicis.

35sed tu et Palaestra quomodo salvae estis?

Amp.
Scibis faxo.

de navi timidae ambae in scapham insiluimus, quia videmus

ad saxa navem ferrier; properans exsolvi restim,

dum illi timent; nos cum scapha tempestas dextrovorsum

differt ab illis. itaque nos ventisque fluctibusque

40iactatae exemplis plurimis miserae perpetuam noctem;

vix hodie ad litus pertulit nos ventus exanimatas.

Trach.

Novi, Neptunus ita solet, quamvis fastidiosus

aedilis est: si quae improbae sunt merces, iactat omnis.

Amp.

Vae capiti atque aetati tuae.

Trach.
Tuo, mea Ampelisca.

45scivi lenonem facere hóc, quod fecit, saepe dixi;

capillum promittam optimumst occipiamque hariolari.

Amp.

Cavistis ergo tu atque erus ne abiret, cum scibatis.

Trach.

Quid faceret?

Amp.
Sí amabat, rogas, quid faceret? adservaret

dies nóctesque, in custodia esset semper. verum ecastor

50ut multi fecit ita probe curavit Plesidippus.

Trach.

Cur tu istuc dicis?

Amp.
Res palam est.

Trach.
Scin tu? etiam qui it lavatum

in balineas, cum ibi sedulo sua vestimenta servat,

tamen surripiuntur, quippe qui quem illorum observet falsust;

fur facile qui observat videt: custos qui fur sit nescit.

55sed duce me ad illam ubi est.

Amp.
I sane in Veneris fanum huc intro,

sedentem flentemque opprimes.

Trach.
Vt iam istuc mihi molestumst.

sed quid flet?

Amp.
Ego dicam tibi: hoc sése excruciat animi,

quia leno ademit cistulam ei, quam habebat ubique habebat

qui suos parentis noscere possét: eam veretur

60ne perierit.

Trach.
Vbinam ea fuit cistellula?

Amp.
Ibidem in navi.

conclusit ipse in vidulum, ne copia esset eius,

qui suos parentes nosceret.

Trach.
O facinus impudicum,

quam liberam esse oporteat servire postulare.

Amp.

Nunc eam cum navi scilicet abiisse pessum in altum.

65et aurum et argentum fuit lenonis omne ibidem.

T.

Credo aliquem immersisse atque eum excepisse.

A.
Id misera maestast,

sibi eorum evenisse inopiam.

Trach.
Iam istoc magis usus factost,

ut eam intro consolerque eam, ne sic se excruciet animi;

nam multa praeter spem scio multis bona evenisse.

Amp.

70At ego étiam, qui speraverint spem decepisse multos.

Trach.

Ergo animus aequos optimum est aerumnae condimentum.

ego eo intro, nisi quid vis.—

Amp.
Eas. ego quod mihi imperavit

sacerdos, id faciam atque aquam hinc de proximo rogabo;

nam extemplo, si verbis suis peterem, daturos dixit.

75neque digniorem censeo vidisse anum me quemquam,

cui deos atque homines censeam bene facere magis decere.

ut lepide, ut liberaliter, ut honeste atque haud gravate

timidas egentes uvidas eiectas exanimatas

accepit ad sese, haud secus quam si ex se simus natae;

80ut eapse sic succincta aquam calefactat, ut lavemus.

nunc ne morae illi sim, petam hinc aquam, unde mi imperavit.

heus ecquis in víllast? ecquis hoc recludit? ecquis prodit?

Sceparnio

Quís est qui nostris tám proterve fóribus facit iniúriam?

Amp.

Égo sum.

Scep.
Hem, quid hoc boni est? eu edepol specie lepida mulierem.

Amp.

Salve, adulescens.

Scep.
Et tu multum salveto, adulescentula.

Amp.

Ad vos venio.

Scep.
Accipiam hospitio, si mox venies ...

5item ut adfectam; nam nunc nihil est qui te manem ...

sed quid ais, meá lepida, hilara?

Amp.
Aha, nimium familiariter

me attrectas.

Scep.
Pro di immortales, Veneris effigia haec quidem est.

ut in ocellis hilaritudo est, heia, corpus cuius modi,

subvolturium—illud quidem, subaquilum volui dicere.

10vel papillae cuius modi, tum quae indoles in saviost.

Amp.

Non ego sum pollucta pago. potin ut me abstineas manum?

Scep.

Non licet saltem sic placide bellam belle tangere?

Amp.

Otium ubi erit, tum tibi operam ludo et deliciae dabo;

nunc quam ob rem huc sum missa, amabo, vel tu mi aias vel neges.

Scep.

15Quid nunc vis?

Amp.
Sapienti ornatus quid velim indicium facit.

Scep.

Meus quoque hic sapienti ornatus quid velim indicium facit.

Amp.

Haec sacerdos Veneris hinc me petere aquam iussit a vobis. †

Scep.

At ego basilicus sum: quem nisi oras, guttam non feres.

nostro illum puteum periclo et ferramentis fodimus.

20nisi multis blanditiis a me gutta non ferri potest.

Amp.

Cur tu aquam gravare, amabo, quam hostis hosti commodat?

Scep.

Cur tu operam gravare mihi quam civis civi commodat?

Amp.

Immo etiam tibi, mea voluptas, quae voles faciam omnia.

Scep.

Eugepae, salvos sum, haec iam me suam voluptatem vocat.

25dabitur tibi aqua, ne nequiquam mé ames. cedo mi urnam.

Amp.
Cape.

propera, amabo, efferre.

Scep.
Manta, iam hic ero, voluptas mea.—

Amp.

Quid sacerdoti me dicam hic demoratam tam diu?

ut etiam nunc misera timeo, ubi oculis intueor mare.

sed quid ego misera video procul in litore?

30meum erum lenonem Siciliensemque hospitem,

quos periisse ambos misera censebam in mari.

iam illud mali plus nobis vivit quam ratae.

sed quid ego cesso fugere in fanum ac dicere haec

Palaestrae, in aram ut confugiamus prius quam huc†

35scelestus leno veniat nosque hic opprimat?

confugiam huc, ita res suppetit subit ...

Sceparnio

Pro di immortales, in aqua numquam credidi

voluptátem inesse tantam. ut hanc traxi lubens.

nimio minus altus puteus visust quam prius.

ut sine labore hanc extraxi, praefiscine.

5satin néquam sum, ut pote qui hodie amare inceperim?

em tibi aquam, mea tu belliata. em sic volo

te ferre honeste, ut ego fero, ut placeas mihi.

sed ubi tu es, delicata? cape aquam hanc sis. ubi es?

amat hercle me, ut ego opinor. delituit mala.

10ubi tu es? etiamne hanc urnam acceptura es? ubi es?

commodule ludis. tandem vero serio,

etiam acceptura es urnam hanc? ubi tu es gentium?

nusquam hercle equidem illam video. ludos me facit.

adponam hercle urnam iám ego hanc in media via.

15sed autem, quid si hanc hinc abstulerit quispiam,

sacram urnam Veneris? mi exhibeat negotium.

metuo hercle ne illa mulier mi insidias locet,

ut comprehendar cum sacra urna Veneria.

nempe optimo me iure in vinclis enicet

20magistrátus si quis me hanc habere viderit.

nam haec litteratast, eapse cantat cuia sit.

iam hercle evocabo hinc hanc sacerdotem foras,

ut hanc accipiat urnam. accedam huc ad fores.

heus exi, Ptolemocratia, cape hanc urnam tibi:

25muliercula hanc nescio quae huc ad me detulit.

intro ferundast. repperi negotium,

siquidem hís mihi ultro ádgerunda etiam est aqua.—

Labrax

Qui homo sese miserum et mendicum volet,†

Neptuno credat sese atque aetatem suam:

nam si quis cúm eo quid rei commiscuit,

ad hoc exemplum amittit ornatum domum.

5edepol, Libertas, lepida es, quae numquam pedem

voluisti in navem cum Hercule una imponere.

sed ubi ille meus est hospes, qui me perdidit?

atque eccum incedit.

Charmides
Quo malum properas, Labrax?

nam equidem te nequeo consequi tam strenue.

Labr.

10Vtinam te prius quam óculis vidissem meis,

malo cruciatu in Sicilia perbiteres,

quem propter hoc mihi optigit misero mali.

Charm.

Vtinam, quom in aedis me ad te adduxisti tuas,

in carcere illo potius cubuissem die.

15deosque ímmortales quaeso, dum vivas uti

omnes tui símiles hospites habeas tibi.

Labr.

Malam fortunam in aedis te adduxi meas.

quid mihi scelesto tibi erat auscultatio,

quidve hinc abitio quidve in navem inscensio?

20ubi perdidi etiam plus boni quam mihi fuit.

Charm.

Pol minime miror, navis si fractast tibi,

scelus te ét sceleste parta quae vexit bona.

Labr.

Pessum dedisti me blandimentis tuis.

Charm.

Scelestiorem cenam cenavi tuam,

25quam quae Thyestae quondam aut posita est Tereo.

Labr.

Perii, animo male fit. contine quaeso caput.

Charm.

Pulmoneum edepol nimis velim vomitum vomas.

Labr.

Eheu, Palaestra atque Ampelisca, ubi estis nunc?

Charm.

Piscibus in alto, credo, praebent pabulum.

Labr.

30Mendicitatem mi optulisti opera tua,

dum tuis ausculto magnidicis mendaciis.

Charm.

Bonam est quod habeas gratiam merito mihi,

qui te ex insulso salsum feci opera mea.

Labr.

Quin tu hinc is a me in maxumam malam crucem?

Charm.

35Eas. easque res agebam commodum.

Labr.

Eheu, quis vivit me mortalis miserior?

Charm.

Ego multo tanto miserior quam tu, Labrax.

Labr.

Qui?

Ch.
Quia ego indignus sum, tu dignus qui sies.

Labr.

O scirpe, scirpe, laudo fortunas tuas,

40qui semper servas gloriam aritudinis.

Charm.

Equidem me ad velitationem exerceo,

nam omnia corusca prae temore fabulor.

Labr.

Edepol, Neptune, es balineator frigidus:

cum vestimentis postquam aps té abii, algeo.

Charm.

45Ne thermipolium quidem ullum ínstruit,

ita salsam praehibet potionem et frigidam.

Labr.

Vt fortunati sunt fabri ferrarii,

qui apud carbones adsident: semper calent.

Charm.

Vtinam fortuna nunc anetina úterer,

50ut quom exiissem éx aqua, arerem tamen.

Labr.

Quid si aliquo ad ludos me pro manduco locem?

Charm.

Quapropter?

Labr.
Quia pol clare crepito dentibus.

Charm.

Iure optumo me élavisse árbitror.

L.

Qui?

Ch.
Qui una auderem tecum in navem ascendere,

55qui a fundamento mi usque movisti mare.

Labr.

Tibi auscultavi, tu promittebas mihi

illi esse quaestum maximum meretricibus,

ibi me conruere posse aiebas ditias.

Charm.

Iam postulabas te, impurata belua,

60totam Siciliam devoraturum insulam?

Labr.

Quaenam ballaena meum voravit vidulum,

aurum atque argentum ubi omne compactum fuit?

Charm.

Eadem illa, credo, quae meum marsuppium,

quod plenum argenti fuit in sacciperio.

Labr.

65Eheu, redactus sum usque ad unam hanc tuniculam

et ad hoc misellum pallium. perii oppido.

Charm.

Vel consociare mihi quidem tecum licet:

aequas habemus partes.

Labr.
Saltem si mihi

mulierculae essent salvae, spes aliquae forent.

70nunc si me adulescens Plesidippus viderit,

quo ab arrabonem pro Palaestra acceperam,

iam is exhibebit hic mihi negotium.

Charm.

Quid, stulte, ploras? tibi quidem edepol copiast,

dum lingua vivet, qui rem solvas omnibus.

Sceparnio

Quíd illuc, opsecro, negotist quod duae mulierculae

hic in fano Veneris signum flentes amplexae tenent,

nescio quém metuentes miserae? nocte hac aiunt proxuma

se iactatas, atque eiectas hodie esse aiunt e mari.

Labr.

5Opsecro hercle, adulescens, ubi istaec sunt quas memoras mulieres?

Scep.

Hic in fano Veneris.

Labr.
Quot sunt?

Scep.
Totidem quot ego et tu sumus.

Labr.

Nempe meae?

Scep.
Nempe néscio istuc.

Labr.
Qua sunt facie?

Scep.
Scitula.

vel ego amare utramvis possum, si probe adpotus siem.

Labr.

Nempe puellae?

Scep.
Nempe moléstus es. i vise, si lubet.

Labr.

10Meas oportet intus esse hic mulieres, mi Charmides.

Charm.

Iuppiter te perdat, et si sunt, et si non sunt tamen.

Labr.

Intro rumpam iam huc in Veneris fanum.—

Charm.
In barathrum mavelim.

opsecro, hospes, da mihi aliquid ubi condormiscam loci.

Scep.

Istic ubi vis condormisce; nemo prohibet, publicum est.

Charm.

15At vides me ornatus ut sim vestimentis uvidis:

recipe me in tectum, da mihi vestimenti aliquid aridi,

dum arescunt mea; ín aliquo tibi gratiam referam loco.

Scep.

Tegillum eccillud, mihi unum id aret; id si vis, dabo:

eodem amictus, eodem tectus esse soleo, si pluit.

20tu istaec mihi dato: exarescent faxo.

Charm.
Eho an te paenitet,

in mari quod elavi, ni híc in terra iterum eluam?

Scep.

Eluas tu an exunguare, ciccum non interduim.

tibi ego numquam quicquam credam, nisi si accepto pignore.

tu vel suda vel peri algu, vel tu aegrota vel vale.

25barbarum hospitem mi in aedis nil moror. sat litiumst.—

Charm.

Iamne abis? venalis illic ductitavit, quisquis est;

non est misericors. sed quid ego hic asto infelix uvidus?

quin abeo huc in Veneris fanum, ut edormiscam hanc crapulam,

quam potavi praeter animi quam libuit sententiam?

30quasi vinis Graecis Neptunus nobis suffudit mare,

itaque alvom prodi speravit nobis salsis poculis;

quid opust verbis? si invitare nos paulisper pergeret,

ibidem obdormissemus: nunc vix vivos amisit domum.

nunc lenonem quid agat intus visam, convivam meum.—