T. Maccius Plautus, Rudens
F. Leo, Ed.

Daemones

Miris modis di ludos faciunt hominibus:

mirisque exemplis somnia in somnis danunt

ne dormientis quidem sinunt quiescere.

velut ego hac nocte quae praecessit proxima

5mirum atque inscitum somniavi somnium.

ad hirundininum nidum visa est simia

ascensionem ut faceret admolirier

...

neque eas eripere quibat inde. postibi

10videtur ad me simia adgredirier,

rogare scalas ut darem utendas sibi.

ego ad hoc exemplum simiae respondeo,

...

natas ex Philomela † atque ex Progne esse hirundines.

15ago cum ílla, ne quid noceat meis popularibus.

atque illa ánimo iam fieri ferocior;

videtur ultro mihi malum minitarier.

in ius vocat med. ibi ego nescio quo modo

iratus videor mediam arripere simiam;

20concludo in vincla bestiam nequissimam.

nunc quam ad rem dicam hoc attinere somnium,

numquam hodie quivi ad coniecturam evadere.

sed quid hic in Veneris fano meae viciniae

clamoris oritur? animus miratur meus.

Trachalio

Pró Cyrenenses populares, vostram ego imploro fidem,

agricolae, accolae propinqui qui estis his regionibus,

ferte opem inopiae atque exemplum pessumum pessum date.

vindicate, ne impiorum potior sit pollentia

5quam innocentum, qui se scelere fieri nolunt nobiles.

statuite exemplum impudenti, date pudori praemium,

facite hic lege potius liceat quam vi victo vivere.

currite huc in Veneris fanum, vostram iterum imploro fidem,

qui prope hic adestis quique auditis clamorem meum,

10ferte suppetias qui Veneri Veneriaeque antistitae

more antiquo in custodelam suom commiserunt caput,

praetorquete iniuriae prius cóllum quam ad vos pervenat.

Da.

Quid istuc est negoti?

Tr.
Per ego haec genua te optestor, senex,

quisquis es—

Daem.
Quin tu ergo omitte genua et quid sit mi expedi

15quod tumultues.

Trach.
Teque oro et quaeso, si speras tibi

hoc anno multum futurum sirpe et laserpicium

eamque eventuram exagogam Capuam salvam et sospitem,

atque ab lippitudine usque siccitas ut sit tibi,

Daem.
Sanun es?

Trach.
Seu tibi confidis fore multam magudarim

20ut te ne pigeat dare operam mihi quod te orabo, senex.

Daem.

At ego te per crura et talos tergumque obtestor tuom,

ut, tibi ulmeam ni deesse speres virgidemiam

et tibi eventuram hoc anno úberem messem mali,

ut mi istuc dicas negoti quid sit, quod tumultues.

Trach.

25Qui lubet maledicere? equidem tibi bona optavi omnia.

Daem.

Bene equidem tibi dico, qui te digna ut eveniant precor.

Tr.

Obsecro, hoc praevortere ergo.

Da.
Quid negotist?

Tr.
Mulieres

duae innocentes intus hic sunt, tui indigentes auxili,

quibus advorsum ius legesque ínsignite iniuria hic

30facta est fitque in Veneris fano; tum sacerdos Veneria

indigne adflictatur.

Daem.
Quis homo est tanta confidentia,

qui sacerdotem violare aúdet? sed eae mulieres

quae sunt? aut quid is iniqui fit?

Trach.
Si das operam, eloquar.

Veneris signum sunt amplexae. nunc homo audacissimus

35eas deripere volt. eas ámbas esse oportet liberas.

Daem.

Quis istic est qui deos tam parvi pendit? paucis expedi.

Trach.

Fraudis sceleris parricidi periuri plenissimus,

legirupa impudens impurus inverecundissimus,

uno verbo absolvam, lenost: quid illum porro praedicem?

Daem.

40Edepol infortunio hominem praedicas donabilem.

Trach.

Qui sacerdoti scelestus faucis interpresserit.

Daem.

At malo cum magno suo fecít hercle. ite istinc foras,

Turbalio, Sparax. ubi estis?

Trach.
I obsecro intro, subveni

illis.

Daem.
Iterum haud imperabo. sequimini hac.

Trach.
Age nunciam,

45iube oculos elidere, itidem ut sepiis faciunt coqui.

Daem.

Proripite hominem pedibus huc itidem quasi occisam suem.—

Trach.

Audio tumultum. opinor, leno pugnis pectitur.

nimis velim improbissimo homini malas edentaverint.

sed eccas ipsae huc egrediuntur timidae e fano mulieres.

Palaestra

Núnc id est cum ómnium cópiarum átque opum,

aúxili, praésidi víduitas nós tenet.

núlla nunc spéculast quaé salutem áfferat,

néc quam in partem íngredi pérsequamur

5scímus: tanto ín metu núnc sumus ambae,

tánta importúnitas tántaque iniúria

fácta in nos ést modo hic íntus ab nóstro ero,

quí scelestús sacerdótem anum praécipes

réppulit própulit pérquam indignís modis

10nósque ab signo íntimo ví deripuít sua.

séd nunc sese út ferunt rés fortunaéque nostrae,

pár moriri ést. neque est mélius morte ín malis,

rébus miserís.

Trach.
Quid est? quae íllaec orátiost?

césso ego has cónsolari? heús, Palaestra,

Pal.
Quí vocat?

Trach.

15Ámpelisca.

Ampelisca
Óbsecro, quis est qui vocat?

Pal.

Quís is est qui nóminat?

Trach.
Sí respexís, scies.

Pal.

Ó salutís meae spés.

Trach.
Tace ac bóno animo es.

mé vide.

Pal.
Sí modo id líceat, vis ne ópprimat,

quaé vis vim mi áfferam ipsa ádigit.

Tr.
Ah, désine, nímis inepta es.

Pal.

20Desíste dictis núnciam miserám me consolári;

nisi quid re praesidium apparas, Trachalio, acta haec res est.

Amp.

Certumst moriri quam hunc pati saevire lenonem in me.

sed muliebri animo sum tamen: miserae quom venit in mentem

mihi mortis, metus membra occupat. edepol ... hunc acerbum.

T.

25Bonum animum habete.

P.
Nam, obsecro, unde ánimus mi invenitur?

Trach.

Ne, inquam, timete; adsidite hic in ara.

Amp.
Quid istaec ara

prodesse nobis plus potest quam signum in fano hic intus

Veneris, quod amplexae modo, unde abreptae per vim miserae?

Trach.

Sedete hic modo, ego hinc vós tamen tutabor. aram habete hanc

30vobis pro castris, moenia hinc égo vos defensabo;

praesidio Veneris malitiae lenonis contra incedam.

Pal.

Tibi auscultamus et, Venús alma, ambae te obsecramus,

aram amplexantes hanc tuam lacrumantes, genibus nixae,

in custodelam nos tuam ut recipias et tutere;

35illos scelestos, qui tuom fecerunt fanum parvi,

fac ut ulciscare nosque ut hanc tua páce aram obsidere

patiare: elautae ambae sumus opera Neptuni noctu,

ne invisas habeas neve idcirco nobis vitio vortas,

si quippiamst, minus quód bene esse lautum tu arbitrare.

Trach.

40Venus, aequom has petere intellego: decet abs te id impetrari;

ignoscere his te convenit: metus has id ut fáciant subigit.

te ex concha natam esse autumant, cave tu hárum conchas spernas.

sed optume eccum exit senex, patronus mihique et vobis.

Daemones

Éxi e fano, natum quantum est hominum sacrilegissime.

vos in aram abite sessum. sed ubi sunt?

Trach.
Huc respice.

Daem.

Optume, istuc volueramus. iube modo accedat prope.

tun legirupionem hic nobis cum dis facere postulas?

5pugnum in os impinge.

Labr.
Iniqua haec patior cum pretio tuo.

Daem.

At etiam minitatur audax?

Labr.
Ius meum ereptum est mihi,

meas mihi ancillas invito me eripis.

Trach.
Cedo iudicem

de senatu Cyrenensi quemvis opulentum virum,

si tuas ésse oportet nive eas ésse oportet liberas

10nive in carcerem compingi te est aequom aetatemque ibi

te usque habitare, donec totum carcerem contriveris.

Labr.

Non hodie isti rei auspicavi, ut cum furcifero fabuler.

té ego appello.

Daem.
Cum istoc primum, qui te novit, disputa.

Labr.

Tecum ago.

Trach.
At qui mecum agendumst. suntne illae ancillae tuae?

Labr.

15Sunt.

Trach.
Agedum ergo, tange utramvis digitulo minimo modo.

L.

Quid si attigero?

T.
Extemplo hercle ego te follem pugilatorium

faciam et pendentem incursabo pugnis, periurissime.

Labr.

Mihi non liceat meas ancillas Veneris de ara abducere?

Daem.

Non licet: est lex apud nos—

Labr.
Mihi cum vestris legibus

20nil quicquamst commerci. equidem istas iam ambas educam foras.

tu, senex, si istas amas, huc arido argentost opus;

si autem Veneri complacuerunt, habeat, si argentum dabit.

Daem.

Det tibi argentum? nunc adeo meam ut scias sententiam,

occipito modo illís adferre vim ioculo pausillulum,

25ita ego te hinc ornatum amittam, tu ipsus te ut non noveris.

vos adeo, ubi ego innuero vobis, ni ei caput exoculassitis,

quasi murteta iunci, item ego vos virgis circumvinciam.

La.

Ví agis mecum.

Tr.
Etiam vim †proportas, flagiti flagrantia?

Labr.

Tun, trifurcifer, mihi audes inclementer dicere?

Trach.

30Fateor, ego trifurcifer sum, tu es homo adprime probus:

numqui minus hasce esse oportet liberas?

Labr.
Quid, liberas?

Trach.

Atque eras tuas quidem hercle, atque ex germana Graecia;

nam altera haec est nata Athenis ingenuis parentibus.

Daem.

Quid ego ex te audio?

Trach.
Hanc Athenis esse natam liberam.

Da.

35Mea popularis, obsecro, haec est?

Tr.
Non tu Cyrenensis es?

Daem.

Immo Athenis natus altusque educatusque Atticis.

Trach.

Opsecro, defende cives tuas, senex.

Daem.
O filia

mea, quom hanc video, mearum me absens miseriarum commones;

trima quae periit mihi, iam tanta esset, si vivit, scio.

Labr.

40Argentum ego pro istisce ambabus cuiae erant domino dedi;

quid mea réfert, haec Athenis natae án Thebis sient,

dum mihi recte servitutem serviant?

Trach.
Itane, impudens?

tune hic, feles virginalis, liberos parentibus

sublectos habebis atque indigno quaestu conteres?

45nam húic alterae quae patria sit profecto nescio,

nisi scio probiorem hanc esse, quam te, impuratissime.

La.

†Tuae istae sunt.

Tr.
Contende ergo, uter sit tergo—verior:

ni offerumentas habebis pluris in tergo tuo,

quam ulla navis longa clavos, tum ego ero mendacissimus:

50postea aspicito meum, quando ego tuom inspectavero:

ní erit tam sincerum, ut quivis dicat ampullarius

optimum esse operi faciundo corium et sincerissimum,

quid causae est quin virgis te usque ad saturitatem sauciem?

quid illas spectas? quas si attigeris, oculos eripiam tibi.

Labr.

55At qui, quia votas, utramque iam mecum abducam simul.

Daem.

Quid facies?

Labr.
Volcanum adducam, is Venerist adversarius.

Trach.

Quo illic it?

Labr.
Heus, ecquis hic est? heus.

Daem.
Si attigeris ostium,

iam hercle tibi messis in ore fiet mergis pugneis.

Lorarivs

Nullum habemus ignem, ficis victitamus aridis.

Daem.

60Ego dabo ignem, siquidem in capite tuo conflandi copiast.

Labr.

Ibo hercle aliquo quaeritatum ígnem.

Daem.
Quid quom inveneris?

La.

Ignem magnum hic faciam.

Da.
Quin † inhumanum exuras tibi?

Labr.

Immo hasce ambas hic in ara ut vivas comburam, id volo.

Daem.

Iam hercle ego te barba continuo arripiam, in ignem coniciam

65teque ambustulatum obiciam magnis avibus pabulum.

quom coniecturam egomet mecum facio, haec illast simia,

quae has hirundines ex nido volt eripere ingratiis,

quod ego in somnis somniavi.

Trach.
Scin quid tecum oro, senex?

ut illas serves, vim defendas, dúm ego erum adduco meum.

D.

70Quaere erum atque adduce.

T.
At hic ne—

D.
Maximo malo suo,

si attigerit sive occeptassit.

Trach.
Cura.

Daem.
Curatumst, abi.

Trach.

Hunc quoque adserva ipsum, ne quo abitat; nam promisimus

carnufici aut talentum magnum aút hunc hodie sistere.

Daem.

Abi modo, ego dum hoc curabo recte.

Trach.
Iam ego revenero.

Daem.

Vtrum tu, leno, cum malo lubentius

quiescis an sic sine malo, si copiast?

Labr.

Ego quae tu loquere flocci non facio, senex.

meas quidem te invito et Venere et summo Iove

5de ara capillo iam deripiam.

Daem.
Tange dum.

Labr.

Tangam hercle vero.

Daem.
Agedum ergo, accede huc modo.

Labr.

Iube dúm recedere istos ambo illuc modo.

Daem.

Immo ad te accedent.

Labr.
Non hercle equidem censeo.

Daem.

Quid ages, si accedent propius?

Labr.
Ego recessero.

10verum, senex, si te umquam in urbe offendero,

numquam hercle quisquam me lenonem dixerit,

si te non ludos pessimos dimisero.

Daem.

Facito istuc quod minitare; sed nunc interim,

si illas attigeris, dabitur tibi magnum malum.

Labr.

15Quam magnum vero?

Daem.
Quantum lenoni sat est.

Labr.

Minacias ego flocci non faciam tuas,

equidem has te invito iam ambas rapiam.

Daem.
Tange dum.

Labr.

Tangam hercle vero.

Daem.
Tanges, at scin quo modo?

i dum, Turbalio, curriculo, adferto domo

20duas clávas.

Labr.
Clavas?

Daem.
Sed probas. propera cito.

ego te hodie faxo recte acceptum, ut dignus es.

Labr.

Eheu, scelestus galeam in navi perdidi;

nunc mi opportuna hic esset, salva si foret.

licet saltem istas mi appellare?

Daem.
Non licet.

25ehem, optime edepol eccum clavator ádvenit.

Labr.

Illud quidem edepol tinnimentum est auribus.

Daem.

Age accipe illinc alteram clavam, Sparax.

age, alter istinc, alter hinc adsistite.

adsistite ambo. sic. audite nunciam:

30si hercle illic illas hodie digito tetigerit

invitas, ni istunc istis invitassitis

usque adeo donec qua domum abeat nesciat,

periistis ambo. si appellabit quempiam,

vos respondetote istinc istarum vicem;

35sin ipse abire hínc volet, quantum potest

extemplo amplectitote crura fustibus.

Labr.

Etiam me abire hinc non sinent?

Daem.
Dixi satis.

et ubi ille servos cúm ero huc advenerit,

qui erum accersivit, itote extemplo domum.

40curate haec sultis magna diligentia.—

Labr.

Heu hercle, ne istic fana mutantur cito:

iam hoc Herculi est, Veneris fanum quod fuit,

ita duo destituit signa hic cum clavis senex.

non hercle quo hinc nunc gentium aufugiam scio,

45ita nunc mi utrumque saevit, et terra et mare.

Palaestra.

Lor.
Quid vis?

Labr.
Apage, controversia est,

haec quidem Palaestra, quae respondit, non mea est.

heus, Ampelisca.

Lor. alter
Cave sis infortunio.

Labr.

Vltro te. signa ut homines satis recte monent.

50sed vobis dico, heús vos, num molestiaest,

me adire ad illas propius?

Lor.
Nil nobis quidem.

Labr.

Numquid molestum mihi erit?

Lor.
Nil, si caveris.

Labr.

Quid est quod caveam?

Lor.
Em, a crasso infortunio.

Labr.

Quaeso hercle, abire ut liceat.

Lor.
Abeas, si velis.

Labr.

55Bene hercle factum. habeo vobis gratiam.

non accedam potius.

Lor.
Illic astato ilico.

Labr.

Edepol proveni nequiter multis modis.

certumst hasce hodie usque obsidione vincere.

Plesidippvs

Meamne ílle amicam leno vi, violentia

de ara deripere Veneris voluit?

Trachalio
Admodum.

Ples.

Quin occidisti extemplo?

Trach.
Gladius non erat.

Pl.

Caperes aut fustem aut lapidem.

Tr.
Quid? ego quasi canem

5hominem insectarer lapidibus nequissimum?

Labr.

Nunc pol ego perii, Plesidippus eccum adest.

converret iam hic me totum cum pulvisculo.

Ples.

Etiamne in ara tunc sedebant mulieres,

quom ad me profectu's ire?

Trach.
Ibidem nunc sedent.

Ples.

10Quis illás nunc illic servat?

Trach.
Nescio quis senex,

vicinus Veneris; is dedit operam optumam.

is nunc cum servis servat. ego mandaveram.

Ples.

Duc me ad lenonem recta. ubi illic est homo?

Labr.

Salve.

Ples.
Salutem nil moror. opta ocius:

15rapi te obtorto collo mavis an trahi?

utrum vis opta, dum licet.

Labr.
Neutrum volo.

Ples.

Abi sáne ad litus curriculo, Trachalio,

iube illós in urbem ire obviam ad portum mihi,

quos mecum duxi, hunc qui ad carnificem traderent.

20post huc redito atque agitato hic custodiam.

ego hunc scelestum ín ius rapiam éxulem.

age, ambula in ius.

Labr.
Quid ego deliqui?

Ples.
Rogas,

quin arrabonem a me accepisti ob mulierem

et eam hinc abduxti?

Labr.
Non avexi.

Ples.
Cur negas?

Labr.

25Quia pol provexi: avehere non quivi miser.

equidem tibi me dixeram praesto fore

apud Véneris fanum: numquid muto? sumne ibi?

Ples.

In iure causam dicito, hic verbum sat est:

sequere.

Labr.
Obsecro te, subveni mi, Charmides.

30rapior optorto collo.

Charmides
Quis me nominat?

Labr.

Viden me ut rapior?

Charm.
Video, atque inspecto lubens.

Labr.

Non subvenire mi audes?

Charm.
Quis homo te rapit?

Labr.

Adulescens Plesidippus.

Charm.
Vt nanctu's, habe.

bono animo meliust te in nervom conrepere.

35tibi optigit quod plurimi exoptant sibi.

Labr.

Quid id est?

Charm.
Vt id quod quaerant inveniant sibi.

Labr.

Sequere, obsecro, me.

Charm.
Pariter suades qualis es:

tu in nervom rapere, eo me óbsecras ut te sequar.

etiam retentas?

Labr.
Perii.

Ples.
Verum sit velim.

40tu, mea Palaestra et Ampelisca, ibidem ilico

manete, dúm ego huc redeo.

Lor.
Equidem suadeo,

ut ad nos abeant potius, dum recipis.

Ples.
Placet,

bene facitis.

Labr.
Fures mi estis.

Lor.
Quid, fures? rape.

Labr.

Oro obsecro, Palaestra.

Ples.
Sequere, carnufex.

Labr.

45Hospes—

Charm.
Non sum hospes, repudio hospitium tuom.

Labr.

Sicine me spernis?

Charm.
Sic ago: semel bibo.

Labr.

Di te infelicent.—

Charm.
Isti capiti dicito.

credo alium in aliam beluam hominem vortier:

illic ín columbum, credo, leno vortitur,

50nam in collumbari collus haud multo post erit;

in nervom ille hodie nidamenta congeret.

verum tamen ibo, ei advocatus ut siem,

si qui mea opera citius addici potest.—