praeludium
Imposuit nomen parvo formosa libelloCandida candoris nomine dicta sui.
Iure tulit titulum, primos iuvenilibus annis
Ingenio stimulos quod dedit illa rudi.
1. libellus primus cui bella meditanti Cupido obstitit | et amores dictavit
Certus eram Venetos terra pelagoque potentisEt canere aequorei fortia gesta Ducis
Quo modo magnanimae temptarint auspice puppes
Excidium rebus, territe Turce, tuis;
5Thracia nocturnis flagrarit ut ignibus Aenos
Dives, ut ad patrios praeda relata lares.
Priamidae antiquo Polydori urbs clara sepulchro
Victrici Venetum diruta classe ruit,
Quam pius Iliacis fugiens a finibus heros
10Condidit eique suo nomine dixit opus.
Iam mihi Calliope vires latura canenti
Venerat inceptis annueratque meis.
Risit Amor promptaque ferox cor arundine fixit,
Mox abiit tumido tantus ab ore sonus.
15Protinus intonsos hedera redimita capillos
Venit inaequali clauda Thalia pede.
Tum mihi: "Quid, demens, heroum nomina temptas?
Aptior est numeris compta puella tuis".
Fata, simul Paphia cingens mea tempora myrto
20Addit honoratae bacchica serta comae.
Cui mirum si me rapuit caelestis imago
Demptaque libertas illa paterna mihi est?
Seu spargit flavos per tempora Candida crines,
Uror et ardori causa parata novo;
25Seu legit in nodum tenui velamine pressos,
Seu sinit Aeoliis flatibus ire vagos.
Induitur Tyrias, Tyriis est vestibus apta,
Rupe sub Idaea digna movere Parim.
At canit arguta cum mollia carmina voce
30Lesbiacam vatem sic cecinisse putes.
Pendula seu Lydo contexit pectine fila
Sisyphiam docta vincit in arte nurum.
Quod cum femineas melius Tirynthius artes
Tractasset nullam dignus habere notam,
35Qua cum fatalis melius latuisset Achilles
Candida nimirum vincit utrunque decus.
Illa Iovem summo deducere posset Olympo
Sed timet expertas coniugis ipse minas.
Non modo saevus Amor mortalia pectora figit,
40Saepe etiam magnos vulnerat ille deos.
Si quaeris celeres cur Iuppiter egerit alas,
Impulit ornati candida forma Phrygis,
In faciem nivei falsam mutatus oloris
Horridaque in torva cornua fronte tulit.
45Cynthius Amphrysum vaccas appellit ad amnem
Pastoris vili subditus officio;
Delia fraternos quidnam mirare capillos
Post humeros turpi procubuisse situ?
Occiso quanvis Phytone superbiat, arcu
50Dextera Phoebeo certior una fuit.
In Lare formosus misera Caducifer arsit,
Garrula supplicium cui grave lingua tulit.
Inclytus Alcides immania monstra subegit
Vellera quem Lydus neve coegit Amor.
55Denique si capimus superos exempla per omnis
Rarus ab immiti tutus Amore fuit.
Sed mihi nec tantum nocuere Cupidinis artes
Quam nimis ad mores quod facit ille meos.
Pieriae oderunt ut corda severa puellae
60Sic tener est animis mollibus aptus Amor.
Rustica grandiloquum tenuit Galatea Maronem
Thestylis et flavas solibus usta comas,
Mox tamen Aenean Latios advexit in agros
Et cecinit Rutuli fortia gesta ducis.
65Irrigui argutus cecinit Sulmonis alumnus
Ornatum formae, culta Corinna, tuae.
Delia detinuit cultum formosa Tibullum,
Lesbia fax cordis, docte Catulle, tui est.
Cynthia primus amor carpit te, blande Properti,
70Contactum nullis ante cupidinibus.
Perque nives, altum perque horrida castra secuta
Te misere addictum, Galle, Lycoris habet.
Novimus et vates quos tempora nostra tulerunt
Aligeri flammis incaluisse dei:
75Cynama Pontano redolentis nomen amomi,
Anthia chara fuit, Vespasiane, tibi:
Hic agit afflicti suspiria nuntia cordis,
Hic rogat effugiens qua lepus egit iter.
Cosmicus ingenuos passim decantat amores
80Nec quisquam Latio clarior orbe viget,
Sive velit Tusco, Latio vel carmine dexter
Pindarica malit ludere sive cheli.
Vivebat liber cura tranquillus ab omni,
Nullius insidias, nullius arma timens,
85Vincla sed irnprudens init insidiosa Tiphernus,
Mox insperati vulnus amoris habens.
Quare ego nequitia cur sim culpabilis ista,
Cum servet mores cetera turba meos?
Dum patitur viridis senii sine sordibus aetas
90Hoc opus, haec nostri cura laboris erit.
At simul hos lusus matura fugaverit aetas
Albentes poscent et graviora comae,
Tum licet armatas ad Martia bella cohortes
Instruat imparibus Musa severa modis.
2. puellam Candidam nuper iratam queritur | amori suo minime respondere
Illa dies, qua sum fatali captus amoreHaesit et in vacuo pectore flamma rapax,
Fusca, suum Phoebo radiis minuente vigorem,
Nec mihi consueta luce serena fuit.
5Hac mihi crediderim sidus micuisse sinistrum
Exitiique horam praemonuisse mei.
Perfide sic igitur servas promissa Cupido?
Ah pereat posthac si quis amare volet.
Durus et asper eram nullaque domabilis arte
10Omnis et in pectus vana sagitta meum.
Me mihi servitii tandem spes mitis ademit
Et posui placido colla novella iugo.
Nec levitas culpanda nimis mea: fortior ista
Fraude capi, hac poterat durior arte capi.
15Par mihi Ledaeae facies oblata puellae
Dicitur attonito qua placuisse Phrygi.
Quam miro flavos collegerat ordine crines,
Area quam laetae candida frontis erat!
Certabant oculi flammis caelestibus acres
20Accendit rapidas unde Cupido faces;
Labra rosas, dentes ebur, aurea mala papillae
Vincebantque genae lilia, colla nives.
Obtutu facilis primo vultuque modesto
Laeta decensque hilari risus in ore fuit.
25His ego blanditiis laqueos pellectus inivi,
His usa est aliquot vafra puella dies.
At me felicem fortunatumque putabam,
Nec iuvenum in patria laetior ullus erat.
Nunc feror huc illuc stimulis agitatus amaris
30Et levis in gravia est taedia versus amor.
O utinam primis clausissem raptus in annis
Servatos nobis ad mala sola dies!
Tum mea debuerant fatales fila sorores
Solvere, nec pulla stamina nere colo.
35Sors mala mortalis tandem mihi cognita vitae
Quae fortunatos non sinit esse diu.
En ego, qui felix teneri modo miles amoris
Bellica sub miti principe signa tuli,
Cui modo dilecta favit cum matre Cupido
40Praetulit et cunctis Candida fida procis,
Exul agor dominae clausumque relinquere limen
Cogor et a surda protinus ire domo.
Cum videt ex alta me Candida saeva fenestra
E nostro celeri diffugit ore pede,
45Aut caput ornatum post lignea retia condit
Frustratum ridens praetereuntis iter.
Seu dum templa petit chara comitata parente
Occurro latas obvius ante vias,
Opponit nostris immitia carbasa votis
50Celatas velo circueunte comas.
Quoque magis latet illa, magis furiale videndi
Flagrat et insano pectus amore perit:
Sic iam poturus fugientis Tantalus undas
Optat, et in vanas porrigit ora dapes.
55Discrucior miseroque incendia pectore verso
Acrius inque dies me ferus urget amor.
Saepe cor inviso procul est a corpore et amens
Absentem in dominam mens mihi fixa manet.
"Sic nunc illa sedens thalamis inclusa pudicis
60Palladiam facili pollice versat acum;
Et sic ingenuis manibus velamina pingit
Candida compositas implicitura comas;
Sic tenui charam nutricem voce salutat
Sic fovet et matris saecula cana piae".
65Haec ego, quaeque aliquis nimio vesanus amore
Confusa secum volvere mente solet.
Nocte tamen peius gliscenti torqueor igne,
Nocte nec ad curas aptior hora vacat.
In viduo patior mendacia somnia lecto,
70Mollia saepe meus colla lacertus habet.
Ulteriora pudet linguam narrare pudicam,
Eveniunt quanvis ulteriora mihi;
Vana sed elusae Veneris simulachra cientur
Et levis optatum mens sibi fingit opus.
75Sic male vexato curis gravioribus atra
Nocte datur Phoebo nulla micante quies.
3. iratae Candidae iracundiam lenire | nisus illi se prorsus dicat
Fare, age, sollicitum quae causa coegit amantemLinquere? Sic facilius sit Cytherea tibi;
Quodque cupis potius, tibi sic tua Delia semper
Nonnullam comitum censeat esse parem.
5Infelix merui tales quo crimine poenas,
Impia quae potuit culpa nocere mihi?
Nullus tam sancto dilexit amore puellam
Seu veteres quaeras, lux mea, sive novos.
Sic Venus efficiat nostris moveare querelis
10Ut mea sincera est et sine labe fides.
Te mihi surgentis iunxerunt fata per annos,
Duret amor tempus noster in omne velim.
Forsitan obscena flagrare cupidine credas
Vulgarem turbae perfidiamque sequi,
15Cui simul optatae concessa est copia formae
Promissam expleto frangit amore fidem.
Sic mihi dii superi faveant, placata Dione
Conciliet nati numina saeva sui;
Prospera sic servent canam tibi fata parentem
20Quae superet curvae saecula Deiphobes:
Tecum ego Nestoreos optarem vivere ad annos
Inque tuo fusus vita perire sinu,
Osculaque extremis iungens repetita labellis
Exhalare animam te lachrymante meam.
25Legitimae sancto iungant nos foedere taedae
Et vellem thalami vincula firma forent,
Nos cupio iungat longos Hymenaeus in annos,
Ille maritales praeferat ante faces.
Nec tamen ulla facit cur sim tibi causa pudendus:
30Aptius Aonio quem tibi vate legas,
Carmina cum faciam longum victura per aevum,
Det mea cum nomen musa perenne tibi?
Aspicis ut priscam versu cantante Corinnam
Paeligni vatis saecula nostra colant?
35Smyrneae ante cadent sublimia templa Dianae
Et Capitolino templa dicata Iovi.
Nec Mausolei memorabitur ulla sepulchri
Gloria, pyramidum concidet altus apex,
Quam rapiant Nemesim Lethaea oblivia quamque
40Cynthia laudanti desinat ori legi.
Nec tamen antiquis ideo temerarius ausim
Ingeniis nugas aequiparare meas,
Sed quoniam tenero sum non alienus amori
Nolet opus vatis forte perire sui.
45Heu promissa tibi Musae nil gloria prodest
At vacua exclusum porticus ecce tenet!
Saxa Cithaeronis Thebanos concita muros
Phama refert dulci constituisse lyra
Orpheaque Odrisio modulantem carmina plectro
50Et nemora et saevas detinuisse feras.
Saxa igitur durumque nemus potuere ferasque
Vertere non animum carmina blanda tuum.
Ni cupis emoriar, mihi sis non dura necesse est:
Tu causa es vitae, tu necis una mihi.
55Non, Ciziceas mittar si nudus in undas,
Pectore de nostro tantus abibit amor;
Seu me Lethaeo totum sub gurgite mergam,
Non potero vultus non memor esse tui.
Quod si forte tibi sim culpa noxius ulla
60Quas mereor poenas non mihi ferre grave est.
Nec dubita incompto digitis laniare capillos
Procumbam placidos si sinis ante pedes;
Unguibus ora nota, veniam modo redde petenti
Iurgiaque in miserum quaelibet adde caput.
65Vel iubeas Aetnae rapidos me mittere in ignes
Leucadia, aut praeceps mergere corpus aqua,
Fortibus aut Siculam remis superare Charibdim,
Aut Scyllae audaci naufraga monstra rate,
Dum redeas placata mihi non saeva recuso
70Verbera, quaeque gravis poena futura levis.
4. ad amicum puellae Ruffae facie captum | qui eum prius amori Candidae suae vacantem irridebat
Qui modo ridebas insanum liber amantemNuper ab insano raptus amore furis.
Nec pudet irata coram lachrymare puella
Proiicere ad clausas verbaque blanda fores.
5Sic nimis infestos Deus hic ulciscitur hostis
Et maior subita tarda ruina venit.
Tristis eram, memini, laesa si forte puella
Laetitiae fuerat nostra querela tibi,
Tum me femineo dicebas vivere sensu
10Atque animum cura sollicitare levi.
Ibas indomita totam cervice per urbem,
Nec tenuit gressus porticus ulla tuos.
Ruffa animus potuit tandem superare feroces,
Haec spolium capti militis una tulit.
15Acriter ardentis in te coniecit ocellos,
Indixit crocea saevaque bella coma.
Est illi croceus color, est odor, urit uterque
Triste cor, affligit pectus uterque tuum.
Dirus amor telis atrocia talibus infert
20Proelia, bellanti sunt ea pila deo.
Parva putes, rutilis sed Mars violentus in armis
Haec una expertus plus valuisse suis.
Protinus attonito fortes cecidere lacerti
In gelido nullus pectore sanguis erat.
25Ureris inque dies maiorem concipis aestum
Et corde, in vacuo vulnus inane foves.
Utque iecur Tityi aeternum semperque renascens
Per septem strati iugera vultur edit,
Sic inconsumptas exurit flamma medullas
30Nec requies animo redditur ulla tuo.
Ergo magnificos Ruffae decet ire triumphos,
Ingenium potuit sola domare ferox.
Praebeat huic currus fortis Cytherea mariti
Quis iuga sint niveis aurea vincta cygnis.
35Tum faciles una circunvectentur amores
Qui iaciant certa spicula acuta manu.
Ipse adamantea vinctus captiva catena
Brachia post dominam conspiciendus eas.
Inde puellaris tanta ad spectacula coetus
40Plaudat, io laeta carmina voce canens,
Quarum si qua tuis decepta est fraudibus olim
Gaudeat incautos succubuisse dolos.
Irridere sacrum non audeat ullus amorem
Aut sciat immemorem non violasse deum.
45Iuppiter est Semele exustus, deus aequoris alti
Solvit Amimone vota petita suae,
Persephone Stygiis Plutoni abducta quadrigis
Infera ne molli sit sine amore domus.
Ergo qui poterit vitare Cupidinis arcus
50Is vel ab extremo funere tutus erit.
5. queritur se amore tanto affici ut ferre | non possit veritus ne alteri sua Candida spondeatur
Ecquid erit quandoque meo modus ullus amori?Ecquid erit lachrimis ultima meta meis?
An mihi nascenti Clotho dedit impia sortem
Semper ut in nostro pectore regnet amor?
5Iam mihi nulla quies grata est, iam nulla voluptas,
Nulla mihi siccis ducitur hora genis,
Sive dies agitur medioque vagantur Olympo
Quos Phaehon quondam non bene rexit equi,
Cincta papavereis seu tempora frondibus atra
10Invehitur fuscis nox taciturna rotis.
Nil nisi flere iuvat nec quae prius esse solebant
Grata placent, pectus sed grave virus edit.
Non libet arboreos indagine cingere saltus,
Ducere non celeres per iuga summa canes.
15Frigida frondosae nil me iuvat arboris umbra,
Aut crepitans rivi praetereuntis aqua,
Phoebeumque licet possim sedare calorem
Nulla Cupidineas sublevat umbra faces.
Si tamen interdum stimulis agitatus amoris
20Rura peto, curas ut via longa levet,
Candida succurrit flavis spectanda capillis
Ante oculosque, absens, creditur esse meos.
O quotiens viridi descripta in cortice gratae
Arboris est gladio Candida chara meo!
25Et quoniam dominam cupidis retinere lacertis
Non datur, in nomen brachia vincta fero
Hoc ego complector supplex, huic oscula iungo,
Sed rigidus cortex ulteriora vetat.
Demens, Dryadesque videntur
30Tum sine fine queror demens, Dryadesque videntur
Commotae nostris ingemuisse malis,
Arbor et a summo concussa cacumine nutat
Utque potest gemitus fundere, fronde gemit.
Infelix tandem male languida membra repono
35Herbaque dat fesso molle cubile mihi.
Multa super pharetra duroque Cupidinis arcu
Perpetuos gemitus pectore dante queror.
Candida mi cunctis formosior una puellis,
O praestans vultu candidiore nive,
40O eadem asperior saeva mihi facta leaena,
O de montano nata puella lupo.
Anne meis unquam cingam tua colla lacertis,
Colla quidem Gnidia candidiora dea?
Oscula num potero Paestanis floribus aequa
45Ferre vel a magno principe digna peti?
Anne unquam dabitur tantos narrare labores
Languenti in gremio, Candida chara, tuo?
O nimium felix teneri cui munera floris
Cuique feres thalami gaudia prima novi!
50At quantum felix alius, te coniuge, fiet,
Infelix sine te, lux mea, solus ero!
Hora mihi tanti veniet cum nuntia luctus
Alterius fies qua nova nupta viri,
Tum mea dissolvant fatales fila sorores,
55Sic detur lachrymis ultima meta meis.
Nam sine te nolim minimam vixisse vel horam,
At tecum Pylii saecula cana ducis;
Deiphobes vellem curvae tibi longa daretur,
Laomedontei vel mihi vita senis.
60Tempore mox pariter fidi moreremur eodem,
Iacturam socii questus uterque tori.
Ante tamen morerer, manibus tu tristis ocellos
Formares tremulis iam moritura meos,
Perlueresque meum fontano rore cadaver
65Extincto et capiti myrtea serta dares,
Osculaque apposito figens suprema feretro
Sidera clamares nomen ad alta meum.
Marmoreo condens tum corpus inane sepulchro
Disposito, lachrymas cunctaque iusta dares.
70Ipsaque mox moriens extrema voce iuberes
Misceri nostris ossibus ossa tua.
Dehinc tumulo carmen iussus superadderet heres
Grandibus atque foret littera caesa notis:
"Hic quos una fides olim servavit amorque
75Mutuus extinctos condidit urna duos".
Heu mihi quam fallax miserum spes tollit amantem
Aeolii rapiunt iam mea vota Noti.
Nescio quem praeferre mihi te Phama susurrat
In tota rumor iam malus urbe volat.
80Iam mihi nescio quis dixit: "Tua vita marito
Iungitur, alterius sponsa futura viri,
Quae te sollicitat curas noctesque diesque
Qua sine te nunquam vivere posse putas".
Rumor ad invitas pervenerat impius auris
85Attonitum gelido frigore pectus erat.
Anne meis aliquem patiar succedere regnis?
Sint potius vitae tempora summae meae.
Ismarius quondam per mille pericula vates
Pro chara haud timuit coniuge ferre pedem,
90Non Phlegethonteas flammis torrentibus undas
Expavit, fuscas non Acherontis aquas.
Abstulit Hippodamen audaci Isione natus
Fortiter a furiis, Eurice saeve, tuis.
Pro gemina fortes Leucippide frater et Idas
95Tristia collata bella tulere manu.
Quam grave sit iuvenem chara spoliare puella
Testis erit Gaio diruta Troia dolo.
Hanc animam potius per vulnera mille profundam
Alterius quam sis ipsa puella viri.
100Tu prior insuetum sentire Cupidinis arcum
Fecisti: ut phas est, tu mihi finis eris.
Quod mihi si pro te sint bella gerenda verebor
Dum potiar thalamis vulnera nulla tuis.
6. felicitatem suam Candida iniuste irata | magno maerori concessisse lamentatur
Non frustra Venerem prisci cecinere poetaeE rapidi natam fluctibus esse maris,
Non frustra cum Marte deam concumbere saevo
Sanguinea miscet qui fera bella manu.
5Errat enim dubio Veneris victoria bello,
Non eodem semper flamine vela tument,
Infortunato modo quae spirabat amanti
In medio cymbam deserit aura salo.
Nec possum sospes tutos attingere portus,
10Vela per incertas diripiuntur aquas.
Iam iam ducturus parcos ex hoste triumphos
Cogor inexpleto carpere Marte fugam.
Candida dum vultu tenuit me blanda sereno
Et thalamo dignum censuit esse suo,
15Sorte mea cunctos iuvenes anteire videbar
Quod mihi contigerat digna puella Iove.
Quam multi petiere proci mihi solus habebam,
Heheu tum multis invidiosus eram.
Nulla mihi fuerat nisi cura placere puellae
20Utque foret longo tempore firmus amor.
Haec si forte meos placidis spectarat ocellis
Tangebam planta sidera summa levi.
Hanc praeter poterat mihi nulla placere, nec unquam
Haec mihi neglecto vilis amore fuit.
25Si mihi tunc aliquam superis misisset ab oris
Iuppiter, hanc illi praepositurus eram.
Iamque adamantea me vinxerat illa catena
Firmaque perpetuus vincla pararat amor,
Cum levis eventu nimium Fortuna sinistro
30Opposuit votis se truculenta meis.
Tum fera nescio qua mota est levitate puella
Clausit et indignas illa superba fores.
Ast Amor hac causa ventosas scilicet alas
Gestat, et aerium pervolat altus iter,
35Scilicet acer amor non una in sede moratur,
Errat, et in certo non manet ille loco.
Perfida quod mulier cupido promittit amanti
Unda vel in summo pulvere terra notet,
Attamen hos semper servavit femina mores
40Nata ad fallendos est ea turba viros.
Non timuit Phrygium, deserto coniuge, moechum
Perfida diverso Tyndaris orbe sequi.
Illa tamen precibus flexa est fatisque dabatur
Idaeum peteret Graia iuvenca nemus.
45Num ferus hac aliquis saevaque e tigride natus
Assidua potuit me spoliare prece?
Quae me cum domina potuit committere dulci
Lingua, potest certe quodlibet illa nephas:
Penelopen charo divertere posset Ulyxe
50Aque viro Euannem dissociare suo.
Hac fingente nephas odisset candida, rupto
Foedere, Philaciden Laodomia pium.
Haec prius Ismarii dextram sentire tyranni
Digna fuit tantum ne scelus ausa foret.
55Nunc mihi longa dies, nox longior esse videtur,
Nulla voluptatis causa relicta mihi.
Durius invitam nihil est quam velle puellam
Flectere, temptantem maxima cura subit.
Quoque minor spes est tanto magis ardua gliscit
60Flammaque solliciti pectoris ima tenet.
Sive dies igitur, fuscis seu cincta tenebris
Nox ruit, insomni nil nisi flere subit.
Quo fueram solitus dilectum limen adire
Tempore, nunc lachrymans tristia damna queror.
65Multa queror vitaeque meae me paenitet atque
Longa nimis Lachesim ducere fila piget.
Lnvehor in superos arcanaque fata deorum
Dum poteram felix non potuisse mori
Cum subit illa dies pullo signanda lapillo
70Qua mala sunt cordi vulnera facta meo
Quaque nitens rutilis me Candida cepit ocellis
Insueto flavas ordine compta comas.
Squalida praecipites lachrymae labuntur in ora
Cogor et in laceras unguibus ire genas.
75Quod nisi succurrant vel fata vel astra furenti
Nescio quod laeva me manet omen ave.
7. luxum quo puellae superbiunt detestatur | vetustissimae aetatis aureae temporibus commendatis
Sidonio vestes primus qui murice tinxitEripuit miseris, heu, bona quanta viris!
Coepit Erythraeo mitti cum litore concha
Gemmaque in Eoa quam legit Indus humo.
5Ex illo vexare procos didicere puellae
Cogere et a duro limine ferre pedem.
Tum primum assistens foribus custodia clausis
Opposita miseros iussit abire sera.
Candida dum viles humilis mea gessit amictus
10Quem proba se dignum crederet unus eram.
Mi faciles uni semper patuere fenestrae
Inque meo nullam vidit amore notam.
Ast ubi nubilibus facta est maturior annis
Et de corrupto pectore pulsa fides,
15Texit honoratum tunica Sidonide corpus
Intempestivis sollicitata procis.
Mox ego qui, fastu nondum retegente latentem
Perfidiam, cunctis charior unus eram
Pellor et occluso fiunt mihi iurgia poste:
20Ceu nunquam vultus viderit illa meos!
Qui modo prae cunctis fidus credebar amator
Crimine nunc coepi perfidus esse novo
Et mea me centum iactat servire puellis
Femineo fraudes Candida more parans.
25Nam simul incertae venere in taedia menti
Causa repellendis haec solet esse procis,
Scilicet innumeros peperit nova vestis amantes
Et nobis comptas praetulit illa comas,
Quaeque suos mulier cultu rnetitur amores
30Et fit ab ornatu quaeque superba suo.
Ah genus inconstans et nulla mobile causa!
Dispeream perstat si qua in amore diu.
Felices nimium quos aurea protulit aetas:
His data perpetuis est pia vita bonis.
35Antra domus fuerant rigido pendentia topho
Sylvaeque communes omnibus alta casae.
Corpora sub divo durantes nuda ferebant
Cuncta nec obproprio membra videre fuit.
Mora dabant victum dumoso excussa rubeto,
40Difficilis querna glande soluta fames.
Illis nulla fuit telluris cura colendae,
Terra sua cunctas sponte ferebat opes.
Omnibus unda sitim potu sistebat inempto
Haustaque de gelido flumine nectar erat.
45Errabant per agros nullo custode puellae
Sylvestri passim simplicitate rudes.
Una sibi solum satis esse putabat amantem,
Tunc erat infandum crimen habere duos.
Saepius umbrosis Venerem iunxere sub antris
50Natura insuetos percipiente modos.
Saepe aliquis niveam tauro subigente iuvencam
Optata didicit coniuge posse frui.
Curabant magni mortalia pectora divi,
Virgo nec exoso cesserat orbe pia.
55Iuppiter errabat per amoenos maximus agros
Gratior huic caelo terra fuitque diu.
Simplicibus mixti superi mortalibus ibant
Noxius et nullo crimine mundus erat.
Tum Venus insontem non corrumpentibus orbem
60Insidiis magnos iussit amare deos.
Iuppiter Inachidem per florida prata vagantem
Pressit et Europam trans freta salsa tulit.
Tunc etiam Euanne dilecto fida marito
Misit in ardentis se peritura rogos.
65Iactatum dubiis longinqua per aequora ventis
Excepit reducem Penelopea virum:
Lusit amatores pietas uxoria Graios
Estque Ithacum mendax tela morata ducem.
Occidit Alcestes pro charo fida marito
70Ne Stygias coniux aeger adiret aquas.
At mala nescio quos servant haec saecula mores,
Antiquis similis nulla puella viget.
8. Pamphilam Candidae suae ancillam orat | ut dominam iratam conciliet
Pamphila, curarum quondam mihi sola levamen,Conveniens rebus quae bene nomen habes:
(In te fixit enim totus sua regna Cupido,
Aptior est blandis nulla puella iocis),
5Visa meae dominae servire fideliter una,
Una ministerio digna reperta pio,
Cui non ipse suam praeferret Iuppiter Heben
Quam natam Iuno mallet habere sibi,
Sedula iucundas dominae deferre tabellas,
10Custodem multis fallere docta modis,
Si memor es nec te mutarunt impia nobis
Fata, nec ex omni spes mihi parte cadit.
Multa meo dominae nutu mandata ferebas
Dum naret placido nostra carina mari.
15Tempore quo peterem docuisti limina tutus
Occultisque darem conscia signa notis,
Ne vesana domo prospectans mater ab alta
Cerneret assiduum praetereuntis iter.
Crevit amor per te noster tenuisque favilla
20Edidit, heu, rapidam protinus aucta facem,
Visceraque invasit correpti pectoris aegra,
Quo nunquam, infelix, vulnere sanus ero,
Quod non Phoebeus variis Podalirius herbis
Sanaret, magicis Colchave nupta sacris;
25Saneturque licet, tamen est mansura cicatrix
Quae mihi perpetui vulneris instar erit.
Ergo ego cum per te rapidos sim missus in ignis
Sic etiam per te restituendus ero
Immitesque feri sentire Cupidinis arcus
30Quandoquidem semper mea fata volunt,
Servitium iratae facias mihi mite puellae
Aspera nescioqua quae ratione mihi est.
Quod te per Venerem quaeso castamque Dianam
Et dea si votis aptior ulla tuis.
35Illius ante pedes supplex procumbe verendos
Immitem ponat saevitiemque roga.
Ipsa patrocinium vexati sume clientis
Tuta sit auxiliis ut mea causa tuis.
Sic mihi dii faveant et te pia numina servent,
40Sic per te noster concilietur amor.
Ut merui nullo tales ego crimine poenas
Sit mihi, si fallo, durior illa diu.
O te quale manet servati munus amantis
Cesserit illa tua si modo victa prece!
45Non erit in tota felicior urbe puella,
Augebit titulos gloria tanta tuos.
Adiiciam Veneris sacra quoque carmen in aede
Turba puellarum quod male fida legat:
"Pamphila placavit duram facunda puellam
50Ne miser indigna tabe periret amans".
9. elegantis formae commendatio
O binas oculos faces,O flavas capitis comas,
O vultus roseas genas!
Felicem quater et nimis
5Cui mellita labellula
Hyblaea et dabis oscula!
Inclusam hic thalamis suis
Complexus rigidas minas
Spernet fulminis et freti
10Fluctus indomiti feros,
Tutus Martis et impii
Pugnas effugiet malas.
Tu coniux aliquem puto
Vel summum facies deum.
10. lamentatio lugubris Ioannis Bononii fratris poetae | morte heu immatura praerepti
Nostra licet titulus praescribat nomina nullusNota tamen queruli carmina vatis erunt.
Ille ego sum dum laetus eram qui laeta canebam,
Si mea sors aliquo tempore laeta fuit.
5Sed semper mihi vita fuit maestissima, nec quae
Nubila non fuerit contigit ulla dies.
Tempora si primo recte numeramus ab ortu
Exacta est lachrymis prima iuventa mihi.
Immatura piae sum questus fata parentis
10Maluit infelix cui comes ire pater.
Nec tamen hi fato canae periere senectae
Extremus cunctis quae solet esse modus.
Non tulit hos frater medica celeberrimus arte
Ante diem solos interiisse suam,
15Confectusque simul gemitu Thaddeus amaro
Rupit fatali stamina pulla colo.
Vix ierant veteres aegro de pectore curae:
Oblitis subiit luctibus acer amor
Qui me dum tenuit letali vulnere fixum
20Ducta nec est felix vel brevis hora mihi.
Non est qui misero doleat magis ullus amante
Quem pigeat vitae saepius atque suae.
Quanvis aerii saxosa cacumina montis
Alta per et durus flumina miles eat,
25Ferrea suppositos urat lorica lacertos
Debilitetque agiles longior hasta manus,
Huic tamen exacto dulcis victoria bello
Postmodo perpetua pace fruenda venit.
Rarus amans finem sperato ponit amori:
30Huic lachrymae gemitus continuusque dolor.
Inter ego has funera dira meorum
Aetatis traxi tempora prima meae,
Atque utinam nimium iacturis laesus acerbis
Nunc quererer prisco damna minora malo!
35Diis aliter visum est qui me spoliare Ioanne
Intempestivam sustinuere necem.
Quinque miser sexto vix lustra ineunte fugarat:
Tabe iuventutem debilitante perit,
Deserit et geminos dulci cum coniuge natos,
40Vivit materna de quibus alter ope
Editus ignoto genitore miserrimus infans,
Proh pietas, alitur munere matris adhuc;
Alter et hoc paulo maior qua voce parentem
Conclamare potest alta sub astra vocat.
45Vix, credas, quis enim puerum sentire putaret?
Sentit praereptum conqueriturque patrem.
Elicit huic miseros genitrix maestissima luctus:
Flens lachrymas pueri suscitat illa graves.
Hos ego, vel si non fraterno tangar amore,
50Protinus in fletum commiseratus eo.
"Siste graves" inquam "gemitus, miserabilis uxor,
Iuncta infelici pene puella toro.
Sola domi teneros fuerit servare nepotes
Cura tibi, cunctos sit mihi cura foris.
55Vos ego dilecti de more parentis amabo,
Vos ego dilecti more parentis alam.
Nec Bernardinus frater modo vita supersit
Vivere vos orbos et sine patre sinet,
Cuius opem pietas perituro sedula fratri
60Porgeret ut medicam nocte dieque fuit".
Proh dii, quanta fuit longi violentia morbi
Sistere quam doctae non potuere manus!
Heu, nihil invitis prosunt medicamina fatis
Unicuique suam quae statuere diem.
65Sollicitus frustra rapidos vitaveris aestus
Icarius tostam cum Canis urit humum.
Effuge Sithoniasque nives glaciemque rigentem,
Non tamen extremo surripiere rogo.
Qui fuerit vitam rigidis, positurus in armis
70Incassum miles bella cruenta fugit.
Naufragium saxo facturus nauta Cerauno
Tranquillas frustra scindere quaerit aquas.
Persephone iussit veniam dare nescia cuiquam
Nos omnis Stygio devehat amne Charon.
75Vix bene in invisas infans caput extulit auras
Hac videt infaustam conditione diem.
Nec facies, aetas, aurum virtusve genusve,
Cerbereis quenquam faucibus eripiunt.
Irrita languenti prosunt nec pharmaca, leges
80Excisae rigido stant adamante ferae.
Humanis natura bonis invidit et aegros
Mortales superis noluit esse pares.
Frater in exemplo es prima fraudate iuventa
Cui nihil, heu, medicae profuit artis opus.
85Cornua bisquinum Phoebe curvavit in orbem
Dum premis invisum languidis usque torum
Sollicitasque tuis caelestia numina votis,
Quandoquidem solet his ultimus esse locus.
Mox ubi iam lapsae restat spes nulla salutis
90Vicinaeque patent proxima signa neci,
Diverso statuis caelo temptare salutem
Inque alium patria cedere ab urbe locum.
Quid facis infelix? Alia morieris in urbe
Adsit et, heu, fratrum qui tibi nullus erit.
95Ire tamen certum est, monitis parere nec ullis
Ibimus, haec cura est ultima quando tibi.
Exit apud montes Patavinum flumen amoenos
Euganeum a gelida qua petit alpe solum.
Bassanum veteres illic statuere coloni,
100Vicinis rident omnia laeta iugis.
Iam miser huc habili lectica invectus abibat
Et patriam certae linquere mentis erat.
Mira canam: cornix tenues delapsa per auras
Edidit infausto carmina laeva sono,
105Haeserat anterior lecticae quique trahendae
Limen ad offensum concidit ictus equus.
Huc ubi perventum, subito qua mente revertor,
Heu partem linquo pectoris ipse mei.
Stare iubet pietas illinc sed abire necesse
110In varias animus diripiturque vias.
Hic frater mihi quo fuerat non charior alter,
Hic mihi sed fuerat tota relicta domus.
Paulatim exanimes linquebat spiritus artus
Vixque aliquot fessus traxerat ille dies.
115Exiit assiduis tandem cruciatibus actus
Exceptus Stygia spiritus estque rate.
Spiritus Aoniis, heheu, sacer ille Camenis
Fugit ad Elysiam non rediturus humum.
Esse quid hoc dicam (num divos? sidera? fatum?)
120Sit status ut fragili nullus in orbe bonis?
Vivere Nestoreos fuerit qui dignus ad annos
Exiguum claudet lubrica vita diem.
Qui fuerit dignus natali luce necari
Durabit magnos despicietque deos.
125O ego quam mallem fieri Marpessia cautes
Laederet ut nullus saxea membra dolor!
Infelix Niobe cum bis sex funera vidit
At felix casu postmodo facta novo.
Imposuit finem lugubribus illa querelis
130Tristia cum tegeret candidus ora lapis.
At mihi perpetuos versu variante labores
Infortunatae damna querenda domus
Quae veluti nunc cymba suo spoliata magistro
Errat et implacidis acta vagatur aquis.
135Non est qui Zephyris det lintea plena secundis
Gnorit et ad coeptam sidera fida viam,
Proruit in scopulos remis labentibus altos
Naufragaque hostili prora redundat aqua
Namque gubernacli qui pondera cuncta ferebat
140Concidit invalidam deseruitque ratem.
Si modo, dii superi, mortalia facta videtis
Nec fors humanum sola gubernat iter,
Quassatae dudum poteratis parcere genti
Parcarumque avidas continuasse manus.
145Crimine vel si quo dispendia tanta meremur
Et laesi poenas cogitat ira Iovis,
Stravit ut audaces dextra victrice Gigantas
Phlegreo spargens membra cruenta solo,
Nos omnis hora pariter rapuisset eadem
150Phoebea ut Niobes turba perempta manu est,
Deucalioneo poterat summergere nimbo
Nostra vel aetherea perdere tecta face.
Iuppiter, heu, caelo mortalia ridet ab alto
Humanas curant numina nulla preces.
155Nec te, chare, meae possunt revocare querelae
Marmorea at cineres contegit urna tuos.
Quandoquidem primis fueras moriturus in annis
In patria poteras mitius urbe mori.
Cognatorum isset consueto ex ordine pompa
160Diffundens lachrymas ad tua busta pias.
Frigida cinxissem Phoebea tempora fronde
Pressissentque cavam languida colla lyram.
Sculpsissem structo carmen de more sepulchro
Servandis avida posteritate notis:
165"Loannes hic ante diem lugente quiesco
Tarvisio patria, gente Bononigena.
Pieridas colui, nona trieteride saevas
Iniecere mihi ferrea fata manus.
Deterior cessit matri pars ossea terrae
170Spiritus auctori redditus estque Deo".
Turpiter externa sed nunc tellure sepultum
Nobilitat nullis hospita terra modis.
Ni tua lecturos sperarem scripta nepotes,
Scripta vel a magno principe digna legi,
175Extinctum quererer penitus, sed phama perennis
Ingenii vivet tempus in omne tui.
Interea Elysio felix requiesce sub antro:
Dicitur hic sacris vatibus esse quies.
Ast ego iam, mea lux, saltus deducar ad illos
180Spargit ubi umbrosas myrtea sylva comas.
Nec mora, paulatim cuncti mittentur eodem
Restabunt lacerae membra nec ulla domus,
Scilicet aspirat solis fortuna beatis
Qui semel est nunquam desinit esse miser.
11. spes futurae quandoque melioris fortunae
Non semper tumidae, furente coro,Insanum rapiunt fretrum procellae.
Nutans, remige nil iuvante, lato
Non semper fluitat mari carina.
5Fervens Adria si decem diebus
Aestus indomitis ciet sub undis,
Parcentes nihil improbo labori
Nautas undecimus sequensve Phoebus
Tutus litoreae dabit quieti.
10Quare, fors inimica, nil timenti
Esto nubila ceu diu fuisti.
Sperabo mihi te tamen serenam,
Spes haec funere defutura solo est.
12. fortuna surda et caeca, ideo temeraria
Audiret si surda viros fortuna querentisAssidua flecti posset et ipsa prece.
Cerneret eventus alios si caeca merentes
Forte pia miseros mota iuvaret ope.
5Cumque preces abigat, stratos non cernat inique,
Res hominum nulla sic ratione gerit.
13. nomen cognomen moresque suos lecturo indicat
Si patriam nomenque tui vitamque poetae,Lector, et ingenium noscere forte cupis,
Veridico populi vocor ore Hieronimus atque
Sic data sunt vati nomina digna pio.
5Si cognomen aves audire: Bononius ipsa
Nuncupor, id nobis attribuente domo.
Tarvisium gremio me protulit ubere felix,
Urbs Italos nymphis ante dicata locos:
Invia saxosas rapiens per prata fragorem
10Implacidum torquet qua Plavis altus aquas,
Atque secans urbem vicino natus in agro
Caeruleus placido labitur amne Silis,
Nymphaque Butniace crebris ubi fontibus aucta
Percurrit triplici moenia laeta vado.
15Si bona fortunae spectes, miserabilis Irus;
Ditia si parvo pectora, Croesus ero.
