Titus Livius (Livy), The History of Rome, Book 9
Charles Flamstead Walters, Robert Seymour Conway, Ed.

40. [p. 9073]pari subinde periculo gloriaeque euentu bellum in Samnitibus erat, qui, praeter ceteros belli apparatus, ut acies sua fulgeret nouis armorum insignibus fecerunt. [2] duo exercitus erant; scuta alterius auro, alterius argento caelauerunt; forma erat scuti: summum latius, qua pectus atque umeri teguntur, fastigio aequali; ad imum cuneatior mobilitatis causa. [3] spongia pectori tegumentum et sinistrum crus ocrea tectum. galeae cristatae, quae speciem magnitudini corporum adderent. tunicae auratis militibus uersicolores, argentatis linteae candidae. his dextrum cornu datum: [4] illi in sinistro consistunt. notus iam Romanis apparatus insignium armorum fuerat doctique a ducibus erant horridum militem esse debere, [5] non caelatum auro et argento sed ferro et animis fretum: quippe illa praedam uerius quam arma esse, nitentia ante rem, deformia inter sanguinem et uolnera. [6] uirtutem esse militis decus: et omnia illa uictoriam sequi et ditem hostem quamuis pauperis uictoris praemium esse. [7] [p. 9074]his Cursor uocibus instinctos milites in proelium ducit. dextro ipse cornu consistit, sinistro praefecit magistrum equitum. [8] simul est concursum, ingens fuit cum hoste certamen, non segnius inter dictatorem et magistrum equitum ab utra parte uictoria inciperet. [9] prior forte Iunius commouit hostem, laeuo dextrum cornu, sacratos more Samnitium milites eoque candida ueste et paribus candore armis insignes; eos se Orco mactare Iunius dictitans, cum intulisset signa, turbauit ordines et haud dubie impulit aciem. [10] quod ubi sensit dictator, 'ab laeuone cornu uictoria incipiet' inquit 'et dextrum cornu, dictatoris acies, alienam pugnam sequetur, [11] non partem maximam uictoriae trahet?' concitat milites; nec peditum uirtuti equites aut legatorum studia ducibus cedunt. [12] M. Ualerius a dextro, P. Decius ab laeuo cornu, ambo consulares, ad equites in cornibus positos euehuntur adhortatique eos, ut partem secum capesserent decoris, in transuersa latera hostium incurrunt. [13] is nouus additus terror cum ex parte utraque circumuasisset aciem et ad terrorem hostium legiones Romanae redintegrato clamore intulissent gradum, tum fuga ab Samnitibus coepta. [14] iam strage hominum armorumque insignium campi repleri; ac primo pauidos Samnites castra sua accepere, deinde ne ea quidem retenta; captis direptisque ante noctem iniectus ignis. [15] dictator ex senatus consulto triumphauit, cuius triumpho longe maximam speciem captiua arma praebuere. [16] [p. 9075]tantum magnificentiae uisum in his, ut aurata scuta dominis argentariarum ad forum ornandum diuiderentur. inde natum initium dicitur fori ornandi ab aedilibus cum tensae ducerentur. [17] et Romani quidem ad honorem deum insignibus armis hostium usi sunt: Campani ad superbiam et odio Samnitium gladiatores, quod spectaculum inter epulas erat, eo ornatu armarunt Samnitiumque nomine compellarunt. [18] eodem anno cum reliquiis Etruscorum ad Perusiam, quae et ipsa indutiarum fidem ruperat, Fabius consul nec dubia nec difficili uictoria dimicat. [19] ipsum oppidum—nam ad moenia uictor accessit—cepisset, ni legati dedentes urbem exissent. [20] praesidio Perusiae imposito, legationibus Etruriae amicitiam petentibus prae se Romam ad senatum missis consul praestantiore etiam quam dictator uictoria triumphans urbem est inuectus; [21] quin etiam deuictorum Samnitium decus magna ex parte ad legatos, P. Decium et M. Ualerium, est uersum, quos populos proximis comitiis ingenti consensu consulem alterum, alterum praetorem declarauit.