argumentum
Accelerant acies ciuilia templa petentes,E portis legio reseratis exit. Obinde
Arx Castrifranchi donat miracula uini,
Narrantur paruique ad litora nanque Lauini
5Oris in Ligurum ueluti duo corpora nexu:
Non extricando moriuntur uincta uicissim.
Occidit inde Petrus cupiens mucrone sodalem
Oppetere incautum. Velox et nuncius alta
Mira canit tracte pacis, lacrimante Maria.
10Prisco nanque duces, qua pulcra Bononia fulget,
More regunt acies. Dat misse signa sacerdos
Exacte, dulcem patriam uexilla reuisunt.
1.
Expulerat Titan iam nona luce tenebras,Alipedes totidem Oceani recrearat anhelos
Ceruleo in prato, uolucri labente quadriga,
Cum sacra uicini sueto de more uocabant.
5Nunc opus est, Virgo sanctissima, Virgo beata,
Auxilium implorare tuum. Ergo asperge parumper
Fontis rore tui sitibundam et flumine mentem,
Vt possit memorare duces, que gens quoque signa
Est comitata tua, ac etiam sub quo ordine terras
10Finitimum pingues intrauimus agmine diuo.
Qui coluere diu Cereris perpinguia pulcre
Arua quidem, sic cornigero gratissima Baccho
Campigaliani subeunt. Dux ipse sacerdos
Mille hominum formis fuerat, modulamine sancto
15Qui patulas urbis subito cinxere plateas.
Inde etiam et totidem Mirandula diues abundans
Subsequitur, sacro simili duce. Voce sub alta
Ingreditur "Miserere" tonans, miscensque secundis
Se rebus. Felici etiam tu Sancte, sonoro
20Nunc nemorumque fragore potens et fertilis agro
Fructifero segetisque simul, pinguisue Ferme
Clare, nimis semper cui florent pascua mille,
Gentibus ac multis pariterque sub ordine certo
Nanque coronasti ciuilia templa perinde.
25Et quos nutrit item turris Formiginis alta
Aduentant, simul et celeberrima saxa Marani,
Spezani pariterque opulentus, et inde fluebat
Iam Spilamberti scopulus. De Monte coloni
Et Cuculo accelerant, et glarea tota Panari,
30Quique colunt saxum Peregrini nanque Beati,
Et qua parte habitant, quos diuidit Apenninus
Finibus a Luce, quam clara Etruria nutrit.
Ac alii, quos sic generoso fama uolatu
Non lustrat, uenere simul. Bis quinque legebat
35Milia, corporeos si quis numerabat amictus,
Vrbis et exceptis muros legionibus intra,
Que duodena hominum complebant milia nempe.
Quisque sub albenti signo ueniebat ad urbem:
Nanque sacerdotum imperio parere suorum
40Decretum fuerat quemquam, pariterque regendi
Tum quibus omnis erat laxata licentia signa.
Et totum niuea corpus sub ueste latebat;
At summa ceruice crucem muliebre gerebat
Nanque genus roseam, lino uelabat et albo
45Purpureos uultus. Vtinam regnaret et ista
Mens tibi! Nam blandum et semper mortalibus egris
Exitiale malum, o mulier, non litora coniunx
Punica lecturus per mille pericula uite
Gemmas sulcaret, nec enim sua uellera Seres
50Texeret, utque tui hauriret persepe laborem
Coniugis, et proprios uerum pecus omne colores
Seruaret, ficto haud redoleret lana uigore,
Purpura nec croceo condiscet mergier antro.
Te propter solum uiciantur hec omnia seclo;
55Vt tibi cara meet, semper lacrimanda iuuentus
Hos stimulat luxus: sine te cessaret at ipsa
Pronuba luxuries rerum. Fucare capillos
Desine uentosos, malas certare rubenti
Vnguento, frontem tenui extirpare capillo.
60Ast auro palliare caput digitosque uicissim,
Et picturatum argenti sub tegmine corpus,
Sideribus circum Veneris lustrare plateas
Desine nanque tue, tumidum redimire rubenti
Pectus item pallio. Vel non colla aureus alba
65Textilis obrutilet: semper cape candida lina,
Obtege sic uultus, male sane desinet ardor
Nanque iuuentutis. Baccho non ente, modo quo
Ebria mens fuerit? Visco non ente, uolucres
Tutius arrident campis. Ceu dulcia mella
70Intus habent stimulos, ueluti et pinguedine curuus
Crassa hamus fallit Neptuni animalia, blande
Datque neci, sic tu, crassante libidine, mundum
Conficis hunc miserumque sequi lasciua lacessis,
Perpetueque simul suades dare membra ruine.
75Si tibi ficta loquor testantur Pergama et arces
Dardanieque, senex etiam spoliatus Oetes
Velleris auriferi precioso pondere dudum
Filia Thessalicos dum dira absorbuit ignes.
Exilium lacrimasque tuas et uulnera, Theseu,
80Quid memorem, nati decerpti fraude nouerce?
Quidque Agamennonios audaci pellice fractos
Aggrediar neruos? Epulas quibus ille uorauit
Corpora natorum sitibundoque ore cruorem
Infelix hausit pater? Amphiarae, monile
85Argie luges dilectum coniuge seua.
Quid qui Lerneum numeroso uertice monstrum
Et claua Nemeum domuit crepitante leonem
Ictu sub uasto, qui Menala cornua cursu
Atque suem horrendum superauit uiribus amplis,
90Et seuos reges tenebrosum misit ad Orcum,
Commemorem? Ob rutilas tandem bacchatus Ioles
Nanque genas digitis torquensque rotantia pensa
Occidit, horribilique rogo dedit ardua membra.
Plura quid enumerem? Ausonio nam sponte relinquo
95Orbe tuum scelus: hoc iam nostro tempore quantum
Exagitet populos magno feruore uagantes,
Quis nescit? Sed si subuelas, more pudico
Nanque morans ceptis, rutilantia tempora lino,
Rebus parendo tota cum mente beatis,
100Diceris ut cunctis mestissima silua malorum
Dulce nefas etiam, mutabitur impia fama,
Fulgida scriberis cunctorum stella bonorum.
Ergo age propositum semper tam suaue secunda.
2.
Iam portis legioque patentibus inclita gressuExierat sacro. Ante omnes stridentia cetus
Plaustra rotant, pallio circum redimita niuali
Et nostris onerata opibus uictuque decenti,
5Exagitant stimulos qua pulcra Bononia fulget
Virgineo in signo et sub Matris nomine magno
Eterne placido et deuoto pectore uerrunt.
Nec ducibus caruere suis doctisque magistris,
Ordine qui cepto moneant contingere metam.
10Hos post et signum princeps et imago iubarque
Christiparentis enim egreditur, cui murice fulget
Candenti contexta chlamys, que nanque fideles
Obtegit atque ulnis genus hoc mortale recondit.
Non meat Ideo ueluti Berecynthia colle
15Labenti curruque iugato tracta leone,
Turrita crines pexos, redimita corona,
Sceptra manu stringens, et luxuriantia flore
Pectora ceruleo, et lustrata uirentibus herbis.
Sic tumidos inflata sinus, quam cymbala Galli
20Ante ferunt erata, graui et percussa furore,
Tendere nanque iubens Athim peramando comatum.
Nec graditur uelut aerio Saturnia curru.
Iuno, quam tenuit nimium decepta uetustas
Esse deam super omne genus de sorte dearum,
25Quam bene si numquam lasciuis pulsa polorum
Cardine pellicibus foret et neglecta marito,
Quam comitatur auis pennas maculata supremas,
Luminibus centum infelicis protinus Argi
Iris item uario semper palliata colore,
30Queque furore grauis sepe exagitauit Auernos.
Heus miseri, non sic incendit nostra deorum
Cunctorum Mater dulci pietate colenda,
Et Iouis eterni magni quoque certa tonantis
Nanque parens Virgo, proprii sic filia nati.
35Non iuba nanque iugo premitur temerata leonis
Ipsius ante gradus, nec luxu fulget in ullo,
Turre superbifica non cingitur, auris itemque
Mentitis liquidum uerbis per inane rotatur,
Haud manes stimulatque graui commota furore,
40Talibus obscenis uehitur neque Virgo serena.
At graditur cano in uexillo culta pudicis
Vestibus. Ista docent casta sub mente triumphis.
Mundi nos fungi, sequimur si signa Marie.
Cui chlamys ethereo sua circum terga colore
45Voluitur, hinc Tyrio subtra ueneratur et ostro,
Vt doceat mentes nulli indulgere tenebre
Tartaree, eterno sed semper sistere celo,
Cernere mentali qui sit pater optimus ostro.
Protinus obscenum nichil et ueletur opacum
50Cordis in orbe hominum, pallietur et ardua uita
Vestibus ethereis, curis celestibus atque.
Congerit et populos chlamys hec bipatentibus ulnis,
Vt qui celesti duxerunt tempora mente,
Gratia sit duplex illis, pax orbe sub isto,
55Gloria perpetuo et numquam ruitura sub euo.
Limpida uelliferum caput ambit nanque corona
Integro perfecta globo radiisque coruscans,
Vt sonet imperium perfecte uirginitatis
Irradians genus hoc semper splendore corusco,
60Ne ruat in cecum gelidi Plutonis Auernum.
Rhea, deum ueterum fallax sine numine mater,
Ethereo uolucri curru notat ista superbo?
Nil nisi terrenum sonat, et terrena colebat.
Labilis est aer Iuno. Letare, uetustas
65Callida, tam summas et uirginitate uerendas
Mirifica coluisse deas, letare, salutem
Tu flagrantis habes piceas Flegetontis ad undas:
Errorem flebisque eterno sulfure mersa
Nanque tuum. Nos et sequimur cantando Mariam,
70Et decet eterna cantus sperare sub arce,
Corpore dum feruens soluetur uita gelato.
Ergo Dei Matrem proceres cum more uenusto
Hi sancti comitantur enim et uexilla uerentur.
Dux erat in primis, cui celi ianua paret,
75Nam senior Petrus, superi quoque clauiger orbis
Elisii, qui pontificis pia rostra tenebat,
Vmbrans et niuea candentia tempora barba,
Et gaudens forti seuum superasse Neronem
Nanque animo dudum, celo et duxisse triumphum.
80Quo duce sub graditur generosa mente sacerdos,
In medio passus cumulabat et ipse duorum,
Quorum illum leua, hunc sed dextera sancta tenebat,
Et cantu lustrare polum cum uoce sonora
Certabant. Post quos quisque aduentabat ephebus,
85Carmina respondens. Post cedit turba iugatis
Passibus ampla uirum, hos imitantur nanque puelle,
Hasque nurus cuncte: mirumque, sub ubere lasso
Infantes teneros illisque in solibus ortos
Portabant, nulloque ipsas stimulante labore.
90Nusquam uagitus nec lamentabilis infans
Cernitur, et plures, Lucina absente, grauatum
Atque suis solum uotis presente Tonantis
Christi Matre quidem, modico langore subacto,
Exonerat uentrem fetu, nulloque dolore
95Ceptum iter efficiunt, sanctissima et arma sequuntur:
Pectora mille hominum prisca hec uexilla tuentur.
Armatos at crate humeros Laurentius illinc
Emicat ignita ostendens, sublimis agebat
Corpora nam totidem. Succedit Bartholomeus
100Nanque pari numero sacer, et spreuisse feroces
Ipse manus, que iam dudum crudeliter artus
Priuarunt spolio, et lacerate tegmine pellis
Letatur. Celos qui claro creuit apertos
Lumine, qui gremio nouit secreta Tonantis
105Iam recubans celsi, cum proditor ille malignus
Nanque salutifero lignum fedare cruore
Ceperat, in specieque aquile tunc mille Iohannes
Ducebat formas. Datur et legione sub ipsa
Francisco pulcra ast acies, qui rostra Minorum
110Instituit Fratrum, quos sed sapientia summa
Maiores alit, et mira deitate merentur
Equari superis, fidei qui sidera pulcra
Ac huius ceci clarissima lumina mundi
Sidereumque iubar pietatis et ipsa propago
115Religionis adhuc surgunt cum numine magno.
Bis duo mille hominum comitantur hec inclita uella.
Hunc sequeris Christo qui, Iacobe, nanque parentas
Et miro similis fueras sibi nanque decore,
Milleque quingentos ducis sub tegmine pili
120Nanque uiros. Totidem, Mutinensis Geminiane
Pastor et insignis, magna deitate regebas.
Exerto tu qui furibundos conficis hostes
Ense quidem, Vasque electio sancta Tonantis,
Carminibus nostris, sint quamuis rauca tuisque
125Numinibus, non, Paule, etiam inpatefactus abibis,
Saule olim, quando Stephanum sub saxa premebas,
Ter mille ora uirum tua candida signa sequuntur.
Intererat simul et tenues qui lance uerendus
Ponderat equa animas pedibusque premendo draconem
130Tartareum angelicis Michael, cui mille secundant
Ora uirum. Totidem Marco famulantur eunti
Miranda facie et robusti fronte leonis.
Blasius hos sequitur traiectus pectine corpus
Crudelique pari numero sua pila mouentur.
135Tuque, humeris totum celi qui fortibus orbem
Gessisti, uastum dum Christi membra per equor
Portabas lignoque manu florente labante
Atlanti similis, canit et quem fabula fallax
Sustinuisse polumque, pari cum gente uolasti.
140Hunc post fulgebat sceptrum qui mente serena
Primus apostolicum Romana sede locauit
Cesareos putri uultus Siluester amurca,
Qui soluit lepre formas bis mille uehendo.
Ecce autem galea pressus caput et cruce pectus
145Vallatus fuluum roseaque insignis et ense
Armipotens pulcro spinam candentis equique
Nanque premens hasta guttur traiectus et hydre
Pestiferum, expositam letoque tuendo puellam
Extinguens uirus ferale Georgius ipsum
150Agmen agit, ter mille hominum sua iussa facessunt.
Post hos felices postremus episcopus ibat
Nanque duces mitra redimitus tempora sancta
Et digitos auro, sic pastoralia sceptra
Iaspide punicea, ceu sit demissus et alto
155Angelus a solio, miti sub mente refulgens,
Bis centum cleris clare comitatus, ubique
Cuius concilio, cuius deitate uerenda
Cuncta salutifero ducuntur tramite in agros
Finitimum.
3.
Portas urbis iam turma patentesExierat, passim laudes memorando Marie,
Cantibus atque piis celi conuexa replebat.
Hactenus ut cygni liquidum per inane canori
5Remigio Arctoas calami lustrando paludes
Dulcia per longum emittunt modulamina collum
Ceruleis querunt cum campis dulciter escam,
Montani resonant colles, et saxa resultant:
Non secus alme acies ad celum pectora soluunt
10Dulcibus inque modis. Vltra iam limpidus austrum
Oceanum aurato Phebus temone petebat,
Quando precipites fluuii tranauimus undas,
Qui secat a nostris uicinos finibus agros.
Ecce autem subito se offert fortissima nostris
15Arx Castrifranchi manibus, sed arundine crebra:
Leua nanque palus resonat limosa, perinde
Prata uirent dextra salientibus inclita riuis.
Hic ubi prima acies gressus cum uoce canora
Exaggerat, malas canus deuota colonus
20Plaustra uehens coram pulcroque onerata Lyeo:
"Vase tamenque humilique - inquit -, celeberrima pubes,
Hoc libate merum, aut uestras implete cauernas.
Nam michi periussit Mater sanctissima celi,
Dum matutino fulgebat Lucifer ortu
25Visa torum tenuisse meum, nil tale putanti,
Pocula sic uobis gradientibus ista referre.
Accipite et leto donis parete beatis
Nanque animo: felix, hec qui libamina norit".
Quisque cateruatim subeunt haurire liquorem
30Oblatum: pars uasa replens exhausta recedit,
Puluerulenta polit grato pars guttura uino,
Nemo abit immunis. Quanto frequentius haurit
Dona ferens, tanto uino magis ora perundant,
Non deest ac ulli. Postquam migrauit at omnis
35Ipsam turba arcem, currum retro terga relinquens,
Deuotum miratur ouans superesse liquorem
Vinifer, et uentrem inuestigat arundine uasis.
Inuenit omne merum quod curru gesserat ipso,
Letus et ostendit populo, letusque recedens
40Distribuitque iterum cunctis repetentibus ipsum,
Dum libet etheree Matri, inuacuabile plaustrum.
4.
Tendimus ulterius, torrentia nanque LauiniLitora, qui modico cum gurgite nempe sonorat,
Aggredimur. Tardos lustrat cum Arcturus Hiberos,
Ducimus insomnem pulcris sermonibus umbram.
5Ille ait: "Accepi, Ligurumque nanque per oras
Maxima Virgo Dei et Mater miracula duxit,
Ceteraque inter magnum sic memorabile semper
Contigit hoc unum. Veluti duo corpora nexu
Non extricando occubuerunt iuncta uicissim:
10Nescio si quidquam uestras fluitauit ad aures".
"Ignoramus enim - tulimus - sed pande, precamur,
Si libet, ipse modum, cupimus cognoscere: cecam
Interea Oceano sol surgens subruet umbram".
Tunc sic incepit uigili sermone profari:
15"Vrbs est Eridani spuma quasi lota fluente
Longobardorum pingui regione potentum
Et famosa diu Trebie post bella cruente
Punica, que hospitibus perpulcra Placentia fertur.
Fama est urbe ipsa iuuenesque libidine ceca
20Bacchatos nimium longo sub temporis arcu
Infandos nutrisse ignes. Seu cura parentum,
Seu districta domus uetuit compago serrate
Inque uicem nunquam potuerunt iungere flammas:
Commoda defuerant ubi stabat prona uoluntas.
25Iamque cupido urens motus inuisa beatos
Sagaque diuinoque humeris pendentia cultu
Concepit ferale nefas. Sub uestis honeste
Tegmine purpureoque habitu fortasse pudico
Flagrantes copulare faces perposse putauit.
30Illicet aggreditur iuuenes, curasque nefandas
Induit, et telum ceca in precordia figit
Exitiale uiri, liquidas torquetque medullas.
Lesus at ipse urbem curis mordacibus ambit,
Tandem adamate denudat preuisa puelle,
35Murmure cum, modico retegitque furentia furta.
Annuit illa modis tali sub fraude repertis.
Quid non audet amor temerarius? Omne trucidat
Ius et fas, illum legum rigor arduus alti
Maiestasque Dei nec numina sancta refrenant.
40Affectata dies aderat, qua corpus uterque
Contegit albenti et sancta sub ueste nefastum:
Hinc matutino copulant sub tempore furtim,
Virginis obliti sancte, miserabile corpus.
Mox ut sideree uestis temerata steterunt
45Iura quidem, subito summeque potentia magna
Virginis hos solidat, nec eis disiungere fas est
Quas copulauit amor partes. Stant cortice sicut
Siluestrique inserta pirus sub tempore uerno,
Inueterata facit nodum que humore tenaci,
50Nec separare potest amplexo ab uimine uitam.
Ac uelut argento croceum conflatur et aurum,
Quod non artificis leuiter seiungere dextra
Ingeniosa ualet, uel sicut, credere si fas,
Salmacis in nitido speciosum fonte dicauit
55Nanque sibi puerum, quem iam Cytherea crearat
Pulcra deum ueterum facundo nanque ministro:
Pectora que fuerant duo corporis unius umbram
Exegere statim, uestigia nanque parentum
Amborum tenuit puer unicus ille uenustus;
60Non aliter iuuenes audaces corpora bina
Conflauere unum. Set postquam uulgus acerbum
Conspexit casum, et cunctis lasciua iuuentus
Signa dedit capte mentisque cupidine seua
Occidit, et nigro dissoluit membra barathro.
65Obstupuistis? Sed cesset stupor, imo periclis
Discite premoniti nunquam contemnere sancta
Numina: turpificos menti delete furores.
Omnipotentis enim Christi tentare timete
Stelliferam Matrem. Non hic lasciua quadrige
70Myrtilus Hyblea remoratur prelia cera;
Non ibi Olympiace fiunt uesana palestre
Munera, nec latrat bacchante furore Citheron.
Non ibi seuus amor Pasiphes, flamma nec atrox
Fallacis Myrrhe, nec adhuc que nata rubentes
75Est patri furata comas Minois amore.
Est hic uirginitas celestis sancta Marie,
Religio simul et pietas integra, serenum
Atque pudicicie iubar, hinc perfecta fidesque,
Et timor ipse Dei: que si quis spernat inepte,
80Tempus adest penas quo uerum soluit abortas".
Hic iam pausarat, subito cum surgit et alter
Vir grauis aspectu, mirandus imagine cana,
Hec fari incipiens:
5.
"Ego uerum lumine certoAccepi quecumque feram miracula uobis.
Montanus iuuenis, sulcorum nanque meorum
Continuus cultor, - uocat hunc uicinia Petrum -
5Traxerat in longo feralia tempore furta
Vicinis tedis. Non largo temporis orbe
Ceca stetere quidem: nam semper cuncta patescunt
In regione more. Capiturque hirsutus adulter
In sceleris noxa mulieris nempe marito,
10Cui nomen Iacobus. Vir hic robustior illo
Ferre notam haud poterat: gladio ferit ora latronis
Vulnifico, uitam fato quasi iactat acerbo.
Euasit tamen infelix, succursibus actis,
Precipitique fauente fuga. Data uulnera postquam
15Tempore sunt pauco, solerti obducta medela,
Querit uterque uiam, tenuem qua corpore possit
Effodere ac animam alterius. Fortuna diurno
Tempore non leso passu delusit utrumque:
Pluribus insidiis nullum sua uota sequuntur.
20Tempus adest sanctum, quo Virginis arma beate
Pacifera obscenos discordi mente furores
Detrudunt. Specie tali uafer ille maligno
Rusticus ac animo Petrus almum pacis amorem
Tranquille simulat, possitque salubrius ipsam
25Serpere uindictamque inimico tollere inermi
Vitales uentos fidei sub fronte serene.
Labitur adque pedes hostis, pacisque beate
Numina compellat clamans "Miserere" frequenter,
"Est uindicta tuis manibus. Iam suscipe ferrum,
30Cordis in arcano, patiar, iam conde scelesti.
Dextra nefas nullum tua conserit. Ipse malorum
Causa prior, sceleris totius perfidus actor".
Credulus assentit uerbis hostilibus ille,
Atque genas madidus lacrimis pietate profunda
35Erigit ad celum corpusque hostile caducum,
Dat petit at pacem, orique oscula dulcia figit,
Sub fide perpetua iungens sua brachia collo
Aduerso, requiem simul atque paciscitur altam.
Sic rogat incedant hac religione serena
40Inque uicem. Annuit ille dolo uelatus amaro.
Iacobus inde, animo sancta sub ueste locato,
Cum fide sincera contracte pacis amicum
Ante diem petit et placato concitat ore,
Vt meet in sanctos ritus. Ast ille, furore
45Submersus Stygio, gladium sub ueste reponit
Viscera uulsurum socialia nocte sub ipsa.
Lustra fouent homines semper montana feroces,
Nullus amor Christi quibus est, pietatis imago
Nulla equidem. Feritas etiam, simulata uoluntas
50His dominantur enim, quidquid simul ore loquuntur,
Non in mente sedet; spreta formidine celi
Mendices rumpunt sanctissima pacta fidemque
Etheream, quocumque modo uindicta nefando
His placet, ut uentremque ferarum more cruentent,
55Ius et fas spernunt, quid dum modo conferat illis.
Non gradibus latis hi sunt simul ambo profecti,
Cum Petrus insidias cepit reserare latentes
Et uibrare manu Stygio cum pectore ferrum
In socios artus. Mox, dum impia brachia tollit,
60Corruit, et misera clamat cum uoce: "Maria,
En morior: Virgo, fraudi, pia, parce nefande".
At comes, immenso captus tunc nanque stupore,
Tollere uult illum, causeque ignarus, ob inde
Dulcisonis lapsum uerbis permulcet amicum.
65Ille refert: "O sancte nimis pie nanque sodalis,
Crudelem fuge nanque manum sociosque nocentes.
Nonne uides? Capulum tenet impia dextera strictum
Perque tuos lapsura artus. Sed lapsa rigentem
In terram prius est. Virgo, miserere, Maria"
70Multoties geminans, mugituque omnia complet.
Vnum erat horrendum, magnum et memorabile uisu:
Non poterat palma gelidum dissoluere ferrum,
Nec terra releuare caputque, immobilis heret
Sicut humo rigidum ingenti sub pondere saxum.
75Aures et postquam multorum nanque repleuit
Hoc scelere, et fraudes uulgo patefecit iniquas,
Occubuitque animam Stygios demisit ad ignes".
6.
Clauserat hic uerbum, subito cum emergitur unusNuncius et pallore genas perfusus utrasque
Et lacrimis oculos splendentibus inquit onustus:
"Labile quid uerbis tenet his consumere tempus
5Sortiti pietate uiri? Miracula Virgo
Nunc noua detexit: stridorne repercutit aures
Astra petens? Audite, uiri, quis clamor in auras
Pertonat aerias. Ibi sunt spectacula magna:
Pergite, nanque Dei cernetis flere parentem".
10"Dic que causa noui luctus, - tunc diximus omnes -
Si tibi scire datum, donec properamus ad ipsum
Nanque locum, quo nacta refers miracula nuper".
"Spiritus et quamuis quasi sit confusus anhelo
Pectore, que uidi - dixit - breuitate recludam.
15Vt modo iam gelido uir qui uicinior euo
Nanque senis fuerat calide quam nempe iuuente,
Matris in aspectu celorum uenit ameno
Exclamans: "Miserere" inquit "da pace potiri,
Virgo, senem miserum". Replicat cum uerba frequenter,
20Per pectus lacrime fluuii de more ruentis
In rigidum uenere solum, largosque doloris
Constituere lacus. Omnes miramur. At ille
Exaggerat luctus, quoque lamentabile pectus
Elatis ferit ac pugnis laceratque genasque
25Vnguibus horrendis, canum de fronte capillum
Euellit, pacemque petens miserere uocato
Sepius: "Exaudis, - dixit - pia Virgo Maria,
Exaudis, miserere senem, Sanctissima, luges,
Ac etiam mecum, Virgo Sanctissima, luges".
30Circumfusa cohors, tali stupefacta tenore,
Virginei luctus tollunt pia lumina sursum,
Virginis accipiunt magnum diffundere numen
In terram sancta lacrimas de fronte tepentes.
Gurgitis instar enim uerum labentis ad ima
35Vertice montano, luctu tum quisque feraci
Vescitur, ac ululans celsum ferit ocius acri
Cum stridore polum, pacem miserere petensque
More senis lapsi. Sed nec mora, fulminis instar
Ecce ruit ueniens, miseranda uoce caducum
40Constitit ante senem: "Do pacem, - dixit - amice,
Quesitam lacrimis celesti Virgine coram,
Penitet atque more. Menti concede rigenti
Iam ueniam; uerum dolet at semperque dolebit
Non paci subito dudum indulsisse petite.
45Impedit ipsa Deum uindicte dira cupido
Noscere". Tunc dulci amplexu retinetur uterque,
Crebraque saltabant crepitantibus oscula labris.
Sponte dabant animis requiem, pacemque serenam
Spondebant, collo magna pietate iugato
50Inque uicem. Postquam tranquilla fronte quiescunt,
Iunior incepit coram tunc talia fari,
Admirante nimis turba pietateque flente:
"Ponite iam seuos animos mentesque malignas,
Insani feritate uirique, cedite ferro
55Moribus obnixo sanctis. Hic nanque cruorem
Sparserat infanda cari cum cede parentis
Nanque mei, face sepe etiam combusserat agros
Hostili pingues Cereris, stipulaque feraces
Spicifera, ferus et dum stabat pectore sanguis
60Crudeli, puerum sic me poscebat inermem
Insidiis. Semper custodia cara meorum
Istius uotis pugnabat nanque profanis,
Et Deus omnipotens et numen Virginis alte.
Irriguere olim uerum sua corda maligno
65Proposito, donec fulserunt uela Marie
Virginis et muros circumlustrantia nostre
Vrbis enim. Posita sed tunc feritate, petiuit
Concordes animi nodos, odiique furentis
Hinc rabiem sedare feram, lesusque negaui
70Mentis pacifere officium. Nam semper amarum
Vindicte cupido iuste sub pacis amene
Sidere qui mentes semper tenuere cruentas
Cernere et immeritos pena non ente malorum.
At michi sic rigido nuper sanctissima, cardo
75Celorum, Regina potens, inimica furoris
Sanguinei, pacis mater pietatis et alme
Occurrit. Verbo mentem sic nanque seuero
Arguit ipsa meam: "Quid, seue, piacula, seue
Concupis humana, et crudum sub mente furorem,
80Abiecta pietate, foues? Maculatus es ausus
Viscera mortali tabo feritatis acerbe
Splendida virginee Matris uexilla subire?
Infelix, iam perge cito: iacet hostis abundans
Fletibus ante meam faciem, totamque coronat
85Pacisequis nostram sedem clamoribus. I iam,
Poscenti placidam da toto pectore pacem.
Ipsa ego nec lacrimas clausi pietate fluentes:
Quid mortalis ages? Hoc uerum ducit ad astra,
Quanto magis lesus, citius si parcere noris.
90Si te insana tenet dire impietatis imago,
Non erit immunis". Postquam sic fata, sereno
Ethere se tollens, claris caput abdidit astris.
Tunc ego, precipiti passu sua iussa frequentans,
Hunc ad confugio, do pacem, cuncta remitto
95Hac commissa tenus". Postquam sic dixerat, omnis
Turba polum clamore petit miserere coercens
Sepius, et pacem uotiuo pectore poscit,
Ceu nunc accipitis". Sic uerba expleuerat ipsa,
Cum loca lustramus quibus hec miracula fulgent.
100Vidimus hos hostes tanta dulcedine pacis
Connexos, quanta tumidum compulsa per equor
Carbasa in Euboico pausantia litore, nullo
Icta choro, Eoliisque Euro recubante sub antris,
Et dominante salo nullo cum turbine Phebo.
7.
Nox fluit interea. Cernunt se condere celoSidera. Iam squama Oceano palente natabat
Nereidum nam piscis auo, Cytherea figura
Tiphea terribilem colles dum cerneret altos
5In celum uibrare manu. Surgebat Eoo
Virgo ferens humeris clarum Titana per orbem
Obliquum. Vapor omnis item tendebat in astra
Lapsus nocte quidem. Tunc sanctique agmina prisco
More duces flectunt qua pulcra Bononia lucet.
10Hanc prope per cursumque urbem fortasse pedestrem
Vnda rapax Rheni fluit. At germana perundat
Litora qui fluuius non est, sed nomine secum
Famoso fruitur per fauces Apennini
Ortus accipiens, obliquo et gurgite labens
15Auget arundineas rapido cum flumine ualles.
Egregium perdens nomen nanque obice tanto
Infelix, regis fluuiorumque iret in aulam
Eridani Italie, magno et gauderet honore.
Vtraque pons mordet mirando litora dente
20Magnifico pulcer tractu, qui fornice crebro
Impetuosa secat torrentis flumina magni
Et quoscumque gradus recto transportat in urbem
Tramite nanque suam, Ligurum sic respicit oras.
Pars alit ulterior que pinguia dona gerebat
25Triptolemus Cereris, uiridaria cerula flore
Distincto fecunda et dulcia munera Bacchi.
Herbarum genus omne simul, genus omne subinde
Pullulat arboreum, curisque assentit auari
Fructicole, pulcramque urbem replet ubere dulci.
30Et teneris citra sunt pabula grata iuuencis,
Herbis prata uirent uerum redolentibus. Illinc
Sunt frutices, quibus ipse fugax lepus incubat atque
Capra leuis, canibus loca consona semper odoris.
Chaonia nemus inde ferax uiget ilice dorso
35Setigero placidum. Verum si tempus at illud
Afforet insipidum, ueterum quo nanque deorum
Irrita uaniloquis colerentur numina siluis,
Corniger Arcadias calami Pan linqueret oras
Inuentor resoni, Fauni simul atque puelle,
40Quas saliendo Dryas per Menala lustra uehebat
Hec loca competerent foliis fecunda sonoris,
Et gregibus reuerenda Pales. At fluctibus ipsis
Proximior campus leua, pauloque remotus
Ponte quidem, cana multum redimitus arena est.
45Hic erat et biblus sulcata ab arundine dudum,
Quando genus nondum pecoris mortale cruenta
Nanque manu uiua torrebat tergora calce,
Componens mira formosamque arte papyrum.
Siderei hic nostras acies et limpida signa
50Composuere duces. Hic tota Bononia currit
Numine leta ipso, grandique agitata stupore,
Sanctos admirans mores et tanta potentum
Agmina nanque uirum diuoque sub ordine ducta,
Liniferum genus ac totum, gradibusque pudicis
55Incedens cantu magna pietate leuato
Sepius ad celumque in terram corpora fusa
Sublimem misera pulsantia uoce Tonantem,
Magnorumque decus plaustrorum. Confluit omnis
Vrbs ea. Sicut enim dudum cum Roma triumphis
60Inclita Cesareis cursu properabat adacto
Obuia, purpuream ducis et uisura quadrigam,
Non secus hi properant. Postquam sua uerba remiscent
Cum nostris, querunt miracula nata, perinde
Omnia suscipiunt nobis referentibus, atque
65Moribus his animos disponunt protinus almis.
Interea parat etheream celebrare Camenam
Gentibus attentisque beatus episcopus ipse,
Maximus angelicis dux rebus. Nectare sumpto
Pectore Christifero, dat misse signa peracte.
70Visceribus paulo potuque ciboque creatis,
Mores finitimis linquentes ordine sanctos
Virgineo, dulcis patrie conuisimus oras,
Vestibus et niueis damus illicet inde quietem.
8. conclusio
Iam michi lunares uigili speculata per orbesNanque duos oculo, tenui modulamine quamuis,
Ite, Dei Matris spectacula. Carpite rectum
Nanque iter, et uolucris calami cum remige prono,
5Etherea uobis duce Virgine semper et alma,
Longobardorum magnas transite per urbes,
Donec cernetis Ligurum ducis atria summi
Turribus et centum miro fabricata decore
Aeriis, calamos crepitantes stringite tergo.
10Tum uobis suadete moras, lustrate parumper
Ac insigne iubar tecti regalis, obinde
Ite, gradus Pario et constructos scandite pulcro.
In summo frenate pedesque cacumine scale:
Non licet excelsi penetralia forte theatri
15Regia nanque humili uestro peragrare uolatu.
Interea, dum sic pendetis lumine claro,
Insignes lustrate uiros, lustrate cateruas
Heroum, dominos terrarum et pectora magna,
Egregios proceres et fortia corpora Martis,
20Que Ducis etherei imperialia menia scandunt.
Ac sicut fluuii regales litore lato
Neptuni properant ad cerula tendere sceptra,
Hoc si contingat culmen lustrare superbum,
Sidereum comitem, cui strenua menia parent
25Inclitaque Vrbinique alie feliciter urbes,
Oppida centum etiam, subito tunc pergite coram
Et libate manum reuerendo poplite claram.
Hinc spondete sibi famulatus, si libet, ultro
Eternos, precio sanctos nec nectere mores
30Sit mens: solus amor ducat seruire serenus
Vos uerum, heroo merito et succumbere sceptro.
Iteque neu Dominum dubitetis noscere tantum:
Splendidior cunctis fuerit qui nectite menti
Moribus esse illum, ethereo qui pectore pergit,
35Ore graui simul atque pudica mente refulget.
Inde manu digne comitantum septus herili,
Hinc miro proceres excedens nectare cunctos
Eloquii, pietatis itemque in Marte recepto
Felix armipotens, fama iam notus in orbe
40Terrarum toto, quem cuncti uertice nudo
Aulicole uenerantur enim, hic erit ille profecto:
Emicat ante omnes iubar hoc uirtutis honeste.
Aut illum ad proprios perquirite nanque penates,
Pergiteque audacter: duce celi Virgine vestra,
45Nemo potest errare quidem, nec tramite falli.
At uobis quando pectus continget herile
Cernere, nanque ipsam mentem iuuenilibus annis,
O nimis audacem, uestros contexere mores
Exili fortasse stilo excusate parumper,
50Carmina si Domino cecinit non debita tanto,
Et naturali sonuit si uoce Camena.
Dicite, tempus erit, si me mea fata futuro
Transmittent seclo, Matris pietate docente
Celicole, resono grauius modulabimur arcu
55Heroe fortasse lyre. Si uota dabuntur,
Talia conabor sua maxima pangere gesta
Carmine Pierio. Tandem, si forte loquacis
Emula pernicies lingue certare boatu
Auderet tumido uestrarum numina rerum,
60Spernite, non decet ori respondere profano:
Semper honorandis caput inclinate magistris.
Ite, pio Domino et me conseruate clientem:
Interea reliquas cantu uenerabimur aras.
