1. in Cinthiam
Cinthia, si qua meo debetur fama labori,Abs te suscipiam quicquid honoris erit.
Tu mihi das ipsas scribenda in carmina uires,
Tu facis ingenium, tu facis eloquium.
5Te duce concedunt diue in mea uota sorores,
Te duce Castalio somnia fonte bibo.
Summa tibi, fateor, debentur premia:summo
Te quoque, si liceat, carmine ad astra feram.
Et nostri prima uenies in parte libelli:
10Tu mihi principium, tu mihi finis eris.
2. in Virgilium
Grecia preclarum quantum laudauit HomerumTam, Maro, te celebret turba latina. decet.
Tu generi italico magnum decus, ille pelasgo,
Ille suis clarus, clarus es ipse tuis.
5O, si millenos uixisset uterque per annos,
Carmine quot miro prelia clara forent!
Nunc etiam credam dictetis carmina diuis,
Ingenium tenues siquod habent anime.
Ille Iouem mulcet, tua placat musa Quirinum
10Leniturque tua Cesar et ipse lyra.
Quin aliquos tandem celo demittite uersus,
Qui Iouis aut magni Cesaris acta ferant ?
Celicole quondam misere ancilia: cur non
Carmina de celo mittere uestra licet?
3. in Virgilium
Carmina diuino referam modo pauca Maroni:Quis neget egregio carmina Virgilio?
Thure pio relique lustrantur ab omnibus umbre,
Quique poeta fuit carmina sola petit.
5Uos igitur, uates, quos secula nostra tulere,
Ipsius ad tumulum munera ferte, precor.
Munera sint uersus et mecum dicite: uates
Qui iacet hic nostre gloria gentis erat.
4. in Galatheam
Sunt, Galathea, nouo tibi membra simillima lactiEt getica semper candidiora niue.
Uir tuus ardenti carbone et forcipe duro
Assuetus faciem non ferit ipse tuam ?
5Basia quando dedit mixta fuligine coniunx,
Ne mutet niueas miror abinde genas.
Cum tenet amplexus nigris tua membra lacertis,
Reddere te totam debuit ille nigram.
Sed neque te tractat neque pergit ad oscula Drusus:
10Protinus in uenerem uiribus ille caret.
Arguit intactam tota nitor in cute nam te,
O nimium cupido digna puella uiro.
5. in Cinthiam
Quid nimis elata es prestanti, Cinthia, forma?Labitur occulto pulchra iuuenta pede.
Non ita semper eris: uariatur tempore uultus
Nec semper roseo splendet in ore nitor.
5Mane, uides, primo candescunt lilia sole,
Uespere succisa languidiora rosa;
Te quoque destituet fugientis forma iuuente
Inque suos ueniet curua senecta dies.
Te miseram dices, rugis cum tempus arabit
10Et faciet crispas in tua damna genas.
Nunc tibi tempus adest, respondet lusibus etas,
Talia laciuus tempora querit amor.
Te moneat facies, monenat te frontis honores,
Qui perit o miseri sit tibi cura proci.
15Aspice, deficio; morienti consule amanti:
Si moriar, magnum, Cinthia, crimen habes.
Tu me sola potes longos deducere in annos,
Sola potes nostris addere, nimpha dies.
Si mihi tu faueas, si me spectabilis amantem,
20Confiteor, uite spes eris una mee.
Sum ne adeo informis? Nullon sum dignus amore?
Sum ne ego progenie degener ipse mea?
O utinam facilis quantum formosa fuisses!
Sic mihi tu semper, Cinthia, grata fores.
25Dum faciem spcto, digna es quam Phebus amaret;
Maius an ipsa suo, Cinthia, lumen habes?
Et cui non placeas, cum sis placitura Tonanti,
Cum dederis uentis post tua terga comas ?
Uel com contextum crines nodantur in aurum
30Membraque purpurea cetera ueste tegis.
Quicquid formosas decuisset habere puellas,
Unum si demo, Cinthia, diues habes.
Hoc unum est pietas;quam si modo, Cinthia, sumis,
Usque adeo felix semper amator ero.
35Ergo uale et nostro cura indulgere furori,
Et socies mores cum pietate tuos.
6. in Aragnem
Phebus in hesperias quamquam nondum iuerit undas,Uidi ego iam medios luce carere dies
Tum, mediam cum se niueo Latonia fratri
Obiicit et radios non sinit ire suos:
5Sic mea nonnunquam miserum me fallit Aragne,
Ante illam cum se perfida sistit anus.
O te longeue remorentur fila senecte
Nec uiuas cupiens nec moriare uolens.
Ut mihi siderei rapis inuida lumen ocelli,
10Sic tibi iocundum subtrahat illa merum.
7. in Cinthiam
Cinthia, pro meritis que reddam premia tantis,Quot mihi iam clauso suggeris, alma, die?
Nunc ego per tenebras et per stabula alta ferarum
Cogebar longas nescius ire uias.
5Forsitan abruptas cecidissem pronus in alpes
Aut ego iam rapidi preda leonis eram.
At tu, que nostros miserata es, Cinthia, casus,
Obuia noctiuage lampadis igne uenis.
Qua sit iter, qua sint manifesta pericula monstras :
10O ego quas possum reddere, luna, uices ?
Efficiam semper tibi sit, dum forte laboras,
Qui superet sonitu carmina dira suo.
Inde tua expediam prestanti numina uersu,
Qualia nocte iuuent, qualia luce patent.
8. in pictorem
Dos sua, qua claram possit perquirere laudem,Celitus, ut dignum est credere, cuique datur.
Atque ideo uarias uitam exercere per artes
Cogimur et magno fama labore uenit.
5Bella duces fecere deos celoque locarunt :
Hinc honor, hinc magni Cesaris astra micant.
Carmina Virgilio nomenque dedere sorores
Pierie, quod nec morte perire queat.
Tullius eloquio, quem mirabatur et ipsa
10Grecia, dum stabunt sidera, clarus erit.
Est in honore suo cythara laudatus Iopas,
Et uiuum qui de marmore duxit opus.
Quid referam cunctas artes ? mea fama per omnem
It clara Ausoniam, laus et ubique mea est.
15Qua ue Policretus, qua ue est celebratus Apelles
Arte, feram toto nomen in orbe meum.
9. in Calvinum
Sic tibi formose placeant, Caluine, puelle,Ut mihi presenti gratia Papia die est.
Sic Caciena suis miserum te oblectet ocellis,
Ut modo me aspectu sola Papia suo.
5Sic tibi displiceat ciliorum frictus, ut ipsa
Nunc uisa est oculis pulchra Papia meis.
Sic tibi flaua Ceres et Bacchi munera prosint,
Ut me nunc hilarem docta Papia tenet.
Sic letus uenias ad perte gaudia noctis,
10Ut mihi dulce fuit nunc papiense solum.
Ecce, Papia, malo compulsus ab omine ueni,
Quin misero lucem, dira Papia, rapis?
10. fabella
Vrbem qua ducit Comum uia forte petebam:Rure diu fueram, ruris et hostis eram.
Est locus urbis, ubi rerum quecunque uehuntur
Soluitur x lege uectigal usque sua.
5Huc feror, ecce (hominem quantum fortuna secundat
Atque eadem aduersa est!) me pia poscit anus.
"Uir, pete cur ploret que nostro est aduena tecto."
Dixerat, et iuxta forte puella sedet.
Hanc digito signat. Forma fuit illa decenti,
10Que uisa est Dapne seu Philomena mihi.
Ter quinos (neque enim plures) impleureat annos,
Uix fuit amplexu digna puella uiri.
Illa in terram oculos lacrimis humecta tenebat
Et mentem misere durus habebat amor.
15Uultus erat, qualem facit ipsum affata parentem
Aut Venus aut patrio uertice nata dea.
Cetera non uidi : sed que manifesta patebant,
Indicium pulchri corporis ora dabant.
Tum "mea nympha, precor" (germana uoce locutus:
20Barbariem docuit me Basilea prius)
"Quis te casus habet ? que te fortuna remotas
Ignaram lingue cogit adire domos ?"
Illa proci lacrimis motam se et fraude relictam
Et que pretereo plurima damna refert.
25"Heu forme miserere mee, miserere iuuente,
Hei mihi ne noceat si pia forte fui.
Te sequar. In casus ueniam quoscunque uocabis,
Si qua mihi tecum gracia" dixit "erit."
Non sum marmoreus nec tigride natus, ut ipsis
30Non mouear precibus, non mouear lacrimis.
Ergo iter obuerto. Hic obliqua est semita quam nec
Plaustra petunt, quam nec sepe uiator adit.
Hac iter ad portam, que iuncta est principis arci
Et uetus externa nomen ab urbe trahit.
35Huc agor et pone sequitur mea nympha, meum cor,
Uinxque meum crebris passibus equat iter.
Uentum erat ad medium, silua cum prodit opaca
Et tacitus post me faunus abinde uenit.
Hanc rapit et lucis amplexam condidit atris:
40Me miserum! Nec post uisa puella fuit
Ut fleui! Utque oculis largus defluxerit ymber,
Quid referam? Uolui dilacerarae genas.
Haud aliter raptum dilecte coniugis Orpheus
Sensit et irato pectore fata tulit.
45Sed quid flere iuuat? Fatorum immobiils ordo est
Nec superum nostras audiet ira preces.
11. in Lisiam
Lisia quid redolet? Sapit hec tibi Lisia mella?Et reris soli grata sit illa tibi?
Atque tuam reputas? Tamen hec in fornice uiuit
Et tua, non uultus diligit illa tuos.
5Ac siquem illa colit, non te, puto, diligat illa,
Alter inest oculis gratior usque suis,
Quem nosti et tectum ducit noctesque diesque
Et simulat quod se nulla puella uelit.
Ut tibi uera loquar: meretrix est. Ergo mariti
10Iura negat multos nunc habitura procos.
Lisia si placeat, placet hec tua Lisia multis,
Sed magis illa colit qui magis inde dabit.
12. in Bartholomeum
Bartolomee, sacros nequeo tibi mittere uersusNomine uersiculos impediente tuo.
Nil habeo riliquum, quo possim querere amicos,
Si desit nostris scripta tabella modis;
5Ni te scribendo, ni te mihi carmine iungam,
Dic mihi, quo possim iure placere tibi.
Ast ego si scribam, perturbor Barholomeo
Nomine non suaui conueniente lyre.
Te precor ergo aliud leuius tibi nomen adoptes,
10Quod ualeam numeris inseruisse meis.
13. epitaphium
Hic tegor haud ulli scelere et feritate scundus:Corrupta est uicio multa puella meo.
Quotque habui digitos totidem sub tartara misi
Nocte una illustres proditione animas.
5Sed tandem occubi penaque affligor acerba:
Sera licet superum est, non fugit ira malos.
14. in Corinum
Minxerat hic Helene mediamque ambiuerat urnam,Que tota est capiti fusa, Corine, tuo;
Hic dedit Andromache calidum et Philomena liquorem,
Hoc tulit epotum Lesbia uase merum;
5Hic Dapne atque alie tenere minxere puelle:
Urina hec lenam tinxerat uda tuam.
Proh scelus infandum! Uiole hec et lilia naso
Peluis odoranti debuit esse tuo.
Quod quereris, magno ere procus quesisset et ipsam
10Uessica missam forte bibisset aquam.
15. in Axeretum
Ipse pios quoniam colis, Axerete, poetas,Carmina et ipsa tuo semper in ore sonant,
Mirabar quod te summa cum laude ferebant
Scire sub infesto belligerare mari,
5Et quia te magnos traxisse ex hoste triumphos
Fama refert musa te comitante tua.
Mira quidem res est nostroque remotior euo
Carmina pugnaci collibuisse uiro.
Uidi ego magnanimos, quos fama ad sidera tollit
10Et qui sunt uulgi semper in ore duces,
Omnibus inuisos se se prebere poetis
Atque ipsos patria cogere abire sua.
"Ite procul" seuus dicebat Clodius olim,
"Ite alio, uates, carmina ferte alio.
15Frigoris expertes tecto gaudetis et umbra.
Qui faciet uersus? Quis nisi potus erit?
Nos patriam et sanctos tutamur ab hoste penates
Nostraque communes dextera seruat opes.
Uos odi, inbelles, alieno parta labore
20Sumentes et quos carmina sola iuuant.
Quod si uos adeo oblectant uersusque lyreque,
Ite et carminibus pascite corpus iners."
Haud ignota cano nostraque etate probatum est
Ingenium armato displicuisse duci.
25Cur igitur mediis colit Axeretus in armis
Aonidas, Vegium (nam tuus ille) peto.
Tum Vegius (de te sermo nam forte uicissim
Consititerat) laudes incipit ipse tuas.
"Axeretus" ait "prisce uirtutis utranque
30(Quod modo quis credat?) maluit ire uiam.
Scilicet et musas complexus et arma comanti
Ornatus galea uersat in ore modos
Et modo Virgilii, nonnunquam gaudet Homeri
Uersibus, historiam nec minus inde legit.
35Ni mirum sanctos si diligit ille poetas:
Est hominis caros semper habere pares.
Sic placuere bonis quondam ductoribus ipsi
Uates, quod docti sepe fuere duces.
Doctus erat Cesar de se qui scripsit, et heres
40Narrauit uite qui benefacta sue.
Ducebant Veteres scitos in prelia uates,
Qui canerent sacris bella gerenda modis;
Nouerunt quantum diuina poemata possent
Quotque duces faciat uiuere Virgilius.
45Mutauit priscos hominum uecordia mores,
Iam dudum in castris nulla Minerua fuit.
Ille autem nostro similem non inuenit euo
Atque ideo laudis dignior ipse mee est.
Quem si carminibus, si laudo aliquando libellis,
50Ni mirum raros uult mea musa uiros."
Sic Vegius, tum me uirtutem accendit in ipsam,
Accendit mire laudis amore tue.
Inde uelim (siquid facies mea carmina) nomen
Sepe tuum scriptis inseruisse meis.
16. in Cinthiam
Qui miserum totiens expertus iam sit amoremCur iterum laqueos incidit ille nouos?
In foueam quotiens lapso pede fluxit asellus,
Inuitus tales cogitur ire uias.
5Ast ego quid sit amor, quid dura incendia noui
Et quot mortifero sint in amore doli;
Et tamen infelix iterum compellor eodem,
Cogor et antiquo subdere colla iugo.
Tantum sola potes in me, que sidere quo uis,
10Cinthia, me dulcis, Cinthia, meque trahis.
Stare tua haud contra possum uel tela uel artes
Et si me ludis, ludier usque iuuat.
17. in Mentinum
Cur iterum atque uacuo, Mentine, cerebroAmbitur passu Laurea diua tuo?
Quid tibi uis hominum? Quid habes quod diligat in te
Laurea? Qua forma es? qua probitate uales?
5Nigrior es coruo, stigia pallentior umbra.
Quale tibi ingenium, quale tibi eloquium est?
Tu sibi te Paridem placidum ue putas Ganimedem
Et uersas totum pectore Aristotelem.
Falleris. Ipsa tuo non stat sapientia sensu,
10Non est iudicio pulchra Diana suo.
Quin tu aliquid peragis, quod te, dum creuerit etas,
Nutriat et senium claudat honore tuum?
Desine fallaces temptare Cupidinis artes:
Laurea celestis digna furore proci est.
18. epitaphium
Discite nunc ex me, uite quem penitet acte,Qui male deduxi tempora longa, senes:
Si magis aut ipsum uixissem Nestora totum,
Nil tamen in melius reddita uita foret.
5Nec me mortali credebam sanguine cretum
Nec nostrum rebar posse perire genus.
Fallebar, quoniam uita defunctus iniqua
Hic tegor:ast anime que mala sint taceo.
Uos igitur moneo, quamuis breue tempus habetis:
10Id quoque (nam sat erit) reddite sponte deo.
19. in Cinthiam
Cinthia, quid ploras? Nitidos quid turbat ocellos?Quis modo te fletus, quis modo langor habet?
Si tibi deformis facies inuisa mariti,
Si dolor inculto est concubuisse uiro,
5Desine flere, precor; ne sit tibi causa dolendi
Abs te quod magni debuit eris emi.
Nam te potes acceptas a corruptore tabellas
Et legere et pulchro reddere uerba proco.
Ipse, licet norit quod te formosus adulter
10Tractet, adhuc molli pectore cuncta feret.
Femina deformi uidua est que nupsit amanti
Proque suo poterit se gerere arbitrio.
Sepe licet uideas turgescere coniugis ora,
Uicta supercilio mox cadet ira tuo.
15Ipse petet ueniam tanquam peccauerit et te
Leserit et quicquid poscitur inde dabit
Atque tuo tantum contentus uiuet amore
Nec petet assiduis tecta aliena dolis.
Formosum contra si sis sortita maritum,
20Te miseram! Quantis falleret ille modis!
Non tibi, sed multis natum se crederet et quod
Das modo sola daret plurima turba sibi.
Forma uiri nuptis nimium est damnosa puellis:
Quam dolet Oenone substinuisse Parim!
25Iupiter ut nulli placeat Saturnia uellet,
Egregium Eneam plorat Elissa suum.
Ergo tuo inculto uiuas contenta marito
Et tibi quod desit mox aliunde pete.
20. in Calciopem
Calciope, o fer opem, tacito ne uulnere PetrusOccidat. Egregio parce, puella, proco.
Da sibi quod postquam dederis mira arte iuuabit
Et dices: tacui quid male sana diu?
5Experiere pio quanta est in amore uoluptas:
Gaudia mille dabis, gaudia mille feres.
Dulce rogatur opus rerum nec dulcior ulla est,
Quam semel ut dederis sepe dedisse uoles.
Et quis erit primos dignus decerpere flores?
10Si Petrum expendis, undique Petrus erit.
Ac mihi si carum serues a morte sodalem,
In celum calamo, diua, ferere meo;
Sin pereat, totum contra te Acheronta mouebo
Et faciamo uersus in tua damna sacros.
21. in Cinthiam
Vror et accenso nulla est medicina furori,Nulla meo medica est herba reperta malo.
Egrotus si forte fuit, ualet esa leoni
Simia uirosas restituisse uices.
5Pardus edit capreas, siquis sibi langor, agrestes:
Inuenta est morbis hec medicina suis.
Dictamnus, tergo siquando hesere sagitte,
Siluestrem mira liberat arte capram.
Querit item ramos forndentis ceruus oliue,
10Languidus ut magno forte dolore fuit.
Ursus adit fouema, qua se formica recludit,
Et quanta est illic lingua per ora patet;
Illa putat carnes et amatam currit ad escam;
Fallitur, et uasto pectore clausa perit
15Et magnum ueteri morbo sic liberat ursum:
Morte sua infelix damna aliena leuat.
Denique cunctarum canis est medicina ferarum
Sanguis, et his ceso redditur hoste salus.
Norunt queque suis animalia querere morbis
20Auxilia et nullum fallitur inde pecus.
Ast ego si norim quod sola est Cinthia nostri
Causa mali, que me sola beare potest;
Illa tamen nostros nulla iuuat arte labores
Et cruda auxilium sepe rogata negat.
25Non ego magna peto neque mortem, Cinthia, posco,
Diua, tuam: facile est quod, mea nympha, rogo:
Scilicet ut nostro liceat dare tempus amori:
Sic dabis ut fiam, Cinthia, saluus opem.
22. in Cottam
Gallorum magno que mittam carmina regiErroris, Cotta, respice siquid habent.
Doctus es et cythara te etiam donauit Apollo
Et tua cum sanctis uatibus aucta domus.
5Ne referam multos: quid auunculus? Ille deorum
Colloquio suaui carmine iunctus erat;
Quem decus etruscis atque indelebile nomen
Etenum faciens traxit in astra deus.
Hic similis fies paribusque imitabere uatem
10Uersibus et nomen non tibi dispar erit.
Nam tua iam uirtus clara est omnesque fatentur
Quid uaelas prosa, carmine quid ualeas.
Inde meas poteris musas trutinare. Lege ergo
Carmina iudicio discutienda tuo.
23. in Amorem
Quid me ludis, Amor? Quid me, seuissime, cogisIn mea letifera currere fata manu?
Dure puer, dura natus de matre, Cupido, es:
Non dii, sed rabide te genuere fere.
5Aut ego te rigido natum de marmore credam:
Durius en ipso marmore pectus habes.
Aut hyrcana tibi concesserit ubera tygris
Uel que te genuit seua leena fuit.
O miserum, qui te superum dignatur honore
10Et tua fumifero numina thure rogat.
Surdus es et geminas rogitantibus obstruis aures,
Cecus es et nullum qui roget usque uides.
Si deus ipse fors, si certum numen haberes,
Qui modo sepe nocet, sepe iuuaret amor.
15Iupiter ipse deus quoniam iuuat equus Olimpo est
Nullaque celesti numina ab axe nocent.
Dii faciles homini sunt et pietate mouentur,
Exaudire preces uotaque digna solent.
Supplicibus grata respondet corniger Hamon
20Uoce nec orantes spernit Apollo suos.
Atque ideo Veteres statuere altaria diuis
Et posita est ipsis hostia cesa deis.
Sed tu sponte noces, precibus nec flecteris ullis,
Quas ego nocte fero, quas ego luce fero.
25Dure puer, dura natus de matre, Cupido, es:
Non dii, sed rabide te genuere fere.
Fletibus heu quantis onerauique ethera uotis,
Qui potui lacrimis saxa mouere meis.
Solus Amor tacuit. Mecum fleuere leones
30Et uisa est gemitus silua dedisse pios.
Haud aliter, seuo cum Gallus amore petiret,
Menalus et lacrimas saxa Licea dabant.
Quid cupis? Ipse semel dixisses, improbe, saltem:
Qui perit ex multis pauca rogasset amnas.
35Scilicet ut posset uite quod denique restat
Ducere ubi est fletus Cinthia causa sui.
At procul exagitor, procul hac me pellis ab urbe,
Me procul ab domina cogis abire mea.
Nec te noster amor dure ue inflectere flamme
40Ulla potest pietas, insidiose puer.
Insidiose, tuos audes uexare poetas:
Nimirum diuos ledis, inique puer.
Te pater ipse timet Mauors qui prelia miscet
Et te dii pelagi dii baratrique timent.
45Dure puer, dura natus de matre, Cupido, es:
Non dii, sed rabide te genuere fere.
Debueras saltem nostri meminisse libelli,
Quo cecini laudes, perfide, mille tuas.
Parce, puer. Non te, dum scripsi carmina, noram:
50Quas dederam laudes non tibi conueniunt.
Haud iterum nostro, puer, hoc laudabere uersu,
Crude puer, fueram quem ratus esse pium.
Ah! Sinis insontes leto succumbere amantes,
Me sinis indigna morte perire, puer.
55Mille fero en mortes: uiuo moriorque uicissim,
Uita mihi mors est, mors mihi vita foret.
Quam uideo nusquam uideorque uidere puellam,
Sepe sua ante oculos currit ymago meos.
Et uisa est niueis mecum pugnare lacertis:
60Fallor, et amplexus effugit umbra datos.
Continuo excrucior, lacrime uoluuntur inanes:
O nunquam misero uisa sit illa mihi.
Hei mihi! Quid uolui? Que tanta insania menti est?
Nescio quid fiugiam, nescio quid ue petam.
65In partes animum uarias mentemque uoluto,
Haud scio que demum uita futura mea est.
Dure puer, dura natus de matre, Cupido, es:
Non dii, sed rabide te genuere fere.
Me quoque dum pereo, superi, defletis amantem,
70Flet genus omne hominum, flet genus omne auium.
Solus, Amor, rides; tibi sum comedia soli:
Me ne etiam letus fraude perire tua es?
"Hunc meus arcus" ais "transfixit arundine, cuius
Uulnera cum Phebo Iupiter ipse timet."
75Nec tuus arcus erat, posset qui ledere nunc me;
Scis mea quot laquos fregerit ira tuos.
Una fuit nostras posset que incendere flammas,
Huius et auxilio fretus in arma rius.
Illa tuos arcus, celeres capit illa sagittas,
80Transadigit costas Cinthia sola meas.
Cinthia sidereis miserum me infixit ocellis,
(Hoc fateor) precibus mota puella tuis.
Hec mihi pro meritis referuntur premia tantis:
Uis ut amem; quod amem posse uidere negas.
85Quin peream potius, uitampque extinguere dextra
Prestat. Abi! Iam te quo uelit ira sequar.
Dure puer, dura natus de matre, Cupido, es:
Non dii, sed rabide te genuere fere.
Discite nunc ex me, iuuenes! Ne credite Amori:
90Lurida sub dulci melle uenena latent.
Dum nouus est ignis, crescenti obstate furori:
Qui nouus est modica uincitur ignis aqua.
