Titus Livius (Livy), The History of Rome, Book 21
Benjamin Oliver Foster, Ph.D., Ed.

19. haec derecta¹ percunctatio ac denuntiatio belli magis ex dignitate populi Romani visa est quam de foederum iure verbis disceptare, cum ante tum maxime Sagunto excisa. [2] nam si verborum disceptationis res esset, quid foedus Hasdrubalis cum Lutati priore foedere, quod mutatum est, comparandum erat? [3] cum in Lutati foedere diserte additum esset ita id ratum fore si populus censuisset, in Hasdrubalis foedere nec exceptum tale quicquam fuerit et tot annorum silentio ita vivo eo comprobatum sit foedus ut ne mortuo auctore quicquam mutaretur. [4] quamquam, etsi priore foedere staretur, satis cautum erat Saguntinis, sociis utrorumque exceptis; nam neque additum erat “iis qui tunc essent” nec “ne [p. 54] qui postea adsumerentur.” [5] et cum adsumere novos² liceret socios, quis aequum³ censeret aut ob nulla quemquam merita in amicitiam recipi, aut receptos in fidem non defendi? tantum ne Carthaginiensium socii aut sollicitarentur ad defectionem aut sua sponte desciscentes reciperentur.

[6] legati Romani ab Carthagine, sicut iis Romae imperatum erat, in Hispaniam, ut adirent civitates et⁴ in societatem perlicerent aut averterent a Poenis, traiecerunt. [7] ad Bargusios primum venerunt; a quibus benigne excepti, quia taedebat imperii Punici, multos trans Hiberum populos ad cupidinem novae fortunae erexerunt. [8] ad Volcianos inde est ventum, quorum celebre per Hispaniam responsum ceteros populos ab societate Romana avertit. ita enim maximus natu ex iis in concilio respondit: [9] “quae verecundia est, Romani, postulare vos uti vestram Carthaginiensium amicitiae praeponamus, cum qui id fecerunt⁵ crudelius quam Poenus hostis perdidit⁶ vos socii prodideritis? [10] ibi quaeratis socios, censeo, ubi Saguntina clades ignota est; Hispanis populis sicut lugubre ita insigne documentum Sagunti ruinae erunt, ne quis fidei Romanae aut societati confidat.” [11] inde extemplo abire finibus Volcianorum iussi ab nullo deinde [p. 56] concilio Hispaniae benigniora verba tulere. ita⁷ nequiquam peragrata Hispania in Galliam transeunt.