1. Alcon
Ereptum fatis primo sub flore iuventaeAlconem nemorum decus et solatia amantum,
Quem toties Fauni et Dryades sensere canentem,
Quem toties Pan est, toties miratus Apollo;
5Flebant pastores; ante omnes carus Iolas
Tristia perfundens lacrimis manantibus ora,
Crudeles superos, crudeliaque astra vocabat;
Ut gemit amissos foetus philomela sub umbris,
Aut qualis socia viduatus compare turtur,
10Quam procul incautam quercu speculatus ab alta
Immitis calamo pastor deiecit acuto;
Non viridi sedit ramo, non gramine laeto,
Non vitrei dulcem libavit fluminis undam:
Sed gemitu amissos tantum testatus amores,
15Languidulus moestis complet nemora alta querelis.
Nulla dies miserum lacrimis sine vidit Iolam,
Nec cum Sol oritur, nec cum se condit in undas.
Non illi pecudes, non pingues pascere tauros
Cura erat, aut pastos ad flumina ducere potum,
20Haedorumve gregem, aut vitulos includere septis.
Tantum inter silvas aut solo in litore secum
Perditus, et serae oblitus decedere nocti,
Rupibus haec frustra et surdis iactabat arenis:
Alcon deliciae Musarum et Apollinis; Alcon
25Pars animae; cordis pars Alcon maxima nostri,
Et dolor, his lacrimas oculis habiture perennes,
Quis deus, aut quis te casus, miser, abstulit? ergo
Optima quaeque rapit duri inclementia fati?
Ergo bonis tantum est aliquod male numen amicum?
30Non metit ante diem lactentes messor aristas,
Immatura rudis non carpit poma colonus:
At fera te ante diem mors nigro immersit Averno,
Iniecitque manus rapidas crescentibus annis.
Heu miserande puer! tecum solatia ruris,
35Tecum Amor, et Charites periere, et gaudia nostra.
Arboribus cecidere comae, spoliataque honore est
Silva suo; solitasque negat pastoribus umbras:
Prata suum amisere decus, morientibus herbis
Arida: sunt sicci fontes et flumina sicca.
40Infaecunda carent promissis frugibus arva:
Et mala crescentes rubigo exedit aristas.
Squallor tristis habet pecudes, pecudumque magistros:
Impastus stabulis saevit lupus; ubere raptos
Dilaniatque ferus miseris cum matribus agnos;
45Perque canes praedam impavidus pastoribus aufert.
Nil nisi triste sonant et silvae, et pascua, et amnes,
Et liquidi fontes: tua tristia funera flerunt
Et liquidi fontes, et silvae, et pascua, et amnes.
Heu miserande puer! tangunt tua funera divos.
50Per nemora agricolae flentes videre Napaeas,
Panaque, Silvanumque, et capripedes Satyriscos.
Sed neque iam lacrimis, aut questu fata moventur
Impia, nec nostras audit mors surda querelas.
Vomeribus succisa suis moriuntur in arvis
55Gramina: deinde iterum viridi de cespite surgunt:
Rupta semel non deinde annectunt stamina Parcae.
Aspice, decedens iam Sol declivis Olympo
Occidit, et moriens accendit sidera caelo;
Sed tamen occiduo cum laverit aequore currus,
60Idem iterum terras orienti luce reviset:
Ast ubi nigra semel durae nos flumina mortis
Lavere, et clausa est immitis ianua regni,
Nulla umquam ad superos ducit via: lumina somnus
Urget perpetuus, tenebrisque involvit amaris.
65Tunc lacrimae incassum, tunc irrita vota, precesque
Funduntur: fert vota Notus, lacrimasque, precesque.
Heu miserande puer, fatis surrepte malignis!
Non ego te posthac, pastorum adstante corona,
Victorem aspiciam volucri certare sagitta;
70Aut iaculo, aut dura socios superare palaestra:
Non tecum posthac molli resupinus in umbra
Effugiam longos aestivo tempore soles:
Non tua vicinos mulcebit fistula montes,
Docta nec umbrosae resonabunt carmina valles:
75Non tua corticibus toties inscripta Lycoris,
Atque ignis Galatea meus nos iam simul ambos
Audierint ambae nostros cantare furores;
Nos etenim a teneris simul usque huc viximus annis;
Frigora, pertulimusque aestus, noctesque diesque;
80Communique simul sunt parta armenta labore.
Rura mea haec tecum communia: viximus una;
Te moriente igitur cur nam mihi vita relicta est?
Heu male me ira deum patriis abduxit ab oris,
Ne manibus premerem morientia lumina amicis,
85Aut abeuntis adhuc supremum animae halitum in auras
Exciperem ore meo, gelidis atque oscula labris.
Invideo, Leucippe, tibi; suprema dolenti
Deficiens mandata bonus tibi praebuit Alcon;
Spectavitque tuos morienti lumine vultus.
90Frigida tu moesto imposuisti membra pheretro:
Sparsisti et lacrimis bustum, ingratumque sepulcrum.
Inde ubi defletum satis est et iusta peracta,
Alconem ad manes felix comes usque secutus,
Amisso vitam socio non passus inertem es.
95Et nunc Elysia laetus spatiaris in umbra,
Alcone et frueris dulci, aeternumque frueris.
Atque aliquis forsan pastor pius ossa sepulcro
Uno eodemque simul florentis margine ripae,
Amborum sacro manes veneratus honore,
100Composuit, lacrimasque ambobus fudit easdem.
Ast ego nec tristes lacrimas in funere fudi,
Debita nec misero persolvi iusta sodali.
Quin etiam sortis durae, ignarusque malorum,
Vana mihi incassum fingebam somnia demens:
105Haec ego rura colam celeberrima, tum meus Alcon
Huc veniet, linquens colles, et inhospita saxa,
Infectasque undas, et pabula dira veneno;
Molliaque inviset prata haec, fluviosque salubres.
Occurram longe, et venientem primus amicum
110Agnoscam, primus caris complexibus ora
Impediam: excutient hilares nova gaudia fletus:
Sic tandem optato laeti sermone fruemur;
Aerumnasque graves, olim et transacta vicissim
Damna referre simul, rursusque audire iuvabit.
115Tum veteres sensim fando repetemus amores,
Deliciasque inter pastorum, et dulcia ruris
Otia, securae peragemus tempora vitae.
Haec amat arva Ceres, iuga Bacchus, pascua Apollo,
Ipsa Pales herbas pecori, lac sufficit agnis:
120Montibus his passim tenerae assuevere Napaeae
Saepe feras agitare, et saepe agitare choreas.
Hic redolens sacros primaevae gentis honores,
Perluit antiquas Tiberis decora alta ruinas.
Hic umbrae nemorum, hic fontes, hic frigida Tempe:
125Formosum hic pastor Corydon cantavit Alexin.
Ergo ades, o dilecte puer: te pascua et amnes
Exspectant; tibi iam contexunt florea serta,
Adventuque tuo testantur gaudia Nymphae;
Summittitque novos tellus tibi Daedala flores.
130Haec ego fingebam miser, ah spe ductus inani,
Nescius omne nefas morti fatisque licere.
At postquam frustrata leves abiere per auras
Vota mea, et vivos Alconis cernere vultus
Non licuit, vivasque audire, et reddere voces;
135Huc saltem, o saltem umbra levi per inania lapsu
Advolet, et nostros tandem miserata dolores,
Accipiat lacrimas, imo et suspiria corde
Eruta, quasque cava haec responsant antra querelas.
Ipse meis manibus ripa hac Anienis inanem
140Constituam tumulum, nostri solatia luctus,
Atque addam pia tura focis, manesque ciebo.
Vos mecum, o pueri, bene olentes spargite flores,
Narcissum, atque rosas, et suave rubentem hyacinthum,
Atque umbras hedera, lauroque inducite opacas:
145Nec desint casiae, permixtaque cinnama amomo,
Excitet ut dulces aspirans ventus odores.
Nos Alcon dilexit multum, et dignus amari
Ipse fuit nobis, et tali dignus honore.
Interea violas intertexent amaranthis,
150Et tumulo spargent flores et serta Napaeae;
Et tumulo moestae inscribent miserabile carmen:
ALCONEM POSTQUAM RAPUERUNT IMPIA FATA,
COLLACRIMANT DURI MONTES, ET CONSITUS ATRA EST
NOCTE DIES: SUNT CANDIDA NIGRA, ET DULCIA AMARA.
2. Cleopatra
Marmore quisquis in hoc saevis admorsa colubrisBrachia, et aeterna torpentia lumina nocte
Aspicis, invitam ne crede occumbere leto.
Victores vetuere diu me abrumpere vitam,
5Regina ut veherer celebri captiva triumpho
Scilicet, et nuribus parerem serva Latinis;
Illa ego progenies tot ducta ab origine regum,
Quam Pharii coluit gens fortunata Canopi,
Deliciis fovitque suis Aegyptia tellus,
10Atque Oriens omnis divum dignatus honore est.
Sed virtus, pulchraeque necis generosa cupido
Vicit vitae ignominiam, insidiasque tyranni.
Libertas nam parta nece est, nec vincula sensi,
Umbraque Tartareas descendi libera ad undas.
15Quod licuisse mihi indignatus perfidus hostis,
Saevitiae insanis stimulis exarsit et ira.
Namque triumphali invectus Capitolia curru
Insignes inter titulos, gentesque subactas,
Exstinctae infelix simulacrum duxit, et amens
20Spectaclo explevit crudelia lumina inani.
Neu longaeva vetustas facti famam aboleret,
Aut seris mea sors ignota nepotibus esset,
Effigiem excudi spiranti e marmore iussit,
Testari et casus fatum miserabile nostri.
25Quam deinde, ingenium artificis miratus Iulus
Egregium, celebri visendam sede locavit
Signa inter veterum heroum, saxoque perennes
Supposuit lacrimas, aegrae solatia mentis;
Optatae non ut deflerem gaudia mortis,
30(Nam mihi nec lacrimas letali vipera morsu
Excussit, nec mors ullum intulit ipsa timorem)
Sed caro ut cineri et dilecti coniugis umbrae
Aeternas lacrimas, aeterni pignus amoris
Moesta darem, inferiasque inopes et tristia dona.
35Has etiam tamen infensi rapuere Quirites.
At tu, magne Leo, divum genus, aurea sub quo
Saecula et antiquae redierunt laudis honores,
Si te praesidium miseris mortalibus ipse
Omnipotens Pater aetherio demisit Olympo;
40Et tua si immensae virtuti est aequa potestas,
Munificaque manu dispensas dona deorum,
Annue supplicibus votis; nec vana precari
Me sine. Parva peto; lacrimas, Pater optime, redde:
Redde, oro, fletum; fletus mihi muneris instar,
45Improba quando aliud nil iam Fortuna reliquit.
At Niobe ausa deos scelerata incessere lingua,
Induerit licet in durum praecordia marmor,
Flet tamen, assiduusque liquor de marmore manat.
Vita mihi dispar, vixi sine crimine, si non
50(Induerim licet in durum praecordia marmor)
Crimen amare vocas: fletus solamen amantum est.
Adde, quod afflictis nostrae iucunda voluptas
Sunt lacrimae, dulcesque invitant murmure somnos.
Et cum exusta siti Icarius canis arva perurit,
55Huc potum veniunt volucres, circumque, supraque
Frondibus insultant; tenero tum gramine laeta
Terra viret, rutilantque suis poma aurea ramis;
Hic ubi odoratum surgens densa nemus umbra
Hesperidum dites truncos non invidet hortis.
3. prosopopoeia Ludovici Pici Mirandulani
Credite, mortales, animae post fata supersunt,Diraque Mors nostri nil nisi corpus habet.
Fabula nec manes vana est exire sepulcris
Per noctem, tenebris et volitare vagos.
5Nam modo, dum nostro Mirandula milite cincta est,
Vidi ego vera quidem, sed caritura fide.
Nox erat, et noctem superans candore nivali
Clara repercusso lumine Luna magis.
Ipse ego sub muris fossa defensus opaca
10Scrutabar, tutum qua magis esset iter.
Astitit hic subito manifestus moenibus ipsis,
Ante oculos Picus visus adesse meos.
Tristis erat facies, atroque inspersa cruore,
Et lacerum ambusto tunc quoque crine caput.
15Obstupui, gelidusque tremor per membra cucurrit,
Et subito arrecta est hirta timore coma.
Ille autem torvum despectans castra, repente
Infremuit, gemitu solvit et ora gravi.
O Pater, o pastor populorum, o maxime mundi
20Arbiter, humanum qui genus omne regis,
Iustitiae, pacisque dator, placidaeque quietis;
Credita cui soli est vita salusque hominum;
Quem Deus ipse, Erebi fecit, Caelique potentem,
Ut nutu pateant utraque regna tuo;
25Quid potui tantum infelix committere? culpa
Aut mea quae nam in te tam gravis esse potest,
Ut patriam, natumque meum, uxoremque, laresque
Perdere, et excidio vertere cuncta velis?
Certe ego te propter caput obiectare periclis,
30Nec timui toties velle subire necem.
Felsina cum imperium iam detrectaret, et in te
Tristia civilis sumeret arma furor,
Haec mea dextra tuos armis compescuit hostes,
Et leto multos sanguinolenta dedit.
35Denique dum innumeris cupio te ornare triumphis,
Sanguinis ipse mei prodigus occubui.
Vulnera testantur nostros haec saeva labores,
Implorantque tuam nomen inane fidem.
Flens tener in cunis vagitu natus amaro
40Pollicitis queritur pondus abesse tuis.
Tot perpessa graves coniux miseranda labores
Supplicibus veniam moesta petit lacrimis.
Stant miseri squallore patres, trepidaeque puellae,
Et matrum passis flet pia turba comis.
45Omnes in te animum iam convertere, rogantque,
Ut tua det fessis dextera rebus opem.
Aspice captivis vacuos cultoribus agros,
Abductas pecudes, agricolasque boves,
Disiectasque domos passim, populataque raptis
50Arboribus late et frugibus arva suis.
Tu vero ulterius lacrimis, dolcissima coniux,
Et gemitu manes laedere parce meos.
Postquam nulla potest mitis clementia dirae
Consilium mentis flectere, nec pietas;
55Effuge, quodque unum est nostri tibi pignus amoris,
Dulce onus hinc ulnis fer puerum ipsa tuis.
Nec mea discedens saxo hic clausa ossa relinque
Condita, sed caro tecum habeas gremio,
Ne rabie immani, tumulo sint eruta avito,
60Et iaceant media semisepulta via.
Haec speranda mihi, postquam sectatur et umbram,
Saevit et in cineres mens male grata meos;
Nec sinit inferias nostro te ferre sepulcro,
Annuaque exstincto reddere iusta viro.
65Sed tamen et superi cernunt mortalia, habetque
Iustitiae ultorem dextra minax gladium;
Inque malos, sit lenta licet, certa ira deorum est,
Poenaque tam gravior, quam mage sera venit.
Nec longum nostro laetabitur impius hostis
70Sanguine: fata illum non leviora manent.
Haec ille, et plura his; sed verba extrema loquentis
Terribilis nostra rupit in aure sonus.
Nam subito, ingenti tormenta impulsa ruina
Increpuere, gravi terra tremit sonitu.
75Fulminei ingeminant ictus, volat impete diro
Ferrea sulphureo concita ab igne pila.
Moenia tum nutant labefacta: at tristis imago
In tenebras querulo moesta abiit gemitu.
4. de Elisabella Gonzaga canente
Dulces exuviae, dum fata, deusque sinebant,Dum canit, et querulum pollice tangit ebur,
Formosa e caelo deducit Elisa tonantem,
Et trahit immites ad pia verba feras.
5Auritae veniunt ad dulcia carmina silvae,
Decurrunt altis undique saxa iugis:
Stant sine murmure aquae, taciti sine flamine venti,
Et cohibent cursus sidera prona suos.
Atque aliquis tali captus dulcedine sentit
10Elabi ex imo pectore sensim animam.
Flebile nescio quid tacite in praecordia serpit,
Cogit et invitos illacrimare oculos.
Flecte ratem, male grate hospes, neu desere amantem!
Ah misera ah mortem est iam prope, flecte ratem!
15Quod si tam dulces nequeunt fera corda querelae
Flectere, nec gemitu hoc mens labefacta tua est,
Non tibi diva parens, generi nec Dardanus auctor,
Perfide, sed duris cautibus es genitus.
Surdior ah scopulis, dulces fugis, improbe, terras,
20Deliciisque olim litora cara tuis.
Illa autem extremo tandem devicta dolore,
Irrita nil postquam verba, precesque valent,
Sanguine sancta suo temerati iura pudoris
Ulta est; ipsa suae saeva ministra necis;
25Quemque torum toties tecum male presserat olim,
Infelix etiam nunc premit exanimis.
Respice, funereae sunt illa incendia flammae,
Et miseranda illis ardet Elisa rogis:
Ardet Elisa tuum, saeve, indelebile crimen,
30Olim quod terris fama loquatur anus.
At tua praecipites fugientia carbasa venti
Caeruleum profuga per mare classe ferunt.
Obrue devotam, pater o Neptune, carinam:
Ah nimis infidum sustinet illa caput.
35Illa virum portat quem non periuria tangunt;
Quem non sancta fides, fasve, piumve movet;
Quem neque dulcis amor miserae morientis Elisae
Flectere, nec lacrimae, nec potuere preces.
Ah ferus est, quicumque animo non mitis agresti
40Audiit, et siccis haec pia verba oculis.
Quod tamen haec moveant, quod sint tam dulcia verba,
Non faciunt verba haec, sed nova Elisa canens.
Et certe non est haec uxor Elisa Sichaei,
Nec quemquam hac Phrygium novit Elisa virum.
45Altera Elisa haec est superis gratissima, qualem
Nec tulit ulla umquam, nec feret ulla dies.
Audiat Aeneas hanc si tam dulce querentem,
Flens ultro ad litus vela dabit Libycum.
Quod si dura nimis, blandisque immota querelis
50Mens fera propositum non remoretur iter,
Invitam ad litus portabunt aequora classem,
Flaminaque ad fletus officiosa pios;
Excidet atque animo regnum dotale, nec umquam
Dardanius Latium navita classe petet.
55Nam nimium validas facies habet ista catenas,
Et validum nimis haec lumina carcer habent.
Haec formosa deas superat forma heroine,
Pace tua, Venus o, pace, Minerva, tua.
Quicquid agit, pariter certant componere furtim
60Et decor, et Charites, et pudor ingenuus.
His laetos natura oculis afflavit honores,
Et quiddam maius conditione hominum.
Ambrosiam rosea spirant cervice capilli;
Et patet egregio vera decore dea.
65Quacumque ingreditur, laeta undique pabula vernant:
Signaque dat tellus numen adesse aliquod.
Arrident silvae passim, tangique beato
Certatim gestit quaelibet herba pede.
O centum aequoreae formosa Doride natae,
70Et quascumque maris contigit esse deas,
Huic date quicquid habent gemmarum litora rubra
Oceani, et quicquid dives arena vehit.
Quosque habet alma Thetis, quos et Galatea lapillos
Nerine in loculis candida Nympha suis:
75Quicquid odoratae messis Panchaia tellus
Protulit, huic felix munera portet Arabs.
Huic uni Seres Tyrio satianda colore
Arboribus pectant vellera cara suis.
Haec una est nostri rarissima gloria saecli;
80Digna suas cui det maximus orbis opes.
Vos quoque, caelicolae, hanc merito celebretis honore:
Non erit haec vobis dissimulanda dea.
5. elegia qua fingit Hippolyten suam | ad se ipsum scribentem
Hippolyte mittit mandata haec Castilioni;Addideram imprudens, hei mihi, paene suo.
Te tua Roma tenet, mihi quam narrare solebas,
Unam delicias esse hominum atque deum.
5Hoc quoque nunc maior, quod magno est aucta Leone,
Tam bene pacati qui imperium orbis habet.
Hic tibi nec desunt celeberrima turba sodales:
Apta oculos etiam multa tenere tuos.
Nam modo tot priscae spectas miracula gentis,
10Heroum et titulis clara trophaea suis:
Nunc Vaticani surgentia marmore templa,
Et quae porticibus aurea tecta nitent:
Irriguos fontes, hortosque, et amoena vireta,
Plurima quae umbroso margine Tybris habet.
15Utque ferunt, coetu convivia laeta frequenti,
Et celebras lentis otia mista iocis.
Aut cithara aestivum attenuas cantuque calorem.
Hei mihi, quam dispar nunc mea vita tuae est!
Nec mihi displiceant quae sunt tibi grata: sed ipsa est
20Te sine lux oculis paene inimica meis.
Non auro aut gemma caput exornare nitenti
Me iuvat, aut Arabo spargere odore comas:
Non celebres ludos festis spectare diebus,
Cum populi complet densa corona forum;
25Et ferus in media exsultat gladiator arena,
Hasta concurrit vel cataphractus eques.
Sola tuos vultus referens, Raphaelis imago
Picta manu curas allevat usque meas.
Huic ego delicias facio, arrideoque, iocorque,
30Alloquor et, tamquam reddere verba queat.
Assensu, nutuque mihi saepe illa videtur
Dicere velle aliquid, et tua verba loqui.
Agnoscit, balboque patrem puer ore salutat.
Hoc solor longos decipioque dies.
35At quicumque istinc ad nos accesserit hospes,
Hunc ego quid dicas, quid faciasve, rogo.
Cuncta mihi de te incutiunt audita timorem;
Vano etiam absentes saepe timore pavent.
Sed mihi nescio quis narravit saepe tumultus,
40Miscerique neces per fora, perque vias;
Cum populi pars haec Ursum, pars illa Columnam
Invocat, et trepida corripit arma manu.
Ne tu, ne, quaeso, tantis te immitte periclis:
Sat tibi sit, tuto posse redire domum.
45Romae etiam fama est cultas habitare puellas,
Sed quae lascivo turpiter igne calent.
Illis venalis forma est, corpusque, pudorque:
His tu blanditiis ne capiare, cave.
Sed nisi iam captum blanda haec te vincla tenerent,
50Tam longas absens non paterere moras.
Nam memini, cum te vivum iurare solebas
Non me, si cupias, posse carere diu.
Vivis, Castilion; vivasque beatius, opto;
Nec tibi iam durum est me caruisse diu.
55Cur tua mutata est igitur mens? cur prior ille,
Ille tuo nostri corde refrixit amor?
Cur tibi nunc videor vilis? nec, ut ante solebam,
Digna, tori sociam quam patiare tui?
Scilicet in ventos promissa abiere, fidesque,
60A nostris simul ac vestri abiere oculi.
Et tibi nunc forsan subeunt fastidia nostri,
Et grave iam Hippolytes nomen in aure tua est.
Me tibi, teque mihi sors, et Deus ipse dedere:
Quodnam igitur nobis dissidium esse potest?
65Verum ut me fugias, patriam fugis, improbe? nec te
Cara parens, nati nec pia cura tenet?
Quid queror? en tua scribenti mihi epistola venit,
Grata quidem, dictis si modo certa fides;
Te nostri desiderio languere, pedemque
70Quam primum ad patrios velle referre lares;
Torquerique mora, sed magni iussa Leonis
Iamdudum reditus detinuisse tuos.
His ego perlectis, sic ad tua verba revixi,
Surgere ut aestivis imbribus herba solet.
75Quae licet ex toto non ausim vera fateri,
Qualiacumque tamen credulitate iuvant.
Credam ego quod fieri cupio, votisque favebo
Ipsa meis: vera haec quis vetet esse tamen?
Nec tibi sunt praecordia ferrea, nec tibi dura
80Ubera in alpinis cautibus ursa dedit.
Nec culpanda tua est mora, nam praecepta deorum
Non fas, nec tutum est spernere velle homini.
Esse tamen fertur clementia tanta Leonis,
Ut facili humanas audiat ore preces.
85Tu modo et illius numen veneratus adora,
Pronaque sacratis oscula da pedibus.
Cumque tua attuleris supplex vota, adiice nostra,
Atque meo largas nomine funde preces.
Aut iubeat te iam properare ad moenia Mantus,
90Aut me Romanas tecum habitare domos.
Namque ego sum sine te, veluti spoliata magistro
Cymba, procellosi quam rapit unda maris.
Et data cum tibi sim utroque orba puella parente,
Solus tu mihi vir, solus uterque parens.
95Nunc nimis ingrata est vita haec mihi; namque ego tantum
Tecum vivere amem, tecum obeamque libens.
Praestabit veniam mitis deus ille roganti,
Auspiciisque bonis, et bene, dicet, eas.
Ocyus huc celeres mannos conscende viator,
100Atque moras omnes rumpe, viamque vora.
Te laeta excipiet, festisque ornata coronis,
Et domini adventum sentiet ipsa domus.
Vota ego persolvam templo, inscribamque tabellae:
HYPPOLYTE SALVI CONIUGIS OB REDITUM.
6. ad puellam in litore ambulantem
Ad mare ne accedas propius, mea vita; protervosNimirum, et turpes continet unda deos.
Hi rapiunt, si quam incautam aspexere puellam
Securos bibulo litore ferre gradus.
5Quin etiam in siccum exsiliunt saepe, agmine facto,
Atque abigunt captos ad sua regna homines.
Tum si qua est inter praedam formosa puella,
Tantum haec non subito piscibus esca datur:
Sed miseram foedis male habent complexibus omnes,
10Invitamque iubent hispida monstra pati.
Os informe illis, rictus, oculique minaces,
Asperaque anguino cortice membra rigent.
Barba impexa, ingens, alga limoque virenti
Oblita, oletque gravi lurida odore coma.
15Hos tu seu pisces, seu monstra obscoena vocare,
Sive deos, mavis; si sapis, ipsa cave.
Nec tibi sit tanti, pictos legisse lapillos,
Ut pereas magno, vita, dolore meo.
Quin potius diversi abeamus; respice, ut antrum
20Ad dextram viridi protegit umbra solo.
Decurrit rivus gelidis argenteus undis,
Pictaque odorato flore renidet humus.
Imminet et fonti multa nemus ilice densum,
Et volucres liquido gutture dulce canunt.
25Hic poteris tuto molli requiescere in herba
Propter aquam, et niveos amne lavare pedes.
Tu mihi serta tuis contexta coloribus; ipse
Texta meis contra mox tibi serta legam.
Floribus, et roseis crinem redimita corollis,
30Et compto incedes conspicienda sinu.
Poplite deinde tenus succincta imitabere Nymphas:
Obvia marmoreum deteget aura latus.
Silvicolas, mea vita, deos torquebis amore;
Ignibus urentur flumina et ipsa meis.
35Inde domum formosa mage, et mage culta redibis.
Rumpetur tacita tum Hippolyte invidia.
Sed sensim subsistas, ne te forte puellarum
Aequalis versam cernat abire chorus.
Nesciat hoc quisquam, nam si nos turba sequatur,
40Antra ingrata tibi, ingrata et erunt nemora.
Has fatuas rapiant pelagi, sine, monstra puellas:
Nos coeptum hac furtim dissimulemus iter.
Quod si qua interea audieris per litora murmur,
Lux mea, te in nostro protinus abde sinu.
7. ad eamdem
Tu ne iterum, demens, hesterni oblita pericli,Litora festino pergis adire gradu?
Nonne audis, mea lux, fremitum et fera murmura ponti?
Iam iam exire freto monstra marina parant.
5Me miserum, his ne genis roseis, roseisque labellis
Oscula tam immundo congeret ore fera?
Lacteolum hoc corpus squammis teret, utque libebit,
Implicitum cupidis nexibus impediet?
Mox lanians pectus tenerum, vescasque papillas,
10Explebit diram mordicus ingluviem?
Mortales haec monstra omnes odere; tamen sunt,
Si nescis, pulchris longe inimica magis.
Audisti ne olim Hippolyti crudelia fata?
Disce alieno, ut sis cautior ipsa, malo.
15Thesidae Hippolyto praestanti corpore forma
Rara quidem, decor at rarior oris erat.
Sparserat aurata iam tum lanugine malas;
Fulgebat sed adhuc virgineum ore decus.
Multae illi taeda iungi optavere puellae,
20Multae etiam proprios destituisse viros.
Quin illum insano dilexit perdita amore
Plus anima atque oculis ipsa noverca suis.
Ille tamen spretisque aliis, spretaque noverca,
Venator tantum devia lustra colit.
25Et canibus, iaculoque feras, arcuque fatigat,
Et iuga nexilibus claudit iniqua plagis.
Nunc viridi strophio faciem defendit ab aestu,
Oraque fontano sicca lavat latice.
Saepe fugacis equi cursu praevertitur Euros,
30Saepe altum gaudet per nemus ire pedes.
Sed tum forte legens extremi litoris oram
Imprudens curru vectus erat biiugo;
Bellua cum subito cornuta expellitur undis,
Sublatasque maris naribus efflat aquas.
35Mox vicina truces oculos ad litora vertens,
Hippolytum recto tramite saeva petit.
Quadrupedes retro pavidi cessere, citato et
Per scopulos cursu corripuere fugam.
Hippolytus lentas luctari tendere habenas
40Nequicquam, et vana ducere frena manu.
Currus inaccessas per rupes, saxaque raptus
Frangitur, eiectis et cadit axe rotis.
At miser implicitus loris puer inque peditus
Distrahitur: membris membra revulsa crepant.
45Fundere non potuit lacrimas, non verba dolentis;
Tam cito discerpto corpore vita abiit.
In tenues dulcis decor ille evanuit auras,
Ut folia hesternae cum cecidere rosae.
Flava coma hamatis dumis annexa pependit,
50Et lacera haeserunt viscera stipitibus.
Fleverunt nemora, et saltus, fontesque, lacusque,
Naiades, et Panes, et Satyri, et Dryades.
Quid loquar Andromeden, matris quam pendere formae
Poscebant poenas impia monstra maris?
55Pendebat scopulo infelix suspensa catena,
Marmoreas tergum pone revincta manus.
Horrifico pistris strepitu maria alta secabat;
Ignem oculis, spumam sanguineam ore vomens.
Forte leves Perseus nixus talaribus auras
60Carpebat, pelagi litora despiciens.
Affixam ut vidit dura sub caute puellam,
Flexit iter, pennas sustinuitque suas.
Mox propior teneros artus et virginis ora,
Et formam aspiciens corporis, obstupuit.
65Singula dum laudat, sortem miseratus acerbam,
Illabi dulcem sentit amorem animo:
Atque ait: O duro nimium damnata puella
Iudice; quae tanto est culpa luenda malo?
Exercet te certe aliquis deus ultor amantum,
70Nam si crimen habes, crimen amoris habes.
Ille loquebatur. Planxerunt litora fluctus.
Respicit: exitium bellua dirum aderat.
Quam simul ac rictu properantem vidit aperto
Andromede, et se iam iam propiusque peti,
75Vulnificos visa est sensisse in corpore morsus,
Et sua letifero viscera dente trahi.
Atque ita deficiens sine sanguine, voce, animoque,
Horruit, et gelido saxea facta metu est.
Crede mihi; iuveni tantum sua cara puella est,
80Spectatamque fidem solus amator habet.
Astabant trepidi lugubri veste parentes,
Et natae lacrimas irrita dona dabant.
Laeva heros clipeum capiens, dextra impiger ensem,
Mittite, ait, lacrimas: hac ope tempus eget.
85Nec mora, delatus volucri super aequora planta,
Terga ferae valido cominus ense ferit:
Ingeminansque ictus condit sub gutture ferrum,
Mox celer insultans ilia transadigit.
Dentibus infrendens vacuas fera saevit in auras,
90Et sanie immisto sanguine tingit aquas.
Ille iterum dextram attollit; tum denique monstrum
Effugit, et stridens aequoris ima petit.
At iuvenis medio sublimis in aere pendet,
Exserat exspectans qua fera parte caput.
95Emergit tandem resupinum turpe cadaver,
Iactaturque maris fluctibus exanimum.
Clamorem attollunt laetum per litora vulgus,
Et plausu resonant concava saxa novo.
Cassiope, Cepheusque adimunt vincla aspera natae.
100Ad sua tunc laetus praemia victor adest.
Et dextram iniiciens dextrae, colloque sinistram,
Nympha meo, dixit, parta labore, mea es.
Illa, Valete, inquit, duri et sine amore parentes:
Hic pater, hic coniux, hic mihi mater erit.
105Vos me vestra avido exposuistis viscera monstro:
Hic me Orci e mediis faucibus eripuit.
Hunc ego, si thalamo me non dignabitur, ultro
Serva lubens dominum, qua volet, usque sequar.
Dixit, et ingressa est Persei nova nupta penates,
110Nec patriam posthac intulit illa pedem.
Sed maria, et scopulos semper, litusque perosa,
Incoluit summis oppida celsa iugis.
Praeteritique memor, monitis parebat amantis,
Unde polo stellis nunc dea fulta micat.
115At tu non assis facis, irridesque monentem,
Ulteriusque amens caeptum iter ire paras.
Quin etiam plantas tingis male sana marino
Fluctu: ah mi tantos ne incute, saeva, metus!
Forsitan apricos colles, et consita opacis
120Arboribus sub aqua prata virere putas.
Atria vel cerni Phrygiis suffulta columnis,
Auratasque trabes, marmoreumque solum.
Nil nisi ventorum fremitus, tristesque procellas
Impulsas rapido turbine pontus habet.
125Putris arena iacet coenoso sordida fundo,
Et congesta altis aestuat aggeribus.
Ne dum aliud, conchas non illic versicolores
Invenies: tantum has litoris ora tenet.
Tum sese attollunt pelago passim ardua saxa:
130Quaedam etiam insano gurgite caeca latent.
Hic sua defossis posuere cubilia subter
Cautibus, et liquidos monstra marina lares.
Hic secura intus cunctantur, et otia ducunt,
Cum furit hibernis ventus, et unda minis.
135Hic etiam e speculis procul adventare carinas;
Utque sua labi sub ditione vident,
Disponunt furtim insidias, latitantque cavernis,
Dum subeat tectos nautica turba dolos.
Qualis, ubi aspexit venientem ad retia cervum,
140Venator tacito gaudia corde premit.
Saepe etiam fundo morsu subfixa tenaci
Detinet invitam vipera parva ratem.
Illa immota manet, medio licet incita cursu,
Intendantque leves lintea plena Noti.
145Tum subito e latebris prodit gens lubrica ponti,
Atque acie instructa praedam inimica petit.
Obice pars munit fauces, aditusque malignos
Obsidet, ulla fugae pervia ne via sit.
Pars dorso connixa, ratem subvertere tentat,
150Pars clavum, remos et tabulata rapit:
At laterum laxa tandem compage dehiscit,
Aequoreasque bibit naufraga puppis aquas.
Interea nautas necquicquam multa parantes
Infelix vastis obruit unda vadis.
155At rabida infido grassantur in aequore monstra,
Per mediasque atra clade feruntur aquas.
Semineces rapiunt, prensosque volumine caudae
Affligunt saxis terque quaterque suis.
Dilaniant artus, et adhuc trepidantia mandunt
160Viscera, et in misero sanguine rostra lavant.
Fracta minutatim crepitant sub dentibus ossa,
Et semesa undis membra cruenta natant.
Saepe etiam vivos intra stabula abdita servant,
Ut quos divum aris pastor alit vitulos.
165Nam sua cum certis solennia sacra diebus,
Et celebrant laetis annua festa choris;
Rauca tonans scopulis horrendum buccina torvi
Tritonis, madidum cogit in antra pecus.
Tum pelagi excitum fundo genus omne ferarum
170Apparet, liquidis et glomerantur aquis.
At malus ille senex Proteus pastor maris anteit,
Et (mirum!) in varias se induit ipse feras.
Nam modo fit serpens, modo sus, modo torva leaena,
Horrida nunc tigris; nunc sonitum ignis habet.
175Hic passim armenta exsultantia fuste coercet
Increpitans, magnum et per maria agmen agit.
Non tot habent silvae frondes, tot litus arenas,
Quot varia in tenero marmore monstra natant.
Nec solum informesque orcae, atque immania cete,
180Quaeque mare undisonum tantum habitare solent,
Sed tauri, vulpesque avidae, fulvique dracones,
Raptoresque lupi, saevaque turba canes.
Nam quascumque feras antris, et montibus altis
Terra alit, has vasto gurgite pontus habet.
185Bellua praeterea, (veteres dixere Charybdim)
Sublatum pelago fert truculenta caput.
Haec miseras avido puppes absorbet hiatu;
Tantum illi barathrum et gutturis antra patent.
Parte alia se infert timor atque infamia ponti,
190Semifero ingrediens corpore Scylla rapax.
Frons illi praefert formosae virginis ora,
Atque infida procul lumina dulce micant.
Inguinibus latrant rabido centum ore molossi:
Sicca fame impasta guttura semper hiant.
195Talia monstra mari coeunt, ludosque frequentes
Instaurant, epulis et sua festa colunt;
Infandasque dapes mensis, et fercula dira
Apponunt, tabo pallida frusta hominum;
Colla humeris avulsa, manus, truncosque lacertos,
200Atque ora effossis tristia luminibus.
Corpora sunt hominum illis esca, et pocula sanguis:
Hostibus haec nostris prandia dent superi.
Haec te, si fueris deprensa in litore, cete
Impositam dorso protinus arripient.
205Ah scelus indignum, ah misera, ah male cauta puella,
Quid tibi tunc animi, quid tibi mentis erit?
Clamabis, montesque procul, litusque relictum
Respiciens, frustra flebis, opemque petes.
Astabunt facies torvae, et flenti increpitabunt.
210Quam cupies nobis tunc habuisse fidem!
Tunc nostri nemoris frustra memor, et memor antri,
Atque tui frustra Castilionis eris.
Ipse aliam pro te forma praestante puellam
Inveniam, et quae mi sit mage morigera.
215Illi ego deliciasque tuas donabo, et amores.
I nunc, argutas i sequere halcyonas.
8. de morte Raphaelis pictoris
Quod lacerum corpus medica sanaverit arte,Hippolytum Stygiis et revocarit aquis,
Ad Stygias ipse est raptus Epidaurius undas:
Sic pretium vitae mors fuit artifici.
5Tu quoque dum toto laniatam corpore Romam
Componis miro, Raphael, ingenio:
Atque Urbis lacerum ferro, igni, annisque cadaver
Ad vitam, antiquum iam revocasque decus;
Movisti superum invidiam; indignataque Mors est,
10Te dudum exstinctis reddere posse animam:
Et quod longa dies paullatim aboleverat, hoc te
Mortali spreta lege parare iterum.
Sic miser heu prima cadis intercepte iuventa;
Deberi et Morti nostraque nosque mones.
9. de Paullo canente
Dulcia dum pulcher modulatur carmina Paullus,Demulcet colles et, mea Roma, tuos;
Adcurrere simul Dryades, Faunique bicornes,
Ora immota truces et tenuere ferae:
5Tybris arundineo glaucum caput extulit alveo,
Et stupefacta novo restitit unda sono.
Tum vocem, numerumque, inquit, miratus Apollo,
Orpheus Elysia valle meus rediit.
Sed faciem ut vidit pueri, sacrumque decorem,
10Certe, ait, hic proles est, Cytherea, tua.
Saeve puer, tentas me vincere voce, lyraque:
An vicisse arcu, est gloria visa levis?
10. de viragine
Semianimem in muris mater Pisana puellamDum fovet, et tenero pectore vulnus hiat,
Nata, tibi, has, dixit, taedas, atque hos hymenaeos
Haec defensa tuo moenia marte dabunt?
5Cui virgo: Haud alias taedas, aliosve hymenaeos
Debuit haec nobis grata rependere humus.
Hanc ego sola meo servavi sanguine terram:
Haec servata meos terra tegat cineres.
Quod si iterum ad muros accedet Gallicus hostis,
10Pro patria arma iterum haec ossa cinisque ferent.
11. ad amicam
Me miserum quis nam haec tam bella labella momordit?Improbus, et vere rusticus ille fuit.
Non aliter leporem canis, accipiterve columbam
Mandit: adhuc fluit en turgidulo ore cruor.
5Quid nectis, malesana, dolos? quid, perfida, iuras?
Lividam ab impresso agnosco ego dente notam.
Atque utinam non ulteriora etiam malus ille
Sumpserit: heu duras rerum in amore vices.
12. epitaphium Gratiae puellae
Siste, viator, ni properas; hoc aspice marmor,Et lege: ni ploras, tu quoque marmor eris.
Gratia (namque deas etiam mors saeva profanat)
Mortua, et hoc duro est condita sub tumulo.
5Abstulit haec moriens geminas miseranda sorores;
Sic Charites uno tres periere obitu.
13. insignium domus Castilioniae descriptio
Est Leo magnanimus, clemens, princepsque ferarum:Vindicat et rubrum sibi Martis cura colorem:
Indicat et nobis securam Arx alta quietem:
Turris et antiquae fert signum nobilitatis.
5Castiliona Domus nobis haec omnia praestat.
14. Hippolytae Taurellae coniugis epitaphium
Non ego nunc vivo, coniux dulcissima: vitamCorpore namque tuo fata meam abstulerunt:
Sed vivam, tumulo cum tecum condar in isto,
Iungenturque tuis ossibus ossa mea.
15. ex Corycianis
Laudabunt alii Divum spirantia signa,Molliter et Pario ductos de marmore vultus,
Corycii aut clarum tollent super aethera nomen,
Insignem et virtute animum, magno ore canentes
5Ut veras Superum effigies sacraverit aris,
Utque sui cordis penetralia fecerit aras
Sincerae Pietati, almae et Fidei, ipse sacerdos
Integer, innocuus, culpa semotus ab omni.
Ast ego (nam vires nostris Musa abnuit ausis,
10Ne possim egregias laudes aequare canendo)
Tantum Corycio meritas testantia grates
Vota feram Nato, et Matri, Matrisque Parenti.
Vos igitur mecum, o pueri, innuptaeque puellae,
Romanaeque nurus, cumulate altaria donis
15Suppliciter; flexoque genu numenque rogate
Dextrum Corycio, et flammis date tura faventes.
Virginis Anna parens, et Virgo Mater, et ipse
Virgineo Matre intacta Puer edite partu,
Corycium servate senem, si recta voluntas,
20Et pietas vobis grata est, probitasque, pudorque:
Quod si olim coluit qui hortos et rura, solebat
Primus vere rosam, atque autumno carpere poma,
Quaenam digna satis dabitis vos praemia vestro
Cultori? laetam annuite viridemque senectam.
25Corycio aspiret pleno bona Copia cornu;
Compleat alma Ceres campos, atque horrea messe,
Et Bromius dulci redolentes nectare cellas.
Ipse autem caris semper stipatus amicis,
Inter odoratum citrii nemus, inter et hortos,
30Suspiciens sacras Capitoli in colle ruinas
In medio vatum felices exigat annos.
16. in cupidinem Praxitelis
Hic Amor Herculea sopitus pelle quiescit:Pulvinum capiti subdita clava facit.
Has nunc exuvias praefert, magno Hercule victo:
Pro pelle et clava nunc gerit ille colum.
5At puerum Veneris somno et sudore madentem
Praxiteles Parium transtulit in lapidem.
Tu vero, hospes, abi, aut leni dic verba susurro,
Ne somnum excussum forte queratur Amor.
Ille quidem abiecitque facem, abiecitque pharetram.
10Pro face, pro pharetra, clava timenda tibi est.
17. de Iulio Caesare
Bella foris, ludosque domi exercebat et ipseCaesar: magni etenim est utraque cura animi.
18. de amore
Quid speculas carae fugio, quid tecta puellae:Quod sint Harpyiae perditi amoris aves?
Quid vito faciem et caelestia lumina ocellos:
Demens, quod validae sint in amore faces?
5Congressumque omnem, et verborum mollia vincla:
Quod misero miri sint in amore lupi?
Caeteraque heu nimium quod sint ursique, leaeque,
Maenaliique canes, Armeniaeque tigres?
Sic quoque dum fugio, caecis licet abditus antris,
10His ipsis mediis queis lateo in tenebris,
Innumeras Aetnas patior, Scyllasque, Charybdesque,
Et quae durus amor praeterea omnia habet.
Quare agite, in lucem vigiles procedite curae,
Et qui mi pallor plurimus ore sedes.
15Huc lacrimae, medio ducta huc suspiria corde,
Huc qui me aeterni conficitis gemitus,
Ite agite huc mecum: dominaeque sub ora protervae,
Sub saevos oculos nos periisse iuvet.
Quandoquidem fiet spectando mollius omne id,
20Et vita demum suavius hac misera.
Nam si etiam solum haec monstra omnia circumvallant:
Testis io saltem sit necis illa meae.
Illa, graves Nemesis quae vel tum forsitan iras,
Ultoresque timens in sua fata deos,
25Hic vere, posito iam fastu, dicet, amabat:
Et dabit in cineres ultima dona meos.
Protinus haec manes tum fama sequetur ad imos:
Ac me iam campis liberum in Elysiis
(Stultitiae ah tantum est fatuo hoc in amore) iuvabit
30Illud nescio quod munus inane rogi.
