Titus Livius (Livy), The History of Rome, Book 2
Benjamin Oliver Foster, Ph.D., Ed.

40. tum matronae ad Veturiam, matrem¹ Coriolani, Volumniamque uxorem frequentes coeunt. id publicum consilium an muliebris timor fuerit parum invenio; [2] pervicere certe ut et Veturia, magno natu mulier, et Volumnia duos parvos ex Marcio ferens filios secum in castra hostium irent et, quoniam armis viri defendere urbem non possent, mulieres precibus lacrimisque defenderent. [3] ubi ad castra ventum est [p. 348] nuntiatumque Coriolano est adesse ingens mulierum² agmen, ut³ qui nec publica maiestate in legatis nec in sacerdotibus tanta offusa oculis animoque religione motus esset, multo obstinatior adversus lacrimas muliebres erat. [4] dein familiarium quidam qui insignem maestitia inter ceteras cognoverat Veturiam inter nurum nepotesque stantem, “nisi me frustrantur,” inquit, “oculi, mater tibi coniunxque et liberi adsunt.” [5] Coriolanus prope ut amens consternatus ab sede sua cum ferret matri obviae complexum, mulier in iram ex precibus versa “sine, priusquam complexum accipio, sciam,” inquit, “ad hostem an ad filium venerim, captiva materne in castris tuis sim. [6] in hoc me longa vita et infelix senecta traxit, ut exsulem te, deinde hostem viderem? [7] potuisti populari hanc terram, quae te genuit atque aluit? non tibi quamvis infesto animo et minaci perveneras ingredienti fines ira cecidit? non, cum in conspectu Roma fuit, succurrit 'Intra illa moenia domus ac penates mei sunt, mater coniunx liberique'? [8] ergo ego nisi peperissem, Roma non oppugnaretur; nisi filium haberem, libera in libera patria mortua essem. sed ego nihil iam pati nec tibi turpius nec⁴ mihi miserius possum nec, ut sum miserrima, diu futura sum: [9] de his videris, quos, si pergis, aut immatura [p. 350] mors aut longa servitus manet.” uxor deinde ac⁵ liberi amplexi, fletusque ab omni turba mulierum ortus et comploratio sui patriaeque fregere tandem virum. [10] complexus inde suos dimittit: ipse retro ab urbe castra movit. abductis deinde legionibus ex agro Romano invidia rei oppressum perisse tradunt alii alio leto. apud Fabium, longe antiquissimum auctorem, usque ad senectutem vixisse eundem invenio; [11] refert certe hanc saepe eum exacta aetate usurpasse vocem, multo miserius seni exsilium esse. non inviderunt laude sua mulieribus viri Romani— adeo sine obtrectatione gloriae alienae vivebatur, [12?] — monumentoque⁶ quod esset, templum Fortunae muliebri aedificatum dedicatumque est.

rediere deinde Volsci adiunctis Aequis in agrum Romanum, sed Aequi Attium Tullium haud ultra tulere ducem. [13] hinc ex certamine, Volsci Aequine imperatorem coniuncto exercitui darent, seditio, deinde atrox proelium ortum. ibi fortuna populi Romani duos hostium exercitus haud minus pernicioso quam pertinaci certamine confecit.

[14] consules T. Sicinius et C. Aquilius. sicinio Volsci, Aquilio Hernici—nam ii quoque in armis erant— provincia evenit. eo anno Hernici devicti: cum Volscis aequo Marte discessum est.

[p. 352]